Gizartea

Bandera ‘non grata’ udaletan
2016-07-082016-07-08Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Bandera ‘non grata’ udaletan

Edurne Elizondo

Ikurrinak plazan gelditu behar izan zuen, ofizialki, asteazkenean, Iruñeko besten hasiera iragarri zuen txupinazoan. Bandera handi bat eta bertze hamaika txiki erakutsi zituzten han bat egindako herritarrek; herriko etxeko balkoian ere bai. Ez, ordea, mastan. Bost jarri zituzten, baina bat hutsik gelditu zen: Iruñeko, Espainiako, Nafarroako eta Europako banderak zintzilikatu zituzten mastetatik. Ikurrinik, ez, ordea, epaileek itxi egin diotelako erakundeetako atea banderari, eta non grata izendatu dutelako udaletan, 2003. urtetik indarrean dagoen ikurren legea oinarri hartuta. Udalak, halere, bosgarren masta jartzea erabaki zuen, "ikurren legeak aintzat hartzen ez dituen herritarrei eta sentimenduei aitortza egiteko".

Nafarroako Justizia Auzitegi Nagusiak hainbat sententzia plazaratu zituen joan den astean, eta "lege iruzurtzat" jo zuen iazko udan herrialdeko hainbat herritako bestetan —Iruñea, Tafalla, Lizarra, Lakuntza, Berriozar, Etxarri Aranatz eta Leitza— ikurrina udaletxean jarri izana. Epaileen hitzetan, "propio" gonbidatu zituzten EAEko agintariak udaletxe horietara, bandera jarri ahal izateko.

"Sententzia onartzen dugu, baina ez dugu harekin bat egiten", erran zuten Iruñeko Udaleko arduradunek, ebazpena ezagutu eta gero. Antzeko iritzia agertu zuen Nafarroako Gobernuko presidente Uxue Barkosek ere: "Erabateko errespetua diet epaileen erabakiei, baina horrek ez du erran nahi, berez, haien ebazpenekin bat egiten dudanik", erran zuen lehendakariak, joan den astean. Bertzelakoa izan zen UPNko presidente Javier Esparzak sententziari buruz egindako analisia, haren berri jaso eta gero: "Barkosen ardura da legea betearaztea; arauak dioena beteko dela espero dugu, baina herriko bestetan ikurrina jartzen badute, gobernuko presidenteari ardura bere gain har dezala eskatuko diogu. Gustatu edo ez, legea bete behar dute".

Nafarroako Gobernua babesten duten taldeek, orain arte, ez diote ikurren legea aldatzeko eztabaidari heldu. Indarrean jarraitzen du, ondorioz, 2003an UPNren gobernuak bultzatuta onartutako testuak. Joan den ekaineko Espainiako hauteskundeen harira, legea aldatzeko eztabaida irailera arte atzeratzea erabaki zuten Geroa Baik, EH Bilduk, Ahal Dugu-k eta Ezkerrak, azken horrek eskaera hori egin eta gero. Ahal Dugu-ko Laura Perezek ere nahiago zuen eztabaida hauteskundeen ondotik egitea, legearen erreformari buruzko "interes alderdikoiak" bazter uzteko. Uda baino lehen heldu nahi izan zion EH Bilduk gaiari, hilabeteotako herrietako bestetan Iruñeko txupinazoaren gisako egoerak saihesteko, hain zuzen ere. Ez dute egin, ordea. Eta Iruñean, ikurrinaren masta hutsik zela hasi ziren bestak.

Uxue Barkosek onartu zuen, joan den martxoan, ikurren legea aldatzea ez zela "larrialdiko auzia" egungo gobernuarentzat. Akordio programatikoan jasota dago egungo testua bertan behera uzteko konpromisoa. Hori nola eta noiz eginen duten, ordea, zehazteke dago, oraindik ere.

Eztabaida atzeratzeko hartutako erabaki horrekin ez du bat egin Patxi Zabaleta abokatu eta Aralarreko ohorezko presidenteak, inondik inora. "Taldeen arteko adostasunik ez bazegoen lege berri bat egiteko, gutxienez bazuten 2003. urtekoa bertan behera uztea", nabarmendu du. Hori egiteko denbora izan dute.

Zabaletak argi eta garbi erran du: "Ikurren legea da nafarrei iruzur egiten diena, ikurrinak gizartearen zati handi bat ordezkatzen duelako, eta herritar horiei beren ikurra edukitzeko eskubidea kendu dietelako. Lege barregarria da. Ikurrinaren aurkako sententziak atzerapauso handia dira, eta argudio faltsua dute oinarri". Abokatuaren ustez, herritarrentzat hobe da legerik ez izatea, lege bidegabe bat izatea baino. Zilegi jo du, gainera, "herritarrei iruzur" egiten dieten legeei "iruzur egitea".

1981etik, iaz jarri zuten ikurrina, lehen aldiz, Iruñeko herriko etxeko balkoian, sanferminetako txupinazoaren harira. Duela 35 urte, hain justu, 1981eko abenduan, UPNk bultzatuta, ikurrina hiriburuko udaletxetik kentzeko agindua onartu zuen hiriko udalak. "Ikurrina zegoenean inolako arazorik ez zen; politikari baztertzaileek baino ez dituzte arazoak ikurrinarekin. Ikurrina balkoian egon denean plazan ez da istilurik izan; debekuek ekartzen dituzte istiluak", gogoratu du Zabaletak, Iruñeko Udaleko Herri Batasunako zinegotzi izandakoak.

"1981ean, UPNrena izan zen bandera baztertzeko ekimena. UCD eta sozialistak presio mediatikoarengatik ez ziren ausartu debekuaren aurka egitera; Diario de Navarra egunkariaren presio mediatikoarengatik ez zuten debekuaren kontra egin sozialistek. 27 botoetatik hamar izan ziren ikurrinaren aldekoak:HBren zazpi, EAJren bi eta Manuel Perez Balda sozialistarena. Bota egin zuten, ondorioz, eta zinegotzi izateari utzi behar izan zion; erabaki horren kontra egin zuen, eta arrazoia eman zioten, baina ordurako legealdia amaituta zegoen", erantsi du Zabaletak, ordukoei buruz.

2003. urtera arte, 1986ko ikurren legea izan zen indarrean Nafarroan. "Zirrikituak bilatu eta aurkitu egin zizkioten lege horri herrietako udaletan ikurrina jartzeko". Han eta hemen baliatu zituzten hamaika herritako alkateek zirrikitu horiek, beren herrietan bandera erakutsi ahal izateko. Legeak zituen aterabide horiek itxi egin nahi izan zituen, hain zuzen ere, UPNk. Horixe nabarmendu du Zabaletak. Horixe izan zela, hain justu, 2003ko legea egiteko asmo bakarra. "Miguel Sanz presidenteak Alberto Catalan kontseilariaren esku utzi zuen zeregin horren ardura". Zirrikitu guztiei atea erabat itxiko zien legea prestatzeko ardura, hain zuzen ere.

"Borondaterik ez"

Zabaletak bezala, Victor Moreno idazle eta irakasleak ere ez du ulertzen 2003ko legeak indarrean jarraitzea, oraindik ere. "Duela urtebete dugu gobernu berri bat; ulertezina da borondaterik egon ez izana UPNren politikak aldatzeko ikurren auzian. Alderantziz izan balitz, UPNk osin batean hondoratu izanen zukeen jada lege hori".

Gehiago erran du Morenok, ohikoa duen ironia baliatuz, ikurren legeari buruzko eztabaida irailera arte atzeratu izanaz: "Zalantzarik gabe, orain eztabaida horri heldu baino garrantzitsuagoa da San Ferminen omenezko prozesioak antolatzea, frakak eta xisterak garbitzera eramatea, palioaren ibilbideak adostea, eta elizan sartuko diren edo ez erabakitzea; argi dago auzi horiek guztiak direla oso serioak, eta bilera luzeak eta gogoeta saio burutsuak eskatzen dizkietela gobernu batzordeetako kideei".

UPNren jarrerari buruz, Morenok "normaltzat" jo du. "Alderdi horren koherentzia politikoarekin bat egiten du ikurrina erakundeetatik kanpo uzteko UPNren asmoak. Ez dugu ahaztu behar Nafarroako egungo eskuina dela frankismoaren oinordeko ideologikoa".

