NAFARROAKO HITZA

Assaf ardien esnea Erronkariko gazta egiteko ez erabiltzea eskatu du Landa Garapeneko Batzordeak. Nafarroako Gobernuak Erronkari jatorri izenaren araudia aldatu nahi du, baina NaBaik, Bilduk, PSNk eta Ezkerrak atzera botatzeko ebazpena onartu berri dute, UPN eta PPNren aurkako botoekin. Oposizioak uste du Nafarroan atzerriko arrazak sartzeak "arazo handiak" ekarriko dituela, batez ere, esparru sozioekonomikoan.

PSNren ekimena izan da Nafarroako Gobernuaren araudi aldaketaren aurka agertzea, eta oposizioko talde guztien babesa jaso du. Nafarroako sozialisten ustez, "jatorriko izena babestu eta defendatu behar da, lehenengo sektoreari balio erantsia ematen diolako". Gauzak horrela, PSNk ez du uste gobernuak proposatzen duen lege aldaketa egokia denik, "kontraesanez beteta dagoelako eta ezagutza falta sumatzen delako". Erronkari jatorri izena "desagertzeko arriskuan" jartzen dutela ohartarazi dute, eta, era berean, "gainerako jatorri izenak ahultzen dituzte, arriskuan daudelako".

Assaf esne asko ekoizten duen ardi arraza da, ukuiluan bizi da —ez mendian, latxa ardia bezala— eta gobernatzeko errazagoa da. Horregatik, PSNk uste du assaf arrazak produkzio eremuak produktuarekin duen lotura "makaltzen" duela, abeltzaintza tradizioetatik kanpo dagoelako. "Ardi latxen ustiapenen itxiera ekarriko luke", diote. Era berean, gogorarazi dute atzerriko arrazak jatorrizko izenean sartu zituztenetik (2011-2012) ardi latxen 160.000 litro esne galdu direla eta, ondorioz, kasu anitzetan "errentagarria izateari utzi" diola. Horretaz gain, jakinarazi dute ardi latxek bazkatzen eta mendia garbitzen dutela eta assaf ardiek, berriz, pentsu kontzentratua jaten dutela .

"Arduragabekeriaz" jokatu

EHNE Euskal Herriko Nekazarien Elkarteak eskertu egin du oposizioak erakutsi duen "kemena". "Gobernuaren mozioak ez du ez hankarik ez bururik", esan dute. Jakinarazi dute iragan maiatzean Erronkari jatorri izenaren batzorde arautzaileko bi kidek kontrako boza eman ziotela arraza intentsiboak sartzeko araudiaren aldaketari: "Bi artzain horiek Erronkari jatorri izenean dauden %90 artzainen hitza ordezkatzen dute". Horregatik, nekazarien elkarteak uste du "onena" Nafarroako Gobernuak Erronkari jatorri izenaren aldaketa bertan behera uztea dela, "eremu sozioekonomikoan kalte larriak sortuko dituelako". Halaber, salatu dute gaztak lurrarekin duen edozein lotura kentzea ez dela egokia.

Joan den maiatzean onartu zuten Erronkariko gazta lantzeko assaf ardien esnea erabiltzea. Erronkariko gaztaren jatorri izenaren batzorde arautzaileak baimendu zuen araudian aldaketa bat egitea horretarako. Bertan dioenez, onartu egiten du gazta egiteko esnearen %35 assaf ardiena izatea. Israelen du jatorria arraza honek. EHNE hasieratik aldaketaren aurka agertu da, eta "arduragabekeriaz" jokatzea leporatu die batzorde arautzailearen barruan aldaketa babestu duten hiru eragileei; hots, industriari, UAGN sindikatuari eta Nafarroako Gobernuari.

Erronkari jatorri izenarekin lan egiten duten hamar artzainetik bederatzi ordezkatzen ditu EHNEk. "Jatorri izenaren funtsa da lurrari lotutako artzaintza eredua guztiz babestea; eta, hain justu ere, araudi aldaketak kalte egin nahi dio eredu horri", dio EHNEk. Gazta ekoizle batzuk kanpoko arraza horren esnearen alde egiteko arrazoietako bat sektoreak beren iritziz pairatzen duen krisia izan da. Orain arte, Erronkariko gazta rasa eta latxa ardien esnearekin egiten zuten gazta, baina ardi arraza horiek ez omen dute nahiko esne ekoizten, eta, beraz, assaf ardiak sartzea horregatik defendatu dute.

