Azken hilabeteetan buru-belarri aritu da Xabier Errea (Aurizberri, 1957) Irati irratiaren alde. Pozik dago hedabidea apurka egonkortzen ari delako, nahiz eta zailtasunak oraindik askotarikoak diren. Bihar, Garraldako jaia profitatu nahi du irratiko ba...
Tokiko administrazioa, arriskuan
Tokiko adminitrazioaren lege berriaren onartzea ia-ia oharkabean gertatu dela ematen du. Eztabaida izan zen Kongresuan, hainbat komunikabidetan ere agertu da, baina gure karriketan deus guti sumatu dugu horri buruz.
PPren asmoa aitzinera atera zen, Euskal Herriko bi alderdiren babesarekin: UPN eta EAJ. Bi alderdi horiek PPrekin adostasuna lortu zuten, euren hitzetan, euskal erakundeen berezitasunak aintzat hartzea lortu omen zutelako. Erakunde horiek Iruñeko gobernua eta Gipuzkoa, Bizkai eta Arabako aldundiak dira. Aldiz, tokiko erakundeak, udalak eta kontzejuak, galbidean edo murrizteko arriskuan jartzen ditu Hego Euskal Herriko eremu osoan, Estatuaren peko lurralde guzian bezala. Iruñeko eta Gasteizko gobernuek ziurtatzen dute euskal erakundeen berezitasunak babestea lortu dutela eta, beraz, Madrilgo legearen eragina mugatua dagoela. Baina bertze arlo batzuetan gertatzen ari dena ikusirik, zalantzan jartzekoa da ziurtapen hori.
Mintzo den horrek ez daki behar adina lege berri hontaz eta izan ditzakeen ondorioez, herritar gehienon moduan, pentsatzen dut. Baina datu batzuk adituta, tokiko erakundeen aurka izutzeko moduko eraldaketa izanen dela jakiteko adina badugu. 5.000 biztanletik beheitiko udalerrietan, ordezkaritza-sistema erabat alda daiteke, alkate eta zinegotzien kopuruak nabarmen gutituz, edo erakunde horiek desagerraraziz, adibidez, kontzejuak Araban eta Nafarroan. 20.000 biztanletik beheitiko eremuetan, oinarrizko zerbitzu publikoak bateratu (zentralizatu) eginen lirateke, mankomunitateetan, horiek zuzenean aldundien edo gobernu autonomikoaren esku geldi daitezkeelarik, eta, noski, pribatizatzeko arriskuan.
Ordezkaritza sistemari eta zerbitzuen kudeaketari buruz dakiguna hori da; aldiz, ez dakigu sistema aldatze horretan non geldituko diren herriek dituzten ondasunak, bereziki, lur komunalak.
Madriletik, aspaldi ohi duten moduan, gure herriak eta eskualdeak zuzenago kontrolatzeko asmoa darabilte, azken finean, herritarrengandik hurbilen diren erakundeen eskumenak murriztuz, botere osoa Estatuak zuzenean edo estatutik hurbilen diren erakundeetan zentralizatuz, horien esku metatuz.
Kanpotik eta, gehienetan, zuzenean Madriletik datorren eraso berri hau herritarrontzat aukera izan daitekeela ulertzen dut; aukera, bai, gure herrien antolakuntza aztertu, herritarrok behar eta nahi duguna hausnartu, eta hori lortzeko moduak asmatzeko aukera ezin hobea. Madriletik datozen astinduek iratzarrarazi ohi gaituzte, mugiarazten, eta, beraz, eraso berri bakoitza aukera da erabateko aldaketak mahai gainean jartzeko. Erronka hori hartuko al dugu?
