Asteazkenean hasi ziren Salbatore bestak Iruritan. Baztango herrietako jaietan lehenengoak izaten dira Iruritakoak. Aurten ere, iaz bezala, ez da mutil dantzarik izango. Azken urteetan, neskak dantzan hasi direla eta, hainbat hika-mika eta eztabaida izan dira. Aurrez aurre daude Baztanen horren errotua dagoen dantza ulertzeko bi ikuspuntu: mutil dantzetan gizonezkoek soilik dantzatu behar dutela uste dutenak eta emakumezkoek ere dantzatzeko eskubide osoa dutela azpimarratzen dutenak. Beraz, mutil dantzen pauso arin eta sotilak ikusteko aukerarik ez da izango aurten Iruritan.

Tradizioari modu hertsian eutsi edo aldatu, hor dago koxka eta eztabaida. Denera, hemeretzi dantzak osatzen dituzte mutil dantzak. Antzinako belaunaldiak aurreko mendeetan dantzatzen ziren bezala dantzatzea defendatzen du, esaterako, Baztango Mutildantzari Talde sortu berriak. Denera, 80 lagun inguruk osatzen dute. Taldeko kide batek —ez du izenik jakinarazi nahi izan— euren nahia Baztango hamabost herrietako jaietan mutil dantzak dantzatzea dela argitu du. Baina ez dute mutil dantzetan emakumerik nahi, ez dantzatzen behintzat. Presidenteak berak azaldu duenez, eskualdeko herri guztietara eskutitzak igorri dituzte, mutil dantzak antolatu eta dantzatzeko prest daudela jakinaraziz. Hala ere, azaldu du oraindik ez dutela erantzunik jaso. Argi utzi du uztailean Elizondoko Santiago jaietan mutil dantza modu tradizionalean egingo dutela, iaz bezala, herriko ikastolako plazatxoan.

Lasaitasuna desio

Iruritako jaietan mutil dantzarik ez izatea "tristea" dela onartu du herriko zinpeko alkate Peio Obregozok. "Egoera nahiko bero dago, eta afera lasaitzea da gure asmoa". Bigarren urtez, ez da izango mutil dantzarik Iruritan, jaiak antolatzeko egindako bilera batean hala erabakita. Zinpeko alkatearen arabera, Irurita oso herri dantzazalea da, eta jende andana ari zen mutil dantzak prestatzen. Azken finean, liskarrik ez dute nahi izan jaietako antolatzaileek, eta bozketa bidez erabaki zuten dantzarik ez programatzea. Heldu den urtean ere bozketa egingo dutela jakinarazi du Obregozok.

Plazara Dantzara herri ekinaldiko kide Elurre Iriartek Iruritan hartutako erabakia kritikatu du, "ostrukarena" egin dutela salatuz. Baztango Mutildantzari Taldea sortu zela jakitean eratu zuten herri ekinaldi hori. Mutil dantzetan emakumeek parte hartzea defendatzen dute, "nahi duen orok dantzatu dezan". Hala ere, Baztango herri bakoitzaren errealitatea ezberdina dela ohartarazi du Iriartek: "Herri batzuetan, emakumeak dantzan hasi direnean txistulariak isildu egin izan dira, eta, beste batzuetan, normal-normal hartu da".

Historikoki leku publiko zein festa guneak gizonenak izan dira, eta halako batean emakume batek gune horietako kide izan nahi duenean azaleratu dira halako gatazkak. "Ohitura batzuk aldatu dira, eta beste batzuk ez. Onartu da, esaterako, mutil dantzak zaharrek, haurrek, kanpotarrek dantzatzea, lekua aldatzea... Baina onartu ez den gauza bakarra, eta ez da kasualitatea, genero aldaketa da".

Gatazkari konponbidea nola aurkitu, hor dago gakoa. Plazara Dantzara herri ekinaldiak argi du Iruritako erabakia ez dela irtenbidea. "Nire ustez, herritarren artean konpondu beharreko gauza da, baina administrazioak ere badu bere zeregina, herritarrena den momentuan", adierazi du Iriartek.

Oraingoz, herri bakoitzak bere ebazpena egin du. Tradizioaren pisua eta tradizio hori aldatzeko beharra daude ezbaian. Ikusi egin behar ondorengo urteetan zer gertatzen den.

