Aisialdia

Turismoa mugatzeko garaia
2018-12-072018-12-05Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Turismoa mugatzeko garaia

Ane Eslava

Kezka areagotzen ari da Iruñeko Alde Zaharreko biztanleen artean. Azken urteetan aldaketa handiak gertatzen ari dira auzoan: ostatuak, saltoki handiak eta tabernak ugaritzen ari dira, eta bizilagun askok alde egin behar izan dute, etxebizitza bat eskuratzea geroz eta zailago bilakatzen ari delako. Egoera ez da Donostiakoa, Bartzelonakoa eta beste hainbat hiritakoa bezain larria, baina auzotarrek ohartarazten dute joera "arduratzeko modukoa" dela. Horri aurre egiteko, Alde Zaharreko kolektiboak auzo bizigarri bat lortzeko lanean ari dira, eta, besteak beste, Iruñeko Udalarekin elkarrizketak izaten ari dira. Urrats batzuk lortu dituzte; azkenekoa iragan astean heldu zen: udalak jakinarazi zuen hainbat neurri hartuko dituela legez kanpoko pisu turistikoen eskaintza geldiarazteko.

Neurri horien artean daude, besteak beste, hiriko ostatuen eskaintzaren eboluzioa jarraitzea, Turismo Zerbitzuaren eta Udaltzaingoaren arteko lantalde bat sortzea, Nafarroako Gobernuaren aurrean salaketak jartzea —hark baitu salaketak gauzatzeko eskumena, eta Internet bidez legezko etxebizitza turistikoen eskaintzaren berri ematea. Horrekin batera, laguntza eskatu diete bizilagunei, legez kanpoko etxebizitza turistikoak aurkitzen laguntzeko.

2017-2019rako Iruñeko Turismo Plan Estrategikoaren barruan daude neurri horiek guztiak, eta helburu dute "Alde Zaharreko etxebizitzak eta elkarbizitza babestea", Patricia Perales Tokiko Ekonomia Jasangarriko zinegotziaren hitzetan.

Dagoeneko aztertu egin dituzte Airbnb, HomeAway, Tripadvisor eta Booking plataformetan eskaintzen dituzten etxebizitzak, eta legez kanpo alokatzen dituzten 52 pisu aurkitu dituzte. Horrekin batera, udalaren webgunean ikusgai jarri dute legezko eskaintza biltzen duen zerrenda bat, Iruñean ostatu hartu nahi dutenei erraztasunak emateko.

Auzoko biztanleak pozik agertu dira udalaren urratsarekin: "Iruñeko gainontzeko auzoekin alderatuta, oso egoera desorekatuan gaude; horregatik, etxebizitza turistikoei ezartzen dieten edozein muga ongi iruditzen zaigu", adierazi du Javier Hualde Bizitzeko Alde Zaharra taldeko kideak. Haren ustez, udalak tresna ugari ditu legez kanpoko pisuak aurkitzeko; horregatik, erantzukizuna hartu eta pausoak eman behar ditu. "Plataformen informazioa aztertuz, ez da zaila pisu horiek aurkitzea; baina, horiek geldiarazteko, baliabideak behar dira, eta udalak baditu". Bestalde, ez dago ados proposatu duten neurrietako batekin: herritarren parte hartzea. "Ez dut uste ideia ona denik bizilagunok polizia gisa ibili behar izatea; erantzukizuna gugan jartzen ari dira".

Arazoaren erroetara joatea

Udalak egindako urratsa positibotzat jo badu ere, Hualdek gogorarazi du legez kanpoko pisu turistikoen auzia arazo handi baten zati bat baino ez dela. Arazoaren jatorria ulertzeko, beharrezkoa da urte batzuk atzera egitea: 2006ra, zehazki. Urte hartan, UPNk PEPRI Alde Zaharreko Babeserako eta Barne Erreformarako Plan Berezia aldatu zuen, eta, hala, araudia malgutu egin zuen, auzoaren lehiakortasun ekonomikoa bultzatzeko xedez. Aldaketa horren ondorioz, tabernak irekitzeko debekualdia kendu zuten, eta etxebizitza turistikoak eraikinetako edozein solairutan jartzea ahalbidetu zuten soilik Alde Zaharrean gertatzen da hori. Urteekin, aldaketa horiek auzoaren turistifikazioa eragiten ari dira.

Udalak dio Iruñean arazoa oraindik txikia dela tamaina bereko beste hiri batzuetan dutenarekin alderatuta. Baina, Alde Zaharreko bizilagunek salatzen duten moduan, auzo horrek du hiriko ostatu metaketarik handiena. "Udalaren datuen arabera, Iruñe osoan eskaintzen dituzten ostatu plaza guztien %40 inguru Alde Zaharrean daude; eta han, 1.000 biztanle bakoitzeko 200 toki daude; gainontzeko auzoetan, berriz, 17", zehaztu du Hualdek. Turismoaren gorakadak ondorio nabarmenak izan ditu auzoan, batik bat populazioaren bilakaeran: 2006ko urtarriletik, biztanleen %10,2k alde egin dute, eta Iruñe osoan, berriz, populazioak %4,3 egin du gora. "Ez dugu alarmistak izan behar, baina kezkatzeko moduko sintomak ikusten ditugu", adierazi du Hualdek.

Egoera konpontzeko, otsailean, udalak ostatuen inguruko araudia aldatzeko prozesua abian jarri zuen. Bi neurri proposatu zituen: etxebizitza turistikoak eraikinetako lehen solairuetara mugatzea, eta turismora bideratutako eraikin osoak distantzien arabera mugatzea. Aldaketa horiek onartu ondoren, parte hartzeko prozesu bat egin zuten, eta alegazioetarako tarte bat utzi zuten.

Behin betiko onarpena abenduko osoko bilkuran egitea aurreikusten zuten, baina atzeratu egin da. Izan ere, Geroa Baik zuzenketa bidezko aldaketa bat aurkeztu berri du, helburu duena turismorako eraikinen arteko tarteen puntua aldatzea: Alde Zaharreko etxadi bakoitzaren %25 ostatuentzat izatea proposatu du. "Mugatzen ez duen muga bat da hori", salatu du Hualdek. Haren ustez, Geroa Bairen jarrera aldaketa horren helburua da Unzu ostatuari bidea irekitzea, udalak proposatzen dituen arau aldaketekin ezingo luketelako eraiki. Burgoen plazan jarri nahi duten ostatu hori hiriko hirugarren handiena izango litzateke: 277 toki izango lituzke. "Beldur gara, Alde Zaharrak oso araudi kaltegarria jasan dezakeelako Unzu ostatuaren eraginez".