“Zapatak arnasa hartu, malgua izan eta iraun egin behar du”
Goizero, gosaldu ostean, 08:00etan sartzen da Xabier Iturriotz (Legorreta, Gipuzkoa, 1962) Imotzeko Erason duen tailerrean. Etxe ondoan du tailerra, bioeraikuntza oinarri hartuta eraikia, eta bertan ditu lan tresna guztiak. Karmele Del Rio bazkideak eta Jaione Goñik larru puskak mozten dituzte, eta Iturriotzek zapatak egiten ditu. Del Riok eta Goñik Iruñeko Arrotxapea auzoan duten Zapatari denda eramaten dute. Baina azoketan ere asko ibiltzen dira, Madrilen, Katalunian eta Euskal Herrian gehienbat. "Bezeroari zapata ia etxeraino eraman behar zaio", esan du Iturriotzek. Hark argi du nolakoa izan behar duen zapata on batek. "Zapatak arnasa hartu, malgua izan eta iraun egin behar du". Iturriotzek, Del Riok eta Goñik egiten dute zapata ekoizteko prozesu osoa. Horrela, produktu berezia sortu eta gastuak gutxitu egiten dituzte.
Iturriotzen aitak, Legorretako paper fabrikan lan egiteaz gain, herrikoen zapatak konpontzen zituen. Aitaren tailerrean hasi zen Iturriotz zapatak konpontzen, asteburuetan diru apur bat izateko. Garaia heldutakoan, Gasteizera joan zen ikastera. Bertan, Irakasle eta Euskal Filologia ikasketak hasi zituen, baina ez zuen ez bata ez bestea bukatu. Ikasketetan zorte handirik izan ez zuenez, bizimodua aurrera ateratzeko Gasteizen bertan zapatak konpontzeko denda jarri zuen. Gero, bertako zapatagile bat erretiratu zenean, zapatak egiteko makineria saldu zion Iturriotzi. Zapatak egiten ere irakatsi zion, eta denda ireki zuen Errementari kalean: Zapatari.
Gasteizen txokoa egin bazuen ere, Iturriotz Iruñera joan zen 1993. urtean, emaztea bertakoa duelako. Iruñean, Karmele Del Riorekin batera sozietate bat egin zuen. Antsoleaga kalean, zapata denda jarri zuten. Del Riok larru puskak moztu, eta Iturriotzek zapatak bukatzen zituen. Gasteizen zegoenean, larru puskak eginak erosten zituen. Antsoleaga kaleko dendan, zapatak saltzeaz gain, konpondu ere egiten zituzten; gaur egun, ordea, ez. "Bertan zortzi bat urte eman genituen, baina lokala pixka bat txikia geratu zen, eta Arrotxapea auzoko Tomas de Burgi kalera joan ginen". Arrotxapean dute denda, gaur egun, Iturriotzek eta Del Riok. Baina zapata tailerra Erason dute. "Emazteak eta biok lursaila erosi genuen Erason, eta hara bizitzera joan ginen. Poliki-poliki, herrian bizi eta lan egiteko hautua egin dut", azaldu du Iturriotzek. Del Riok eta Jaione Goñik, larrua moztu, eta zatiak josten dituzte. Iturriotzek, berriz, zati horiek jaso, eta Erasora eramaten ditu. Larru zatiak moldean muntatzen ditu, kurrika batzuen laguntzaz. Muntatzean, zapatak josi eta itsatsi egiten ditu. Ondoren, prentsan jarri eta, bukatzeko, zapatak lizatu eta txukuntzen ditu.