Mutil dantzen inguruko webgune dezente dago.

• www.http://www.euskomedia.org/aunamendi/83500. Auñamendi Euskal Entziklopediak zabal lantzen du gaia.

• www.dantzan.com. Dantzaren jatorriaz eta eboluzioaz hainbat argibide ematen dira.

Besteak beste, euskal kantagintza berria sustatzeko xedez eratu zen Ez Dok Amairu talde mitikoak Baga, biga, higa ikuskizuna dantzan hasten zuen duela 40 urte baino gehiago. Hainbat dantzaren artean, Baztango mutil dantzak dantzatzen zituzten. Sarrita...

Antropologoa eta euskal dantzetan aditua da Oier Araolaza (Elgoibar, Gipuzkoa, 1972). Martxoan, Iruritan hitzaldi bat eman zuen, Emakumea eta dantza izenburuarekin. Emakumeek mutil dantzak dantzatzeko eskubide osoa dutela esaten du, "tradizioa aldaket...

Ofizialki, Baztango mutil dantzak hemeretzi dira. Osatu gabeko zirkulu batean dantzatzen dira, eta, besteak beste, Aunitz urtez, Billantziko, Zazpi-jauzi, Zazpi-jautzi zaharra, Xerri-begi, Biligarroarena dira.

Euskal Dantzarien Biltzarrak lehendakari berria hautatu zuen joan den larunbatean egindako bileran. Hala, hemendik aurrera, Barakaldoko Joseba Altubek hartuko du Donostiako Xabier Mendizabalen lekua. Euskal Herri osoko dantzarien biltzarretako ordezka...

Urrun gelditu da industria, bigarren sektorea, sektore indartsu zen garaia. Krisi ekonomikoak zuzenean eragin dio. Azken ikerketen arabera, 2008tik 2012ra 30.500 lanpostuko galdu dira industrian eta eraikuntzan. 2013rako aurreikuspenak nolakoak diren jakiteko, bi hilean behin inkestak egiten ditu Nafarroako Industriaren eta Merkataritzaren Ganberak, Mondragon Taldearekin elkarlanean. Lehen bi hilabeteetan egindako ikerketen arabera, urte hasiera "oso kaxkarra" izan da, eta datozen hilabeteetarako aurreikuspenak ez dira onak.

Fernando San Miguel Nafarroako Industria eta Merkataritza Ganberako azterketen burua da. Dioenez, 400 enpresatara bidali dituzte industrian urtarrilean eta otsailean zer-nolako aurreikuspenak izan dituzten jakin ahal izateko inkestak. Hala ere, 70 inguruk soilik erantzun dute.

Jasotako emaitzetatik dozenaka ondorio atera dituzte. Ebatzitako informazio hori Nafarroako Gobernura bideratu nahi dute, industria sustatzeko politika eraginkorrak abian jar ditzan. "Bi hilabetean behin egingo ditugun inkestek, hain zuzen, Nafarroako Gobernuak sektorea indartzeko abian jarri behar dituen neurriak nolakoak izan behar duten jakiten laguntzea espero dugu", dio San Miguelek.

Adierazle gehienak txarrak

Fakturazioa, inbertsioa edota esportazioaren datuak 2012an baino okerragoak izango direla onartu dute inkesta erantzun dutenen gehiengoak. Izan ere, batez beste, eskari berrien eskaria %25 murriztuko dela aurreikusi dute. Beraz, hori prezioetan espero den jaitsierarekin lotuta, fakturazioa %12 murriztuko litzateke 2012ko azken hilabeteekin alderatuz gero. Egoera hori ikusirik, lanpostuetan ere jaitsiera jazotzea litekeena da.

