Nafarroako Elbarrien Ordezkarien Batzordeko kide da Javier Miranda (Iruñea, 1959). Aulki gurpildun batean dago, eta ongi daki jakin zein arazoei egin behar dieten aurre mugitzeko arazoak dituzten pertsonek. Horregatik, lanean dabil, gizarteko esparru guztiak pertsona guztientzat iristeko modukoak izan daitezen. Ez soilik mugitzeko arazoak dituztenentzat, edozein pertsonarentzat baizik. Alegia, adimen urritasuna dutenentzat, itsuentzat, gorrentzat... Bigarren mailako herritartzat ez, denak gizarteko kide moduan hartzea da Batzordearen xedea. Pixkanaka-pixkanaka lortzen ari dira. Begi onez ikusi du Mirandak Gure Sustraiak proiektua sortu izana, eta halako gehiago behar direla dio.

Iristeko erraztasuna kontuan edukitzen al dute aterpetxeetan eta hoteletan?

Nafarroako eskaintza turistikoak ez du iristeko erraztasuna betetzen. Lokalek Irizpideak Errazteko Legea betetzen dute, baina horrek ez du esan nahi egiatan egokiak direnik. Adibidez, ateen zabaleran legedia bete baina aparkalekura ateratzeko maldarik ez badute egiten, jai dugu!

Legedia, beraz, eskasa da?

Legediak ahazten du elbarritasuna ez dela soilik gurpil aulkian ibiltzea. Zentzumenen elbarritasuna ere badago, itsuak eta gorrak, kasurako; adimen urritasuna ere badago... Horiek guztiak kontuan izan behar dituzte. Ez du ezertarako balio itsu bati igogailuraino ailegatzeko jarraibide guztiak ematea, gero ez badago braille hizkuntzan adierazita zein den solairu bakoitza. Eta ez du ezertarako balio, adibidez, menu bat idatziz ematea, soilik. Agian, pertsona batek jakia irudi bitartez islatzea behar du zertaz ari garen ulertzeko. Edo beste adibide bat jartzearren, imajinatu gor bati soinua egiten duen iratzargailua ematen diotela. Horrek ez dio balio! Ez da enteratuko! Argia daukan bat behar du.

Elbarritasunik ez dutenak kontziente dira koska bat ez jartzeak edo braillez ez idazteak sortzen duen blokeoaz?

Askotan ez, eta behar bereziak dauzkaten pertsonak ere gizarteko kide dira, besteak bezainbeste.

Kontzientziazioa falta da?

Hau ez da kontzientziazio kontu bat; konpromiso sozialari lotutako gai bat da. Elbarritasunen bat dugun pertsonok ez gara gainontzeko pertsonengandik aldendutako kolektiboa.

Baina zer egin daiteke behar bereziek dauzkazuenek trabak ez izateko?

Oinarrizko lau kontzeptu bermatu beharko lituzkete leku guztietan. Lehenik eta behin, mugikortasuna. Bertikalean eta horizontalean mugitu ahal izatea ahalbidetu beharko lukete. Bigarrenik, ikasketa. Eta ikasketaz ari naizenean, objektuen inguruko funtzionalitateaz ari naiz. Alegia, ikastea leiho bat edukitzeak ez duela zentzurik irekitzeko eskulekua altuegi badago, edo baxuegi, edo mugimendu zail bat egin behar baldin badugu. Hori ere jakin beharko lukete. Hirugarrenik, lokalizazioa. Alegia, toki guztietara heltzeko seinaleak beharko lituzkete —mota guztietako seinaleak, bisualak, ukimen bidezkoak...—. Laugarrenik, komunikazioa ziurtatu beharko litzateke. Aterpetxean, hotelean, edo dena delako eraikinean dagoen guztia pertsona guztiek uler dezaketen hizkuntzetan ipini beharko lukete. Adibidez, pentsa pertsona batek keinu hizkuntza erabiliz erreserbatu nahi duela logela bat, baina ez dagoela hizkuntza hori ulertzen duen inor. Kasu horretan ez da komunikazio zaintzen.

Beraz, lau arlo horiek zainduz gero, ziurtatuta legoke iristeko erraztasuna?