Ondorioz, bizilagunek onartzen dute udalak proposatu dituen neurriak bide onetik doazela, baina, auzoan jazotzen ari den bilakaera ikusita, legezko eta legez kanpoko ostatuen arteko bereizketaz harago joatea eskatzen dute, turismoari benetako mugak jartzeko. Hualdek azpimarratu du oraingoa oso abagune garrantzitsua dela, araudia aldatuta, luzerako iraungo duelako. Horregatik, ezinbestekotzat jo du herritarrek kontzientzia hartzea eta kalera ateratzea. Datorren astean, gaiari lotutako bi saio dituzte auzoan: astelehenean, Unzu proiektuari lotutako hitzaldia egingo dute, 19:30ean, udalak Caldereria kalean duen aretoan. Asteartean, ordu berean, proiektu horren aurkako elkarretaratzea egingo dute, Udaletxe plazan. Arazoa berandu baino lehen konpontzeko.

Kirola euskalduntzeko ariketa
2018-11-232018-11-22Aisialdia, Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Kirola euskalduntzeko ariketa

Edurne Elizondo

Proposamenak eta esperientziak badira, eta horiei egin behar diegu so". Horixe erran du Maite Indak, Emun taldeko aholkulariak, Nafarroako Gobernuak Ultzamako Larraintzarren egindako Euskara eta kirola izenburuko jardunaldian. Kirolaren esparruan euskararen erabilera bermatzeko eta sustatzeko proposamenei eta esperientziei buruz aritu da. Lana egiteko badela nabarmendu du, baina badela, halaber, nondik ikasi.

Indak euskarari eta kirolari buruzko ikerketa baten emaitzak aurkeztu ditu, Ultzaman. Euskarabideak eta Nafarroako Kirolaren eta Gazteriaren Institutuak eskatuta egin dute ikerketa hori. Zehazki, eremu euskalduneko eta eremu mistoko egoera ezagutu nahi izan dute. Horretarako, galdetegia bidali dute bi eremuotako udal eta kirol elkarteetara, eta, gainera, hiru eztabaida saio egin dituzte, Donezteben, Irurtzunen eta Iruñean. Indak argi utzi nahi izan du ikerketaren bidez aztertutako bi eremuetan dauden hutsuneak eta indarguneak ezagutu nahi izan dituztela. "Errealitatera hurbiltzeko lehendabiziko urratsa izan da, baina jasotako galdetegi kopuruak ez du aukera ematen emaitzak orokortzeko", zehaztu du. 123 galdetegi bidali, eta 68 jaso dituzte bueltan, erantzunekin, hain zuzen ere.

Ikerketak egungo egoeraren zertzelada nagusiak ezagutzeko parada ematen duela erantsi du Indak, halere. Dauden hutsuneak eta indarguneak ezagutzekoa, alegia. Datuek agerian utzi duten irudiari buruz, Indak azaldu du "bi errealitate ezberdin" azaleratu dituela ikerketak; bat da eremu euskaldunekoa, eta bertzea mistokoa.

Oro har, euskararen erabilera eta aintzat hartzeko ahalegina handiagoa da eremu euskaldunean mistoan baino. Eremu euskaldunean, gainera, euskararen presentzia are nabarmenagoa da udaletatik edo mankomunitateetatik bultzatutako kirol jardueretan.

Ikerketak agerian utzi du, halaber, adin tarteak aurrera egin ahala, behera egiten duela euskarazko kirol eskaintzak. Jaitsiera are nabarmenagoa da eremu mistoan. "Hainbat faktorek eragiten dute egoera hori. Batetik, euskaldunen dentsitateak, eta, bertzetik, kirol esparruan gora egin ahala eskakizun gehiago badela betetzeko; profesionalizatuz doa jarduera, eta, horren ondorioz, zailagoa izaten da arduradun euskalduna izatea".

Federazioetan, hutsunea

Herri askotan gertatzen dena jarri du horren adibide Maite Indak. "Entrenatzaile lanetan boluntario ari den pertsona euskaldunak izan dezake haurrek osatutako talde bat; ez du titulurik, ordea, eta, kirol eskakizunak zorrozten direnean, titulua izatea nagusitzen da hizkuntzaren ezagutzaren gainetik".

Ikerketaren barruan egindako eztabaidetan parte hartzaileek nabarmendu duten hutsune nagusietako bat da kirol federazioen eragina. Euskararen erabilera urria da erakunde horietan, eta, horren ondorioz, udalek edo kirol elkarteek antolatutako kirol jarduerak erdalduntzen dituzte. "Hor hutsune nabarmen bat dago; gobernutik ez da inolako lanik egin esparru horretan, orain arte. Azken urtean hasi dira ahalegin bat egiten, federazioei, besteak beste, itzulpen zerbitzua eskaintzen, baina lan handia bada, oraindik ere, egiteko", azaldu du Maite Indak.

Euskara eta Kirola izenburupean egindako jardunaldia ere bada Nafarroako Gobernuak azken urteotan egindako urratsen adibide. Bigarrenez egin dute aurten. Balio izan du jada martxan diren jarduerak eta proiektuak ezagutzeko, bertzeak bertze, Indak nabarmendu duenez.

Emun taldeko aholkulariak nabarmendu du, batetik, Sakanako Mankomunitateak egiten duen lana. "Programa oso bat garatu dute; sekulako lana egiten ari dira, eta merezi du nabarmentzea". Kirol jarduera batean izena eman dutenen %70 euskaldunak badira, gutxienez, kirol jarduera hori euskara hutsean eskaintzen dute, adibidez. Baztanen egiten duten lana ere aipatu du Indak.

Eremu euskalduneko lana jarri du mahai gainean, bereziki, baina argi utzi du eremu mistoan ere badirela esperientzia interesgarriak. "Garesen, adibidez, Tortotxiki Fundazioa ari da euskara sustatzen kirol jardueretan; Lizarran, berriz, Brinka izeneko programa jarri du udalak martxan, herriko lau ikastetxeetan, kirol jardueretan euskaraz aritzeko".

