Hilabeteko lehen astelehena zenez, dozenaka lagun bildu ziren Iruñeko Gazteluko plazan Astelehen Lilak deitutako elkarretaratzean, besteak beste, gizonezkoen eta emakumezkoen arteko berdintasuna aldarrikatzeko. Horrekin batera, genero indarkeriaren biktimen omenez Iruñeko karrika bati —Donibane kiroldegi ondokoari— Azaroaren 25a izena jartzeko eskaera aurkeztu dute udalean. Tere Saez taldeko kideak jakinarazi duenez, eskaera aztertzen ari da udala.
“Guztia egunean bertan egiten dugu; hori da gure sekretua”
Orain hogeita hiru urte hasi zen Lourdes Gomez (Ezkurra, 1957) Asun ahizparekin batera Beatriz gozotegian lanean. Bertako jabea, Pablo Saraldi, erretiroa hartzekoa zen, eta seme-alabarik ez zuenez, negozioa pasatzeko norbaiten bila zebilen. Horrela hasi ziren bi ahizpak gozogintzan. Ezkurran lanik ez, eta Iruñera mugitu behar izan zuten bizimodua aurrera ateratzeko. Zortzi hilabete pasatu zituzten Saraldirekin batera lanean, gozogintzaren sekretuak ikasten. Geroztik, urteak pasatu dira. Beatriz gozotegia Iruñeko ezagunenetarikoa da gaur egun. Saraldiren bide beretik jarraitzen dute: "Guztia egunean bertan egiten dugu; hori da gure sekretua" .
Gomezek betidanik gustuko izan ditu eskuekin egindako gauzak. Baserrian, piper opilak, taloak eta antzekoak egiten zituen, baina gozotegi ofizioa Beatrizen ikasi zuen, Saraldirekin. "Berak erakutsi zizkigun errezeta guztiak eta ofizioa bera. Gainera, bera hemen ondoan bizi zen, eta edozein arazo genuela, deitu, eta berehala jaisten zen". Oso harreman ona izan zuten beti Saraldi eta haren emaztearekin.
"Oso lan gogorra da gurea. Badakigu zer ordutan sartzen garen, baina inoiz ez dakigu noiz aterako garen". Beatriz gozotegia oso ezaguna da Iruñean, baina horrek lan handia eskatzen du. Egunero, 09:00etan irekitzen dute denda, 14:00 arte, eta 16:30etik 20:00etara. Hala ere, Gomez ahizpak askoz lehenago hasten dira lanean. "Astelehenetan, 05:00etan jada dendan egoten naiz; astearteetan, pixka bat geroago, baina beti 06:00 baino lehen". Gozotegian, sei pertsona ari dira lanean, baina gozokiak gehienbat bi ahizpen artean egiten dituzte. "Normalean, ahizpak egiten du hostorea, eta nik, opilak, bizkotxoak eta opilkiak". Gomezek dio onena litzatekeela lan guztia denen artean egitea, baina hori uste baino zailagoa dela. "Oreak eta hostoreak egitea ez da horren erraza, erraza ematen badu ere". Gainera, denda txikia da, eta ezin dute denek batera lan egin. Erabiltzen duten labea ere ez da oso handia, eta lau erretilu baino ez dira sartzen eginaldi bakoitzeko. Beste toki handiago bat hartzeko aukeraz galdetuta, Gomezek dio ez duela nahi. "Ni dagoeneko zahartu naiz; ez dut gogorik. Gainera, niri gustatzen zait horrela lan egitea, dena hurbil edukitzea".
Beatrizen egun osoa pasatzen dute gozokiak egiten. Hori da euren sekretua: dena egunean eta "maitasunez" egitea. "Leku guztietan izoztutakoak ibiltzen dituzte, eta guk, ez. Guztia egunean bertan egiten dugu; hori da gure sekretua". Gomezek azaldu du Iruñeko gozotegi entzutetsu batean dagoeneko hasi direla errege opilak egiten. Eurek, ordea, egunean bertan egiten dituzte; hori bai, egun horretan goizeko ordu bietan edo hiruretan hasten dira lanean. Baina bien arteko aldea "nabaria" da.
Beatriz gozotegian garrotetxoek dute arrakastarik handiena. Gomezen ustez, egin berriak saltzen dituztelako dute horrenbesteko arrakasta. Eurek ez baitute orea izozten. Garrotetxoen arrakasta handia bada ere, Gomezek nahiago ditu opilak. Duela gutxi hasi ziren egiten, eta oso harrera ona izan dute. Errege opilaren ore berarekin egiten dituzte. "Opilak oso ondo saltzen dira, ez pentsa, nik ahizpari esaten diot: urte pare batean, garrotetxoei opilek hartuko diete aurrea". Opilena izan da euren azken berrikuntzetako bat. Baina Gomezek dio Beatrizen ez diotela denbora askorik eskaintzen produktu berriak sortzeari, egiten dutena ondo saltzen delako.
