Jon Barberena

Alimaleko garrantzia izan zuten Nafarroa Garaian 2015eko maiatzaren 24ko udal eta foru hauteskundeek. Nafarroako Parlamentuan, EH Bildu, Geroa Bai, Ezkerra eta Ahal Dugu-ren hautetsien batuketak UPN foru gobernutik kanpo uztea ekarri zuen eta urteetan hauen aliatuak izan ziren eta diren PSN eta PP bigarren maila batean utzi zituen. Ospatu genuen eta ospatzen dihardugu. Gero eta hurbilago ditugun hauteskudeen ondotik ere, UPN agintetik kanpo egotea nahiko nuke eta bere bi aliatu fidelek indarra galtzea.

Beraz, zorionekoak gu, erregionalisten gainbehera eta haien doktrinen apokalipsia bizi izan genuenok! Bai, hala da… Zorionekoak gara, berrogi urtez UPNk eraikitako basamortua ortozik zeharkatu eta gero, bidean amesten genuen oasi berdea aurkitu dugulakoz. Oasia aurkitu dugu, baina erabateko udaberria oraindik ez. Aitortu beharra dugu zenbait aldaketa ez direla uste bezain agudo etorri gurera. Uste nuen ETB3ko afera fite konponduko zutela egungo agintariek, baina ez da hola izan. Zorionez, Iruñerriko haurrek ETB3ko marrazki bizidunak telebistan ikusteko aukera dute pasa den hilabetetik. Lizarran, Tafallan, Tuteran eta Zangozan ere, ETB3 2016tik ikusteko aukera dute, baina Baztanen, egun, ez dugu modurik marrazki bizidunek hornitzen duten euskarazko katea ikusteko.

Haur ttipiak ditugun guraso euskaldun anitzek Landetarat egiten dugu erromesaldia eguzkia kukuka hasten den sasoian. Ohatzerat sartzeko errituaren lehendabiziko pausoa izanik, bungalow-eko telebista piztu eta to! ETB3 ikusteko aukera izan genuen Léon-en.

Landetan bai, baina Erratzun, erraterako, ez. Erratzuko haurren egunerokoa euskaraz ematen da batik bat. Euren egunerokoan euskara erabiltzen dute, baina mundu sinbolikoan murgiltzen direlarik, gazteleraz solastatzen dira. Irudimenaren zurrunbiloan guztiz sarturik daudelarik; Leidy Bag, Spider-Man edo Bob Esponja izan daitezke. Irudimenez gorpuzten dituzte fikziozko pertsonaia hauek, baina gazteleraz aritzen dira. Euskarazko ereduak falta dituzte euren irudimena asetzeko. Norbaitek pentsatuko du haur euskaldunek ere gaztelera jakin beharra dutela, eta onuragarria dela hauendako telebista Cervantesen hizkuntzan ikustea. Trankil, ez dute aparteko esfortzurik egin beharko gaztelera ikasteko. Nik ere Euskal Herriko haurrek Euskal Herrian solastatzen diren hiru hizkuntzak jakin beharko lituzketela pentsatzen dut. Baina haiendako gozagarri diren marrazki bizidunak euskaraz nahi ditut. Ez naiz kalitateari buruz mintzatuko, bai baitakit Doraemon katu kosmikoak ia programazio osoa hartzen duela, baina 3txulo eta 3zpa4 ere Doraemonekin batera Baztango telebistetan sar daitezela eskatzen dut!

18. Korrikan, Amets Arzallusek aipatu zuen ama hizkuntza ez dela lehenbizikoa ikasten dena, ez eta amaren altzotik hartzen duguna. Ama hizkuntza pentsamendua sortzen duen hizkuntza dela aldarrikatu zuen eta akaberako mezua argia izan zen: "Herri hau euskaraz pentsatuko dugu edo ez da izanen". Iruditzen zait irudimenak baduela pentsamendutik eta pentsamenduak baduela irudimenetik. Haurren altxor handienetakoa imajinazioa da; beraz, plazer iturri duten mundu sinbolikoan eman diezaiegun euskaraz aritzeko aukera. Pentsamenduak badu irudimenetik eta, hortaz, nik %100ean euskaraz aritzeko modua duen Nafarroa Garaia irudikatu eta amestu nahi dut.

