Potasaz beteriko ingurua da Erreniegakoa (Nafarroa). Hainbat meategi izan dira han azken urtetan, egun denak itxita dauden arren. Orain, beste meatze bat ireki nahi du Geoalcali enpresak, eta potasaren kalitatea neurtzeko zundatze lanak hasi ditu Gend...

Ia hiru urtean aritu da Enara Insausti komunikazioan aditua (Arbizu, 1980) Sakanako euskararen gaineko testigantzak biltzen Sakana euskara bidean dokumentalerako. Eskualdean euskararen egoera era askotakoa dela dio. Historiako gertakari garrantzitsuek, tartean 1936ko gerrak, hizkuntza ohituretan zuzenean eragin dute. Insaustik aldarrikatu du Sakanan euskararen erabilera sustatzeko neurriak hartu behar direla.

Sakana, euskara bidean dokumentalaz arduratu zara. Nola aukeratu zenituen elkarrizketatuak?

Denera, 22 pertsonak hartu zuten parte 20 elkarrizketatan. Proiektuaren lehenengo atalean, elkarrizketatu genituenak 65 urtetik goitikoak ziren. Sakanako herri bakoitzean euskaldun bat lortzen saiatu ginen. Muga adina zen. Bigarren txandan, berriz, elkarrizketak egiteko jende gazteagoa behar genuen, euskalkia zekien jende gaztea. Arruazun bakarrak hitz egiten zuen euskalkia.

Besteak beste, dokumentalean hizkuntza ohiturak aztertu dituzue. Ezberdintasunik bada zaharren eta gazteen artean?

Euskararen erabilera ezberdina da adinaren arabera. Altsasun oso nabarmena izan zen, 1936ko gerraren errepresioaren eragina oso indartsua izan zelako. Era berean, hurrengo urteetan, kanpoko jende ugari etorri zen Sakanara bizitzera. Horrek ere eragin zuzena izan zuen hizkuntza ohituretan. Bestalde, gaur egungo gazteek, Altsasun esaterako, euskalkia guztiz galdua dute, euskara batua soilik ezagutzen dute.

Herri guztietan euskalkiaren iraunkortasuna bera izan da?

Oso desorekatua da Sakana alde horretatik. Esaterako, Uharte Arakilen eta Irurtzunen Altsasun baino lehenago galdu zen euskalkia, nahiz eta oraindik bakarren batek hitz egiten duen. Irañetan, bestalde, mantendu zen; akaso, alor horretan hor dago muga. Beste aldera joanez gero, Urdiain da muga. Izan ere, Olatzagutian orain dela urte batzuk hil zen euskalkia hitz egiten zuen azkeneko laguna.

Hizkuntza ohituretan belaunaldien artean saltorik bada?

Zalantzarik gabe. Baina zenbait herritara joanez gero, emakume eta gizonezkoen arteko ezberdintasuna nabaria da. Bakaikun emakumeek lehenago galdu zuten euskaraz hitz egiteko ohitura. Urdiainen, 30-50 urte bitarteko emakume gehienek beren artean gaztelaniaz hitz egiten dute.

Zergatik aldatzen da egoera hainbeste herri batetik bestera?

Arbizuren kasuan, adibidez, apaiz euskalduna tokatu zen, eta izugarrizko indarra egin zuen euskara mantentzeko garaian.

Euskara mantentzeko proiektu berezirik jarri behar dela uste duzu?

Uste dut beharrezkoa dela. Jendea ari da hizketan, zerbait egin behar delako. Haurrek ere joera hartu dute, Arbizun esaterako, gaztelaniaz egiteko. Gainontzeko herrietan, dokumentalean aipatzen da, askok uste zuten ikastolak iristean euskaldunduko zirela haurrak, eta ez da horrela izan. Arbizun ez dute hitz egin inoiz gaztelaniaz, eta orain hitz egiten hasi dira. Beraz, zerbait egiteko beharra dago.