Hamaika tokitako bezeroak
Bezero asko dituzte gozotegian. Eguneko ia edozein ordutan Estafeta kaletik igaroz gero, ohikoa da jende ilarak ikustea bertan. "Denetarik etortzen da. Bezero finkoak ditugu, baita Tenerife eta Bartzelonakoak ere". Kanpotik datozen hainbatek halabeharrez ezagutu zuten Beatriz gozotegia. "Tenerifekoak etortzen dira euren semea hemen ikasten ibili zelako unibertsitatean. Beste batzuk Klinika Unibertsitariora azterketa medikoak egitera etortzen direla aprobetxatuz, hemendik ere pasatzen dira". Bartzelonatik datozenak aurreko egunean deitzen diote Gomezi. "Erroskillak eramaten dituzte; batzuetan, hamabi kilo. Beraz, aurretik abisatzen digute, eta egun horretan, hiru edo lau kilo gehiago egiten ditugu".
Kanpokoak ez ezik, badituzte bertako bezero finkoak ere. Badaude, adibidez, goizero gosaltzeko bi txandrio erosten dituztenak, baita kafea hartzeko opilki kutxa bat erosten dutenak ere. Horiez gain, turista ugari ere joaten dira, turismo bulegoko ibilbide gidatuetan gozotegi aurrean geratzen direlako.
Lan eta lan ibili dira Gomez ahizpak azken 23 urteetan Beatriz gozotegian. Bezero faltarik ez dute, euren produktuek kalitate eta ospe handia baitute. Hala ere, hori ez da egun batetik bestera lortzen, urteetako esperientziaren eta eguneroko lan gogorraren emaitza baino ez da. Erretiroa hartu arte, bertan jarraituko dute bi ahizpek. Etorkizuna, hurrengo belaunaldiaren esku dago.
Egun handia
Egun handia izaten da. Txikitan, norberaren urtebetetze eguna noiz iritsiko zain egoten gara, urtearen 364 egun ziztu bizian iragateko irrikan. Eguna iristean, aldiz, erloju guztiak geratu eta denbora izoztea gustatuko litzaiguke. Unibertso osoa protagonistaren inbidiatan egon ohi dela dirudi. Bera da planeta guztiak mugitzen dituen izarra, egunbete irauten duen erresumaren errege edo erregina. Egun handia izaten da. Baina niri beti iruditu zait nire lagun Inesen urtebetetze eguna bereziagoa. Handietan handiena.
1992ko urriaren 12an jaio zen Ines. Nik ordurako 8 hilabete izango nituen, baina ez naiz hari egindako ongietorriaz gogoratzen. Bai, ordea, hurrengo urteetan egiten genituen ospakizunez. Lagun guztiak bere etxera joaten ginen, opariak esku artean eta ilusioz beteta. Bagenekien jende ugari bilduko ginela. Arrazoi ezezagun bategatik, Inesek beti lortu izan du bere ospakizunera guraso zein ume mordoa joatea. Mundua geratzen zela zirudien.
Urteak bete ahala, errealitate gordinera egin dut salto. Umetako inozentzia galtzeak mina egin dezake; azken finean, begiak irekitzean ikusten den egia ez da beti xamurra izaten. Ez zen Ines mundua geratzen zuena, bestelako arrazoi arrotz batzuk zeuden horren atzean.
Antza, orain dela urte mordoa Rodrigo de Triana izeneko gizon batek lur zati handi bat atzeman izana ospatzen da egun horretan. Amerika, alegia. Bertako herriak eta tribuak kolonizatu, hizkuntza, kultura eta erlijioaren inposizio etengabea gauzatu eta Espainiako Inperioa sortu ziren garai hartan. Batzuentzat, "jaiegun nazionala" izateko arrazoi mardul eta sakonak. "Hispanitatearen eguna", "Arrazaren eguna", "Espainiako Egun Nazionala", "Guardia Zibilaren eguna"… hainbat izen, baina egun bakarra. Urriaren 12a. Inesen urtebetetze eguna.
Espainiarren esanetan, Pilar Birjinaren eguna sinbolo garrantzitsua da. Izan ere, Amerikaren eta Espainiaren arteko lotura irudikatzen du; bien arteko bat egitea, fusioa. Dirudienez, fusio hitzaren definizioa ez da bera hiztegi guztietan. Ez zen elkarketarik egon, ez bada zapalketa baten ondorioz ezarritako harremana. Espainiak Amerika mendean hartu zuen, komeni zitzaiona bereganatuz eta gainontzekoa suntsituz. Hori da Espainiako Estatuan biztanleria osoak jai izateko arrazoia. Espainiaren nagusitasuna erakusteko beharra; nagusitasun faltsua.
Baten bat harro egonen da bere arbasoek egindako lorpenekin. Biharkoa egun handia izanen da halakoentzat. Baina guk, euskaldunok, zer daukagu ospatzeko? Nik, behintzat, ezer ez. Tira, bai, Inesen urtebetetze eguna. Urtero moduan, aurten ere elkarrekin afari eder bat eginen dugu. Hori bai, goizean berdin-berdin lan eginen dut, baina aurtengoa ere egun handia izanen da. Inesek 21 urte beteko ditu, eta hori ez da egunero gertatzen.