Gisa horretako esperientziak partekatzeko beharra nabarmendu du Indak. Azaldu du kirolaren esparruan ari diren udalek eta elkarteek ere eskatu dutela elkarlanean aritzeko espazio bat. "Gauzak egiten ari dira han eta hemen, baina ez dute elkarren berri, eta hori aldatzeko nahi dituzte halako espazio komunak". Prestakuntzaren arloan urratsak eskatu dituztela gaineratu du, eta baliabideak ere galdegin dizkiotela Nafarroako Gobernuari. Ikerketaren bidez, lehen urratsa egin du Euskarabideak. "Bidean jarraitzea da orain kontua".

Artea plazara, plazak artearentzat
2018-09-212018-09-20Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Artea plazara, plazak artearentzat

Edurne Elizondo

Musikak hartu zuen larunbatean Iruñeko Gazteluko plaza. Vesarte kolektiboak kontzertu bat antolatu zuen hamargarren urteurrena ospatzeko. Ez zen ohiko emanaldia izan, halere; taldeko kideek beti aldarrikatu dute arteak probokatzailea izan behar duela, eta, duela hamar urte hasitako bidea ospatzeko, kontzertu berezia egin zuten asteburuan, hiriburuko Alde Zaharrean: hainbat taldetako musikariak eta hogei bateria jotzaile elkartu zituzten plazan. Batera aritu ziren, eta beren doinuak urteurren baten soinu banda bilakatu zituzten; baterien burrunba hamar urteko bidea aldarrikatzeko.

"Hasiera gogoratu nahi izan dugu, gure lehen urratsak", azaldu du Vesarteko kide Javier Orduñak; zehazki, kolektiboak bere bidea hasi zuenean antolatutako kontzertuak gogoratu nahi izan dituzte. Kontzertu horietako batean, Iruñerriko dozena bat talde elkartu zituzten, elkarren arteko bertsioak egiteko. "Beti izan dugu gustuko gauza berritzaileak egitea, erronkak markatzea".

2008tik, bultzatzaileek uste baino gehiago garatu da kolektiboa, eta, musikaren esparruaz gain, bertze hamaika diziplina ere ukitu dituzte. Vesartek sormenerako espazio bat kudeatzen du Iruñeko Arrotxapea auzoan, eta doako ikastaroak antolatzen ditu, bertzeak bertze. Artea herritarren esku jartzea da kolektiboaren helburua, "gaur egun nagusi diren merkatuaren, kontsumoaren eta produkzioaren arauetatik at".

Helburu horiek oinarri hartuta, Vesarteko kideek argi zuten, hasieratik, hamargarren urteurrena ospatzeko kontzertua Gazteluko plazan egin behar zutela. "Espazio hori berreskuratu nahi izan dugu herritarrentzat. Gazteluko plaza enpresa pribatu anitzek erabiltzen dute beren produktuak saltzeko; sanferminetan ere hori gertatzen da. Gure asmoa da herritarren arteko dinamikak bultzatzea, eta horregatik nahi genuen plaza horretan egin".

"Bertzelako bideak eta alternatibak badirela erakutsi nahi dugu, eta uste dugu hamar urtez egin dugun bideak hori erakusten duela, hain zuzen ere", berretsi du Vesarteko kideak. Kolektiboak ez du inolako diru laguntzarik jasotzen, bultzatzaileek ez baitute inongo erakunderen menpe egon nahi."Argi dugu merkataritza gune batean erosi edo saltzen ahal den produktu bat baino anitzez ere gehiago izan nahi dugula. Ez dugu kontsumoaren edo produkzioaren araberako jarduera bat izan nahi. Bertzelako aberastasun bat eman nahi diogu hiriari, gizarte osoari", azaldu du Orduñak. Herritarrek egindako ekarpenak eta beren merchandising-a dituzte diru iturri nagusi.

Kolaboratzaile anitz

Zortzi pertsona inguruk osatutako lantaldea da Vesarte kolektiboaren motor. "Bertze hamaika laguntzaile eta kolaboratzaile ditugu. Gure ikastaroetan ikasle izandako anitz gelditu dira irakasle gisa aritzeko, adibidez", azaldu du Orduñak. Hasieran, Vesartek lauzpabost ikastaro zituen; orain, hogei baino gehiago eskaintzen dituzte.

Kolektiboak doan egiten ditu ikastaro horiek. Horrek ez du erran nahi, halere, Vesartek baldintza duinak eskatzen ez dituenik artearen esparruan ari direnentzat. "Gaur egungo gizarte neoliberalaren bidetik aldenduko den alternatiba bat sortu nahi dugu guk; hori da gure helburua, eta, hori lortzeko, altruismoaren bidetik egin behar dugu lan. Alternatibak sortzeko prozesuaren parte bat da hori".

"Herri arteak ez du zertan kalitate kaskarragokoa izan", erantsi du Orduñak. Horren adibide jarri du kolektiboak Nafarroako Parlamentuko presidente ohi Alberto Catalani egindako erretratua. Lan horrek hautsak harrotu zituen iazko apirilean. Vesartek egin zuen, Nafarroako Parlamentuari doan eskaintzeko eta ondorioz gastu publiko hori ez egiteko. "Iaz, erretratuaren zirriborroa egin genuen; lana amaitu dugu jada".

Vesarteko kideek larunbateko bestan erakutsi zuten koadroa, herritarrek ikus zezaten. Iruindarren iritzia eskatu zuten, gainera, erretratua parlamentura bidali edo ez erabakitzeko. Bozketa egin zuten, eta baiezkoak irabazi zuen, botoen %95arekin. Kolektiboak, ondorioz, erakunde horren esku jarriko du egindako artelana. "Ez badute nahi, hiriko hainbat tokitan erakutsiko dugu".

Harri arteko gau eta ikuskizunak
2018-08-032018-08-05Aisialdia, Albisteak, gaiak, Nafarroa

Harri arteko gau eta ikuskizunak

Edurne Elizondo

Ezohiko gauak ekarriko ditu Iruñeko abuztuak: harri artekoak izanen dira, Harresietako Jaialdiari esker. Iruñeko Udalak antolatu du zikloa, hirugarrenez, Creacity proiektuaren barruan. Iruñeko, Baionako eta Hondarribiko gotorlekuei balio kulturala eta turistikoa emateko helburua duen egitasmoa da Creacity. Ziudadela izanen du agertoki nagusi, baina jaialdiak Iruñeko bertze hainbat auzotara ere eramanen ditu musika, dantza eta antzerkia, atzo hasi eta hilaren 22ra bitarte. 164.000 euroko aurrekontua du aurtengo programak. http://www.pamplonaescultura.es/eu/events/festival-de-las-murallas-2018/ helbidean dago jasota.