Hiru produktu egiten dituzte: sandaliak, zapatak eta botak. Denda egunero irekitzen dute, goizez. Ostegun eta ostiraletan, arratsaldez ere irekia izaten dute Arrotxapeko denda. Baina mugitu beharra dute zapatak saltzeko. "Dendara ez da jende asko etortzen, horregatik joaten gara artisautza eta ganadu ferietara: Abadiñora sanblasetan, Donostiara San Tomas egunean, Urretxura santaluzitan eta Irurtzunera ganadu azoketara", azaldu du Iturriotzek. Euskal Herritik kanpo ere joaten dira. "Duela gutxi Madrilen egon gara, Biocultura ferian, eta datorren astean Kataluniara joango gara". Urtean sei aldiz joaten da Kataluniara Iturriotz, hango ferietara saltzera. "Oso gustura joaten naiz Kataluniara. Baditugu leku finko batzuk: Lleida, La Seu d'Urgell, Sant Boi de Llobregat, Molins de Rei eta Bartzelona. Euskaldunekin giro oso ona dute". Hala ere, bidaiatzea da bere lanetik gutxien gustatzen zaiona. "Gogorra da kargatu, deskargatu, muntatu, desmuntatu, eta abar. Kilometro piloa egin eta etxetik kanpo ematen diren egunak. Baina saltzeko hori egin behar da", dio Iturriotzek. Erason bertan ere saltzen dute, herriko jendeari batik bat. Baina noizbait azokaren batean hurbildutako norbait etxeraino etorri zaio egindako enkargu baten bila. "Behin, Gernikan egon ginen urriko azken astelehenean. Azpeitiko batek, botak ikusi, eta hurrengo egunean Erasora etorri zen erostera. Emaztearentzako ere enkargatu zituen beste batzuk. Iruñea baino hurbilago dute askok Eraso".
Krisia nabaritu dute Iturriotzek eta Del Riok. "Jendeari gehiago kostatzen zaio erostea. Pixka bat gehiago mugitu behar izan dugu, eta prezioak mantendu ditugu. Baina lortu dugu hiru soldata ateratzea", azaldu du Iturriotzek. Euren produktua, gainera, irauteko egina dago, ez da urte batetik bestera apurtzen. Horrek asko pozten du Iturriotz, zapata onak eta iraunkorrak egiteak.
Etorkizunean, zapatak egiten jarraituko du Iturriotzek. Baina badu beste proiekturen bat ere buruan: Larruaren Txokoa. Erason bertan egiten ari da borda bat eta hiru etxola, bioeraikuntza oinarri hartuta. "Larruaren Txokoa da proiektu bat eskoletako umeak etortzeko, haraneko lanbide tradizionalak eta larrua nola lantzen den ikasteko, baina hori datorren urtean izango da".
AUTOBUS GELTOKIRIK EZ
Atarrabiako Martiket auzokoak haserre daude billabesako 4H linea duela zenbait hilabetetatik bertatik pasatzen ez delako. Udaberri aurreko ibilbidea egiteko eskatu dute auzokideek.
Pirinioetako lagunen bilgune
Hogei urte igaro dira Irati irratiaren ibilbidea hasi zenetik. Egun arte egin duten bidea ez da batere erraza izan. Mota askotariko arazoak izan dituzte: ekonomikoak, teknikoak... Hala ere, arazo, oztopo eta muga guztiak gainditu eta Aezkoa, Erroibar, Luzaide eta Agoitzen entzuteko parada dago. Zazpi urtez isilik egon zen arren, bihar, Garraldan 20. urteurrena ospatzeko egitaraua prestatu dute, orografiak banatzen duenak irratiak batzen duela ospatzeko.
"Egun on, Auñamendi", hala hasten du irratsaioa Arkaitz Almortza Irati irratiko esatariak astelehenetik ostiralera. Berez urnietarra izan arren, Irati irratiko esatari izateko erronkari uko ezin egin, eta ia urtebete darama Aezkoa aldean. "Niretzat erronka izugarria izan da hona etortzea, baina oso pozik nago", adierazi du Almortzak. Irati irratia irrati xumea dela dio, eta egia da.
Aezkoako Batzorde Nagusiak Ariben duen egoitzako gela batean dago Irati irratia. Leihotik begiratu, eta joan den astean errepide bazterrak elurtuta ikus zitezkeen. Luxu handirik gabeko irratia da. Hala ere, egunero bi ordu eta erdiko irratsaioa egiteko oinarrizkoa badute. "Denetariko lanak egiten ditut, teknikariarenak, kazetariarenak...", azaldu du Almortzak irri artean. Hala ere, nabari da iaioa dela irratiko mahaiko kontrolak gora eta behera mugitzen.