2003. urteko ikurren legeak, hain zuzen ere, ikurrinari buruzko debekuarekin batera, ikur frankisten inguruko neurriak jaso zituen, onartu zutenean. Testuak, zehazki, 2003 hartan, urtebeteko epea ezarri zuen ikur frankistak herrialdeko karriketatik kentzeko. Urte luzez, ordea, agindu hori bete gabe utzi dute UPNren gobernuek.

"Jendeak maite ohi du banderekin eta ikurrekin identifikatzea. Ikurrina umiliatzen badute, eta horrek min egiten badizu, ez da gogoeta handirik egin behar zure nortasunaren mapa zein den jakiteko. Frankistek berdin jokatzen dute. Asaldatzen dira, ikur frankistak haien nortasunaren parte direlako", erran du Morenok.

Frankismoarekin lotu du Zabaletak ere ikurrinaren aurkako UPNko kideen egungo "amorrua". "Ikurrinari amorrua diote frankismoaren aurkako bi ikurretako bat izan zelako; bandera gorria izan zen bestea. Horregatik diote amorrua, oraindik ere, ikurrinari. Frankismoaren ondorengoak baitira", erran du Zabaletak.

Iruñean, plazan gelditu da bandera besten hasieran, epaileen aginduz. Berdin gertatuko da, ustez, herrialdeko bertze hamaika herritan. Ikurren legea noiz aldatu zain da ikurrina.

Leitzarrak, autoan elkarrekin
2016-07-082016-07-08Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Leitzarrak, autoan elkarrekin

Kattalin Barber

Ibilbide bera egiten dutenen artean autoa partekatzea gero eta ohikoagoa da Euskal Herrian. Oraingoan, leitzarrek sortu dute egitasmoa. Autoa partekatzeko aukera eskaintzen duen webgune berria da Tartarkar, Leitzatik eta Leitzara autoz egiten dituzten bidaien iragarki taula birtual bat. Dirua aurreztea ez ezik, aztarna ekologikoa murriztea eta bidaide berriak egitea ere badu helburu. Izan ere, ibiltzen diren auto gehienetan bidaiari bakarra joan ohi da: gidaria bera. Horri aurre egin nahi dion plataforma da Tartarkar.

LeitzEKO Kontsumo Taldeak hartu du proiektua sortu eta garatzeko ardura, Leitzako Udalarekin batera. 2014an sortu zen horrelako egitasmo bat egiteko ideia. Udalak 50.000 euro Zertan? Zertarako? parte hartzeko prozesua abian jarri zuen, eta herritarrek aukeratutako proposamenen artean autoa partekatzeko webgune bat martxan jartzeko ideia zegoen. "Orduan, Leitzako kontsumo taldearekin harremanetan jarri ginen; izan ere, kontsumo arduratsu eta jasangarria bultzatu nahi dugu", azaldu du Mikel Azkargorta Leitzako zinegotziak. Parte hartzeko prozesu horretan bertan herritarrek erabaki zuten 2.000 euro bideratzea egitasmoa sortzeko.

Horretarako eta ideia garatzeko, LeitzEKO Kontsumo Taldearen barnean Mugikortasun Taldea osatu zuten. Mamen Uharte taldeko kidea da, eta hasieratik egitasmoarekin bat egin zutela azaldu du: "Gure izaerarekin eta oinarriekin bat egiten du proiektuak, funtsean, baliabideak partekatzeko eta kontsumoa murrizteko ideia garatzen baitu. Horretaz gain, hausnarketa eragin nahi dugu".

San Joan bezperan aurkeztu zuten herrian egitasmoa, eta interesa sortu duela diote. Dagoeneko 80 pertsonak baino gehiagok eman dute izena webgunean, eta lehenengo bidaiak egin dira. Jendeak egitasmoari oso ongi iritzi diola dio Uhartek: "Mugimendua dago webgunean, eta ongi etorria izan da Tartarkar". Garraio ohiturek sortzen dituzten kontsumo ereduei buruzko hausnarketa eragin nahi dute Leitzan: "Ezbaian jarri nahi ditugu mugikortasunaren indibidualizazioa, garraio publikoaren aukera eskasak, herrian bertan autoa nola erabiltzen den, garraio mota ezberdinek eragiten duten energia kontsumoa…".

Beraz, egitasmoa puzzle horren beste pieza bat da, autoaren erabilera arduratsuago bat izateko aukera, herritik herriarentzat egindakoa.

Iragarki taula birtual baten gisa funtzionatzen du Tartarkar zerbitzuak. Izena eman, eta Leitzatik edo Leitzara doazen bidaiak ikusi eta publikatzeko aukera du erabiltzaileak. "Jendeari eskaini nahi diogu elkarrekin bidaiatzeko eta gastuak partekatzeko aukera. Tartean ez dago diru mugimendurik, inork ez du zentimorik hartzen. Bidaiariek beren artean eginen dute tratua; gu horretan ez gara sartuko", azaldu du Uhartek. LeitzEKO Kontsumo Taldea irabazi asmorik gabeko elkartea da, eta bitartekari izan nahi dute bakarrik martxan jarritako egitasmo horretan, gehiago esku hartu gabe.

Erabiltzaile bakoitzak, webgunean erregistratzen denean, ezizen bat jasotzen du. Leitzako toponimiarekin lotutako izenak aukeratu dituzte proiektua garatu dutenek. Horregatik Aliñea, Arinburkaitza, Amorruixketa eta Akolako erreka dira erabiltzaile izen batzuk. Azkargortak adierazi du "garrantzitsua" ikusten zutela anonimotasuna, eta ideia "bitxia" zela adostu zuten.

Errezelo kanpaina

Egitasmoa San Joan bezperan jendaurrean aurkeztu bazuten ere, errezelo kanpaina bat abian jarri zuten kontsumo taldekoek, joan den maiatzaren amaieran, eta lau astez. Lehenengo astean, Tar hitza idatzia zuten itsasgarriak paratu zituzten herriko hainbat txokotan. Bigarren astean, beste Tar bat lehenengoaren segidan, hirugarrenean Kar, eta laugarrenean .eus; azkenean, Tartarkar.eus sortu arte.

"Eragin genuen nolabaiteko errezeloa herrian, jendeak ez baitzekien zertarako ote ziren itsasgarriak", azaldu du Mamen Uhartek. San Joan bezperan photocall bat prestatu zuten egitasmoaren logoa zuen auto baten irudiarekin, zerbitzuaren berri emateko, eta jende "dezentek" parte hartu zuen.

Bukatu da negozioa
2016-07-082016-07-08Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Bukatu da negozioa

Edurne Elizondo

Espekulazioa bazter utzi, eta etxebizitzaren auzia eskubideen esparrura itzultzea. Hori du helburu Nafarroako Gobernuak prestatu berri duen lege proiektuak. Eskubide Sozialetarako presidenteorde Miguel Laparrak aurkeztu zuen, joan den astean, gobernua babesten duten lau taldeetako ordezkariekin. "Nafarrek etxebizitza duina izateko duten eskubidea gauzatu nahi dugu", erran zuen, aurkezpenaren egun hartan, Laparrak.

Testu berriak bi ardatz nagusi ditu: batetik, alokairu babestuaren alde egin nahi du, eta hura sustatzeko neurriak jaso ditu; eta, bertzetik, eraikin zaharren birgaitzea bultzatuko du. Asmo horrekin bat egin du Hipotekak Kalte Eginikoen Nafarroako Plataformak. "Etxebizitza eskubide bat da, ez da negozio bat; bada garaia erakunde publikoek hori nabarmendu eta babesteko", erran du Angel Larrea PAH-ko kideak.