"Jaialdi askotariko bat prestatu nahi izan dugu, mota guztietako publikoek izan dezaten aukera gustuko zerbait aurkitzeko", nabarmendu du Iruñeko Udaleko Kultura zinegotzi Maider Belokik. Sail bereko zuzendari Maitena Muruzabalek erantsi du Udalak helburu hartu duela "artea karrikara eta pertsonengana hurbiltzea". Jaialdiak, zehazki, Ziudadela, Guadalupeko gotorlekua, hiriko harresiak eta O plaza bilakatuko ditu bere agertoki. Ikuskizun guztiak doan izanen dira. "Bereziak izanen dira abuztuko ilunabar eta gauak", berretsi dute udaleko arduradunek. Ezohiko gauak Iruñeko abuztuan.

Diziplina anitz

Ziudadelan, hainbat diziplina uztartuko dituzten ikuskizunak izanen dira nagusi. Musikak, dantzak, kale antzerkiak eta zirkuak eginen dute bat. Gisa horretako proposamena aurkeztuko du, adibidez, Shakti Olaizolak: Baldin Bada izenburuko lana eskainiko du asteartean. Egun berean, Enkore musika taldea ariko da espazio horretan. Asteazkenean, berriz, Christophe Pavia artista eta Melanie Spettel dantzaria ariko dira, elkarrekin, Mysterieuses coiffures izenburuko performancean. Amer y Africa taldeak Enva eskainiko du, eta, Lazy Daisy Band taldeak, berriz, kontzertua.

Ostegunean, Dj Momek hartuko du agertokia, eta Nueveuno taldeak, berriz, zirkua eta dantza uztartuko ditu Sinergia 3.0 izenburuko lanean. Hilaren 14an, Traspediante konpainia ariko da Ziudadelan, batetik; bertzetik, Anne Etxegoien musikariak emanaldia eskainiko du. Akrobaziak egiten duten trebezia erakutsiko dute The Black Blues Brothers taldeko kideek, hilaren 15ean; biharamunean, Up Arte taldekoak izanen dira agertokian. Musika, berriz, Zenet taldeak eskainiko du.

Hilaren 18koa zonbien gaua izanen da. Hamabi eta hamazazpi urte bitarteko gazteentzat scape room berezia antolatu du udalak, zonbiak protagonista bilakatuta. Dantza bilakatuko du protagonista Maduixak, hilaren 21ean, eta, 22an, azkenik, Cirque Rouages konpainiaren ikuskizunak itxiko du jaialdia, Ziudadelan.

Guadalupeko harresian dantza bertikala izanen da protagonista, La Glo Zirko eta La Banda konpainien eskutik. Gaur ariko dira, 21:00etatik aurrera. Hilaren 10ean, La Bandak errepikatuko du, eta Compagnia dei Folli ere ariko da. Hilaren 17an, berriz, Linea d'Aria, eta La Banda, hirugarrenez. Zaldi Zurian ere dantzak hartuko ditu txokoak, Carmen Larrazen zuzendaritzapean. O plazan, berriz, kale antzerkiaz, dantzaz eta musikaz gozatzeko aukera izanen da, bertzeak bertze, Arantxa Villanuevaren konpainiaren eta Lindy Hop taldearen eskutik.

Flamenko jaialdia

Harri arteko ikuskizunak ez dira Iruñeko abuztua berezi bilakatuko duten bakarrak: hilaren 21etik 26ra, Flamenco on Fire jaialdia eginen dute, bosgarrenez, izen bereko fundazioak antolatuta, Nafarroako Gobernuaren eta Iruñeko Udalaren laguntzarekin, bertzeak bertze. Kontzertuak, hitzaldiak, liburu aurkezpenak eta bertze izanen ditu Iruñeko flamenko jaialdiak. Aurten, emakumeak omendu nahi ditu. Programa www.flamencoonfire.org helbidean dago.

Baluarteko oholtzan izanen dira, bertzeak bertze, Mayte Martin, Belen Maya eta Estrella Morente; Martin eta Maya hilaren 21ean izanen dira Iruñean; Morente, berriz, 22an. 24an, kontzertu berezi bat hartuko du agertoki horrek: Tomatito gitarra jotzaileak eskainiko du, Nafarroako Orkestra Sinfonikoarekin batera.

Geltoki bat elkartasunarentzat
2018-07-272018-07-26Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Geltoki bat elkartasunarentzat

Edurne Elizondo

Iruindarrek 2007. urteko azaroan inauguratu zuten hiriko egungo autobus geltokia. Egun berean, Oliveto kondearen etorbideko eraikinak ateak itxi zituen. 1934. urtekoa da geltoki zaharra, baina espazio berri eta bizi bilakatu da, berriz ere, hamar urte luze joan eta gero, Geltoki Iruña elkartearen eskutik: garai bateko enpresen leihatilak zeuden eremuetan, eta bidaiariek autobusen zain egoteko baliatzen zituzten espazioetan, Geltoki izeneko proiektua jarri dute martxan, ekonomia solidarioa, kultura alternatiboak eta elikadura subiranotasuna sustatzeko asmoz.

"Mundu kapitalista batean sartuta gaude, hala da, baina herritarrei erakutsi nahi diegu badaudela beste bide eta modu batzuk", nabarmendu du Geltokiko koordinatzaile eta programazio arduradun Katrin Ginea Mundiñanok. Horixe da Geltokiren helburua: kontsumitzaileak alternatiben bidetik gidatzea, alegia.

Ezohiko proposamena da Geltokik Iruñean egin duena; bai, behintzat, hiriburuan dauden merkataritza guneen moldeak kontuan hartuta. Nafarroako Gobernuak ontzat eman berri du, hain zuzen ere, Iruñeko Iturrama auzoan egin nahi duten azkena: 4.641 metro koadroko azpiegitura izanen da. Merkataritza gune bat, bulegoentzako eraikin bat eta hotela izanen ditu. Abenduan hastekoak dira lanak, gobernuaren oniritzia aldizkari ofizialean argitaratu eta gero.

