Azken erroldako datuen arabera, Etxarri Aranatzen 2.500 lagun bizi dira. Hala ere, horiek guztiek ez dute galdeketan parte hartzeko aukerarik. Izan ere, 16 urte baino gehiago dituztenek eman ahalko dute botoa galdeketan.

Urarekin negozioa egin nahi izana egotzi dio Nafarroako Gobernuari Ignacio Gil EHNE sindikatuko kideak (Fustiñana, 1966). Dioenez, Nafarroako ubideak ez du "ez hanka ez buru". Duela egun gutxi, Yolanda Barcinak, Nafarroako presidenteak berak, aitortu zuen ubidearen lehenengo fasea ez dela errentagarria izan. Hori dela eta, haren hitzak aintzat hartu eta ubidearen lehenengo fasea hedatzeko proiektua bertan behera uzteko eskatu du Gilek.

Nafarroako ubidearen aurka azaldu da tinko EHNE sindikatua. Zer dela eta?

Lehen fasearen proiektua egin zutenetik, ubidearen gaia oso gertutik aztertu dugu. Sindikatuko kideok asko kezkatzen gaituen gaia da. Proiektuaren aurka azaldu gara hainbat irizpide tarteko: ekonomikoak eta agronomikoak. Gure ustez, ureztatze sistema berria ezarri ahal izateko gehiegizko gastua egin behar da. Ez genuen argi ikusten gastuaren eta irabazien ekuazioa.

Nafarroako Gobernuak dio ubideari esker nekazariek era askotako produktuak erein ahal izango dituztela. Ados zaudete?

Inola ere ez. Ubidea erabiltzen hastean lantzeko produktuei dagokienez, alternatiba asko izango zirela zioten, baina hori ez da horrela, inondik inora. Lehen fasean ikusi dugu uste hori ez dela bete. Pare bat urte igaro dira ubidearen lehenengo fasea martxan jarri zenetik, eta denborak arrazoi eman digu. Ikusi ahal izan dugu alternatiba horiek guztiak ia ez direla martxan jarri. Nekazari gehienek laboreen monolaborantzaren alde egin dute. Gainera, ubidetik ura hartzeko sistema jarri duten nekazarien ehuneko handi batek ez du ura erabiltzen, eta beste askok ez dute sistema ezartzeko behar den inbertsioa egin, oso garestia delako, batez ere.

Joan den astean, Yolanda Barcinak aitortu zuen ubideko lehenengo fasea ez zela errentagarria.

Lehen aldia da halako gauza bat aitortzen dena. Argi dagoena da lehenengo faseak ez dituela inoren aurreikuspenak bete, ezta administrazioarenak ere. Baina kuriosoa da. Proiektuaren hastapenetan errentagarritasuna zalantzan jartzen genuenean, askok erotzat hartzen gintuen. Dena den, proiektuaren lehen fasea errentagarria izan ez den arren, urtetik urtera, ubidearekin lotutako diru sailak geroz eta handiagoak dira. Guretzat estrategikoak diren gainontzeko diru sailak, aldiz, murrizten ari dira. Are gehiago, Nafarroako Gobernuak ematen zituen hainbat laguntza desagertu ere egin dira.

Lehen fasearen hedapenarekin zer lortu nahi du Barcinaren gobernuak?

Iruditzen zaigu Itoizko urtegiak duen edukiera osoa ustiatu nahi dutela. Urtegiak duen azken tanta ere erabiltzeko edo saltzeko aginduko dutela uste dugu. Uraren erabilera publikoaren pribatizazio saio garbi bat egin nahi dute. Azken finean, enpresa baten esku utzi dute ubidearen kudeaketa. Enpresa guztiek dute interes ekonomikoa. Beraz, ubideko ura kudeatzen duenak irabazi ekonomikoak ditu helburu nagusi.

Hainbat nekazarik salatu dute ubideko ura garestia dela. Ados zaude?