Lohizune Amatria

Aurkikuntza. Baikortasun eta esperantzaz beteriko hitza dugu aurkikuntza, ezagutzen ez dena kausitzea; aurkitzea. Gaurko datak, ordea, onetik duen guztia kendu dio terminoari. Orri honen goiburuan dioenez, gaur, urriak 12 egun ditu. Egun seinalatua gure agendetan, gorriz agertzen diren horietakoa; ilusioz, iristeko zain egoten garen horietakoa. Edo ez.

Gaurko egunez, 1492. urtean aurkitu omen zuen Kristobal Kolonek Amerika. (Aurretik galduta egon zen kontinentea, nonbait). Espainiako Errege-erregina Katolikoen mundua konkistatzeko grinak eraman zuen Kolon Guanahani uharteraino (Bahamak) —ondoren San Salvador deitu zuten uhartea—. Ez zebilen, baina, kontinente horren bila. Indiako bidean aurkitu zuen Amerika. Aurkitu daiteke bilatzen ez den zerbait? Antza, bai.

Aurkikuntza hura ospatzen da gaur, eta horregatik da jai eguna gaurkoa. 1492. urteko egun hura, baina, sarraski baten hasiera baino ez zen izan. Milioika herritar hil eta herri indigenak suntsitu zituzten uhartea zapaldu ondoren, herrialde horiekiko zor kultural eta historikoa sortuz.

Aitzakia aurkikuntza izanda, beraz, batek pentsa lezake Amerikako herritarrekin dugun harremana ospatu beharko litzatekeela gaurko egunez. Zentzu horretan, baina, gizarteak ospatzeko baino ikasteko asko du oraindik. Nahiz eta, Amerikako herritarren kontrako sarraskia gogora ekarriz, Nafarroako Parlamentuak, iaz, gaurkoa Herri Indigenen eta Kultur Aniztasunaren Eguna izatea erabaki zuen, Amerikako beste herrialde askoren antzera.

Baina, zergatik dugu gorriz markatuta urriaren 12a? Gaurkoa, noski, ez da betidanik jai eguna izan. 1918. urtean sortu zuten jai eguna, Espainiar arrazaren eguna izenarekin. Hispanitatearen egunez ezagutzen dugu gehienek. Izendapen hori 1958. urtean hartu zuen, Francisco Franco Espainiako diktadoreak legez hala araututa. Aitzakia, Kolonen ekintza heroikoa.

Baina, zer da benetan gaurko egunez ospatzen dena? Ez baita aurkikuntza ospatzen bakarrik. Pilareko Ama Birjinaren eguna ere bada gaurkoa, eta Pilareko Ama Birjina Guardia Zibilaren eta hispanitatearen zaindaria da. Eta, noski, espainiar abertzaletasunaren eta nazionalismoaren aldarria egiteko ere erabiltzen dute eguna. Baita gurean ere. Urtero bezala, gaur, elizkizuna eginen da San Nikolas parrokian, eta abertzaletasun konstituzionalaren babesean desfilean aterako dira guardia zibilak, Galizia etorbidetik. Eta izango da, segur aski, zigorgabetasunaren babesean debekaturik dagoen ikurren bat aireratuko duenik ere. Demokraziaren izenean.

Faxismoaren gorazarrearen eguna da. Gaur ahaztu egiten zaigu milaka eta milaka gorpu non dauden ere ez dakigula, milaka tortura kasu argitu gabe daudela. Finean, estatua buru duen espainiar abertzaletasunarekin bat egiten ez duen ororen kontrako sistema errepresibo oso bat dagoela dominen azpian.