Bai, baina beti egongo da zer hobetua. Bi forma daude iristeko erraztasuna betetzeko: batetik, iristeko erraztasun unibertsala bermatuz hasiera-hasieratik eta denentzat; bestetik, hasieran ez moldatzea eraikina osorik, eta gero, obrak egin behar izatea dena egokitzeko. Ez al da errazagoa hasieratik dena egitea?

Gure Sustraiak proiektua sortu da orain, Nafarroan guztiz egokitua den lehen aterpea. Nola hartu duzue?

Pozik hartu dugu, hasi zirenetik zaindu baitute denok joan ahal izatea. Imajinatu aulki gurpildunean dagoen saskibaloi talde bat etortzea Nafarroara. Non geratuko da? Orain, behintzat, badago toki bat, eta eskerrak!

Iruñerriko mugimendu feministaren inguruko informazioa duten atariak.

• www.txokofeminista.blogspot.com.es. Emagune Txoko Feministaren webgunea.

• www.facebook.com/asambleaaborto.nafarroa. Abortatzeko Batzordearen Facebookeko orria.

Egunotan sekulako indarra hartzen ari da Nafarroako Gobernuaren legez kanpoko jardueraren salaketa, ustelkeriari dagokiona. Ona da kontuak argitzea, gauzak nola diren ulertu eta aitortzeko, eta ariketa aski osasungarria iruditzen zaigu, kasu honetan, ...

Konspiratzeko, hausnartzeko eta eztabaidatzeko gune bat" dago Iruñerriko Alde Zaharraren bihotzean: Emagune Txoko Feminista. Hala azaldu du Amaia Paz proiektuko kideak. Jarautatik gertu, Descalzos kalearen bazter batean ikus daiteke. Handia da: gela mordoxka bat eta harrera leku zabala dauzka. Lehen, zahartuta eta trastez beteta zegoen; orain, margotuta eta ekinaldietarako prest. Izan ere, hilabeteak daramatzate mugimendu feministako talde eta norbanakoek auzolanaren bidez atontzen. Martxoaren 8aren harira zabalduko dute, "amets feministak egi bihurtzeko".

Urduri daude proiektuko kideak irekiera eguna dela eta. Denbora dezente eman dute Emagune prestatzen. Txoko feministaren ideia ez da berria; 2012ko martxoan zabaldu baitzuten aurreneko lokala Iruñean, Navarrerian. Zoritxarrez, lehen saialdia ez zen behar bezala atera, guneak ez zituelako beharrezko baldintzak betetzen. Horregatik, 2013ko maiatzean alde egin zuten handik, eta hiria erreferentziazko espazio feministarik gabe geratu zen. Orain, orduan hasitako borrokari eutsiko diote berriz.

"Edozer" lantzeko espazioa

Amaia Pazek argi dauka "edozer" lantzeko zentroa izan daitekeela: sexualitatea, maitasuna, kontsumoa, indarkeria arazoak... horiek dira, besteak beste, aurreko txokoan jorratutako gaiak, eta oraingoan ere kabida izango dutenak. Finean, "askotarikoa" baita proiektua; bai, gaien aldetik, baita feminismoak ulertzeko formarengatik ere. Eta baditu oinarrizko balio batzuk. "Mugimendu feministaren elkarlana sustatu nahi du, edo, behintzat, aukera hori ahalbidetuko du". Aliantzak sortzea da, beraz, xedeetako bat. Era berean mintzo da proiektuko partaide Luzia Tano: "Potentzialitate handia dauka halako esparru batek. Eragileek batzeko eta eztabaidatzeko aukera izango dute; batetik, nork bere kabuz; bestetik, batera, elkarren hartu-emanen ondorioz kritika eta diskurtso berriak sortzeko".

Norbanakoek eta kolektiboek hartzen dute parte. Adibidez, Paz eta Tano, Txoko Feministako partaide izateaz gain, Paz, Euskal Herriko Bilgune Feministakoa da; Tano, Lumatza Bollera Feministen taldekoa. Horregatik, bien ahotan entzun daitekeen hitza da lankidetza. Espazio berriari esker, taldeek elkarrekin lan egiteko aukera izango dutela ziur dira. Gainera, ez dira horiek Emaguneren bueltan batzen diren eragile bakarrak: besteak beste, Abortatzeko Eskubidearen Batzordeko lagunak ere ibiltzen dira; Emakume Internazionalistak taldeko militanteak eta zenbait auzoetako talde feministetakoak. Hala, taldeen topagune da zentroa, baina baita antolaturik egon ez eta feminismora bildu nahi duten pertsonena ere.