Urteko lehenengo hamar egunetan DYAk ez zuen anbulantzia zerbitzurik eskaini, Nafarroako Gobernuaren diru laguntza jasoko zuten ala ez jakin zain zeudelako. Nafarroako Larrialdietako Agentziak baieztatu zuen gertaera horrek ez zuela inolako eraginik izanen, baina agentziako langileek kontrakoa erakutsi dute.

Nafarroako Larrialdietako Agentziako hainbat langilek salatu dutenez, DYAko zortzi anbulantziek —zazpi ohikoak eta bat medikuduna— lan egin ez zuten hamar egunetan, %60 lan gehiago hartu zuten beren gain. Suhiltzaileen, Gurutze Gorriaren eta Baztan-Bidasoa enpresa pribatuaren anbulantziak aritu dira lanean. Horrez gain, langileek salatu dute denbora tarte horretan eriek "inoiz baino denbora gehiago" itxaron behar izan zutela anbulantzia heltzeko. Kasu batzuetan, ordubete ere egon ziren anbulantziaren zain, "gainezka" ibili baitzen zerbitzua.

Ohiko egoera batean, anbulantzia arrunt batek hamahiru-hamalau lekualdatze egiten ditu egunero, baina 2013ko lehenengo hamar egun horietan, 20 eta 23 lekualdatze inguru egin behar izan zituen anbulantzia bakoitzak. Herrietara ere joan behar izan zuten anbulantziek. Gares eta Agoizko adibidea esanguratsua da. Bi herri horietan DYAk boluntarioen baseak dituen arren, horiek ez zuten lanik egin; hortaz, Iruñeko anbulantziek lekualdatzeak egin zituzten larrialdi egoeretan. "Ezin ginen arriskatu lan egitera diru laguntza jasoko dugun ala ez jakin gabe", azaldu dute DYAko langileek.

DYAren egoera ekonomikoa ez da batere ona, eta aurten oraindik zailagoa izanen da. Anbulantzia zerbitzua eskaini gabe egon den hamar egunetan DYAk ez du berri onik izan. Nafarroako Larrialdietako Zerbitzuak 200.000 milioi euro emanen dizkio, iaz baino %17 gutxiago. Azkeneko bi urteetan, DYAk %50 diru sarrera gutxiago izan ditu. Joan den ostiraletik berriro lanean ari dira DYAko anbulantziak, baina bakarrik sorosleak libre daudenean. Zortzitik zazpi anbulantzia erabiltzen ari dira. Anbulantzia medikudunak aparkaturik jarraitzen du. Normalean, anbulantzia horrek astelehenetik ostiralera goizeko bederatzietatik gaueko hamarretara lan egiten du, eta asteburuetan arratsaldez.

Gainera, Nafarroako Larrialdietako Agentziako hainbat langilek jakinarazi dutenez, "larri" ibili diren hamar egunetan, ZIU Zainketa Intentsiboetako Unitatea erabili behar izan dute ezbeharretan. Normalean kasu larrienetan bakarrik erabiltzen dute ZIU, baina anbulantzia faltak erabiltzera behartu zituzten.

Gaur egun, DYAn Nafarroako Gobernuak ordaintzen dituen bost gidari, hiru administrazio langile eta formakuntza koordinatzaile bat aritzen dira lanean. Horrez gain, ezintasun fisiko eta psikologikoa dutenentzat enplegu zentroa dute, eta bertan soldatapeko bat eta bost koordinatzaile daude. Iaz, denera, DYAko anbulantziek 6.428 lekualdatze egin zituzten Nafarroan. Iruñerrian 5.700, Agoitzen 151, Erriberrin 126, Altsasun 85, Los Arcosen 66, Garesen 207 eta Azkoienen 93. Guztira, 700 bazkide ditu lurraldean. Errepideko istripuetan artapen zerbitzua eskaintzen du DYAk.

Duela ia urtebete Nafarroako DYAko hiru kide auzipetu zituzten ustez fakturak faltsutzeagatik. 52.000 euroan erositako bi anbulantziaren fakturak faltsutzea egotzi zieten Nafarroako Gobernuak elkarteei eman ohi dien diru laguntza lortzeko asmoz, baina epaileak hiru kideak errugabetu zituen. Javier Cruz Nafarroako DYAko kudeatzailea, Alfredo Zelaia idazkaria eta Eneko Arteaga erakundeko presidentea izan ziren auzipetuak.