Ur hori baliatu ahal izateko, izugarrizko inbertsioa egin behar izaten dute. Gainera, kontuan hartu behar da uzta guztiek ez dutela halako inbertsioei aurre egiteko behar besteko irabazirik eragiten. Adibidez, lehen faseko ureztatze eremuko lursail askotan artoa erein dute nekazariek. Baina kontuan izan behar da azken bi urteetan artoak izan duen prezioa historikoa izan dela. Puztu egin da prezioa. Egoera hori ameskeria zelakoan nago. Aurreko kanpainan kiloko 24 zentimo ordaintzen zituzten, eta aurten, berriz, 18 zentimo. Beraz, prezio jaitsiera ia %30ekoa izan da. Egoera horretan oso zaila da inbertsio horiei aurre egin ahal izatea.

Oraingoz, Itoizko urtegia Pitillasekin lotzen duen Nafarroako ubidearen lehenengo fasea soilik dago eraikita. Orotara, 98 kilometro ditu. Ureztatzeko lur eremuetan ubideko urarekin ureztatzen dira 22.363 hektarea.

Azaroan hasiko da Nafarroako ubidearen lehen fasearen hedapena. Itoizko ura baliatu ahal izateko, Lerin eta Oteitzako lursailak elkartzea adostu du Nafarroako Gobernuak dekretu bidez. Hala, lursailak elkartu ostean, ubideko ura hartu ahal izateko beha...

Argazkilaritza estudioa, informatika gela, eskulanak egiteko txokoa, sorkuntza laborategia, jantokia, patioa... Gune horiek guztiak irudikatzen dituzte Antigua Jaso Zaharra elkarteko kideek Etxabakoitzeko Jaso ikastola zaharraren eraikinean (Iruñea). Egun, abandonatutako etxea da, margoketaz josia eta belar txarrek hartua. Lapurren orube gutiziatua. Elkarteko sortzaileek, baina, artisten topagunea izan daitekeen eraikina ikusten dute: Jazar Sormen Fabrika. Alokatu diete jada, eta garbiketari ekin diote. Gauza bakarra baino ez zaie falta fabrikako ateak irekitzeko: Iruñeko Udalaren baimena.

Jazar egitasmoko partaideak dira Lilia Aizkorbe (Iruñea, 1988) eta Ioar Cabodevilla (Iruñea, 1988). Arkitektoak dira biak, eta sorkuntza lanak aurrera eramateko aukera nahi zuten; proiektuaren berri izan zutenean, "bitan pentsatu gabe" bat egin zuten. Batetik, nork bere obrak gauzatzeko beta ematen dielako; bestetik, artea herritarrengana eramateko asmoa duelako.

Lizentzia eman arte, ezinean

Osotara, 70 pertsona daude egitasmoaren bueltan, hala nola margolariak, grafitigileak, efektu berezietan aditutakoak, musikariak, antzerkigileak, eskulangileak, arkitektoak, zurginak eta dekoratzaileak. Astean behin batzen dira, batzar bitartez, erabakiak hartu eta aurrera eramateko asmoz. 2013ko maiatzean elkartu ziren lehenengoz, eta, geroztik, forma eman diote hasiera batean asmoa baino ez zenari. Hiru gune mota eraiki nahi dituzte fabrikan: lehenik eta behin, estudio pertsonalak; bigarrenik, erabilera komuneko espazioak, tartean liburutegia eta sukaldea; eta hirugarrenik, publikoarentzat irekitako areto zabalak.

Iruñeko Udalak baimena emango dien ala ez jakin gabe, ordea, "zaila" da ideia horiei forma ematea, Cabodevillaren hitzetan. Ondorioz, nahi eta ezinean dabiltza; izan ere, lizentzia lortzen ez badute, ezingo dituzte antolatu kanpora begirako ekinbideak.

Orain, udaleko ordezkariekin biltzen ari dira sortzaileen ordezkariak. Sormen fabrika martxan jartzeko negoziazioa mahaiaren gainean dago, beraz, eta oraingoz "ongi" doala deritzote. Udalari ez diote laguntza eskatzen, "trabarik ez jartzea" baizik. Hala ziurtatu du Cabodevillak.

