Ia hiru urtean aritu da Enara Insausti komunikazioan aditua (Arbizu, 1980) Sakanako euskararen gaineko testigantzak biltzen Sakana euskara bidean dokumentalerako. Eskualdean euskararen egoera era askotakoa dela dio. Historiako gertakari garrantzitsuek, tartean 1936ko gerrak, hizkuntza ohituretan zuzenean eragin dute. Insaustik aldarrikatu du Sakanan euskararen erabilera sustatzeko neurriak hartu behar direla.

Sakana, euskara bidean dokumentalaz arduratu zara. Nola aukeratu zenituen elkarrizketatuak?

Denera, 22 pertsonak hartu zuten parte 20 elkarrizketatan. Proiektuaren lehenengo atalean, elkarrizketatu genituenak 65 urtetik goitikoak ziren. Sakanako herri bakoitzean euskaldun bat lortzen saiatu ginen. Muga adina zen. Bigarren txandan, berriz, elkarrizketak egiteko jende gazteagoa behar genuen, euskalkia zekien jende gaztea. Arruazun bakarrak hitz egiten zuen euskalkia.

Besteak beste, dokumentalean hizkuntza ohiturak aztertu dituzue. Ezberdintasunik bada zaharren eta gazteen artean?

Euskararen erabilera ezberdina da adinaren arabera. Altsasun oso nabarmena izan zen, 1936ko gerraren errepresioaren eragina oso indartsua izan zelako. Era berean, hurrengo urteetan, kanpoko jende ugari etorri zen Sakanara bizitzera. Horrek ere eragin zuzena izan zuen hizkuntza ohituretan. Bestalde, gaur egungo gazteek, Altsasun esaterako, euskalkia guztiz galdua dute, euskara batua soilik ezagutzen dute.

Herri guztietan euskalkiaren iraunkortasuna bera izan da?

Oso desorekatua da Sakana alde horretatik. Esaterako, Uharte Arakilen eta Irurtzunen Altsasun baino lehenago galdu zen euskalkia, nahiz eta oraindik bakarren batek hitz egiten duen. Irañetan, bestalde, mantendu zen; akaso, alor horretan hor dago muga. Beste aldera joanez gero, Urdiain da muga. Izan ere, Olatzagutian orain dela urte batzuk hil zen euskalkia hitz egiten zuen azkeneko laguna.

Hizkuntza ohituretan belaunaldien artean saltorik bada?

Zalantzarik gabe. Baina zenbait herritara joanez gero, emakume eta gizonezkoen arteko ezberdintasuna nabaria da. Bakaikun emakumeek lehenago galdu zuten euskaraz hitz egiteko ohitura. Urdiainen, 30-50 urte bitarteko emakume gehienek beren artean gaztelaniaz hitz egiten dute.

Zergatik aldatzen da egoera hainbeste herri batetik bestera?

Arbizuren kasuan, adibidez, apaiz euskalduna tokatu zen, eta izugarrizko indarra egin zuen euskara mantentzeko garaian.

Euskara mantentzeko proiektu berezirik jarri behar dela uste duzu?

Uste dut beharrezkoa dela. Jendea ari da hizketan, zerbait egin behar delako. Haurrek ere joera hartu dute, Arbizun esaterako, gaztelaniaz egiteko. Gainontzeko herrietan, dokumentalean aipatzen da, askok uste zuten ikastolak iristean euskaldunduko zirela haurrak, eta ez da horrela izan. Arbizun ez dute hitz egin inoiz gaztelaniaz, eta orain hitz egiten hasi dira. Beraz, zerbait egiteko beharra dago.

Iruñeko Udalak 14.000 euroko aurrekontua dauka euskara agertzen ez den edo bigarren mailan agertzen den kartelak aldatzeko. Diru sail hori urte amaiera baino lehen erabili beharko du udalak.

Elizondoko diseinatzaile Juan Angel Perotxenaren irudi batek iragarri du igandean ospatuko duten Baztandarren Biltzarra. Lehiaketa egin zuten kartela aukeratzeko, eta Perotxenaren lanak irabazi zuen. Epaimahaiak nabarmendu zuen irudi soila eta, aldi b...

Ez du ukatu igandeko besta berezia izanen dela beretzat. Duela hamabost urte hasi zen Maider Sobrino Baztandarren Biltzarra elkartean (Elizondo, 1979), eta 50. urteurrena ospatzeko gogoz da.Berezia izanen da aurtengoa?Bai, batez ere, 50 urteotan elkar...