Gertaerak, hala ere, hautsak harrotu zituen DYAn, baita kanpoan ere. Javier Cruz kudeatzaileak Burlatako Udalean UPNko zinegotzi izateari utzi zion, eta Nafarroako DYAko hainbat kidek adierazpen bat kaleratu zuten, "izen ona" kolokan jarri zelako gertakarien harira. Gauzak horrela, Nafarroako DYA ez da oso egoera onean. Gainera, Nafarroako Gobernuak diru sailak gutxituz gero, "okerrera" egin dezake.

Landa eremuko larrialdiak

Nafarroako Osasun Departamentuak landa eremuko larrialdi zerbitzuak lehen mailako osasun arretaren larrialdi zerbitzu bilakatzeko proposamena egin du. Gaur egun, larrialdi zerbitzuetan medikua eta erizaina osasun etxean egoten dira, dei bat baldin badago pertsona hori berehala artatzeko. Gobernuak egin nahi dituen moldaketak abian jarriz gero, medikuek ez dute zertan osasun etxean egon, baina beti lokalizatuta egonen dira. Aldaketaren harira, lanorduak "izugarri haziko" direla salatu dute langileen ordezkariek. Herri txikietan eskaintzen den larrialdi zerbitzua etetea ekarriko du horrek, eta "onartezina" dela diote. Azaldu dutenez, 57 lanpostu gutxiago izanen dira.

Behartsuenen alde lan egiteko grina izan du beti Fernando Aginagak (Etxarri Aranatz, 1954). Horregatik erabaki zuen Governador Valadaresera (Minas Gerais, Brasil) joatea, "txiroenekin, batez ere, umeekin lan egiteko". Dagoeneko 25 urte daramatza Brasilen, eta oraindik gehiago egiteko asmoa du.

Eskolapioen misio batean egin du mende laurdena. Brasilera iritsi zenean, portugesa ikasi zuen, "herritarrekin eta liburuak irakurriz". Pedagogia eta Teologia ikasketak egin ditu Aginagak, eta bere ezagutzak erakusten dizkie hiriko gazteei. Urte hauetan guztietan Brasilgo eta zehazki Governador Valadaresko egoera "zeharo" hobetu dela dio, "nahiz eta gogorra den oraindik". Iritsi zenean herrialdea diktaduratik atera berria zen, eta konstituzioa prestatzen ari ziren parlamentuan. "Alde batetik, miseria zorrotza zegoen, eta, bestetik, eliteak agintzen eta gehiengoa zapaltzen zuen". Bien bitartean, ordea, "izugarrizko mugimendu herrikoia" piztu zen, gizartean gutxinaka errotu zena. "Jendearen alaitasunak eta baikortasunak harritzen ninduen; niretzat hori ulertezina zen egoera horretan". Sindikatu eta herri mugimenduei esker egoerak hobera egin zuela gogorarazi du, baina oraindik sufrimendua edonon nabaritzen dela ziurtatu du.

Sufrimendua, hala ere, alaitasunarekin pasatzen dute. "Oso alaiak dira brasildarrak, elkarrekin biltzeko eta bizitzeko gogotsuak dira". Diru gutxi irabazi arren egunero aurrera ateratzen direla dio Aginagak. "Argia, beroa, koloreak, barre egitea eta umore ona gustatze zaie; musika beti entzuten dute, eta haien itxurarekin gora eta behera egoten dira maiz". Baina, era berean, erraz "lur jota" sentitzen direla konturatu da Aginaga. "Historian beti hain zapaldua egon den herri honek oso barneratua du gutxi balio duen sentimendua".

Orain dela hamar urte, gazteek ez zuten unibertsitatera joateko aukerarik; gaur egun, ordea, gobernuaren laguntzarekin posible da. "Aldaketak izan ditugu. Kanpotik, Euskal Herritik datorren batek oraindik alde nabarmena ikusiko du, baina hemen bizi garenok hobetu dela nabaritzen dugu". Urteetan aritu da gaixo eta umeen eskubideak sutsuki defendatzen. "Hasieran auzo apaletan lan egiten nuen, favela modukoetan; orain, horrez gain, heziketa eta gizarte lanetan aritzen naiz". Lan egiteko modua ere aldatu du. "Gosedunei eta gaixoei laguntzen genien, zuzenean. Herri kontzientzia landu eta herri mugimenduak bultzatu genituen. Orain, jada maila horiek neurri batean gainditu ditugula, beste maila batzuk jorratzen ditugu". Udaletxe kontseiluetan parte hartzeko prestatzen dituzte hiriko bizilagunak, "han erabakitzen baita auzoko etorkizuna".