Ez da hori Geltokik bultzatu nahi duen kontsumo eredua. "Bertakoa, sasoikoa, ekologikoa eta bidezko merkataritzakoa". Horiek dira Geltokik nabarmendu nahi dituen ezaugarriak. Ekainaren 9an inauguratu zuten Iruñeko espazio berria. "Hiru aste baino ez genituen izan sanferminen aurretik", azaldu du koordinatzaileak. Iruñeko besten zurrunbilotik atera eta gero, hain zuzen, proiektuaren ardatzak zehazteko unea dute oraingoa Geltokiko kideek, Ginea Mundiñanok nabarmendu duenez, eta "prest eta gogoz" direla erantsi du.

Ginea Mundiñano azarotik ari da Geltoki proiektuan lanean. Egitasmoa anitzez ere lehenago jarri zen martxan, halere. "Duela zazpi urte, Nafarroako REAS elkarteak proposatu zuen geltoki zaharreko espazioa ekonomia solidarioa bultzatzeko erabiltzea", gogoratu du koordinatzaileak. PSNk aurkeztutako mozio baten bidez, proposamen hori Iruñeko Udalera ailegatu zen. Aurrera egin zuen, gainera, baina, onartu eta gero, tiradera batean gelditu zen. Orain arte. "Oraingo udalak agintea hartu zuenean, proiektua berriz ere mahai gainean jartzeko baliatu zuen aukera REAS elkarteak". Eta bigarren honetan, bai, proiektua errealitate bilakatu dute.

900 metro koadro

Egungo Iruñeko Udalak 2016. urteko martxoan jaso zuen Geltoki proiektua garatzeko proposamena. Udalak espazioa atondu du, otsailetik maiatzera bitartean egindako obren bidez, eta ia 684.000 euroren inbertsioa eginda. Ekainaren 9ko inaugurazioan, hain zuzen, Geltoki hiriarentzat "espazio enblematikoa" dela erran zuen Patri Perales zinegotziak, eta herritar guztiak deitu zituen gune berria ezagutzera, "denen artean dinamika ezberdinak sortzeko". Geltoki Iruña elkarteko buru Carlos Reyk, berriz, ekitaldi berean nabarmendu zuen "bat egiteko eta elkarlanean aritzeko espazio bat" izanen dela Geltoki.

Denera, 900 metro koadroko eremua hartu du. Geltoki Iruña elkartea da kudeaketaren arduraduna; erakunde hori izan da udalak antolatutako lehiaketara aurkeztutako bakarra. Zazpi urterako jaso du elkarteak udalaren kontzesioa. Honako hauek osatzen dute Geltoki Iruña: REAS elkarteak, Emausko Trapuketariek, Nafarroako Nekazaritza Produkzio Ekologikoaren Kontseiluak, EHNE sindikatuak eta Eskuz Landutako Jangaien Ekoizleen Elkarteak.

Geltokiko espazioan 11 langile ari dira lanean, lanaldi osoz, eta hamabigarrena, berriz, lanaldi erdiz. "Kooperatiba osatu dugu langileok", azaldu du Ginea Mundiñanok. Tabernan, dendetan, komunikazio eta administrazio lanetan aritzen dira langileok, hain zuzen.

"Tabernan eta dendetan gure filosofiarekin bat egiten du gure jarduerak, eta bertako eta sasoiko produktu ekologikoen alde egiten dugu apustu, bai eta bidezko merkataritzakoen alde ere. Gure produktuek izen-abizenak dituzte", azaldu du Ginea Mundiñanok. Elikadura denda da bat, eta bertzea, berriz, bigarren eskuko produktuena. "Dendek eta tabernak eusten diote proiektuari. Jarduera horiekin ordaintzen ditugu gure soldatak; denak dira berdinak, eta irabazi guztiak Geltoki proiektuko ardatzen aldeko lanera bideratzen dira", erantsi du.

Ardatza, hain zuzen ere, kultura jarduerak dira. Eta haien helburua da Geltokik oinarri hartu duen ekonomia solidarioa bultzatzea, elikadura subiranotasunean urratsak egitea, eta kulturaren arloko alternatibak garatzea. Hori lortzeko, Geltoki Iruña elkarteko bazkideekin batera, bertze hamaika elkarteren eta eragileren parte hartzea sustatu nahi dute hiriburuko espazio berriko arduradunek.

"Kontzientzia sortzea da xedea, finean", erran du Ginea Mundiñanok. Kontzientzia, batez ere, kontsumitzaile gisa herritarrek duten ardurari buruz. "Gakoa hori da, kontsumoa", berretsi du Geltokiko koordinatzaileak. Kontsumoak arlo guztiak ukitzen dituela erantsi du, gainera: "Ez gara ari bakarrik egiten ditugun erosketez; ari gara telebistan ikusten dugunaz, erabiltzen dugun bankuaz edo gastatzen dugun energiaz", zehaztu du. "Pertsonak jarri behar ditugu erdigunean", gaineratu du.

Geltokik kapitalismoari ihes egiteko eta kontsumo modu etikoak bultzatzeko dauden aukerak jarri nahi ditu mahai gainean, arlo horietan guztietan. "Irailetik aurrera, gure ateak zabalik izanen dira parte hartu nahi duten elkarte eta eragileentzat; Fiare banku etikoko kideak, adibidez, asteartero etorriko dira, 17:00etatik 19:00etara. Eskaintza finko bat osatu nahi dugu, herritarrek nora jo jakin dezaten".

Kontzientzia pizteko lan horretan haurrak protagonista izanen direla argi utzi du Geltokiko koordinatzaileak. "Guretzat haurrak oso inportanteak dira". Geltokin haientzako liburutegia jarri dute, bai eta haiek erabiltzeko txokoa ere. Espazio horietan haurrentzako ekinaldi bereziak ere eginen dituzte. Haurrentzako liburutegiaz gain, helduentzako bertze bat ere bada Geltokin; biak Iruñeko Udalaren eskutik jarri dituzte martxan, Ginea Mundiñanok zehaztu nahi izan duenez.