"Perspektiba txarra denean, adierazle gehienak ez dira batere positiboak izaten", azaldu du San Miguelek. Azterketa martxoan jakinarazi zuten arren, joan den astean ezagututako langabezia datuak hobeto ulertzen lagun dezakete ganberaren azterketak. Izan ere, INE Espainiako Estatistika Institutuak hiru hilean behin argitaratzen dituen datuen arabera, Nafarroan langabezia %19 da. Ia ahaztuta zegoen datu hori. Izan ere, 1985. urtean izan zen azkenekoz %19,6ko langabezia tasa. Denera, 56.524 lagun daude Nafarroan lanik gabe, aurreko hiruhilekoan baino 5.400 lagun gehiago. Hala ere, Nafarroako Gobernuak joan den asteartean iragarri zuen, apirileko langabezia tasa martxokoa baino hobea izango dela. Alde horretatik, San Miguelek argi utzi du euren azterketan parte hartu duten enpresek ez dutela jende gehiago kontratatzeko asmorik; bai ordea, lan erregulazio espedienteak aurkeztekoa.

Urtea ez dela ondo hasi gauza berria ez den arren, Nafarroako Industria eta Merkataritza Ganberako azterketa arduradunak ohartarazi du tamaina handiko enpresetan egoera hobea dutela tamaina txikikoetan baino. "Enpesa handiak txikiak baino internazionalizatuago daude, eta esportazio tasa handiagoa dute", ohartarazi du San Miguelek.

Gaineratu du, halaber, enpresen internazionalizazioak aurrera jarraitu ahal izateko faktore garrantzitsua da. Dena den, atzeraldia ere antzeman dutela dio. "Hein handi batean, Europara esportatzen da; Europako herrialdeek atzeraldi txiki bat izaten dutenean, oso argi antzematen da esportazioetan".

Errealitatea geografikoa

Aurten, denera, sei inkesta egingo ditu Nafarroako Industria eta Merkataritza Ganberak, Mondragon Korporazioarekin batera. Azken hilabeteetan, zenbait sindikatuk —tartean, LAB eta ELAk— salatu dutena berretsi dute lehenengo inkestatik ateratako ondorioen bitartez. Nafarroan industriaren errealitatean ezberdintasun geografiko handiak daude. Nafarroa iparraldeko, Pirinioetako, Erriberako eta Tuterako enpresek dituzte aurreikuspenik txarrenak, ikerketaren arabera. Iruñean eta Estellerrian etorkizun hobea izango delakoan daude.

San Migueli galdetuta zergatik gertatzen den errealitate hori, faktoreak anitz eta oso ezberdinak izan daitezkeela nabarmendu du. "Sarritan aipatu izan da Sakanako industriak izan duen atzeraldia. Nire ustez, azterketa sakona egin beharra dago, horren haritik, errealitate horren faktoreak jakitearekin batera aurrerapausoak egin daitezkeelako". Alor horretan, nabarmendu du litekeena dela Sakanako industria elkarren artean oso lotua egotea, eta, batek arazoak izan dituenean, bata bestearen atzetik erori izana, domino fitxen antzera.

Sektoreka, ordea, aurreikuspen txarrenak elikadura, jantzi, larru, oinetako, egur, paper eta kautxuen industriek izango dituztela jakinarazi du San Miguelek. Kontsumoaren jaitsierarekin lotu du, zuzenean, enpresa mota horien jaitsiera.

Lehenengo bi hilabeteetako irudipen txarrek bere isla dute datuetan. Esaterako, Nafarroako ekonomia, 2013ko lehenengo hiruhilekoan %0,6 jaitsi da; 2012ko epe berean baino %0,1 gutxiago. Hala ere, Lourdes Goikoetxea Nafarroako Ekonomia kontseilaria baikor agertu da. Izan ere, jakinarazi duenez, Nafarroako ekonomia "egonkortzen" ari da, esportazioei "eusten" ari direlako. Hala, emaitza onak laster ikusi ahal izatea espero duela aitortu du Goikoetxeak.

Garai ezegonkorra da egungoa, baina, bi hilabetez behin joera nolakoa den ezagutzeko asmoz, beste inkesta bat egin duNafarroako Industriaren eta Merkataritzaren Ganberak. Lehenengoan bezalaxe, 70 enpresa inguruk erantzun diote galdetegiari. San Miguelek onartu du oraindik zaila dela daturen bat aurreratzea, baina ez du uste martxoko eta apirileko errealitatea asko aldatuko denik urtarrilekoarekin eta otsailekoarekin alderatuta. Hala ere, hark dioenez, oso garrantzitsua da ikustea esportazioei eta inbertsioei zein neurritan eusten zaien, horiek "oso ondo" islatzen dutelako errealitatea.