Zentroaren eginkizuna molde zabaletan ulertzen dute hango kideek: batetik, hitzaldiak, mahai inguruak eta solasaldiak antolatuko dituzte; bestetik, aisialdiarekin zuzenago lotutako ekinaldiak, hala nola bazkariak, eta emanaldi artistikoak. "Jabekuntzarako eta gozamenerako" tartetxoak sortuko dituzte, beraz, Pazek dioenez.

Egun, ez dute jarduerarik finkatu egutegian. Larunbatarekin irekiko dute, Emakumeen Nazioarteko Eguna aitzakiatzat hartuz. Egun horretarako egitaraua daukate oraintxe esku artean. Goizean, Iruñeko manifestaziora joateko deialdia egin dute. Ondoren, 13:30ean, Abortatzeko Eskubidearen alde prestatutako flash mob-era joango dira. Eguerdian iritsiko da horrenbeste itxarotako unea: irekiera. Bazkaria eginez inauguratuko dute lokala. Arratsaldean, hainbat ekintza prestatu dituzte, hala nola olerki irakurraldia, musika jaialdia eta jolas kooperatiboak.

Krisi garaian, beharrezkoagoa

Ongizatearen estatuaren eraiste garaiotan, "berebiziko" garrantzia dauka lokalak, Luzia Tanoren iritziko: "Matxismoaren berrarmatzea dugu aurrez aurre; mutatzen ari da, garai berrietara egokitzeko. Neomatxismoa txertatu da gazteen jarreratan, eta ohiko bihurtu da mutilek neska-lagunak kontrolatzea Whatsapp eta Facebook bidez; aldi berean, matxismo klasikoak bere horretan dirau". Hori dela eta, "heteropatriarkatuaren aurrerapausoak" gelditzeko gunetzat jotzen du Emagune espazioa: "potentzialitate handia daukan borroka esparru bat da". Pazek ere bat egiten du Tanoren aurreikuspen baikorrekin, eta Iruñerriko herri mugimenduari "asko" eman diezaiokeela deritzo.

Emaguneren beharra esplikatzeko azalpen estrukturala eman du Tanok: "Matxismoak boteretik egiten du eraso, horren adibide dira Abortuaren Legea aldatzeko saioa, mendekotasunerako laguntzen murrizketak, eta amatasuna ukatzea ama izan nahi duten bikoterik gabeko emakumeei eta lesbianei. Urraketa horiei erantzuna eman behar diegu".

Lokala auzolanean txukuntzen ari dira oraindik, "azken ukituak" ematen. Uste baino lan handiagoa eman die prestakuntzak, baina listo dago kasik. "Jendea etortzea baino ez da falta", Pazen irudiko. Larunbatetik aurrera, ekinaldiak dauden egun guztietan zabalduko dituzte zentroko ateak.

Nafarroako Gobernuak ekoizpen ekologikorako diru laguntzak kendu dituela salatzeko, elkarretaratzea egin zuen EHNE sindikatuak, otsailaren 28an, Iruñean. Murrizketak "kaltea" eragingo die nekazariei eta abeltzainei, sindikatuko kideen aburuz. Izan ere, ekoizpen kostuak "nabarmen" handituko dituela uste dute; diotenez, ustiategi asko desagertzeko arriskuan egon daitezke. "Huts egiten" ari da Nafarroako Gobernua ekologia gaietan, euren ustez.

Bardoak bertso egitasmoaren bigarren faseari ekingo diote martxoaren 8tik 30 arte. Otsailaren 7an abiatu zuten taldekako txapelketa, eta hamasei taldek parte hartu zuen. Horietatik sei sailkatu dira: Iruñeko Bertze Maldikoak eta 12 Obario Eta 11 Pedrada; Leitzako Harrapazank; Lesakako Zortziko Haundiena; Baztango Lepatanatuek 2, Txipiroien Itzulera; eta Malerreka eta Baztango Etxeko Kontuk. Martxoan, sei saio egingo dituzte, bina talde bakoitzak, joan-etorriko formatuan baitira. Hiruk lortuko dute apirilaren 16an Lesakan jokatuko den finalera sailkatzea.