Urtebete egin du gobernu berriak. Denbora horretan, hirutan egin dute bilera PAH-ko ordezkariek Nafarroako agintariekin. "Jarrera aldaketa nabarmena izan da", onartu du Larreak. Are gehiago, erantsi du egin dituzten hainbat proposamen aintzat hartu dituela gobernuak. Aurkeztu berri duten lege proiektuak, adibidez, alokairu babestua merkatzea jaso du; %8-%14,6 eginen du behera prezioak, 2016 eta 2017an. Plataformak egindako eskaera da hori, nahiz eta haiek jaitsiera handiagoa galdegin. Haiek eskatuta, halaber, etxebizitza alokairuan hartzen dutenei ez dizkiete gutxieneko diru sarrerak eskatuko, eta kontratua berritzeko diru sarrera errealak hartuko dituzte kontuan, eta ez, ordea, aurreko urteko errenta aitorpenaren araberakoak. "Urte batetik bertzera erabat alda daiteke pertsona edo familia baten egoera".

Diru laguntzak ezarriko ditu legeak alokairu babestuko etxebizitza berriak sustatzeko. %23 eta %30 artekoak izanen dira. Alokairu babestuan emateko hutsik dauden etxeak birgaitzen dituzten toki entitateetarako, berriz, %50eko laguntzak aurreikusi ditu testuak. "Iruñeak, adibidez, 200 etxebizitza huts ditu; horiek birgaitzea da kontua, babestutako alokairuan eman ahal izateko". Helburua da gobernuak duen etxebizitza multzoa handitzea. "Egun dituenak ez dira nahikoak dagoen eskaera guztiari aurre egiteko", erran du Larreak.

Egun, Nafarroan, 4.500 ingurukoa da babes publikoko etxeen multzoa. Haietako 1.000-1.200 Nafarroako Gobernuarenak dira; gainerakoak, berriz, higiezinen agentzien esku daude, baina gobernuak diru laguntzak ematen ditu etxebizitza horiek alokatzeko. "Bertze 4.000 inguru behar dira", azaldu du plataformako kideak. Gobernuak, oraingoz, bertze 1.600 gehitzeko plana martxan jarriko duela iragarri du. Bost urterako plana izanen da.

Hainbat auzi, legetik at

Plan horretan gobernuak ez du jaso bankuekin negoziatzeko aukera, haiek dituzten etxebizitza hutsak babes publikoko etxebizitza multzo horretan sartu ahal izateko. Eskaera hori egin zuen Hipotekak Kalte Eginikoen Plataformak, baina gobernuak ez du kontuan hartu. Jaso ditu, ordea, herrietan erroldatutakoek kooperatibak eratzea errazteko neurriak, bai eta Etxebizitza Plana eta Etxebizitza Kontseilua sortzeko asmoak ere.

Badira plataformako kideek mahai gainean jarri baina legeak jaso ez dituen bertze hainbat auzi: pobrezia energetikoari buruzkoak, etxegabetzeen aurkako protokoloa egiteko aukera, hutsik diren etxebizitzen erregistroa sortzea, etxebizitzari buruzko kontu guztietarako leihatila bakarra martxan jartzea... "Badakigu auzi horietako hainbat legeak ukitzen duen esparrutik kanpo direla, baina uste dugu horietan ere urratsak egin behar direla; horiek bultzatzen jarraituko dugu guk".

Etxe kaleratzeen inguruan, argi eta garbi mintzatu da Angel Larrea. "Oraindik ere, gertatzen dira; egunean bat gertatzen da Nafarroan". Gobernuak agertu du etxegabetzeen aurkako protokoloa sinatzeko asmoa. Asmo hori jasotzen duen akordioa ekainaren 29an onartu zuen gobernuak. "Zirriborroa Espainiako Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiaren esku da jada", azaldu du Larreak.

Plataformako kideak azaldu du haien laguntza eskatzen dutenek lortzen dutela etxegabetzea bertan behera uztea. "Bankuek, egun, nahiago dute negoziatu, gu egunero haien atarian pankartarekin egon baino". Plataformarengana jotzen ez dutenak dira etxegabetzeak pairatzen ari direnak, Larreak erantsi duenez. "Oraindik ere bada gure lanaren berri ez duen jendea; bertze batzuek, berriz, nahiago dute haien egoera publiko ez egin, lotsatu egiten direlako. Argi izan behar dute, ordea, haiek sistemaren biktima direla; sistema dela gaizki aritu dena", nabarmendu du PAH-ko kideak.

Sistema horrek etxebizitzen jabegoa sustatu du, hain zuzen ere. UPNren gobernuen azken bost urteetan gertatutakoa aipatu du Larreak, horren haritik: "Etxebizitzak erosteko diru laguntzetan 579 milioi euro eman ditu gobernuak bost urte horietan; babestutako alokairuan emateko etxebizitzen arazoa konpondua genuen diru horrekin. Sekulakoa da datu hori", azaldu du.

Nafarroako Gobernuak irail aldean jarri nahi du indarrean etxebizitzari buruzko lege berria. Oraindik izanen da aurkeztutako testuari zuzenketak eta alegazioak egiteko aukera. "Plataformako kideon lana izanen da, orain, lege proiektua aztertzea eta gure proposamenak egitea", erran du Angel Larreak. Etxebizitza eskubidea dela gogoratu du, eta herritar guztien beharrei erantzutea dela gobernuaren lana. Plataformak jarraituko du egin beharreko bidea zehazten. Etxebizitza eskubidearen alde.

Migratzaileen Europaren bila
2016-07-012016-06-30Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Migratzaileen Europaren bila

Edurne Elizondo

Onartezina da Coca-Cola botila batek askatasun gehiago izatea herriz herri mugitzeko, pertsona batek baino". SOS Arrazakeria taldeko eta Iruñea Harrera Hiria plataformako kide Natalia Nilok erran ditu hitzok. Haserre da. Europako agintariek migratzaileen aurka erabaki dituzten politikekin amorratuta. "Siriako krisiak eragindako egoera pil-pilean da, baina urteak dira Europak migrazio politika kriminalak indarrean dituela; Ceutan eta Melillan gertatzen denari so egitea nahikoa da horretaz jabetzeko. Hegoaldeko muga blindatuta dago. Europak Turkiarekin egindako akordioa ez da hutsetik sortzen; Marokorekin sinatutakoa hor zegoen". Mugak ixten dituzten politika horien kontra, hain zuzen ere, karabana antolatu du Iruñea Harrera Hiriak, hilaren 15erako. Iruñetik Greziara joanen dira parte hartuko duten herritarrak, egungo Europari ezezko biribila ematera, eta migratzaileen Europaren bila.

Karabana egiteko ideia Iruñean sortu zen, baina berehala bat egin zuten proposamenarekin Euskal Herriko bertze hainbat taldek, bai eta hemendik kanpoko zenbaitek ere. Denek Bartzelonan bat eginen dute, hilaren 16an. Eta handik abiatuko dira Greziarantz. Bidean, Europak indarrean dituen politikak salatzeko hamaika ekitaldi eginen dituzte, hiriz hiri. Tesalonikan (Grezia), gainera, No borders lelopean eginen duten kanpaldiarekin bat eginen dute karabanako kideek. Herritarrak parte hartzera deitu dituzte antolatzaileek. Zabaldin eman daiteke izena (Nabarreria, 25, Iruñea), edo nafarkarabana@gmail.com helbidean.

"Autobus bat aterako da Iruñetik. Lor daitekeen helburu bat dela uste dugu. Haren bidez, protesta politikoa egin nahi dugu; herritarrok orain arte erakutsi dugun haserre horri eduki politikoa eman. Finean, herritarron esku dago herritarrak salbatzeko boterea, eta baliatu behar dugu; gobernuek ez badute deus egiten, gure indarra erabili beharko dugu aurrera egiteko".

Sareak osatu nahi dituzte hori lortzeko. Europako gizarte mugimenduko kideen arteko sareak, hain zuzen. Urratsak egiten hasiak dira jada. Nilok berak Bruselan (Belgika) egindako hainbat topaketatan parte hartu du. "Europako hamaika tokitako aktibistak bat egin dugu, esperientziak partekatzeko eta estrategiak zehazteko; ideiei forma ematea falta da orain, gertatzen ari denaren aurrean erantzun sendo eta bateratua eman ahal izateko herri mugimenduetatik".

Karabana bada norabide horretan egindako urratsa. Grezia izanen du helmuga, baina, han gertatzen ari denaz harago, migratzaile guztien aldeko aldarria zabaldu nahi dute antolatzaileek eginen duten bidaiaren bidez. "Giza eskubideen gutunak argi eta garbi erraten du 13. artikuluan pertsona guztiek badutela askatasunez mugitzeko eskubidea. Etorri nahi duenak hori egiteko eskubidea badu, eta ez du axola zein den sorterritik ateratzeko arrazoia. Mugitu nahi duen orori egin behar diogu harrera. Gertatzen ari denaren aurrean aski dela ozen errateko ordua dugu jada".