Erreferentzia

"Erreferentzia izan nahi dugu; informazioa jasotzeko toki bat". Horixe berretsi du Geltokiko koordinatzaileak. Oraingoz izan duten harrerarekin "oso kontent" dago. Tabernaren bidez, herritar anitzek ezagutu dute Geltoki jada, eta helburua hori da. "Jendea erakartzea, gure eskaintza ezagutzeko". Hitzaldiak, musika emanaldiak, erakusketak, tailerrak eta bertze antolatu nahi dituzte, jardueron bidez kapitalismoari bizkarra eman nahi dioten alternatiben bidetik aurrera egiteko.

Ekainean, Alternatiben Herria egin zuten Iruñeko karriketan, eta Ginea Mundiñanok gogoratu du egun horretan argi gelditu zela alternatiba horiek "errealitate bat" direla: "Nafarroan bada jende anitz lanean". Argitu nahi izan du Geltokik ez duela inor ordezkatu nahi. "Tokirik ez dutenei espazio bat eskaini nahi diegu, eta toki bat dutenei, berriz, beren lana gurean erakusteko aukera. Baina ez dugu inoren tokia bete nahi", zehaztu du.

Iruñeko autobus geltoki zaharrak 2007. urtean itxi zituen ateak; orain, hamar urte luze joan eta gero, Geltokik ireki ditu bereak. Herritarrentzat zabalik dituela nabarmendu du Katrin Ginea Mundiñanok. Zain dira.

Ezagutu, sortu eta partekatu
2018-07-272018-07-27Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Ezagutu, sortu eta partekatu

Edurne Elizondo

Zorioneko obrak!". Lizarrako Gustavo Maeztu museoko kide Natalia Genticok erran ditu hitzok; museoan igogailua jartzeko lanak egiten ari dira, eta, ondorioz, itxi egin dute. Erakundeak ez ditu udako tailerrak bazter utzi nahi izan, halere, eta herriko San Domingo zahar etxean bilatu eta aurkitu du aterpe. Astebetez, belaunaldi ezberdinetako hogei pertsona aritu dira, zahar etxeko klaustroan, museoak antolatutako arte tailerrean. Toki horretako giro lasaiak hartu ditu sortzaileak, eta 8 eta 85 urte bitarteko egileak erabat murgildu dira sortzeko prozesuan. "Zorioneko obrak!", berretsi du Genticok, klaustroko giro bereziak harrapatuta.

Genticorekin batera, Fermin Alvira artista aritu da tailerreko arduradun. "Bagenuen esperientzia haurrekin, bai eta zaharrekin ere; baina, oraingoan, belaunaldi ezberdinetako pertsonak elkartu ditugu toki berean, elkarrekin lan egin dezaten, eta emaitza zoragarria izan da", nabarmendu du.

Zahar etxeko hamar kidek osatu dute taldea, batetik; bertzetik, bost adingabek; eta hirugarrenik, berriz, Gizakia Helburu fundazioko bertze bost kidek. Astebetez bat egin dute, egunean ordu eta erdi luzez. Denbora tarte horretan, hutsean gelditu da adin muga; elkarrekin ikasi eta elkarri irakatsi diote.

"Hagitz polita da!", erran diote taldeko neska gazteenek Julia Lizariri, andreak egindako erretratuari so. Irribarre zabalak hartu dio aurpegia. Zahar etxea du bizitoki. Tailerra egoitzan egin izana eskertu du, eta, batez ere, kanpotik ailegatu diren parte hartzaileen bisita. "Ederki pasatzen dugu".

Martin da zahar etxetik kanpoko bisitari horietako bat. Gizakia Helburu fundazioaren eskutik bat egin du Gustavo Maeztu museoaren ekinaldiarekin. "Esperientzia polita da; lasai egoteko aukera ematen digu, eta ikastekoa ere bai. Haurrekin, gainera, barre anitz egiten dugu", azaldu du.

Irakasleak, "pozik"

"Eskertzen dutela sumatzen da, eta hagitz lan interesgarriak egin dituzte. Artearen bidez anitz kontatzen dute", erran du Alvirak, Gizakia Helburu fundaziotik iritsi diren parte hartzaileei buruz. Droga mendekotasuna duten pertsonak artatzen ditu erakunde horrek.

Tailerrak irakasleei ere eman die "anitz", Genticok eta Alvirak aitortu dutenez. "Hagitz polita da esperientzia; taldeak hasieratik bat egin du, eta hagitz ongi moldatzen dira denak. Harreman bizia eta aberasgarria sortu da denen artean, eta horrek gu ere pozten gaitu", azaldu du Alvirak.

Ipuinetako pertsonaiekin, collagearen teknikarekin eta erretratuarekin lan egin dute tailerreko parte hartzaileek beren lanak osatzeko. Erretratuak egiteko, aurrean dutenari so egin diote, eta ia denek erran dute gauza bera, lanean hasi bezain pronto: "Hagitz zaila da!". Ez dute etsi, halere. Nork bere burua margotu behar izan du, halaber. Genticoren eta Alviraren laguntzarekin, betiere.

Gizakia Helburu fundazioan boluntario ari den Camila Rizzo ere erabat murgildu da tailerreko prozesu sortzailean, eta zalantzarik gabe hartu ditu eskuan arkatza eta margoak. Italiatik etorri da Nafarroara, gizarte langile gisa trebatzen jarraitzeko. Argi du tailerrak on egin diela fundaziotik parte hartu duten kideei.

Abuztuan izanen dute bertze hainbatek parte hartzeko aukera, tailerra berriz eginen baitute Gustavo Maeztu museoko kideek. "Lehendabiziko hau izugarri ongi atera da, eta errepikatu nahi dugu, argi eta garbi", nabarmendu du Genticok.

San Domingo zahar etxeko klaustroa erakusketa toki ere bilakatu da, tailerrak iraun bitartean, lanak amaituta denak batera erakutsi baitituzte, artistek hamaiketakoa hartu bitartean. Zahar etxeko zuzendari Maite Eskostegi Goñik ere baliatu du aukera lanei so egiteko. "Kontent" da tailerra egiteko izan duten aukerarekin. "Talde zoragarria sortu da; bat egin dute lehen unetik, eta hori zoragarria da. Guk ez dugu gizartetik at gelditu nahi. Bertze herritarrekin bat egin nahi dugu".