Gaurkoa jai egun arrotza dela esateko arrazoiak, beraz, sobera ditugu. Baina, iritsi da eguna. Non nago ni? Eta non zaude zu? Lanean?

Saioa Alkaiza
Haritzek 23 urte dauzka, filologia titulu bat eta Bigarren Hezkuntzako Irakasle Masterra ateratzeko premia, gogorik ez duen arren eta adin horretako nerabeak gorroto baditu ere. Izan ere, ez da besterik lan munduan, eta irakasle bat beti ...

Lur Albizu Etxetxipia

Eta bihar beldurrik gabe esnatuko bagina? Hasi dira lagunak herrira heltzen. 11:30ean jarri diete hitzordua, baina urrunenetik datozenak dagoeneko iristen ari dira. 10:45 dira. Diziplina izanen da. Autoak herria betetzen hasi dira. Mila lagunetik gora espero dira. Ematen duenez, eguzkiak ez digu gaur atsedenik emanen, distiratsu dago. Jendearen irribarreak ere loratzen hasi dira: aspaldian ikusi gabeko lagunak, gaurko lagun gazteenak, joan diren hamarkadetako kide zaharrak, bidelagunak, kide berriak… Besarkadak nagusitu egin dira.

Ez geunden konforme, eta ez gaude ados. Urte asko pasatu dira. Hamarkadatako bizipenek ez dute geltokirik izan, beharbada; zurrunbiloak ez digu utzi lasai ibilbideari begiratzen; korrika egin beharrak ez digu utzi inon gelditzen; baina haria ez da sekula eten. Ahulago edo indartsuago ibili da garaian-garaian, baina ez da moztu. Gazte eta errebelde izateko hautua ezin izan zuten ebaki, soka ikusezinak hor egoten jarraitu zuen. Gaur ere bizirik dago.

Gazte eta errebelde. Orain belaunaldi desberdinetako kide asko plaza horretan daude, 30 gradutan. Beroa pasatuko dute egunez, baina ez zaie inporta. Iraganarekin elkartu dira gaurkoan. Baina ez bakarrik iraganarekin: hemendik aurrera soka eraman eta lekukoa pasatuko dutenekin elkartu dira. Orainarekin. Etorkizunarekin. Hiru geltokiek topo egin dute gaurkoan. Eta ez dago atzera bueltarik: bizi izandakoak ahaztu gabe, oraina eta etorkizuna eraikitzeko hautua egitera etorri dira gaurkoan. Etorkizunaren nostalgia izan nahi dute, ez besterik.

Behin hil ginen, baina itzuli gara; erre gintuen su berbera gara. Hasi da eguna are gehiago berotzen, orduak falta zaizkio eguzkiari su-etenen bat egiteko. Baina ez dira damutzen. Argi daukate zertara etorri diren, eta mezu garbi bat helarazi dute: azken lau hamarkadetan egin bezala, antolakuntzan sinesten dute, herri honek behar dituen bulkada berrietan.

Eta ez bakarrik proiektu bati atxikitzen direlako. Ez bakarrik iraultza egin nahi dutelako. Ez bakarrik herri bat askatasunerantz eraman nahi dutelako. Ez bakarrik konprometituak direlako. Ez bakarrik herri hau maite dutelako. Ez bakarrik sinesten dutelako.

Lepoan hartu, ta segi aurrera. Iraganetik ikasi, eta hau etorkizunean proiektatzeko ahalmena dutelako. Beren buruari zin egin diotelako honek ezin duela balio iraganari gorazarre egiteko, etorkizunari baizik. Euskal Herriak gaur behar dituelako, atzo eta bihar bezala. Baina bereziki gaur. Haiek egiten ez badute, nork eginen du? Gaur egiten ez badute, biharkoak huts eginen du.