"Malgutasuna" ere galdegiten diote. Cabodevillak argi ikusten du: "Eraikin zahar bat da; ezin dizkiote egitura berri bati eskatuko lizkioketen neurri berberak eskatu". Ildo beretik jotzen du Aizkorbek: "Erabiltzen ez den eraikin bat hartu eta berrerabili nahi dugu. Herritarrentzat onuragarria litzateke; artista gazteen lana plazaratzeko aukera emango luke, hiriarentzat aberasgarriak diren ikastaroak egiteko aukera...". Horregatik, Iruñeko Udalak "eskuzabal" jokatzea espero dute, hiriari ekar diezaiokeen "onuraz" jabetuta.

Behin-behineko gunea

"Jendeak lan egiteko gogoa dauka. Jazar Sormen Fabrika abiatzeko irrikan gaude", dio Aizkorbek irribarrea galdu gabe. Eta irrikan egotea ez da kasualitatea. Finean, pasatzen den egun bakoitzeko egun bat gutxiago dutelako Jazar gunean lan egiteko. 2016an botako dute Jaso ikastola zaharraren eraikina, alegia, proiektuaren egoitza litzatekeena. "Behin-behineko gunea da, eta badakigu. Denbora aprobetxatu behar dugu", azaldu du Aizkorbek.

Abiadura handiko treneko obrak egiteko eraitsiko dute eraikuntza. Hiru urteren buruan. Bitartean, bertan "gauza asko" egin daitezkeela uste dute proiektuan parte hartzen dutenek. Iraupen gutxikoa izango dela kontuan izanda prestatu dituzte oinarri arkitektonikoak. Denbora falta gabezia gisa hartu beharrean, "beste arkitektura mota bat" garatzeko aukera gisa ulertzen dute.

Sortuko duten espazioak, arkitektura aldetik, "indefinizio kutsu bat" eta "malgutasuna" izango dituela aurreratu dute. "Aldaketetara moldagarria" izango da.

"Ekologikoa eta ekonomikoa" izatea nahi dute, hau da, ingurumena errespetatuko duena eta, kostuei dagokienez, merkea. "Ahalik eta material gutxien erabilita sortua". Gainera, bertaratzen den edozeinek egitasmo bat aurkeztu eta hori aurrera eramateko aukera izatea dute xede. "Irekia" baita egitasmoa. "Egun, 70 bazkide gara, baina gehiago ere izan gaitezke", esan du Aizkorbek, herritarrei parte hartzeko gonbita eginez.

Mojak, ikasleak eta artistak

Historian atzera eginda, ibilbide oparoa du Jaso ikastola zaharraren eraikinak. Moja etxea izan zen, baina 1980an salgai jarri zuten. Urte horretan bertan, ikaslez gainezka zegoen San Fermin ikastola, eta hainbat gurasok zentro berri bat osatzeko eraikinak bilatzeari ekin zioten. Hala, komentua zena aurkitu eta erosi egin zuten ikastola bertan muntatzeko. Hala jaio zen Jaso. Auzolanean margotu, txukundu eta atondu zuten, eta hogei urtez egon zen martxan. 2000n, ordea, txiki geratu zen ikastola,eta lekualdatu zuten. Orduan, lapurretak eta txikizioak gertatu ziren. Orain, artistei alokatu diete, sorkuntza bultza dezaten.

Arte eta erakusketa gela bat ireki dute Iruñeko Alde Zaharreko Dormitaleria kalean. Hain zuzen ere, karrikaren izena hartu du hainbat artistak bultzatutako egitasmo horrek: Dormitaleria 54. "Sormenak, irriak eta jakintzak elkarri bostekoa emateko tokia" dela diote sortzaileek. Besteak beste, erakusketak, ikastaroak eta hitzaldiak eskaintzen dituzte; betiere, balio jakin batzuetan oinarrituta: ekintzak parte hartzaileak izatea eta artea edonoren eskura jartzea. Espekulaziorik gabeko artearen aldeko aldarria egiten dute Dormitaleria 54ko kideek. Astelehenetik larunbatera zabaltzen dute, 11:30etik 13:30era eta 17:30etik 20:30era. Ateak irekiak dituzte hurbildu nahi duen ororentzat.