Baztandarren Biltzarra elkarteari buruzkoak jakiteko helbidea:

• www.baztandarrenbiltzarra.com Igandeko bestari buruzkoak eta Baztandarren Biltzarra elkartearen ingurukoak ezagutzeko aukera ematen du helbideak. Parte hartu nahi duenak hor ditu jakin beharreko xehetasunak.

Baztango herrien besta. Horixe da Baztandarren Biltzarra. Bat egiteko eguna. Hamabost herriak bakarra izateko ospakizuna. Jendetza hartzen du, urtero, Elizondok, jai horren lekuko eta protagonista izateko. Igandean ez dute hutsik egin nahi izanen ibar...

Orga desfilea izaten da Baztandarren Biltzarreko ekitaldi nagusia, eta iazkoa Elbetekoak irabazi zuen. Haientzat izan zen lehendabiziko saria. Herriko elizako ezkila lapurtu zutenekoa izan zuten gogoan Elbetekoek. Elizondoko Aise taldea gelditu zen bi...

Iruñeko Donibane eta Iturrama auzoetan aritzen da Javier Yabar albaitaria lanean. Iratxe monasterioko Mascompany klinikan hartu gaitu, sukarra zuen txakur bat artatu eta gero. Krisiak albaitarien jardueran izan duen eraginaz mintzatu zaigu, eta, batez ere, gurekin etxean bizi diren animalien osasunean izan dituen ondorio larriez.

Albaitari gisa, nola sumatzen dituzu krisiaren ondorioak?

2010. urtera arte, klinika guztion jarduerak egin zuen gora. Gizartean bazen gaitasuna etxean animaliak izateko, eta modu egoki batean zaintzeko. 2011. urtean gauzak aldatzen hasi ziren, BEZak pixka bat gora egin zuen, eta sumatu genuen horren eragina. 2012an, berriz, igoera nabarmena izan zen, %8tik %21era pasatu baitzen. Krisia gehiago sumatu zen gizartean, eta gure kliniketan ere bai. Gero eta bezero berri gutxiago etortzen zela ohartu ginen. Hau da, gero eta animalia gutxiago zegoela etxeetan. Eta etortzen ziren bezeroek ere gero eta diru gutxiago gastatzen zuten.

Datu ekonomikoak dira horiek, baina zer eragin dute animalien osasunean eta ongizatean?

Eragina nabarmena da. Gero eta animalia gutxiago dago etxeetan, eta gaixotzen direnean, tamalez, eutanasia izaten da, anitzetan, jabeek erabakitzen duten bidea. Lehen baino anitzez ere azkarrago hartzen da animaliei eutanasia egiteko erabakia, bertzelako sendabideak saiatu gabe. Jendeak aurrekontu bat badu, eta ez du hori baino gehiago gastatu nahi. Lehen baziren 11 edo hamabi urteko animaliak, ebakuntza egin eta hamasei urtera arte lasai bizitzen ahal zirenak; orain, gaixotu eta berehala, eutanasia egiten zaie; aurrekontuak agintzen du.

Etxeetan animalia gutxiago dagoela diozu; abandonatu egin direlako?

Animaliak Babesteko Elkartearekin dudan harremanagatik badakit hori, batez ere, azken bi urteotan gertatu izan dela. Baina krisiak eragin du bertze egoera dramatiko anitz.

Nolako egoerak?

Gertatzen ari da guk ditugun baliabideak ez dituzten klinika txikiak jartzen ari direla martxan. Animalien osasuna bermatzeko behar diren baliabide guztiak ere ez dituzte. Gisa horretako lehia dugu orain, baina ez digu bakarrik guri eragiten, animaliei ere bai, eskaintzen duten zaintzaren kalitatea eskasagoa delako.

Animalien osasuna arriskuan jar dezakete?

Gertatzen ari da, adibidez, ebakuntzak ez direla behar diren baldintzetan egiten. Gauza bat da kirofano batean aritzea, dena kontrolatzen duen monitore batekin, albaitari batekin, laguntzaile batekin eta anestesista batekin. Eta bertze gauza bat da katu bati, adibidez, etxeko mahai gainean egitea ebakuntza, anestesia xiringatuz. Hori gertatzen ari da.

Elikaduran ere sumatzen da krisia?

Bai. Animalientzako janaria kliniketan erosi ordez, supermerkatuetako pentsua hartzen hasi da jendea. Pentsua erosterakoan argi izan behar dugu zer osagai dituen. Ulergarria izan daiteke, langabezian dagoen pertsona batentzat gastu handia izan daitekeelako.

Animaliak ikusteko gure moduak ere badu zerikusirik?