Iruñeko Udalak 14.000 euroko aurrekontua dauka euskara agertzen ez den edo bigarren mailan agertzen den kartelak aldatzeko. Diru sail hori urte amaiera baino lehen erabili beharko du udalak.

Nafarroa eta euskara. Horiek dira Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluko hainbat kide mugiarazi dituen ardatz nagusiak. Izan ere, Nafarroan euskararen normalizazio prozesuak dituen oztopoek kezkatuta, euskalgintza osatzen duten AEK, IKA, Sortzen-Ikasbatuaz, Nafarroako Ikastolen Elkartea, Topagunea eta EHE erakundeak bertako egoera aztertzeko diagnostiko bat egiten hasi ziren. Hain zuzen ere, hori partekatu nahi izan dute martxotik ekainera bitartean zazpi batzarretan Nafarroako euskalgintzarekin zein norbanakoekin.

Maite Inda Kontseiluko kideak adierazi duenez, guztia 2010etik dator: "Maiatzean euskaraz bizitzeko eskubidearen bermea eskatu genuen Iruñean manifestazio jendetsu batean, eta, ordutik, buru-belarri dabil lantaldea". Ondorengo bi urteak, 2011 eta 2012, hausnarketa egiten eman zituzten eragileek. Argi zeukaten egindako lana ezin zela geratu sei erakunde horiek biltzen ziren mahaiaren bueltan, eta horregatik erabaki zuten diagnostikoa sozializatzea. Joxerra Olano IKAko kideak azaldu duenez, batzarren helburua euren iritzia partekatzea eta jendearen ekarpenak jasotzea zen: "Garbi genuen hasieratik euskaldun eta euskaltzaleontzako batzarrak izango zirela".

Martxoan egin zen lehen batzarra Iruñean, euskalgintzan nahiz euskalgintzatik at euskararen eremuan zeresana daukan jendearekin bilduta. Horrez gain, beste sei batzar egin zituzten, Nafarroa sei eskualdetan banatuz. Saioak Tuteran, Agoitzen, Lizarran, Etxarri-Arantzen, Atarrabian eta Donezteben izan ziren. Doneztebeko euskara teknikari Eneko Anduagak oso ontzat eman du herritarrak euskararen alde mugitu izana eta tartean gazteak egotea. "Kantitatea baino gehiago, kalitatea bilatzen dute, eta hori oso ona da", gaineratu du Anduagak. Indak baieztatu du parte hartzea kolore aldetik oso plurala izan dela.

Aurrera begira, irailean berriro elkartuko dira, han eta hemen jasotakoak analizatu eta plangintza bat prestatzeko. Egitasmoen kateatze bat sortzeko asmoa dute Kontseiluko kideek, helburuak erdiesteari begira. Garikoitz Torregrosa Sortzen-Ikasbatuaz-eko Nafarroako koordinatzaileak argi du beharrezkoa dela etorkizun hurbilean norbanakoak aktibatzea: "Dinamika iraunkorrak eraiki behar dira, jendea berriro ilusioz euskararen alde lan egiteko".

Bertzalde, Gorka Iriarte EHEko kideak adierazi duenez, eskualde batzuk ukitu gabe gelditu dira, eta horietara hurbiltzen saiatuko dira. Lantaldeko kide guztiak bat datoz etorkizuna indar metaketan dagoela: "Asko ari gara euskalgintzan lanean, eta bada garaia gure indar guztiak egoki artikulatzeko", azaldu du Indak.

Horrez gain, euskalgintzako kideek jakin badakite ezin direla inoren oparien zain egon. Olanok gogorarazi du duela ez hainbeste euskararen aldeko "pauso mardulak" eman zirela eta garai hartako ilusioarekin lan egin behar dela: "Orduko indarra berreskuratu behar dugu, eta gure eskutan dagoen guztia egin, euskaldunok baitugu giltza; inork ez dizkigu babak eltzetik aterako".