Hamargarren urteurrenaren harira, atzetik daukan komunitatearekin eskuz esku aritzeaz gain, euskal kultur produkzioari ere egin nahi dio ekarpena BERRIAk. Hala, ospakizunetarako antolatutako 30 emanaldietako hamabitan, Zertarako hegoak antzezlana ikus...

"Estatuko fiskalak kereila jarri du Atutxaren aurka". Titulu hori ageri zen BERRIAren lehen zenbakian, 2003ko ekainaren 21ean, duela ia hamar urte. Hainbat herrialdetako hedabideen zuzendariak agertzen ziren lehen orrialdeko argazkian; BERRIAri babesa ematera etorri ziren. Martxelo Otamendi zuzendariaren idatzia zegoen ondoan. Euskaldunon Egunkaria itxi ondoren, euskarazko prentsan geratutako hutsunea betetzera etorri zen BERRIA. Hamar urte pasatu dira, eta urteurren hau ez da oharkabean pasatuko. Urte horietan guztietan bidelagun izan dituztenekin batera ospatu nahi dute; harpidedun, irakurle eta BERRIAlagun guztiekin batera.

Herriz herri eginen dituzte urteurreneko ekitaldiak, ekainaren 22ra arte. Apirilaren 12an hasi zuten ospakizun bira, eta bihar iritsiko da Nafarroara, Tafallara, hain zuzen ere. Anje Duhalderen kontzertua izanen da Kube dantzalekuan. Emanaldi guztietan BERRIA osatzen duen komunitatearen balioa aintzat hartzen duen bideo bat erakutsiko dute. Beran eta Atarrabian, bestalde, Metrokoadroka sormen laborategiaren Zertarako hegoak antzezlana taularatuko dute. Musikari dagokionez, estilo eta musika mota askotako taldeek eta bakarlariek parte hartuko dute Nafarroako ekitaldietan: Anari, Ruper Ordorika, Gari, Eñaut Elorrieta... Ekainaren 22an, egun osoko jai batekin amaituko dira BERRIAren urteurreneko ospakizunak. Andoaingo Martin Ugalde kultur parkean izanen da.

Ospakizunez gain, BERRIA Taldean argi dute hedabideak eraldaketa garaian daudela. Garai berrietara egokitzeko, etengabeko berrikuntza prozesuan sartuta dabiltza. Izan ere, hamargarren urteurrena "berrikuntzen urtea" izatea nahi dutela azaldu du Ainara Lasa marketin arduradunak. "Paperezko egunkari bat baino askoz gehiago da BERRIA: paperean eta sarean argitaratzen dugu; sareko eskaintza ordenagailura, telefonora eta tabletara egokitzen ari gara orain". BERRIA sakelako telefonoetan irakurtzeko aplikazioa prestatu dute; Ibilkari ere sortu dute, mendiari buruzko ataria. Laster, egunkariaren estilo liburua sarean izanen da. Gainera, webgunea berrituko dute. "Gaur egun, euskarazko edukiak behar ditugu, euskarri guztietan".

14.000 BERRIAlagun

Gaur egun, 62.000 irakurle ditu BERRIAk paperean, eta 5.300.000 bisita izan zituen iaz Berria.info-k. Baina, aurrera egiteko, guztien ekarpena behar du egunerokoak. "BERRIAk milaka lagunen sarea behar du ondoan: BERRIAlagunen sarea", gaineratu du Lasak. 2011ko azaroan ekin zioten BERRIAlagunak lortzeko bideari, Zure ziztada behar dugu lelopean, eta, dagoeneko, 14.000 lagunen sarea osatu dute, harpidedun eta BERRIAlagunen artean. "BERRIAk etorkizuna izateko, ezinbestekoa da papereko zein sareko irakurleen sostengua eta ekarpen ekonomiko iraunkorra". Dagoeneko, 4.000 BERRIAlagun eta 500.000 euro lortu dituzte bide horretatik.

Hamar ijito ikasletik zortzik ez dute Derrigorrezko Bigarren Hezkuntza amaitzen. Aurrerantzean horrela izan ez dadin, Nafarroako Ijitoen Idazkaritza Fundazioak Ijito ikasketadunak, ijito etorkizundunak kanpaina martxan jarri du. Egun, fundazioaren hez...