Nik uste dut anitzetan animaliekin bizi diren pertsonek ez dakitela, benetan, horrek zer erran nahi duen. Zenbaitentzat, zerbaiterako balio duen zerbait bertzerik ez dira animaliak. Niri, adibidez, harrigarria iruditzen zait norbaitek mailegua eskatzea oporretara joateko baina etxeko animaliari ebakuntza ez egitea eta hiltzen uztea dirurik ez duelako gastatu nahi.

Animalia zama bilakatzen zaie?

Hala da. Eta kontuan izan behar dugu gurekin bizi den animaliak hamaika arazo izaten ahal dituela. Kontua ez da bakarrik gaixotzen ahal direla. Haien osasun psikologikoa ere zaindu behar dugu, haien beharrak ongi ase. Eta horri ez diogu garrantzirik ematen, gaur egun.

Bertze hainbat animaliarekin partekatzen dute etxea herritar anitzek. Txakurrekin eta katuekin, batez ere. Legez babestutako animaliak dira horiek, baina horrek ez du erran nahi babes hori beti jasotzen dutenik. Berriki, Bartzelonan, karrikako katuak artatzen eta zaintzen dituen elkarte baten egoitzari su eman dio pertsona batek. Hamar katu hil ditu erasoak.

Nafarroan ere animalien aurkako tratu txarrak gertatzen dira: karrikan abandonatzen dira txakurrak eta katuak; oilarren arteko borrokak egiten dira, bai eta txakurren artekoak ere. Foruzaingoak badu eskumena halakoetan parte hartzeko, baina animalien aurkako tratu txarren esparruan, oraindik ere, laburra izaten da, kasu gehienetan, herritarren salaketek egiten duten bidea.

Gauzak aldatzeko gogoz dagoen jendea bada, hala ere. BASATI elkarteko kideak dira horren adibide. Iazko irailean jarri zuten taldea martxan, babesgabeko animaliak artatzeko. Albaitari talde iraunkorra da, eta haien lana ahulenen esku jarri nahi dute.

Hogei albaitari inguruk osatzen dute BASATI. Ez dira elkarteko profesional bakarrak. Abokatuak, kriminologoak, kazetariak eta biologoak ere badira, bertzeak bertze. Alfonso Bañeres da kideetako bat. Albaitaria. Argi utzi du haien helburua zein den: "Babesgabeko animaliak artatzea da gure lana. Jaberik ez duten animaliak, bai eta tratu txarrak jasan dituztenak ere". Zehaztu du, hala ere, elkarteak ez duela animaliak babesteko ohiko elkarte baten modura funtzionatzen. "Gure helburua ez da herritarrek guregana jotzea". Albaitari gehienak kliniketan ari dira lanean, eta esparru horretan aritzen da elkartea, hain zuzen ere.

Segida eta babesa eman

"Guregana anitzetan ailegatzen dira zauritutako animaliak, edo gaixo direnak. Jaberik ez dutelako, edo tratu txarrak jasan dituztelako. Halakoetan, beti artatu izan ditugu. Elkartearen bidez, lan horri segida eman nahi diogu, eta, gainera, babesa. Lan profesionala egiten ari garela ziurtatu, eta balioa eman, hori da kontua", azaldu du Bañeresek.

Animalia babesgabea artatzen duen albaitaria elkarteko kide bada, BASATIri emanen dio egindako lanaren berri, eta elkarteak ordainduko dio egindako lan hori. Elkarteko kideen asmoa da, noski, osatzen duten sarea gero eta handiagoa izatea. "Gero eta gehiago bagara, hobeki artatu ahal izanen ditugu guregana heltzen diren eta bestelako babesik ez duten animaliak".

Lan hori ordaindu ahal izateko, proiektua lagundu nahi dutenen eskutik jasotzen dutena baliatzen dute. Hainbat ospitaletatik, adibidez, materiala heldu izan zaie. "Pertsonentzat jada erabilgarria ez den materiala da, baina beste animaliak laguntzeko balio diguna". Gisa horretako laguntzak jasotzen jarraitzeko bideak aztertzen ari dira elkarteko kideak, bai eta dirua lortzeko bertzelako moduak ere, haien lanak aurrera egin ahal izan dezan.

Foruzaingoarekin ere elkarlanean ari dira BASATIko albaitariak eta bertzelako profesionalak. Txakurren arteko borroketan erabilitako animaliak artatu dituzte elkarlan horri esker, adibidez, bai eta borroketan erabilitako oilarrak ere. "Horrelakoak egiten dira Nafarroan, oraindik ere", salatu du BASATIko albaitariak.

Tratu txarrak jasan dituzten animalien esparruan, albaitarien zaintzaz harago joan nahi dute elkarteko kideek. Salaketak jartzeko laguntza eskaini nahi dute, eta haien txostenen bidez, halako jarduerak zigortzeko urratsak egin, bertzeak bertze. Pozoitutako animaliak artatzea, eta gisa horretako jarduerak salatzea eta haiei aurrea hartzea ere bai.