Lehen norgehiagoka martxoaren 8an izango da, Iturengo Herriko Etxeko ganbaran, 19:00etan; Bertze Maldikoak eta Etxeko Kontuk taldeek kantatuko dute. Askaria ere egongo da. Bigarrena martxoaren 14an izango da; Elizondoko Intza ostatuan ariko dira Lepatanatuek 2, Txipiroien Itzulera eta Zortziko Haundiena, 20:30ean. Hirugarrena, hilaren 28an, 12 Obario Eta 11 Pedrada eta Harrapazank taldeek abestuko dute, Iruñean, Iruña Taldearen lokalean, 21:00etan. Hasi aurretik, afari-askaria emango dute.

Lehen hiru bertso emanaldien ostean, berriz ere lehiatuko dira elkarren aurka aurretik batera aritutako taldeak, baina kantatu ez duten herrian; alegia, etxeko edo kanpoko saioa egin beharko dute, lehen saioa egin duten lekuaren arabera.

Martxoko azken asteburuan izango da saio gehien. Bertze Maldikoak eta Etxeko Kontuk taldeetako kideak taularatuko dira martxoaren 29an, larunbatarekin, Iruñean. Oraindik zehazteke dute tokia eta ordua. Egun horretan bertan, Igantziko Biltoki elkarteko agertokira igoko dira Zortziko Haundiena eta Lepatanatuek 2, Txipiroien Itzulera.

Azken saioa martxoaren 30ean antolatu dute, Leitzan. 12 Obario Eta 11 Pedrada eta Harrapazank taldeek egingo dute bertsotan. Oraindik zehaztu gabe dute ordua eta tokia.

Bardoak, herritan errotuta

"Oso ongi" doa bertso egitasmoa, Nafarroako Bertsozale Elkarteko Gontzal Agoteren aburuz. Azaldu du abiapuntua "oso ona" izan zela talde askok eman zutelako izena, eta entzuleek ere "ederki" erantzun diotela egitasmoari. Bigarren urtez prestatu du elkarteak Bardoak egitasmoa, eta, Agoteren irudiko, "errotuta" dago jada: "Jendeak gogo handiz hartu du; garrantzia irabazi du bigarren fasearekin".

Lehen fasean, hamasei saio egin zituzten, eta, batez beste, hirurogei entzule izan ziren emanaldi bakoitzeko. Gainera, "asko oso herri txikietan izan ziren". Elkartearen arabera, 110 parte hartzaile daude, bertsolariak eta antolatzaileak kontuan hartuz. Bardoei buruzko informazio gehiago haien webgunean topa daiteke.

Iruñeko Alde Zaharrean, Kale Nagusian bertan dago Olazti taberna. Hamaiketako kafea hartzeko, lanaren osteko potea hartzeko edo larunbat gaueko ogitartekoa jateko toki aproposa. Bertara joanez gero, ziurrenik Gema Ardanaz (Arlegi, 1968) egongo da sukaldean. Hainbatetan, barraren atzean ere egoten da, zerbitzatzen eta bezeroekin hitz egiten. Gertutasuna baita, patata tortillarekin batera, Olazti tabernaren ezaugarrietako bat. "Gurea auzoko taberna da; gehienok elkar ezagutzen dugu", azaldu du Ardanazek.

"Senarraren familiak jarri zuen martxan Olazti taberna, duela 30 urte baino gehiago. Haren gurasoek utzi zutenean, hark hartu zuen. Hasieran, hainbat bazkideren artean, eta gero bakarrik". Ardanazek beste leku batean lan egiten zuen, nahiz eta asteburu batzuetan tabernan ere aritzen zen lanean. Duela hamahiru urte sartu zen lanaldi osoz tabernan. Ez zuen esperientziarik ostalaritzan, baina apurka-apurka ikasten joan zen. "Hasieran, barrara ohitzea kostatu zitzaidan. Orain ez zait inporta, gustura egoten naiz han ere". Barran noizbehinka gauza "arraroak" eskatzen dizkiotela esaten du. Hala ere, ez du estutasunik izaten. "Ezagutzen ez dudan zerbait eskatzen didatenean, ez dut arazorik galdetzeko. Nik nahiago dut galdetu, gaizki jarri baino", dio umoretsu.