Kazetaria da ikasketaz Iñigo Ziganda (Astrain, 1983), eta kazetaria zen ofizioz ere, krisi ekonomikoaren ondorioz lanpostua galdu zuen arte. Orduan, beste zer edo zer egin behar zuela bururatu, eta ipuin pertsonalizatuak sortzen hasi zen. Caracolmirikol deitu dio proiektuari. Ume bakoitzaren ezaugarrietan oinarritutako istorioak dira, hark idatzi eta marraztutakoak. Hala, sorkuntzaren bidean murgildu zen. Orain, Jazar Sormen Fabrika ezagutu, eta buru-belarri sartu da proiektuan. Artea norbanakotik ez ezik taldean ere landu behar dela deritzo.

Nola sartu zara Jazar egitasmoan?

Oso mugitua naiz. Ikaragarri polita iruditu zitzaidan artea zabaltzearen ideia, eta segituan batu nintzen.

Sormen fabrika irekitzea da ideia. Zuk zer egingo zenuke bertan?

Estudio bat izan nezake, edo ur margoko klaseak eman nitzake. Baina, horrez gain, asko ikas nezake.

Zer ikas zenezake, bada?

Diziplina anitzeko artistak ezagutzeko aukera izango nuke, baita bestelako arte adierazpenak gertutik bizitzeko aukera ere. Hazten jarraituko nuke.

Oraindik ez dituzue obrak egin. Dena den, nola imajinatzen duzu lokala?

Atsegina eta beroa. Leku handia, espazio zabalekin, gela mota askorekin, txokoekin; haren barnean egitasmo mordoa bildu ahalko duen inguruekin. Denentzat irekitako lokala imajinatzen dut.

Profil zabaleko artistak zarete: artista grafikoak, musikariak, antzerkigileak... Zer ezaugarri komun duzue?

Lanerako gogoa. Diziplina mota askotako sortzaileak gara. Jazarrek bakarrik ez gaudela ikusteko balio du.

Elkarlanean proiektuak aurrera eramateko aukera ere emango dizue guneak.

Bai, geroz eta gehiago izan, orduan eta ekinaldi gehiago egin ahalko ditugu. Artea sustatu ahalko dugu, diziplina berriak asmatu, kritikak jaso, iritziak partekatu, hobetu...

Zuk zehazki Caracolmirikol proiektuan lan egiten duzu, ipuinak egiten. Zertan datza?

Ama margolaria da, Asun San Martin; bion artean sortu genuen Caracolmirikol. Haurrentzako pertsonalizatutako istorioak dira. Umea bera da protagonista. Enkarguz egiten ditugu, eta obra bakoitza ezberdina da, haurraren berezkotasunetan oinarrituz.

Barraskiloak dira istorioetako protagonistak. Zergatik?

Hasieran, barraskiloak hazi nahi nituen, gero ipuinak egiteko ideia sortu zen, eta biak nahastu nituen! Natura ardatz duten obrak sortu nahi ditut. Orain, tximeletak ere sartzen hasi gara.

Zer istorio mota egiten dituzue?

Balioetan zentratutako lanak egiten ditugu. Elkartasuna, naturarekiko errespetua, maitasuna... horiek dira, besteak beste, gehien azaltzen diren printzipioak. Liburua eskatzen duenak esaten du zer islatu nahi duen, eta guk hori sartzen dugu. Hogei bat orrialdeko lanak izaten dira.

Sormen fabrikan ere izango duzu Caracolmirikol egitasmoan sakontzeko aukera.

Gainontzeko diziplinetatik beti ikas daiteke zerbait ipuinak aberasteko, noski!

Orotara, 70 lagunek parte hartzen dute Jazar egitasmoan, Jaso ikastola zaharra arte eta sorkuntzarako espazio bilakatzeko asmoz. Bazkide berrien bila dabiltza. Informazio gehiago, info@jazar.org helbidean.

Europako sormen fabriken inguruko informazioa duten hainbat webgune.

• www.mataderomadrid.org. Madrilgo Matadero sorkuntza garaikideko zentroaren ataria.

• www.radialsystem.de. Berlingo Radialsystem gunearen inguruko xehetasunak eta egitaraua.

Bertso eskolan hasi berria da Joana Ziganda (Oskotz, 1981), nahiz eta betidanik gustuko izan duen bertso saioetara joan eta bertsoak entzutea. Bertsolari gisa parte hartuko du Bardoak-en. Aitortu du beste gisa bateko lehiaketa batean ez zukeela parte ...