Borrokan oroitzen zaitut. Non zaude? Non gaude? Ez gaitzaten bilakatu euretako bat derrigorrez jantzitako horiek. Hemen eta orain, bidean jarraitzeko konpromisoa hartu dute. Lehengoekin eta oraingoekin, gazte bulkada berriak osatuko dituzte, ahaztu gabe zein den azkeneko geltokia; bideko trenei muzin egin gabe, elkarrekin eginen dute bidea.

Herria mugarri. Martxan goaz, martxa gara.

Jon Barberena
Zentzuz jokatzearen ondorioz izenda dezakegu norbait zentzudun. Halere, ongi aztertuz gero, iduritzen zait zentzugabeko aferek uste baino leku gehiago hartzen dutela pertsona zentzudunon egunerokoan. Gizarteak definitutako araudiaren erem...

Lohizune Amatria

Supermerkatuko ilaran ordaintzeko zain nengoela, gauza bitxi bat gertatu zitzaidan, aurrekoan. Denetarik duen denda horietako bat da; haurrentzako jolas parkea ere baduena. Eta bertatik iritsi zen atentzioa eman zidan oihua. Haur baten ahotsa zen: "Gora bizitza!".

Barregura eragin zidan aldarrikapen euforiko hark. Ironikoa izan zen, noski, nire barregura. Izan ere, nire erreakzioak gehiago izan zuen inbidiatik eta tristeziatik, poztasunetik baino. "Jakingo balu", pentsatu nuen.

Azken uda honetan, behin baino gehiagotan, haurrekin egotea egokitu zait. Gauza politak gertatu zaizkit beraiekin; baina bizi izandakoetatik bat geratu zait iltzatuta. Aurpegiak margotzeko margoekin jolasten ari ziren, bata besteari tatuajeak egiten. Horietako batek, bost urteko mutil batek, elastikoa erantzirik zuen, eta tripa eta bularra margotzen hasi zitzaion laguna. Gustatuko litzaidake generoa aipatu gabe kontatzea gaurko istorio hau; baina, tamalez, generoa garrantzitsua da kontakizun honetan.

"Egidazu indartsu", iradoki zion margotzen ari zenari. Rolak errepikatzen ari dira. Neskek pinpilinpauxak eta bihotzak eskatzen dituzte; mutilek spiderman edota marrazo tatuajeak. Mutilek urdina nahi dute; neskek, arrosa. Baina mutilak ez zuen amaitu. Arrazoi bat zuen: "Egin nazazu indartsu; horrela, neska guztiek maiteko naute".

Alarma guztiak piztu zitzaizkidan. Bost urteko ume batek esan du hori. Ikasi du hori. Halako batean, beste haur baten ahotsa entzun nuen: "Bada, ez, ez zaitugu maiteko!". Zer-nolako lasaitua. Esperantza badagoela pentsatu nuen; badira haurren artean androzentrikoa, heteronormatiboa eta matxista ez den bestelako hezkuntza jasotzen dutenak.

"Indartsu" margotzeaz amaitu zutenean, neska bati zuzendu zitzaion mutila: "Indartsu nago? Maiteko nauzu?". Neskak baiezkoa erantzun zion; eta gelaren erdian jarriz, bere gorputza erakutsi zigun guztiei mutilak. Bat-batean, oihuka hasi ziren neska guztiak (maiteko ez zuela esan zuen hura ere bai): "Guapo! Guapo! Guapo!". Desodorante marka baten iragarkia nuen begi aurrean; Malumaren azken bideoklipa.

Azkenaldian, gizartean aurrera pausoak eman direla entzun dut. Eta badakit ez dela guztiz gezurra; baina hura ikusita kosta egiten zait sinestea. Segur aski, txikia nintzenean, nik ere egin nituen horrelakoak. Beste askok bezala, orain ditudan jarrera, ohitura edo esaten ditudanak berriz aztertzen ari naiz eta.