"Pirinioetako eskualdeetako informazioa lantzen dugu, informazio lokala, eta entzuleei iritzia emateko aukera ere eskaintzen diegu", jakinarazi du esatariak. Dena den, askotan jendeari deitzea kosta egiten zaiola gaineratu du. "Nik ez dakit zergatik den, baina jendeari irratian parte hartzea kosta egiten zaio", azaldu du atsekabetuta. Dena den, parte hartzea sustatzen jarraitzea da gorriz azpimarratutako irratiaren helburuetako bat.
Atzera begira jarrita, urrun gelditu dira irratia abian jartzeko 1990eko hamarkadako lehen urteetan, Aezkoa inguruan irrati bat sortzeko emandako pausoak. Nafarroako Hizkuntza Politikarako Zuzendaritza Nagusia sortu berria zen, eta diru laguntzak ematen hasi zen lekuan lekuko irratiak sortzeko. Irati sortu aurretik, Aezkoan bazen beste irrati txiki bat, egoitza Garraldan zuena. Espainiako Kultura Ministerioak bultzatutako programa bati esker sortu zen irrati hura. Helburua Aezkoa inguruko herrien arteko kohesioa eta harremana sustatzea ziren, baina ideiak ez zuen ez aurrera eta ez atzera egin, eta proiektua bertan behera gelditu zen.
Ondorioz, helburu horiek erdietsi gabe gelditu ziren. Herri eta eskualdeetako irrati txikien loraldiaren garaia zen, eta Aezkoa inguruan irrati baten beharra bete gabe zegoen. Nafarroako Gobernuaren diru laguntza bati esker, ibarreko hainbat lagunek Irati irratia sortu zuten, harreman sozialak bultzatu eta euskararen erabilera sustatzeko asmoz. Hasieran, Irati irratia udal irratia bazen ere, kudeaketarako lantaldea sortzea erabaki zuten, eta horren bitartez sortu zen Irati elkartea.
Pauso horien ostean, 1993ko urtarrilaren 20an emititu zen Irati irratiaren lehen saioa. Ederki oroitzen da garai horietaz Karmele Galarza. Euskararekin eta hainbat herri mugimendurekin konprometitutako emakumea da, eta zenbait urtez irratiko esataria era izan zen. Baina osasun arazoak direla medio, zeregina utzi egin behar izan zuen. "Izugarri gustatzen zait irratia, bertako informazioa lantzen duelako; eta halako komunikabideak behar-beharrezkoak dira", azaldu du. Nostalgia apur bat nabari zaio irratiaz hitz egitean. Hala ere, oso harreman estua du oraindik ere.
Irratiaren ibilbidea 1993ko urtarrilean hasi zen arren, zailtasunez betetako ibilbidea izan duela ondo baino hobeto daki Galarzak. "1993an hasi ginen irratian, baina 2009. urtera arte ez genuen lizentziarik lortu", dio. Egoera horrek hainbat zailtasun eragin zituen, tartean teknikoak. Hain justu, arazo tekniko horien eraginez, emititzeari utzi behar izan zioten 2002an. "Pentsatzen genuen azkar batean konponduko genituela arazo teknikoak, baina ia zazpi urtean irratia isilduta egon zen".
Berriz guztia martxan jartzea izugarri kostatu zitzaien Irati elkartekoei. Irratiko atea ireki eta guztia abiaraztea lan nekeza izan zen, batez ere Nafarroako Gobernuak euskarazko hedabideei ematen zizkien diru laguntzak erabat desagertu ostean. "Izugarrizko ahalegina egin genuen, eta lortu genuen Irati irratia abiaraztea", adierazi du Galarzak. Dena den, emititzeko lizentziak ordu arte izandako segurtasunik eza erabat desagerrarazi zuen.
Aldaketen garaia
Irratia asko aldatu dela dio Galarzak. Tristura apur bat antzematen zaio, igarotako garaien nostalgia dela eta. Almortzak argi dio aurrerapen teknologikoek izugarri erraztu eta arindu dutela irratigintza. Hala ere, sarritan oinarrizkoarekin, elektrizitatearekin arazoak izaten dituzte. "Gezurra dirudi, baina askotan elektrizitatea joan egiten da zuzenean ari garela", azaldu du Almortzak.