Zahar etxeko kideek atzean dituzten esperientziak, bizipenak eta ezagutzak nabarmendu ditu Eskostegi Goñik, eta horiek guztiak tailerreko bertze parte hartzaileekin partekatzeko aukera izatea eskertu du. "Gustavo Maeztu museoarekin harreman estua dugu, sintonia handia, eta elkarlan hori hagitz aberasgarria da", erran du zuzendariak. Margo, paper, arkatz eta pintura artean eman dituzte hainbat egun zahar etxean, eta abuztuko tailerra hasteko zain dira jada.

Indarberritzeko oporrak
2018-07-132018-07-12Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Indarberritzeko oporrak

Edurne Elizondo
Zer ikara!". Liubomira Alievak ez du kazetariarekin hitz egin nahi. "Oso lotsatia da", azaldu du Leitzako bere etxean hartu duen Mari Carmen Arregik. Ukrainakoa da Alieva, eta 8 urte ditu. Laster beteko ditu 9 urte, hilaren 28an. 6 urte...

Arduraz ospatzeko
2018-07-062018-07-05Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Arduraz ospatzeko

Kattalin Barber
Hondakinik onena sortzen ez dena da. Iraultza dakar asteon aurkeztu duten Nafarroako hondakinei buruzko legeak. Bukatu da kontsumitu eta botatzeko garaia, eta, besteak beste, hondakin plastikoen murrizketa du ardatz legeak. Neurriak har...

Denon esku egon behar duelako
2018-06-152018-06-14Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Denon esku egon behar duelako

Edurne Elizondo

Kultura inklusiboaren aldeko sarea da Kataluniako Apropa, eta Sonia Gainza kideak eman du helburu horrekin lotutako gako nagusietako bat: "Gutxi batzuen aldeko neurriek, finean, denei egiten ahal diete mesede". Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteak antolatutako jardunaldian aritu da Gainza, Iruñean. Irisgarritasunaz eta kultura inklusiboaz gogoeta egin nahi izan dute herrialdeko kultura kudeatzaileek, bide horretan urratsak egiteko asmoz.

Ez da Kunarena esparru horretan zabaldutako ate bakarra, gainera: Nafarroako Parlamentuak onartu berri du Irisgarritasun Unibertsalerako Foru Legea, eta Nafarroako Gobernuko Kultura departamentua, berriz, kultura eskubideena prestatzen ari da. Herritar ororenak dira eskubide horiek, ustez, baina, egun, oraindik ere, badira hainbat kolektibo kulturaren esparrutik at uzten dituzten mugak eta oztopoak.

Aipatzekoa da, adibidez, Iruñeko Gaiarre antzokian berriki egin dituztela igogailua jartzeko eta antzokiko sarrera egokitzeko lanak, irisgarritasuna errazteko asmoz. Obrak egiteko gastua 300.000 eurorena izan da, eta, ordaintzeko, "mezenasgo kanpaina bat" jarri dute abian; finantzaketa kolektiboa, alegia. Parlamentuak onartu berri duen Irisgarritasun Unibertsalerako Foru Legeari buruz, hain zuzen ere, "baliabidez" horni dezatela eskatu du Cerminek, bertze deus baino lehen. Ezintasunen bat dutenen erakunde ordezkarien batzordea da Cermin.

Kultur espazioetara eta jardueretara iristeko oraindik ere indarrean diren mugen eta oztopoen kontra lan egiteko asmoz antolatu du Kunak Iruñeko jardunaldia. Gaur egun bazter gelditzen diren talde eta kolektiboei egin nahi izan diete so: ezintasunen bat dutenak edo baztertzeko arriskuan direnak. Batetik, kolektibo horietako kideek kultura garatzeko espazioetara iristeko eta sartzeko dituzten zailtasunak jorratu dituzte; bertzetik, berriz, kultura produktuak sortzeko, zuzentzeko edo kudeatzeko aurkitu ohi dituztenak.

Sonia Gainzak irisgarritasunari egin dio so, batez ere, bere hitzaldian. Kultura denen esku jartzeko bideak bilatzea da Apropa sarearen lana, hain zuzen ere. Berretsi du hasieran errandakoa, gutxi batzuen alde hartutako neurriek denei egiten ahal dietela mesede, alegia. Eta adibide argi bat jarri du mahai gainean: "Antzoki batera sartzeko arrapalak aulki gurpilduna dutenei egiten die mesede, beti. Momentu zehatz batean mugitzeko zailtasunak dituenak ere eskertuko du, eta, denok joko dugu ontzat, berriz, zahartzen garenean".

Denen neurrikoa

Kultura garatzeko espazioa kudeatzen duenak kontuan hartu behar du anitza dela kultura kontsumitzen dutenen soslaia. Espazio horrek, ondorioz, denen neurrikoa izan behar du. "Anitzetan, argibide gutxi batzurekin lor dezakegu hori", azaldu du Gainzak. Bertze adibide bat ekarri du: "Autistentzat garrantzitsua da, adibidez, espazioa ezagutzea. Lagungarria da, adibidez, espazioaren webgunean jartzea informazioa azaltzeko nola heldu, sarrerak non erosi eta abar. Argazkiak jar daitezke prozesua errazteko. Tokia ezagutzen ez duen orok eskertuko du hori, gainera".

Irisgarritasuna, halere, ez dago bakarrik espazio fisikoarekin lotuta. "Bazterketa arriskuan direnekin ere egiten dugu lan, adibidez. Haientzat prezio bereziak eskatzen ditugu". Ez hori bakarrik. "Ohiko saio batera joaterik ez dutenentzat, adibidez, entseguak zabal ditzakegu; edo saio bereziak egin haiekin. Komunikazioarekin, espazio fisikoarekin, prezioarekin, inguruarekin, edukiarekin eta profesionalen jarrerarekin lotutako mugak bazter uzteko lan egitea da kontua".

Edukiaren berri emanen duten eskuorri irakurterrazak sortzea; atsedenaldiak egiteko aukera emanen duten saioak antolatzea; zaharrekin edo ezintasun jakin bat duten pertsonekin saio bereziak prestatzea, giro lasai batean... Gisa horretako proposamenak egin ditu Apropak, eta lan ildo horiek lantzen ari dira jada Kataluniako hamaika kultura espaziotan.

Asmo horiek jasotzen ditu bere baitan Apropak sareko antzokiei eta gainerako espazioei eskatzen dien konpromisoak: tokien %2 gordetzea gizarte erakundeentzat, hiru euroko prezioan. Gainzak gisako konpromisoak hartzera deitu ditu Nafarroako kultura espazioak ere.