Hezkuntza matxista jaso dugu, eta erabat barneratuta ditugu jokabide horiek guztiak, baita haur horiek ere. Beraz, kontzientzia handiagoa dutenean berdin egingo dute haiek ere. Lehenago edo beranduago, prozesu hori bizi izango dute haiek ere -badakit ez duela zertan, baina pentsatu nahi dut baietz, gertatuko dela-. Etxean, telebistan, eskolan, kalean… ikusi dutena berriz aztertu beharko dute. Eta orduan, agian, ez dute hain euforiko oihukatuko "Gora bizitza!".

Baina hori ez da nahikoa. Ez da ezer aldatuko, errotik ez bada. Ez litzateke zentzuzkoagoa izango betaurreko moredun hezkuntza bat eskaintzea?

Saioa Alkaiza

Euskal Jaik hamar urte iraun zuen, alternatibak josten, autogestioa eratuz Alde Zaharrean, bestelako mundu bat irudikatzen; Javier Chorrautek (CDN) ez zuen utzarazi, eta ez zuten hustu eta eraitsi harik eta Yolanda Barcina (UPN) herri mugimenduaren arnasgunea zena desegiten tematu zen arte. 2004ko uda zen.

Alde Zaharraren memoria gorpuztuan dago orduko hura. Subkontziente kolektibora joaz, errairen batean zizelkatua daukagu, minez. Kargak, atxilotuak, borrakadak, etxerainoko bidea hartu ezin zuten auzokideak... Auzo bat, Poliziarena. Nork esanen zuen antzeko irudi militarizatu bat biziko genuenik berriz Alde Zaharrean, noiz eta Aldaketaren Gobernuaren aroan gaudenean?

Bada, bai. Abuztuak 17 zituenean, 05:00etan, kaputxa jantzitako poliziek hartu zuten Nabarreria. Foruzaingoak eta Espainiako Poliziak. Eta auzokideak leihoetara atera ziren. "Eutsi, peña", entzuten zen, dozena bat furgoitik gora zeudela Nabarrerian; "Maravillas aurrera", garabi batekin azken balkoitik zintzilik zeuden neskak ateratzen zituzten bitartean; "Un desalojo, otra okupación" adi zitekeen, lotsagabe Poliziak balkoietan geunden bizilagun eta kazetarioi argazkiak ateratzen zizkigunean.

Inork ez daki zein izan den kalkulua: Ahal Dugu-ren soka kritikokoek eta ofizialistek zer eginen duten hauteskundeetan eta horrek nola eragin dezakeen botoan; Geroa Bai PSNri begira ote dagoen, Ezkerraren eta Ahal Dugu-ren babesarekin gobernua osatu nahian eta hor gaztetxea ere taktikoki garrantzitsua den EH Bildurentzat okerrenetarikoa litzatekeen aukeretako bat da balizko batuketa hori, aintzat hartuta agian zenbakien ondorioz bere beharra ere izatea gobernatzeko; Geroa Bai zentro-eskuinaren boto emaileen tarjeta ere bereganatu nahian ote dabilen eta jokaldi hau kartak erakusteko izan ote den; baliteke hasierako "huste ordenatuak" legalitate berniza ematea, baina zaurituek eta kargek pixka bat zikintzea ordena eta horregatik egin izana atzera; agian, sinpleagoa da dena eta kalkulurik ez egitea izan da kalkulu bakarra. Auskalo.

Bulegoak bulego eta lokatzak lokatz, argi dago zer gertatu den kalean: Maravillas okupatu dute berriz ere, eta, geroztik, askatutako beste espazio bat dauka Alde Zaharrak.

Eta kontua da, orain, Alde Zaharraren memoria kolektiboan ez dagoela bakarrik Euskal Jai, baizik eta Maravillasen erresistentzia eta herri mugimenduaren garaipena, eta auzokideek oroituko dituztela bizilagunak kolpez hartu zituzten kaputxadunak eta auzoari gune bat eskaini zioten gaztetxeko kideak. Are, oroituko dituztela brindis herrikoia, poz malkoak, besarkadak eta mundua ulertzeko beste modu bat sortu nahi duten horien ilusioa. Bigarren huste saiakera bat latzagoa litzateke, beraz.