Tokiko hutsuneei aurre egiteko asmoz, maiatzean Iruñeko euskalgintzak hiriko hizkuntza paisaia euskalduntzeko dinamika martxan jarri zuen, Aldatuko dugu! lelopean. 2010ean indarrean zegoen Ordenantza aldatzeko lanetan hasi ziren. Maite Inda Kontseiluko kidearen arabera, "guk Iruñeko kartel eta seinaleetan euskara agertzea aldarrikatu genuen, eta 2012an ordenantza aldatzea lortu genuen, 2.600 iruindarren sinadurei esker".

"Hizkuntzapaisaian euskarak eta gaztelaniak presentzia berbera izanen dute". Hori dio ordenantzak teorian, baina praktika bestelakoa da, eta hori aldatzeko sortu da dinamika hori.

Gakoa herritarrek

Giltza herritarrek izanik, iruindarrei oker dauden hizkuntza paisaiaren seinaleei argazkia atera eta eurei helarazteko eskatu diete. Dagoeneko, 50 argazkitik gora jaso dituzte, eta batzuk erregistroan sartu dituzte. Gainontzekoak irailean sartuko dituzte. "'Pamplona' jartzen duten hiri sarreretako kartelak aldatzeko eskaera tramitatu dugu, eta gero hurrenkera bat jarri dugu, lehentasunen arabera", dio Indak.

Garikoitz Torregrosak jakinarazi duenez, oposizioarekin elkarlanean aritzeari esker, aurtengo aurrekontutik 14.000 euro desegokiak diren kartelak aldatzeko bideratzea erdietsi dute. Indaren arabera, "zenbateko hori urtea amaitu baino lehen exekutatu behar du udalak, bestela dirua galduko da. Horregatik ekingo diogu jo eta ke gai horri irailetik aurrera".

Euskalgintzako kideek garrantzitsutzat jotzen dute norbanakoen indarra azpimarratzea. "Herritarrak herri mugimenduarekin elkarlanean arituta, irabazteko aukera handia dago", esan du Indak. Hori dela eta, euskaltzaleek elkar hartuta, eta garai bateko ilusioa berreskuratuz, lanari ekiteko beharra nabarmendu du.

Leitzako Udalak onartu egin du Euskara Batzordeak egindako proposamena. Euskararen erabilera bultzatzeko eta normalizatzeko asmoz, Leitzako ostiraleroko azokan jendaurreko elementuak gutxienez euskaraz jartzeko erabakia hartu du Udalak. Hortik aurrera...

Elizondoko diseinatzaile Juan Angel Perotxenaren irudi batek iragarri du igandean ospatuko duten Baztandarren Biltzarra. Lehiaketa egin zuten kartela aukeratzeko, eta Perotxenaren lanak irabazi zuen. Epaimahaiak nabarmendu zuen irudi soila eta, aldi b...

Ez du ukatu igandeko besta berezia izanen dela beretzat. Duela hamabost urte hasi zen Maider Sobrino Baztandarren Biltzarra elkartean (Elizondo, 1979), eta 50. urteurrena ospatzeko gogoz da.Berezia izanen da aurtengoa?Bai, batez ere, 50 urteotan elkar...

Baztandarren Biltzarra elkarteari buruzkoak jakiteko helbidea:

• www.baztandarrenbiltzarra.com Igandeko bestari buruzkoak eta Baztandarren Biltzarra elkartearen ingurukoak ezagutzeko aukera ematen du helbideak. Parte hartu nahi duenak hor ditu jakin beharreko xehetasunak.

Baztango herrien besta. Horixe da Baztandarren Biltzarra. Bat egiteko eguna. Hamabost herriak bakarra izateko ospakizuna. Jendetza hartzen du, urtero, Elizondok, jai horren lekuko eta protagonista izateko. Igandean ez dute hutsik egin nahi izanen ibar...

Orga desfilea izaten da Baztandarren Biltzarreko ekitaldi nagusia, eta iazkoa Elbetekoak irabazi zuen. Haientzat izan zen lehendabiziko saria. Herriko elizako ezkila lapurtu zutenekoa izan zuten gogoan Elbetekoek. Elizondoko Aise taldea gelditu zen bi...