Baina Ardanaz sukaldean moldatzen da hoberen. Goizez lan egiten duenean, 07:30 aldera heltzen da tabernara, eta goizeko pintxoak prestatzen hasten da. Olaztin pintxo eskaintza handia dute. Horrez gain, ogitartekoak eta plater konbinatuak ere ematen dituzte. "Taberna hartu genuenean, inguruan bazeuden hainbat taberna eguneko menua eskaintzen zutenak. Lehia handia zegoen; beraz, plater konbinatuaren alde egin genuen. Beste aukera bat eskaintzeko. Horrez gain, tabernak duen sukaldeak ez du modurik ematen eguneko menuak egiteko", azaldu du. Baina jendeak gehien eskatzen duena patata tortilla da. "Ez dago inolako sekreturik. Denborarekin egitea baino ez da, etxean egingo banu bezala. Noski, horrek lana eskatzen du. Patatak frijitu behar dira. Baina errezeta nire amarena da". Tortillez gain, beste hainbat pintxo egiten dituzte, besteak beste hirugiharra, urdaiazpikoa eta oilaskoa roquefort saltsarekin eta tipula erregosiarekin.

Berrituz

Urtez urte karta aldatzen dute. Gehienbat, bi modutan aukeratzen dute kartako eskaintza. Alde batetik, egunerokoan jendeak eskatzen duena kontuan hartuta. Beste alde batetik, Ardanazek, kanpora joaten denean, beste tabernetako eskaintzari so egiten dio. "Taberna batera noanean, lehenengo eta behin pintxoei begiratzen diet. Ustea dut normala dela. Imajinatzen dut ardoa saltzen duena ere beti egongo dela adi zein ardo eskaintzen duten jakiteko". Ardanaz Iruñetik ateratzen bada, auzoetara joatea gustatzen zaio. "Alde Zaharrera etortzen banaiz, lanean ari naizela iruditzen zait".

Berezko negozioa izateak lan handia ematen du. Krisiarekin, gainera, lan gehiago egitera behartuta ikusi du bere burua. Baina ez du irabazi gehiagorik izan horregatik. Astegunez, lau pertsonak lan egiten dute Olaztin: bik goizez eta beste bik arratsaldez. Asteburuetan, bi pertsona gehiago dituzte laguntzaile lanetan. Lehen, beste langile bat zuten asteburuetan. "Krisiaren aurretik beste pertsona batek laguntzen zigun asteburuetan. Egun, ordea, senarrak edo nik egiten dugu txanda hori, eta ez dugu gehiago irabazten. Ezin dugu kafearen, pintxoaren edo garagardoaren prezioa igo. Baina guri hornitzaileek prezioak igo dizkigute, eta BEZak ere gora egin du. Hau da, lan gehiago egiten dugu, eta diru gutxiago irabazten dugu".

Olazti tabernara denetariko jendea joaten dela dio Ardanazek. "Auzoko taberna izanda, askotariko jendea etortzen da gurera. Goizetan, inguruan lan egiten duen jendea etortzen da kafea hartzera; horiek ere auzoaren parte dira. Arratsaldeetan, jende gutxiago ibiltzen da; horiek bai, ingurukoak. Asteburuetan, berriz, gazteak eta helduak etortzen dira poteoan eta afaltzera". Baina gehien baloratzen duena bezeroak ezagutzea da. "Astegunetan etortzen diren denak ezagutzen ditut. Asteburuetakoak ez horrenbeste, ni sukaldean egoten bainaiz. Baina entzuten diet lankideei: 'Kuadrilla hori aurreko astean etorri zen, edo beste hura ez dakit nongoa da'". Hainbeste urtez tabernan lan egin ostean, belaunaldi aldaketak ikusi ditu Ardanazek: "Egun, jendea lehen baino askoz zintzoagoa da. Lehen, itzelezkoak egiten zituen tabernan, eta hainbatek ordaindu gabe alde egiten zuten. Adi egon behar genuen. Orain, jendeak errespetu handiagoa du; inork ez du ordaindu gabe alde egiten".

Krisiak krisi, lanean jarraituko dute Iruñeko Kale Nagusian. Sukaldeko atearen atzean Ardanaz arituko da tortillak eta beste egiten lanean, gose denarentzat mokadu goxoak prestatzeko prest.

30 euroko kuota ordainduko dute Txoko Feministaren lagun egiten direnek. Bazkidetza zentroa finantzatzeko era da, baina sarrera librea izango da, edozein joan daiteke Txokora.