Dena den, aurrerapen teknologien olatuak hartzen jakin izan dute Irati irratiko kideek. Izan ere, 2011n Berria bekari esker, Aitziber Villalba Irati irratiko esatari ohiak hedabidearen webgunea garatu ahal izateko diru laguntza erdietsi zuen. Horri esker, egun Egun on, Auñamendi! saioa Internetez entzuteko aukera dago. Horrez gain, sakelakotik ere entzun daiteke Uhin Bank aplikazioaren bitartez.
Baina, ziurrenik, Aezkoan egoitza duen irratian aldaketarik handiena publizitateak eragin du. Aurten hasi dira iragarkiak saioekin tartekatzen, eta modu horretara proiektua finantzatzeko beste diru iturri bat erdietsi dute. "Aurten lehenengoz publizitatea izatea lortu dugu, eta hori aurrerapen garrantzitsua da", aitortu du Almortzak. Aurrerantzean ere publizitatea mantendu eta indartu nahi dute epe motzean lantzeko eremu gisa.
Hala ere, zailtasunak zailtasun, bihar jai giroan irratiaren hogeigarren urteurrena ospatuko dute. Irati irratiaren eguna izango da bihar. Goizean goizetik izango dira ekitaldi, kontzertu eta tailerrak. Bazkaria 14:30ean izango da, eta arratserako, pilota txapelketa eta pintxo poteoa izango da. Gauean kontzertuak antolatu dituzte.
Pirinioetako abeltzainek egin ohi duten bezala, auzolanean prestatu dute Irati irratiaren eguna. "Ni afarirako ogitartekoak egiteaz arduratuko naiz", dio pozik Galarzak. Izan ere, hedabidearen sustatzaileak elkarlanean aritzera ohituta daude. Aurrerantzean ere bide horretatik jarraitu nahi dute, orain arte bezala, Aezkoa ingurukoak informatuz.
%34,8
• Nafarroan egiten diren epaiketen artean, azkarrak izan direnen ehunekoa. Nafarroan urtarriletik irailera 4.334 administrazio eta zigor epaiketa egin dira. Horietatik 1.512 epaiketa azkarrak, epaiketa guztien %34,8. Orain 10 urte legeztatu zituzten epaiketa azkarrak.
“Aniztasunaren sarea” hedatu nahi du EH 11 Kolore ekinbideak Nafarroan
"Nafarroan bizi den eta sentitzen duen edonor, bertan edota munduko edozein lekutan jaio bada ere, nafarra da", adierazi du Leire Olza Euskal Herria 11 Kolore ekinbideko Nafarroako ordezkariak. EH 11 Kolorek urtebete egingo du laster. Ekinbidea Gipuzkoan jarri bazen ere martxan, Euskal Herriko txoko guztietara zabaldu nahi dute lana. Euren helburua elkar ezagutzeari eta errespetuari mesede egingo dion "aniztasunaren sarea" hedatzea da. Horrez gain, 2014ko aniztasunaren jaia Iruñean egingo dutela jakinarazi zuten.
Iruñeko Hizkuntza Eskolan egindako aurkezpenean, Olzak eta Xabier Mendiguren euskaltzaleak parte hartu zuten. Hainbat elkarte, talde eta sindikaturen babesa izan zuten. Olzaren arabera, EH 11 Kolorek Nafarroako gizarte osoan elkarrizketa eta eztabaida iraunkorra sustatu nahi du, aniztasunean oinarritutako elkarbizitza eredu bati gogoetak eta adostasunak eskaintzeko helburuarekin. Mendigurenek esan zuen aurkezpenaren egunak esanahi berezia zuela —abenduaren 2a, Euskararen Nazioarteko Egunaren bezpera—. "Frantzisko Xabierkoarekin irten zen euskara mundura, eta irteten jarraitu zuen garai guztietako arrantzale, merkatari, emigrante eta bidaiariekin. EH 11 Kolore pozarren dago, ez soilik euskarak munduratzen jarraitzen duelako, baizik eta gaur egun mundua bera delako euskarara datorrena ere", adierazi du Mendigurenek. Nabarmendu dute gaur egun D ereduko hezkuntza jasotzen dutela, besteak beste, Ekuador, Ukraina, Txile, Galizia, Maroko, Senegal eta Andaluziako umeek.