Bide seguruak

Greziako errealitatea gertutik ezagutu du Iruñea Harrera Hiria plataformako kide eta argazkilari David Sanchezek. Han egon da, migratzaileen berri bere irudien bidez ematen. Gogoan ditu hasierako irribarreak; Turkiatik Lesbos irlara ailegatzen zirenean iheslariek erakusten zituzten irribarre haiek. "Irribarre egiten zuten bazekitelako bidaiaren zatirik arriskutsuena gainditu zutela. Irribarreak desagertu ziren gero, halere, nekez ulertzen ahal zutelako iheslariek Europak egiten ziena. Hesiak eta poliziak aurkitu zituzten; ilarak komunera joateko, ilarak jatekoa jasotzeko, ilarak edozer gauzatarako".

Iheslarien, migratzaile ororen atzean bizitza proiektuak, esperientziak, desioak eta helburuak badirela nabarmendu dute Iruñea Harrera Hiria plataformako kideek. "Errateko dutena entzun behar dugu, haien esku baitago non bizi nahi duten erabakitzea". Bide seguruen alde egin dute plataformako kideek. "Bat ixten badute, bertze bat bilatuko dute, are arriskutsuagoa. Libiakoari buruz denek erraten zuten arriskutsuena zela; berriz hasi dira erabiltzen, eta bi egunean 1.200 pertsona hil dira", nabarmendu du Sanchezek. Greziako kanpalekuetan entzundakoak ere gogora ekarri ditu: "Anitzek nahiago dute sorterrira itzuli, bonbak dauden tokira, aurkitu duten Europan gelditu baino. Agintariek lotsatu beharko lukete halako esaldiak entzunda", erantsi du argazkilariak, eta argi erran du Greziako herritarren eskutik jaso dutela iheslariek harrera bero bakarra. "Sekulako elkartasuna erakutsi dute".

Nafarroan, agintariek Iruñea Harrera Hiria plataformako kideen proposamenekin eta aldarrikapenekin bat egin dutela azaldu dute Nilok eta Sanchezek. Gobernuak bat egin zuen plataformak aurkeztutako mozioarekin; atzerritarren legea eta Turkiarekin sinatutako akordioa bertan behera uzteko eskatzen zuen testuak, bertzeak bertze. Nafarroako Parlamentuak, halaber, babesa eman dio karabanari. "Europako migrazio politika kriminalak" salatzeko adierazpen instituzionala onartu du asteon parlamentuak. Talde guztiek egin dute haren alde, UPNk eta PPNk izan ezik; bi talde horiek abstenitu egin dira bozketan.

Ahal Dugu-ko parlamentari Tere Saezek, hain zuzen ere, Iruñea Harrera Hiria plataformako kideen karabanarekin bat eginen du, Grezian. Hilaren 11n abiatuko da herri horretara, Emakume Migratzaileen eta Errefuxiatuen Plataformako kideekin batera. Iheslarien hainbat kanpaleku bisitatzea dute helburu, emakumeen eta haurren egoera aztertzeko.

“Iheslariek eurek zehaztu behar dituzte helburuak”
2016-07-012016-06-30Albisteak, Gizartea, Nafarroa

“Iheslariek eurek zehaztu behar dituzte helburuak”

E. Elizondo

Greziatik hamalau iheslari ailegatu ziren ekainaren 1ean Nafarroara; joan den astean, berriz, bertze sei, Turkiatik, eta asteon ailegatu da azken familia. Gerra ez da, hala ere, sorterritik ihes egiteko arrazoi bakarra. Denek egiten duten prozesua azaldu du Josune Anozibarrek (Iruñea, 1980).

Zenbat iheslari ailegatu dira Nafarroara?

Gure programan 53 pertsona artatu ditugu urritik. Orduan jarri genuen martxan harrera egiteko programa hori. Egun, 43 pertsona daude, eta haietako hamasei adingabeak dira. Hainbat herritakoak dira: Siria, Irak, Ukraina, Jordania, Palestina, Kamerun, Txad...

Zer-nolako arreta eta zerbitzuak jasotzen dituzte programa horren bidez?

Harrera programak hainbat fase ditu, eta bakoitzak eskaintzen ditu hainbat zerbitzu. Gizarte laguntza ematen dugu, bai eta laguntza juridikoa eta psikologikoa ere, bertzeak bertze. Asilo eskatzaileak prozesu bat jartzen du martxan eskaera hori egiten duenean.

Zeintzuk dira urratsak?

Lehendabizikoa balorazioa egitea da. Asilo eskatzaileari informazioa ematea da kontua. Inportanteena da haien beharrak ezagutzea. Zenbaitek babes sare bat izan dezakete hemen, senideak edo lagunak. Akaso tramiteak egiteko laguntza bertzerik ez dute behar. Bertze batzuek halako sarerik ez dute, laguntza gehiago behar dute. Haientzat dago lehen harrera deitzen dugun hori.

Zer da hori, zehazki?

Pertsona baten asilo eskaera tramitatzen duten bitartean, haren oinarrizko behar guztiak betetzen ditugu; haren mantenua eta ostatua. Eta, aldi berean, zentro batean toki bat eskatzen dugu harentzat. Hori guztia Madrilgo Errefuxiatuen Arretarako Bulegotik kudeatzen da, eta erakunde horrek egokitzen dio zentro bat eskaera egiten duenari. Ez du zertan hemen egon. Tokia dagoen zentrora bidaltzen dute. Une horretan prozesuan bertze urrats bat egiten du, eta behin-behineko harrerako programan sartzen da.

Nafarroan ez da programa hori eskaintzen?

Urrira arte, ez. Hemen, hasierako harrera egiten genien, lehen, asilo eskatzaileei, eta, gero, behin-behineko harrerarako, bertze nonbaitera joan behar zuten. Baina urritik, hemen ere badugu zentro bat zerbitzu hori eskaini ahal izateko. Errefuxiatuen krisiak eragindako erabaki bat izan da. Hasieran hamasei toki lortu genituen, behin-behineko harrera egiteko, eta, orain, 60 ditugu.

Eskatzaileak toki horietako bat lortzen duenean, zer bide egiten du?

Hainbat fase badira programa horretan ere. Harrera bera da hasierakoa, eta sei hilabete irauten du; bederatzira ere luza daiteke. Denbora tarte horretan eskatzaileen behar guztiak betetzen ditugu. Hemen, zentro bat dugu, eta, gainera, harrerarako hainbat etxebizitza. Denbora horretan, halaber, hizkuntzaren gaia jorratzen dugu, helburua baita pertsona horiek ahalik eta autonomoen izatea. Anitzetan, ailegatzen direnean, hemengo errealitateaz deus ere ez dakite, eta helburua da ingurua ezagutzea, errealitate horren parte izatea, harremanak sortzea.

Lehen fase hori amaituta, zer?

Integrazio fasea deitzen diogu hurrengoari. Gure zentrotik edo guk kudeatutako etxebizitzetatik at, familiak edo norbanakoak nor bere etxebizitzara joaten dira. Une horretan, helburua da haien esku jartzea tresnak etxebizitza propioa eta lana bila ditzaten. Asilo eskaera egiten dutenean hemen egoteko baimena lortzen dute; eta bigarren fase horretan, berriz, lan egiteko baimena ere badute. Baimen hori lortuta, formakuntza lantzen dugu haiekin, eta aholkularitza zerbitzua ere badugu, lana aurkitzen laguntzeko. Bigarren fase horrek bertze sei hilabete irauten du. Hurrengoa, bertze sei hilabetekoa, autonomia fasea litzateke. Haientzat erreferentzia bat gara oraindik, baina gure esku hartzea kontu zehatzetan baino ez da gertatzen. Egoeraren arabera, laguntzak jasotzen jarraituko dute, baina kontuan hartuta beren bidea egiteko autonomia nahikoa badutela. Hori da helburua, hasieratik. Nork bere bidea egiteko tresnak jaso ditzala.