Gaur egun, gainera, beste behar bat sortu dela uste du misiolariak. "Jendearekin hitz egitea, entzutea eta animatzea". Bai herriaren alde egiten duten agenteekin —politikako, sindikatuetako eta mugimenduetako jendearekin—, baita bizilagun heldu eta umeekin ere. "Emakumearen egoerari arreta berezia eskaini diogu; gaur egun, Brasilen, emakumea etorkizunaren giltza delako".

Ez da Nafarroako lagun bakarra misioan. Bost pertsona bizi dira etxean. Bi Nafarroakoak, eta gainerakoak Brasilgoak. "Gure arteko giroa oso ona da, paregabea", dio pozik. Nafarroako beste lagun bat bizi izan zen haiekin, baina joan den maiatzean zendu zen. "Tirapuko gizon oso fina eta langilea zen, beti jende behartsuenen alde lan egin zuen, eta oso ezaguna izan zen hirian". Gogoan du Eulalio Lafuente kidea. "Eulalio hona iritsi zenean, 1952. urtean, 20.000 biztanle zituen hiriak; gaur egun, 270.000 biztanle ditu". Auzo behartsuetan zazpi ikastetxe publiko eraikitzea lortu zuen.

Nafarroako 1.600 misiolari daude mundu osoan. Ez da kopuru apala. "Euskal Herria maite dugulako beste herriak eta kulturak maitatzen ere ikasi dugu. Frantzisko Xabierkoak eta Ignazio Loiolakoak hasi zuten bidea". Euskaldunak aurkitu ditu Aginagak bidean. "Herritik urrun dagoenarentzat oso pozgarria da herrikideak aurkitzea".

Momentu atsegina bizi izan zuen Aginagak orain dela bost urte. Euskarari buruzko hitzaldia eman zuen Governador Valadareseko unibertsitatean. "Une oso atsegina izan zen, ikasle eta irakasle asko bildu ziren, eta arreta handiz entzun zuten; Espainiako edozein hiritan horrelakorik lortzea oso zaila litzatekeela pentsatu nuen hitzaldia eman ondoren". Orain, beti galdetzen diote Euskal Herriak noiz lortuko duen independentzia. "Langile moduan ezagutzen gaituzte, eta miresten dute gure kulturaren eta historiaren alde egindako lana".

Eskualde bakoitzean Zure ziztada behar dugu kanpainaren bidez eskuratzen den diruaren %20 ematen zaie Nafarroako euskarazko hedabideei. Hainbat eskualdetako hedabideek eskuratuko dute dirua horri esker: Guaixe astekariak (Sakana), Ttipi-Ttapa aldizkariak eta telebistak, Xorroxin irratiak (Baztan-Bortziriak eta Malerreka) eta Euskalerria irratiak (Iruñerria), hain zuzen ere. Kanpaina sustatzeko saioak egin dituzte beren eskualdeetan, onura, oro har, euskal prentsa osoarentzat dela aintzat hartuta.

Iruñeko Udalak autoak aparkatzeko eremu urdina —ordainpekoa— hedatuko du 2013an hiriko zenbait auzotara, tartean Donibane eta Etxabakoitzera. Egitasmo horrek Barañaingo aparkalekuetan eragina izango duelakoan, Barañaingo Udalak eremu urdina ezartzea erabaki du "muga efektua" saihesteko. Baina, PSN eta Bilduren arabera, "muga efektua aitzakia hutsa da; eremu urdina irabazi ekonomikoak lortzeko soilik ezarri nahi du alkateak".

Alberto Sancho PSNko zinegotziaren hitzetan, "herrian ordaindutako aparkalekuak jartzen badira, herritarren eta merkatarien egoera ekonomiko zaila gehiago zailduko du". Ildo beretik mintzatu dira Bilduko zinegotziak ere. Salatu dute neurri horren atzean Barañaingo Udalean azken urteetan izan den kudeaketa txarra tapatu nahi izana dagoela. Gainera, bestelako irtenbideak badaudela eta azterketa zorrotz bat egiteko beharra dagoela irizten diote.

Sanchok jakinarazi duenez, PSNk "laster" proposamen tekniko bat aurkeztuko du Barañaingo udalbatzan. Horren bitartez, Barañainen zirkulazio zerga ordaintzen duten guztiek autoa eremu urdinean aparkatu ahal izateko txartela eskuratzeko aukera jasotzen da. Modu horretan, Barañaingo herritarren karga ekonomikoa "arindu" egingo litzatekeela uste du.