Ohiko zurruntasunetik aldentzea eta begirada aldatzea da lehen urratsa. Madrilen, Una Mirada Diferente izeneko jaialdiak hori egitea hartu du helburu, hain zuzen ere. Espainiako Arte Dramatikoen Zentroko kide Ines Enciso da arduradunetako bat, eta kultura inklusiboaren alde egin du Kunak antolatutako jardunaldian.

Encisok funtsezkotzat jo du, lehenik eta behin, argi uztea gizarteak "rol erabakigarri bat" duela kultura inklusiboa garatuko duten politikak ahalbidetzeko orduan. "Baztertutako kolektibo anitz daude, eta ezintasunen bat dutenena ikusezina da; estigmaren zama du gainean. Kulturak izan behar du bizi garen gizartearen isla, eta, egun, ez dugu hori lortu". Ez da gizartearen isla, bere aktore anitz oholtzatik kanpo gelditzen direlako.

Encisok nabarmendu du ezberdintasuna "balio erantsi bat" dela artearen arloan, eta argi du Una Mirada Diferente jaialdian parte hartzen duten konpainia inklusiboek horixe erakusten dutela, beren lanak sortzen eta aurkezten dituzten bakoitzean. Encisok ezintasunen bat dutenekin garatutako bertze proiektu batean parte hartu du, Campeones filman, alegia. Javier Fesser zuzendariak aurten aurkeztutako lana da. Lan horretako aktore da Jesus Vidal, eta bat egin du Encisorekin. "Arteak anitz irabazten du ezberdina den hori bere egiten duenean; aukera bat da".

Ezintasun fisiko bat du Vidalek: ikusmen arazo larriak. "Campeones filman, halere, ezberdintasun intelektuala duen pertsona baten rola bete dut, nire itsutasunetik". Filologia ikasi zuen Vidalek, baina antzerkiaren arloak laster harrapatu zuen; aktore gisa, bai eta idazle gisa ere. "Artearen bidez, errealitatean parte hartu, eta aldatu egiten dut. Beti harritu nau ohartzeak zein neurritan alda daitekeen bertzeek gutaz duten iritzia, betaurreko lodiak eramaten ditugulako, edo ezaugarri fisiko jakin batzuk ditugulako".

Antzerkiaren esparruan trebatu dela nabarmendu du Vidalek. Ines Encisok ere "funtsezkotzat" jo du lan amateurraren eta profesionalaren arteko bereizketa argi uztea. Arrisku batez ohartarazi nahi izan du, halaber: ghetto bat sortzekoa, alegia. "Helburu hartu behar dugu aniztasuna oinarri dituzten jaialdiak antolatzea? Nire ustez, gaur egun gogoeta zehatz hori eginen duten ikuskizunak eta espazioak sortzea garrantzitsua da. Baina helburutzat hartu behar dugu lan egitea halako toki eta produktu propioak izateko behar hori desagertzeko".

Esperientziak

Bertze hainbat sortzailek parte hartu dute Kunak antolatutako jardunaldian. Haietako bat da Mikel Belaskoain. Arazo neurologikoak dituzten hainbat pertsonaren inguruan garatu du Personas izenburuko bere proiektua. Artistak berak behin-behineko paralisia eragin zion gaitz bat izan zuen. Esperientzia hori oinarri hartuta osatu du bere arte lana. Ezintasunaren marra malgua dela ikasi du bere proiektuaren bidez, batetik. "Denok egon gaitezke gaur alde batean, eta bihar, berriz, bertzean". Bertzetik, emozioaren garrantzia nabarmendu nahi izan du. "Emozioa aldarrikatu nahi dut artearen esparruan". Aulki gurpilduna behar duen pertsona bat, amnesia duen bertze bat, eta alboko esklerosi amiotrofikoak jota den hirugarren bat dira, bertzeak bertze, Belaskoainen Personas proiektuko parte.

Arte plastikoen arloan ari da Alicia Otaegi ere, eta Nafarroako Gobernuak sustatutako Landarte programaren bidez, Otsagabiko zahar etxeko erabiltzaileekin egin du lan. Parte hartzeko izan duten borondatea eta gogoa nabarmendu ditu artistak.

Zaharren kolektiboarekin lan egin nahi izan du Ados Teatroa konpainiak ere, aurten giza eskubideen arloan garatzen ari den El baile de los años proiektuan. Giza eskubideak oholtzara izenburuko programa du konpainia horrek 2016tik, eta aurtengo lanerako zaharrekin aritzea erabaki du, "bazter gelditzeko arriskua duen kolektiboa" badelako, Jose Antonio Vitoria konpainiako arduradunaren hitzetan.

Migratzaileekin eta langabeekin ere egin dute lan Ados Teatroa konpainiako kideek. Aurtengo proiekturako Becky Siegel dantzari eta koreografoa dute lagun. Siegelek badaki ezintasunen bat dutenekin lan egitea zer den, Konmocion Danza konpainiaren bidez jorratu baitu esparru hori. Koreografoak argi du: "Artea gizartearen aurretik dago, arteak ederki ikasi baitu aniztasuna aberastasuna dela, ezberdintasunetik aukera berriak sor daitezkeela".

Esklerosi anitza zuten pertsonekin hasi zen dantza lantzen Siegel. Bere esperientzia abiapuntu hartuta, argi utzi nahi izan du inklusioa hitz konplexua dela, eta, batez ere, kultura inklusiboa lortzeko formula magikorik ez dagoela. Adibide bat aipatu du: "Neska bat etorri zen niregana; aulki gurpilduna behar zuen. Dantza egin nahi zuen, eta eskola bat bilatzen lagundu nion. Aurkitu genuen. Lehen egunean pozik egon zen; bigarrenean bertze ikasleek ez zioten jaramonik egiten; hirugarrenean okerrera baino ez zuen egin egoerak. Kontua ez da bakarrik aritzeko espazioak aurkitzea; espazio horretan aritzeko giro egokia behar dugu ere".

Giro positibo hori bilatzen dute Atena Fundazioko kideek, hain zuzen. Ezintasun intelektuala dutenek artea erabiltzen dute, han, garatzeko. Artea sortu eta erakusten dute. Bide luzea bada, oraindik ere, egiteko. Kunak urrats bat egin nahi izan du aurrera.