Asilo eskaera egiteak ez du erran nahi beti jaso eginen dutela, ezta?

Ez. Asilo eskaera egitea nahikoa da, hala ere, programan sartzeko. Eskatzaile izateak bermatzen du babes hori izanen dutela, erantzuna jaso bitartean.

Eta erantzuna ezezkoa bada?

Asilo eskatzaile izateak ematen dion babesa galduko luke pertsona horrek, eta arautu gabeko egoera batean geldituko litzateke. Une horretatik aurrera, atzerritarren legearen menpe geldituko litzateke. Argi izan behar dugu legeak zehaztu egiten duela errefuxiatu nor diren: beren ideologiagatik, erlijioagatik, sexu orientazioagatik eta abar jazarriak diren norbanakoak. Noski, asilo eskaera egiten duten denek ez dute soslai horrekin bat egiten, eta kasu horietarako existitzen da bertze figura bat: nazioarteko babesa. Babes hori ematen zaie sorterrira itzuliz gero kalte bat jasoko dutenei. Hor sartzen dira gerratik ihes eginda sorterritik atera direnak. Goseteak edo klimaren aldaketak bultzatuta ihes egiten dute bertze anitzek. Prozesua, edonola ere, bera da bi kasuetan.

Zaila da errefuxiatu izaera hori edo babesa jasotzea?

Bai. Orain arte, txikia izan da baiezkoen kopurua. Guk uste dugu egoera hori aldatuko dela orain, egungo krisiaren testuinguruan. Sirian, Afganistanen eta Iraken gertatzen dena dugu denok buruan, baina Ukrainatik ere, adibidez, jende anitz etorri da asiloa eskatzera. Nafarroan anitz daude.

Ez luke zentzurik izanen orain pertsona horiek hartzeak, gero eskaerari ezezkoa emateko, ezta?

Ez, hala da. Baina argi izan behar dugu asilo eskatzaileak baduela aukera beti prozesua bertan behera uzteko, eta sorterrira itzultzeko, hango egoera aldatu bada, adibidez. Kasu horietan ere badira sorterrian aurrera egiteko laguntzak. Sorterritik alde egitea ez da erabaki erraza, eta itzultzeko ideia beti dago mahai gainean. Nafarroan, adibidez, Kosovoko albaniar talde bat izan zen ia urtebetez, eta, hango gatazka amaituta, itzultzea erabaki zuten anitzek. Edonola ere, haiek zehaztu behar dituzte beren helburuak. Haiek erabaki behar dute non egon nahi duten. Guri dagokigu zer nahi duten entzutea.

Erizainak, eskolako kide izateko bidean
2016-07-012016-06-30Albisteak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Erizainak, eskolako kide izateko bidean

Kattalin Barber

Nafarroako ikastetxe publikoetan erizainak egon daitezen. Horixe eskatzen du Nafarroako Erizainen Elkargoak; haien ustez, ezinbestekoak baitira haur eta gazteen osasunaren prebentzioan eta sustapenean. Nafarroako Gobernuarekin bilerak egin dituzte dagoeneko, eta oniritzia jaso dute.

Egun, Nafarroako bost eskolatan lanean ari dira erizainak. Bi ikastetxe publikotan: Hezkuntza Bereziko Andres Muñoz ikastetxean (Iruñea) eta Torre Monreal Hezkuntza Bereziko zentroan (Tutera). Horietaz gain, erizainak daude San Fermin ikastolan, eta Maristas eta San Cernin itunpeko ikastetxeetan ere. Carlos Sesma Nafarroako Erizainen Elkargoko presidenteak argi du hezkuntza komunitatearekin batera egin beharreko bidea dela, eta iragarri du sindikatuekin eta gurasoen elkarteekin batzartuko direla heldu den ikasturte hasieran. Erizainen Elkargoaren iritziz, erizainek "osasun prozesuari ekarpen handia" eginen liokete.

Sergio Iribarren Sortzen elkarteko Nafarroako koordinatzaileak begi onez ikusi du proposamena. "Oraindik gauza asko zehazteke badaude ere, uste dugu erizainek eskolei mesede handia egin ahal dietela". Hortaz, bide beretik, hezkuntza eta osasun komunitatearekin gaia jorratzeko eskaera egin du. Iribarrenek adierazi du premia berriak sortzen ari direla eta horiei aurre egiteko ikastetxeek laguntza behar izaten dutela.

Erizainen Elkargoak txosten bat aurkeztu die Osasun eta Hezkuntza Departamentuei. Sesmak adierazi du harrera ona izan dutela oro har. "Gure proposamena ez da guztiz egokitzen haiek nahi dutenarekin, baina erizainen aldeko apustua egin dute", adierazi du. "Oraindik zehazteke dago zenbat erizain, non, nola, noiz...". Izan ere, argi dute ezinezkoa dela eskola guztietan erizainek lan egitea, eta, hortaz, zentro handietara mugatu beharko dutela egindako proposamenaren aldeko apustua.

Herrietarako eta eskola txikietarako beste irtenbide bat bilatu behar dute: "Adibidez, osasun etxeekin zerbitzuak hitzartzea". Sesmak jakinarazi du egun horrelako hitzarmenak existitzen direla baina askotan ez dutela behar bezala funtzionatzen. "Askotan, osasun etxeak gainezka daude, eta ezin dituzte beren gain hartu ikasle guztiak, ezta osasun programak bete-betean garatu ere". Hori saihestu nahi dute, eta, horretarako, "ezinbestekoak" iruditzen zaizkie eskoletako erizainak.

Bost ardatz

Gobernuari aurkeztu dioten dokumentua lantzeko, bilerak egin dituzte Nafarroan egun eskoletan lan egiten duten erizainekin, eta, horretaz gain, lehen mailako arretako datuetatik abiatuta, osasun txosten bat garatu dute. Espainian eta Europako beste herrialde batzuetan dauden ereduak ikuskatu dituzte. "Informazio guztiarekin, gure ustez, Nafarroarentzat eredurik egokiena dena garatu dugu".

Dena den, Sesmak ohartarazi du oraindik ez dela finkoa, eta aldaketak izanen dituela aurreikusten du. "Hau oinarria izan da". Familia eta pazienteen hainbat elkarterekin jorratu dute gaia, eta haien babesa jaso dute. Bost ardatz jorratuko lituzkete eskoletako erizainek: osasunaren sustapena, prebentzioa, osasun heziketa, zainketa eta laguntza. Sesmak aipatu bezala, gero eta ikasle gehiagok dute gaitz kronikoren bat, eta irakasleek ez dute normalean izaten ez informaziorik ez prestakuntzarik larrialdiak garaiz aztertu edo oinarrizko tratamenduak bideratzeko. Ez baita haien egitekoa, finean.

Europako eskola osasungarriak deituriko programaren kudeatzaileak lirateke erizainak, eta, ikasleekin ez ezik, eskoletako langileekin eta familiekin ere zuzenean lan eginen lukete. "Beste herrialde batzuetan, ohikoa da erizainak izatea eskoletan; hemen, aldiz, ez. Haien lana aldarrikatu nahi dugu", nabarmendu du.

Enpresekin konparatu du Sesmak auzia: "100 langile baino gehiagoko enpresetan derrigorrean erizain bat behar dute izan; ordu batzuetan, gutxienez. Zergatik eskoletan ez?".

Nafarroako Erizainen Elkargoaren iritziz, Osasun Departamentuak hartu beharko luke ardura; betiere, Hezkuntza Departamentuarekin elkarlanean. Gainera, erizainek osasun komunitarioan eta pediatrian prestakuntza izan beharko lukete. "Gure helburua orain proposamena ezagutaraztea eta lege esparrua aztertzea eta zehaztea da". Sesmak ez du dudarik onura handiak ekarriko lituzkeela, eta duela gutxi Nafarroako Unibertsitate Publikoan irakurri den tesi bat izan du ardatz. Izan ere, Raquel Saenz Erizaintza diplomadunaren ikerketak adierazi duenez, eskolako erizainaren irudia sortzeak eskoletako istripuei aurrea hartzen lagunduko luke.

Lehen urratsak egin ditu proposamenak, eta heldu den ikasturtean itxura hartzeko nahia adierazi dute eragileek.