Nafarroan langabezian dauden pertsona kopurua.
Aurreko hilabeteetako joerari jarraituz, irailean ere langabezia jaitsi egin da Nafarroan. Abuztuan 318 lagunek aurkitu zuten lana. Hala ere, 50.407k lanik gabe jarraitzen dute oraindik.
A-21 autobidearen lanen bi herenek ez dute aurrekonturik
Ez dago aurrekonturik Iruñea eta Jaka (Aragoi) lotu behar dituen autobidea, A-21 edo Pirinioetako autobidea, bukatzeko. Nafarroako tartea 2012ko urtarrilean ireki zuten osorik. Baina Aragoiko zatian lanak luzerako doaz. Autobideak 110 kilometro —Nafarroan 50 eta Aragoin 60— izango ditu. Aragoin 12,7 kilometro baino ez daude eginda. Lan horiek Espainiako Sustapen Ministerioaren ardurapean daude. Aurten, 15 milioi euroko aurrekontua aurkeztu du; horrekin 4 kilometroko bidea egingo dute. Gainerako 44 kilometroek, lanen bi heren baino gehiagok, ez dute aurrekonturik. Nafarroako Gobernua eta Jaka inguruko herrietako alkateak askotan kexatu dira gaiaren inguruan.
Autobidearen proiektua 1990eko hamarkadan hasi zen eta oraindik ia bidearen erdia egiteke dago. Hasiera batean, lanak 2014. urtean bukatuko zirela aurreikusi zuten, baina gaur egun inor ez da ausartzen egun jakin bat jartzen. Aurreikuspen positiboenek 2018a jartzen dute lanen bukaera gisa.
Hainbat arazo izan ditu Pirinioetako autobideak azken urteetan, besteak beste, Espainiako Gobernuaren finantzaketa falta. Adibidez, Laura Albak Nafarroako Herrilan kontseilaria zela 2009an esan zuenez, autobidea garatzeko "zoritxarrekoa" zen Aragoiko zatiaren finantzaketa falta. Uda honetan ireki dute, baina 2010ean bukatu beharrekoa zen Nafarroako muga eta Tiermas (Aragoi) arteko autobide zatia; hor dago autobidearen atzerapenaren beste adibide bat. Tarte horretan lanean zebilen enpresa, hain zuzen, hartzekodunen konkurtsoan sartu zen. Beraz, lanak gelditu, eta beste enpresa bat kontratatu behar izan zuten.
Aurten, Aragoiko zatiko 4 kilometrotan baino ez dituzte martxan jarriko lanak —Zigoze (Aragoi) eta A-1601 errepidea lotzen dituen tartea da hori—. Gainera, tarte horretan kilometro beteko bidezubia egin nahi dute. Esako urtegiaren handitzea saihesteko. Horrez gain, Espainiako Gobernuak ez du inbertsio berririk aurreikusten. Aragoin aurten ireki dute azken tartea, Nafarroako muga eta Tiermas lotzen dituen 4,5 kilometroko zatia da.
Mediterraneora bi bide berri
A-21 autobidea Jakara joateko bide lasterra da. Neguan, bereziki, jende asko joaten da Jaka ingurura eskiatzera. Baina horrez gain, Mediterraneora bide laster berriak irekiko lirateke Nafarroatik.
Pirinioetako autobidea Jakan A-23arekin elkartuko litzateke. Autobide horrek Jaka eta Huesca (Aragoi) lotzen ditu, eta Saguntora arte (Valentzia) jarraitzen du. Horrez gain, Huescatik A-22 autobidea ateratzen da, eta Lleidaraino (Herrialde Katalanak) joan daiteke. Handik A-2 autopista igarotzen da, eta Bartzelonaraino (Herrialde Katalanak) heltzen. Mediterraneora bi bide lasterrekin lotzeko aukera emango luke Pirinioetako autobideak.
Hazkundea zailtasunen gordailu
Urrun geratu dira Nafarroako ekonomia hazten zeneko garaiak. Krisi ekonomikoak kolokan jarri ditu kapitalismoaren biziraupena eta oinarria. Hazkunderik ez dagoenez, ekoizpen maila ere hondoa jota dago. Horren adierazlerik argiena akaso, langabezia tas...
Madrilerako hegaldiak besterik ez dute eskainiko Noaingo aireportuan
Joan den astelehenean atera zen Vueling konpainiak Noaingo aireportuan eskaintzen zuen Bartzelonara joateko azken hegaldia. "Aurreikuspenak" ez zirela bete argudiatuta, zerbitzu hori eskaintzeari utzi dio. Ondorioz, astelehenaz geroztik, Madril da Naf...
Zer laguntza dute atzerritik itzuli nahi dutenek?
Nafarroako Gobernuak ez dauka une batean atzerrira joan eta itzuli nahi duten emigranteentzako zerbitzu berezirik. Hainbat laguntza eskaintzen ditu, dena den. Adituen arabera, Nafarroan jaio arren bizitzako urte gehienak atzerrian igaro eta berriz itz...