EH 11 Kolorek, iazko abenduan sortu zenetik, hainbat kanpaina eta jardunaldi egin ditu aniztasun kulturala, linguistikoa eta jatorri aniztasuna ardatz hartuta; adibidez, ekainean Donostian egindako Aniztasunaren Eguna.
Irati irratiaren bazkide kopurua.
Azken zenbaketen arabera, egun Irati irratiak 176 bazkide ditu. Hala ere, aurten ahalegin berezia egin dute bazkide berriak egiteko. Izan ere, aurten, 68 bazkide berri erdietsi dituzte. Horiei esker, aurrera jarraitzen du Irati irratiak.
Gobernuak Zilbetiko meategia babestu izana gaitzetsi dute
Kezkatuta eta haserre agertu dira Seo/BirdLife eta Aldude koordinakundea Pirinioetan egitekotan diren meategien proiektuei babesa adierazi dielako Nafarroako Gobernuak. Bi talde horiek beste behin ohartarazi dute Zilbetin Magnesitas Navarra SA Magna enpresak egin nahi duen silizea ateratzeko meategiak "izugarri kaltetzen" duela ingurumena.
Antzeri eremua Nafarroako Gobernuak hala erabakita, Natura 2000 sarearen barruan dago. Hala, 2005. urteaz geroztik, ZBG Zaintza Bereziko Gune gisa dago izendatuta, besteak beste, dituen balio ekologikoak direla eta. SEO/BirdLife taldeko kide diren hainbat elkarte zientifikok eta aditu ezagunek, ohartarazi dutenez, Nafarroako Gobernuak "sustatutako" meategien proiektuak ez dira bateragarriak eremuari aitortutako ingurumen babes mailarekin.
Oraindik, Zilbetiko Antzeri parajean meategia egiten hasi ez badira ere, heldu den urte hasieran eraikitzen hasteko asmoa agertu du behin baino gehiagotan Magna-k. Dena den, SEO/BirdLife eta Aldude koordinakundeko kideek ohartarazi dutenez, hori hala izan ez dadin "borrokan" jarraituko dute. Nafarroako Gobernuak araudia ez duela betetzen iritzita, Europako Kontseiluan —bere erabakiz sortu zen Natura 2000 sarea— kexa formala aurkeztu dute. Gainera, afera auzitegietan ere badago. Bi taldeek ohartarazi dutenez, justiziak arrazoi emango ez baliete, litekeena da Europako Kontseiluan aurkeztutako kexa formala handitzea.
Oraingoz, Nafarroako Auzitegi Nagusiak zer erabakitzen duen zain daude. Izan ere, Aldude koordinakundeak eta SEO/BirdLife taldeak Zilbetiko meategiaren aurka helegitea aurkeztu zuten. Justiziaren ebazpena urte amaierarako espero dute.
Horrez gain, bi taldeek jakinarazi dutenez, Antzerin egin nahi duten meategiak hainbat erreka kaltetuko lituzke. Hori dela eta, Ebroko Ur Konfederazioaren baimena eskuratu behar izan zuten proiektuaren sustatzaileek. Ramon Elosegi SEO/BirdLife taldeko kidearen arabera, "Ebroko Ur Konfederazioak emandako baimenak oso mugatzaileak dira eta ia ezinezkoa da arau horiek beteta meategia martxan jartzea".
Magna-k Zilbetin meategia martxan jarriz gero, Zubiriko lantegiak martxan jarraitzeko aukera izango duela adierazi du behin baino gehiagotan. Hori gezurtatu dute SEO/BirdLife eta Aldude koordinakundekoek, "Zubiriko Azkarate meategian beste 20 urterako erreserbak daudelako oraindik".