Zazpigarrena, biziberritzeko
2016-07-012016-06-30Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Zazpigarrena, biziberritzeko

Edurne Elizondo

Esaldi bera errepikatu zuten iruindar anitzek, duela bi aste, Osasunak Lehen Mailara itzultzea lortu eta gero. "Sanferminak aurreratu dira aurten". Izan ere, Girona 0-1 mendean hartu eta gero, taldeko kideek zaleen omenaldi beroa jaso zuten, ekainaren 19an, Iruñeko Udaletxe plazan. Lepo bete zuten iruindarrek, hiriko besten hasiera iragartzen duen uztailaren 6ko txupinazoan gertatzen ohi den bezala. Sanferminek eta futbolak baino ez dute lortzen hori. Nafarroako Gobernuak eta Iruñeko Udalak egin zieten harrera Osasunako kideei, lehendabizi. Jokalarien eta zaleen pozak, halere, jokalariak Iruñeko herriko etxeko balkoira atera zirenean jo zuen goia. Zazpigarren igoera ospatu zuten denek, elkarrekin.

Taldea biziberrituko duen igoera izanen dela uste eta espero dute zale anitzek. Aurtengo igoera testuinguru berezi batean gertatu baita. Izan ere, azken urte luzean zelaitik kanpoko gora-beherek baldintzatu dute Osasunaren ibilbidea: 1920. urtean sortu zenetik talde eredugarritzat jo izan dena, susmopean jarri dute azken hamasei hilabeteotako gertaerek, eta futbolaren alde iluna agerian gelditu da, Iruñean ere.

Osasuna auziak 2015eko otsailean egin zuen eztanda epaitegietan, taldeko kudeatzaile ohi Angel Bizkaik partidak amarruz irabazteko hainbat akordioren berri eman eta gero. Orduan hasi zen Miguel Artxanko eta Patxi Izko presidente ohien gidaritzapean taldeko diruaren erabilera bidegabea gertatu ote den argitzeko ikerketa. Fermin Otamendi epaileak jarri zuen auzia martxan, eta oraindik ez da amaitu.

Epaitegietako gorabeherek Osasunaren arazo ekonomikoekin egin dute bat azken hilabeteotan; taldearen etorkizuna arriskuan jartzeraino. Zentzu horretan, igoera lortu eta berehala, argi eta garbi mintzatu zen taldeko entrenatzaile Enrique Martin Monreal: "Ezin ditugu iraganeko hutsak berriro egin; ezin dugu ez daukagun dirua gastatu; hurrengo sasoian Bigarren Mailara jaisten ahal gara, berriz ere, eta, hala bada, ez da deus gertatuko". Martin Monreal izanen da Osasunako entrenatzaile datorren denboraldian ere. 2015eko maiatzean ailegatu zen taldera, Osasuna auziak eztanda egin eta gero, eta zuzendaritzak baieztatu du jada karguari eutsiko diola hurrengo sasoian, Lehen Mailan.

Sabalzaren erronkak

"Martinen proiektuarekin %100 egiten dugu bat", berretsi du Osasunako presidente Luis Sabalzak. Sabalzak 2014ko abenduan hartu zuen talde gorritxoaren ardura bere esku. Igoera lortu eta gero, egungo taldearen oinarriari eusteko asmoa agertu du. Diruarena zaindu beharreko auzia dela badaki presidenteak, eragin dituen zorrei ere aurre egin behar baitie, oraindik ere, talde gorritxoak.

Kirolaren esparruko garaipenak ospatzeko garaia da, oraingoa, halere, Osasunako kideentzat, lehen taldearen igoera ez baita azken egunotako bakarra izan gorritxoentzat: Osasunako bigarren taldeak ere Bigarren B mailara igotzea lortu zuen, joan den igandean. Erronka berriak ditu Osasunak zelaian, bai eta zelaitik kanpo ere.

Aurrea hartu diete sanferminei
2016-06-242016-06-23Albisteak, Euskara, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Aurrea hartu diete sanferminei

Edurne Elizondo

Tradizioak eta berrikuntzak eskutik helduta egin dute aurrera Udako Euskal Unibertsitatearen historian. 1973. urtean egin zituzten udako ikastaroak, lehendabiziko aldiz, Donibane Lohizunen (Lapurdi). 1977an ailegatu ziren Iruñera. Eta, geroztik, ez dute Nafarroako hiriburua utzi. Urtetik urtera egokitzen joan dira, halere; garaian garaiko beharretara eta testuingurura moldatzen. Aurten, aurrenekoz, aurrea hartuko diete sanferminei: hilaren 27an, 28an eta 29an eginen dituzte Iruñeko ikastaroak, hiriko Alde Zaharreko Kondestablearen jauregian.

"Aldaketak ulertu behar ditugu ikastaroen eboluzioaren barruan". Horixe nabarmendu du Irati Iziarrek, UEUko udako ikastaroen arduradunak (Oñati, 1975). Eboluzio horrek azaltzen du 1977ko ikastaroen eta oraingoen arteko aldea. "1977. urtean euskaraz ikasteko aukera ia bakarra ziren UEUko ikastaroak; oasi baten modukoak ziren euskaldunentzat", gogoratu du Iziarrek. Egoera aldatu da. Euskarak bere tokia hartu du unibertsitatean ere, nahiz eta herrialdez herrialde ezberdintasunak nabarmenak izan. Formakuntzaren esparruan izan diren aldaketak mahai gainean jarri ditu Iziarrek ere. "Oraingo eskaintza ordukoa baino askoz ere zabalagoa da; etengabeko formakuntzara ohitu gara, eta hamaika motatako ikastaroak ditugu eskura, hamaika erakundek antolatuta".

1977an Larraona ikastetxean aurkitu zuen UEUk udako ikastaroak egiteko behar zuen aterpea. Hasierako garai hartan, bi astez garatzen zituzten ikastaroak, eta ehunka ikaslek parte hartzen zuten. Euskal Herri osoko jendea etortzen zen Iruñera. "Oporrak hartzen zituzten ikastaroak egin ahal izateko!". Larraonan zituzten ikasteko gelak, bai eta lo egitekoak ere. "Garai hartan helduentzat behar genuen barnetegia ziren UEUko ikastaroak", erran du Iziarrek.

Horrek giro berezia sortzen zuela dio. Eta jende anitz giro horrekin oroitzen dela, oraindik ere. "Ez dut uste, ordea, egungo ikastaroei orduko giro hori eskatzea errealista denik; egia da hasierako garai hartan euskaldunen arteko sarea sortzeko balio zutela ikastaroek, baina horretan ere egin dugu aurrera, eta badaude bestelako aukerak eta foroak".

Aldaketak

Aldaketek lortu dute UEUko udako ikastaroei eutsi ahal izatea. Horixe argi eta garbi du Itziarrek. Horregatik erabaki dute aurten, adibidez, ikastaroak ekainean egitea, lehen aldiz. "Azken urteotan sumatu dugu Iruñeko matrikulen kopuruak behera egin duela; uste dugu data izan daitekeela arrazoia". Uztailean, sanferminen ondotik egiten ohi zituen UEUk Iruñeko ikastaroak; hasieran, bi astez. Egoitza aldatu zuten gero, eta Iturrama auzotik Alde Zaharrera mugitu ziren, Iruñeko Hizkuntza Eskolaren egoitzara. Aste bakarreko bilakatu zituzten ikastaroak. Azken urteotan, berriz, Jaso ikastola izan da UEUren udako egoitza. "Eskuzabaltasun osoz jokatu dute ikastolako kideek gurekin".

Erakunde publikoen jarrerari buruz ezin du gauza bera erran Iziarrek. Azken hamalau urteotan izan da bera udako ikastaroen arduradun. "Euskalgintzako gainerako taldeek izan dituzten oztopo berak izan ditugu guk ere". Azpiegiturak eskatutakoan jasotako ezetzak nabarmendu ditu, adibidez, eta Iruñeko Udalak eta UEUk zuten hitzarmena desagertu izana. Udaletxean duela urtebete gertatu zen aldaketak izan du eragina, eta eskertu du Iziarrek. "Beste jarrera bat dute oraingo arduradunek. Iaz, hain zuzen ere, Iruñeko Udalak harrera egin zion UEUri; hogei urte ziren horrelakorik gertatzen ez zela".