Txakurrak eta katuak ez dira BASATIko kideek artatzen dituzten animalia bakarrak. Berriki hegazti harrapari bat sendatzeko aukera izan zuen Bañeresek berak. Nafarroan, gobernuak badu basafauna artatzeko zentro bat Ilundainen. Baina egungo egoera kaskarra dela nabarmendu du Bañeresek. Han aritua da bera, baina egun zentroak albaitaririk ez duela azaldu du. "Ez albaitaririk, ez beste langilerik ere", erantsi du. Murrizketek eragin dute egoera hori, eta ondorioak, noski, animaliek jasanen dituzte.

Etxauri, txakurrak eta neskak

Urte hasieran, uholdeek hartu zuten Nafarroako Gobernuak etxerik gabeko txakurrentzat Etxaurin duen egoitza. Dozena bat animalia inguru zendu ziren, kaioletatik ezin atera. Etxauriko Neskak taldeko boluntarioei esker, bertze anitz salbatu ahal izan zituzten, txakurrak laguntzera agertu baitziren.

BASATIko albaitariak ere aritu ziren txakurrak artatzen. "Denera 28 animalia hartu genituen". Haietako hainbatek kaioletatik ihes egiten saiatu zirenean egindako zauriak zituzten, bai eta elkarri egindako hozken arrastoak ere. Haiek sendatzen aritu ziren Bañeres eta elkarteko gainerako kideak.

Etxauriko Neskek eskertu zuten laguntza. Gobernuaren egoitzako txakurrak artatzen dituen boluntario taldea dago elkarte horren atzean. Txakurrak zainduko dituzten familiak bilatzen dituzte, eta egoitzan dauden bitartean ere, paseatzera ateratzen dituzte, haien egonaldia samurrago bilakatzeko asmo bakarrarekin.

Etxauriko Nesketako bat da Susana Garmendia. Babesik gabeko animaliak artatzea zer den ederki daki. Halakoxeak izaten direlako txakurtegira ailegatzen direnak. Etxerik gabe gelditu diren animaliak.

Ilundaingo zentroan bezala, murrizketen ondorioak sumatu dituzte Etxaurin ere. Bereziki, Etxaurin bizi diren animaliek sentitu dituzte, krisiaren aitzakian, etxerik gabe gelditu direlako haietako anitz.

Krisiaren aitzakian. Horixe nabarmendu du Garmendiak, hain zuzen ere. "Krisia aitzakia izan da jende anitzentzat. Txakurra zaintzeaz nekatu, eta, haien burua nolabait zuritzeko edo, krisiaren aitzakia erabiltzen dute animalia zaintzen ez jarraitzeko", salatu du Etxauriko Nesken taldeko kideak. "Egonen da halabeharrez txakurra utzi behar izan duena, baina kasu gehienetan krisia aitzakia hutsa da", berretsi du Garmendiak.

Etxaurikoaren gisako egoitzetara ailegatzen diren txakurren soslaia, gainera, hagitz nabarmena dela erantsi du Susana Garmendiak. "Gehienak ehizarako erabiltzen diren txakurrak dira", azaldu du.

Ehiza garaia amaituta abandonatzen dituzte txakur horiek haien jabeek. "Bertze anitz akabatu egiten dituzte; nik ikusi izan ditut lepoan sokaren arrastoa zuten txakurrak", azaldu du Etxauriko Nesken taldeko boluntarioak.

Uda ere txakurrak abandonatzeko garaia izan ohi da. Garmendiak gogoratu du: "Txakurra oporretara ezin dutelako eraman txakurtegira eramaten dutenak animalia abandonatzen ari dira". Arduraz jokatzeko beharra berretsi du. "Gure babespean diren animaliak dira, eta ez du balio babes eta ardura horri uko egiteak, bertzerik gabe".

Ardura hori hartzeko prest denak Etxaurin baditu txakur anitz adoptatzeko zain. "Egoitza beteta dago", erran du Susana Garmendiak. Laguntza behar dute. Etxauriko Neskak taldeko kideak laguntza hori emateko prest dira. BASATIko albaitariak eta gainerako profesionalak ere bai. Babesgabeko animaliak artatzen eta zaintzen jarraitu ahal izateko.

Lanean jarraitzeko gogoz dira BASATI taldeko albaitariak. Horretarako, herritarren laguntza eskatu dute. Teaming bidez, hilean euro bateko ekarpena eginez elkarte horri babesa emateko aukera bada. www.teaming.net/basati helbidearen bidez egin daiteke ...