Nafarroan gertatu den aldaketa politikoa jorratuko dute aurtengo ikastaroetan, hain zuzen ere. Eugenio Arraizari buruz jardunaldia eginen dute, halaber. UEUko kide eta bazkide zen Arraiza, eta iazko abuztuan zendu zen. "Bazkide sutsua izan zen, eta omenaldia egin nahi izan diogu; ezohiko omenaldi bat, halere. Euskalgintzak egindako bidea jorratzeko baliatuko dugu jardunaldia", azaldu du Iziarrek.

Ikastaro horien eta gainerakoen bitartez, euskal komunitate zientifikoari aurrera egiten lagundu nahi dio UEUk. Unibertsitatea osatzen duten profesionalen, bazkideen, boluntarioen eta ikasleen "ilusioa" eta "gogoa" nabarmendu ditu Iziarrek. "Hori da gure altxorra". Historia saileko kide gisa hasi zuen ikastaroen arduradunak bere bidea UEUren barruan. Saileko zuzendari izendatu zuten gero, eta ikastaroen buru da orain. Lana badu, bai eta egiteko gogoa ere.

“Benetako eskola izan zen niretzat”
2016-06-242016-06-23Albisteak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

“Benetako eskola izan zen niretzat”

E. Elizondo

Erraz egiten du denboran atzera Martin Orbek (Errigoiti, Bizkaia, 1934). Fresko ditu gogoan UEUren eskutik Iruñean bizi izandakoak. 1976an bat egin zuen Orbek Udako Euskal Unibertsitatearekin, eta urte hartan hartu zuen erakundearen ardura bere gain. UEUko bigarren idazkari nagusia izan zen, Manex Goienetxeren ondotik. 1977an egin zituzten udako ikastaroak Nafarroako hiriburuan lehendabiziko aldiz. Iparraldean ezagutu zuen Orbek erakundea, Zamorako (Espainia) apaiz kartzelan preso egon eta gero mugaz bertzaldera ihes egin baitzuen. Gogor apaiz taldeko kide izan zen Orbe. 1969tik 1972ra egon zen espetxean.

Ipar Euskal Herrian hasi ziren UEU mamitzen. Nolakoa izan zen prozesu hura?

UEUren aurrekari gisa aipatu behar dira Baionan egin zituzten hiru euskal asteak, 1970etik 1972ra. Hirugarren astean, 1972koan, Carlos Santamariak bota zuen ideia, mahai gainean jarri zuen Katalunian bezala udako euskal unibertsitate bat sortzeko asmoa. Eta aurrera egin zuen. Ni orduan itzalpean nintzen, kartzelan.

1973an egin zituen UEUk udako ikastaroak lehen aldiz. Iparraldean zinen zu ordurako.

Bai. Iparraldean nintzen, eta ezagutu nahi izan nuen sortzen ari zen unibertsitate hori. Lehendabiziko bi urteetan Donibane Lohizunen egin zituzten ikastaroak, eta hurrengo bietan Uztaritzen. Han egin nuen nik bat UEUrekin, laugarren edizioan.

Bat egin, eta ardura hartu. Ez zenuen ardura hartzeko beldurrik?

Manex Goienetxe izan zen lehen idazkari nagusia. Laguntzaile talde bat bazuen ondoan; harekin aritu ziren Jean Haritxelar, Piarres Xarriton, Joseba Intxausti eta Jose Luis Lizundia, besteak beste. 1976ko edizioan Goienetxek esan zuen ezin zuela UEUko buru izaten jarraitu, eta ni aukeratu ninduten. Beldurtua nintzen, bai, ardura nire gain hartu nuenean. Lagunduko zidatela esan zidaten, eta lanean hastea erabaki nuen.

Zuk egindako urrats nagusietako bat izan zen ikastaroak Iparraldetik Iruñera ekartzea. Nola hartu zenuten erabakia?

Kosta egin zitzaigun erabakia hartzea, zalantzak bagenituelako. Zenbaitek proposatu zuten ikastaroak bi egoitzatan egitea, Iparraldean eta Hegoaldean. Azkenean, Iruñera joatea erabaki genuen. Batetik, ikusi genuen Iparraldeko ikastaroetan parte hartzaile gehienak Hegoaldekoak zirela; bestetik, UEUrentzat biltzen zen diru apurra ere gehienbat Hegoaldean batzen zen. Eta Euskal Herriaren batasunaren ikuspuntutik ere interesgarria iruditu zitzaigun ikastaroak Iruñean egitea.

1977an egin zenituzten udako ikastaroak Iruñean lehendabiziko aldiz. Erraza izan zen baimenak lortzea?

Asko lagundu zigun Javier Urmenetak, Jose Maria Satrustegiren bitartez. Gogoan dut Rodolfo Martin Villa Espainiako ministroari gutuna bidali geniola. Erantzun zigun ez zela bere ardura, eta hitz egingo zuela Hezkuntza Ministerioko arduradunekin. Ekain aldera ailegatu zitzaizkigun baimenak. Uste baino oztopo gutxiago jarri ziguten. Ez dakit Urmenetak isilean zer-nolako lana egingo zuen.

Larraona bilakatu zen UEUren udako ikastaroen egoitza, ia 25 urtez. Zer oroitzapen duzu zuk hasierako garai horri buruz?

Ni idazkari nagusi izan nintzen 1983ra arte, eta urte horietan guztietan han egon ginen. Eta oroitzapenak ezin hobeak dira. Euskal Herri osoko jendeak bat egiten zuen. Lana ondo eginda joaten ginen gu, gainera. Giro polita sortzen zen. Intxaustik esaten zuen lortu genuela halako lotura bat ahalegin akademikoaren eta ahalegin ludikoaren artean. Benetan hunkituta gelditu nintzen lortutakoarekin. Benetako eskola izan zen niretzat.

UEU Iruñera etorri zenean ikastaroen egitura ere aldatu egin zenuten.

Bai. Ordura arte hitzaldiak egiten genituen. Eta parte hartzaile guztiak joaten ziren hitzaldi guztietara. Iruñean hasi ginen ikastaroak sailka antolatzen. Bakoitzak bere interesen arabera aukeratzen zuen zer ikastaro egin. Saio osagarriak ere egiten genituen. Mus txapelketak eta futbol txapelketak ere antolatzen zituzten. Jende gaztea aritzen zen, eta sortzen zen giro ederra. Giroa ere euskaldundu genuen.

Larraonan bertan, giroa erdalduna zen oro har, ezta?

Bai. Baina guk asmatu genuen egoera horri buelta ematen. Egoitzan sartu, eta Recepción idatzia zuen kartel handi bat zegoen. Guk Harrera gela ere idatzi genuen. Gogoan dut, halaber, Olariagak aurreko eguneko ekitaldien laburpena egiten zuela, egunero, bere marrazkien bidez, eta korridorean zintzilikatzen zituen.

1983an utzi zenuen idazkaritza nagusia. Zergatik?

Esan nuen nekatuta nengoelako utzi nahi nuela, baina ez zen egia.

Zergatik utzi zenuen ba?

Uste nuelako idazkari nagusiak izan behar zuela lotura estuagoa unibertsitatearekin. Gero egitura aldatu zen, zuzendaritza taldea osatu zen, eta nik han jarraitu nuen hainbat urtez.

Anitz aldatu da geroztik UEU?

Asko, bai. Nire sasoian UEU zen auto txiki bat, eta nik banuen halakoak gidatzeko baimena. Egun, UEU trailer bat da. Ezingo nuke gidatu! Halere, uste dut garrantzitsua dela esatea UEUtik pasatu direla euskal kulturan izen bat izan duten guztiak. Harro sentitzen naiz.

Historia ekinez idazten ari dira
2016-06-242016-06-23Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Historia ekinez idazten ari dira

Asier Garcia Uribarri

Mugimendu bereko belaunaldi ezberdinak, eta mugimendu bera ulertzeko modu ezberdinak. Guztiek bat egin dute Iruñeko Alde Zaharreko Zabaldi gunean. Ekainaren 28ko plataformak Aniztasuna ospatuz! jardunaldiak antolatu ditu sexu askapenerako nazioarteko egunaren harira. Jardunaldietako lehen ekinbidean Nafarroako LGTBIQ mugimenduaren historia aztertu dute, 1970eko hamarkadatik gaur egunera arte. Zortzi hizlarik parte hartu dute, bakoitza kolektibo bateko kide gisa.

Ekainaren 28ko plataformaren izenean, Raul Lopezek gidatu du mahai ingurua. Lehen hizlariari hitza eman aurretik, Javier Cenoz izan zena gogoratu du, hura izan baitzen Nafarroako sexu askapenerako mugimenduko aitzindarietako bat 1970eko hamarkadan. "Cenozek sortu zuen CHN Nafarroako homosexualen batzordea, 1976an".

"Garai hartan, sexu askapenerako bi kolektibo baino ez zeuden Espainiako Estatuan: CHN eta FAGC Kataluniako Gay Askapenerako Frontea". Lopezek nabarmendu du oso garai gogorrak zirela sexu askapenerako mugimenduko kideentzat. "Jipoiak eta torturak jasateaz gain, Usurbilgo psikiatrikoan giltzapetu zuten Cenoz".

Zailtasunen gainetik, bidea egin zuen Nafarroako Homosexualen Kolektiboak, eta 1982an Ekainaren 28ko lehen manifestazioa egin zuten Iruñean. "Iruñean 600 lagun elkartu ziren, eta oso manifestazio morbosoa izan zen. Jende mordoa bildu zen ikustera, katolikoak asko".

Lehen pauso horien ostean, belaunaldi berri batek hartu zuen LGTB borroka garatzeko ardura. Anjel Leranozek sortu zuen Nafarroako EHGAM, beste kide batzuekin batera, 1980ko hamarkada bukaeran. Oso militantzia aktibista izan zutela gogoratu du. "Manifestazio eta kanpaina ugari egin genituen: erasoen aurkakoak, guneak askatzekoak, apostasiaren alde edota intsumisioan ikuspuntu homosexuala txertatzekoak". Leranozek azaldu du 1980ko hamarkada bukaeran herri mugimendu indartsua zegoela Iruñerrian, eta harreman handia zutela guztiekin. Horrez gain, azaldu du EHGAMen emakumeren bat bazegoen ere militantzia oso maskulinoa zela.

Aktibismotik arretara

LGTB mugimenduaren hasiera oso aktibista izan zen, besteak beste, gai hori erabat isilarazia zegoelako. Baina 1990eko hamarkada bukaeran EHGAMen eta Lumatzan ibilitako hainbat pertsonak pauso bat harago joatea erabaki zuten.

Militante talde batek Europan barna egin zuen bidaia, tokian tokiko sexu askapenerako mugimenduak ezagutzeko. Handik ekarri zuten Elkarri Laguntzeko taldeen ideia, eta Kattalingorri sortu zuten 2000. urtean.

Kattalingorrik hamabost urtez LGTB pertsonei arreta eskaini die, arratsaldero irekitzen zuten bulegoaren bitartez. Horrez gain, sozializaziorako guneak sortu zituzten. "Behar genituen homosexualek bat egiteko espazioak gaueko girotik kanpo. Horrela hasi ginen irteerak eta hainbat ekintza antolatzen", azaldu du Oskar Sada Kattalingorriko kideak.

Kattalingorri LGTB mugimenduaren bateragune ere izan zela azpimarratu du Sadak. "Kattalingorri gerora Ekainaren 28ko plataforma izango zenaren hazia izan zen". Urteetako lanaren ostean, iaz itxi egin zuten Aldapa kalean zuten lokala. Orain, proiektua birpentsatzen ari dira. Hala ere, espero dute instituzio publikoetan emandako aldaketa politikoak LGTB pertsonentzako arreta bulego publiko bat sortu ahal izatea.

Denek nabarmendu dute Kattalingorrik egindako lana. Hala ere, 2007an neska talde batek 1990eko hamarkadan egondako Lumatza kolektiboa berpiztea erabaki zuen. Kaleko kolektibo politiko eta autonomo gisa definitzen dira, eta lesbianismoa heteroaraua apurtzeko bide gisa aldarrikatu dute. Herri mugimenduarekin elkarlana sustatu dute, bereziki kolektibo feminista eta LGTBekin. "Feminismoa bollerizatu eta LGTB mugimendua feminizatu nahi ditugu", aldarrikatu du Susana Cañete Lumatzako kideak. Berak uste du Euskal Herriko mugimendu feministak azken urteetan mezu transfeminista garatu badu lesbianek egindako ekarpenagatik garatu duela.

Transexualen ahotsa Nora Gomez eta Luis Grandek jarri zuten. Gomez Ilota-Ledo Nafarroako transexual, lagun eta senideen elkarteko kidea da. Transexualek paperetan eskubideak baldin badituzte ere, horiek betearazteko sortu zuten elkartea 2000n. Euren jardun nagusiak dira sentsibilizazio kanpainak eta legedia garatzeko alderdi politikoekin izandako harremanak. Mugarri gisa definitu ditu Gomezek 2005ean egindako transexualitatearen inguruko jardunaldi zientifikoak. "Pauso garrantzitsu bat izan ziren transexualitatea despatologizatzeko".

Grande Chrysallis adingabeko transexualen familien elkarteko kidea da. Talde hori hiru-lau familiak sortu zuten 2013an, Madrilen, eta euren helburua adingabeak eta familiak laguntzea zen. "Hasieran bereziki, bakartasun handia sentitzen duzu, ez duzulako beste kasurik ezagutzen". Egun, 300-400 familia inguruk osatzen dute Chrysallis, eta iazko martxoaren 8an Euskal Herriko delegazioa ireki zuten. Orduan bi familia baino ez ziren, baina egun hamasei dira. Indarra hartu duten honetan, aktibismora ere jotzea erabaki dute. "Kontzeptu berriak sortu behar ditugu. Ez daude okerreko gorputzak, zakila duten neskak eta bulba duten mutikoak baizik".

Azken urteetan bi kolektibo gazte sortu dira Nafarroan: Lugatibe eta Zikuta. Lehenak "trans, maritxu, bollo eta misto" gisa definitzen du bere burua, eta 2013an sortu zen. Kattalingorrin ez zuten euren burua ikusten, eta talde autonomoa eratzea erabaki zuten. Joseba Verdugo bertako kidea da, eta, haren arabera, egungo LGTB mugimendua ezkontza eskubidearen ondorengo garaian bizi da, eta euren aldarrikapenetan behera egin du. Horrez gain, kapitalismo arrosa mugimendua asimilatzen ari dela uste du. Lugatibek, Ekainaren 28ko eta LGTBIQ koordinakundeetan parte hartzeaz gain, mobilizazio handietan mezu propioa zabaldu du.

Zikuta da mahai inguruan parte hartu zuten taldeetatik berriena. Lumatzatik ateratako neska talde batek sortu du aurten, lan egiteko modu ezberdinak behar zituztelako. Egun, gogoeta fasean daude, baina argi dute pertsonen arteko harremanetan zein gizartearen eraldaketan lan egingo dutela. LGTB kolektiboaren aurkako erasoen aurrean ere erantzuteko beharra nabarmendu dute. Euren burua "bollera, feminista eta transfeministatzat" dute. "Bollerismoa ez dugu esentziazko kategoriatzat hartzen, heteroaraua apurtzeko jarrera politiko gisa baizik", azaldu du Luna Martikorena Zikutako kideak.

Aurkezpenaren ostean, publikoak hitza hartu du. Agerian geratu dira mugimendua ulertzeko modu ezberdinak. Helduek begi onez ikusten dute instituzioekin elkarlana garatzea, eta azken 30 urteetan egindako aurrerapausoak nabarmendu dituzte. Gazteenek, ordea, egoeraren azterketa "positiboegia" egitearen arriskuak nabarmendu, eta egindako lana aitortu badute ere, egiteko bide luzea dagoela adierazi dute.

Eztabaida giro onean garatu da, eta Zabaldi ixteko orduak derrigorrezko amaiera eman dio mahai inguruari. Eztabaidak mugimendua bizirik dagoela erakutsi du, eta ekinez haren historia egunero idazten ari dela.