"Hau ez da okupazio bat, ederra izanen den zerbaiten hasiera baizik, eta, egiatan nahi badugu, geldiezina", esan zuten Euskal Jai desalojatu zutenean.

Geldiezina izan zaitezen opa dizut, Maravillas. Zorionak zure urteurrenean, eta eskerrik asko auzoari emandakoarengatik.

Lur Albizu Etxetxipia

Festen hasierak beti izaten dira zirrara, nerbioak eta bizipoza. Baina batzuei kostatzen zaie aldaketa batzuk bizi behar izatea. Kostatu baino gehiago, amorratuta daude eremu guztietako jauntxoak ez direla konturatzen ari direlako. Eta zarata egiteko aitzakiak behar dituzte, udan ere polemikaren bat egon dadin. Adibidez: euskara. Adibidez: festen "politizazioa".

"Gora Tutera!" oihukatu zuen jendez lepo betetako plazan. Eta, egia esan, bi gaiak lotzeko aukera paregabea iruditu zitzaien jauntxoei. Euskaraz zehazki bi hitz (Gora Tutera, Gora Santa Ana) oihukatu zituen. Nahiago dut ez errepikatu esan izan zirenak. Hain dira handiak euskarak dituen oztopoak, ezen "Gora!" horiek txistuak jaso zituzten plazan zegoen jendearengandik. Ez dezagun ahaztu non gauden eta guretzat sinbolikoa besterik ez dena (eta askorentzat ez nahikoa, eta ez laikoa, eta ez…) guztiz apurtzailea dela beste batzuentzat, eta ukatu eta errefusatu ere egiten dela.

Aldaketaz ari garela, gu ere askotan ez garela ohartzen ematen du, baina sinbolo txikiek zer-nolako garrantzia duten gogoratu beharko genuke. Tuteran uztailaren 24an, urteko egunik garrantzitsuenetakoan, emakume gazte eta euskaldun batek txupinazoa botatzea eta euskaraz ere (lehenbiziko aldiz) egitea handia da. Handia da, euskarak muga sinboliko bezain garrantzitsu bat apurtu duelako. Aurrekaria badago, ezinen da esan inoiz ez dela egin.

Harroak dira, eta Tuteran ere euskara entzun delako amorratuta daudelako. Haientzat ere muga sinboliko bat apurtu egin delako. Eta ezin dute aguantatu. Ezin dute aguantatu gaztelaniaren ondoan euskara ikustea, prestigioa duen momentu batean. Benetan navarrrrrrrísimo-a dena espainola delako, ez besterik. Erdara, "politizatu" gabeko festetan. Haiek ez dutelako festarik politizatzen, eta txistu egin zutenek ez dutelako Espainiako banderarik eramaten plazara. Hori ez da politizatzea, hori besterik gabe normala da. Haien norma jarraitzen duena.

Muga bat gainditu da; baina konturatzen ari gara zein bide dugun aurretik? Hartuko diogu tamaina erronka izugarri honi? Euskarak bultzada izugarria beharko du aurrera egiten jarraitu ahal izateko. Eta hori eremu guztietan egitea komeni da: kalean, instituzioetan, tabernetan, ikastoletan, eskoletan, euskaltegietan, txupinazoetan, eremu sinbolikoan. Bide horretan, behingoz eta behin betiko euskarak behar duen babesa ofizialtasunaren bidez baino ezinen du egin esparru batzuetan. Baita txistuen gainetik ere.

Euskara herrigintza delako, eraikuntza eta transgresioa. Euskara aldaketa da. Eraldaketa, mundua ikusteko beste modu bat (munduko beste hizkuntza guztiak bezala; ez gehiago, baina ezta gutxiago ere). Euskara transgresioa ere bada. Eta herria eraikitzea, egunez egun eta pausoz pauso. Batzuetan ahazten bazaigu ere. Eta ni… ni uztailaren 24an pozez zoratzen nengoen. Mila esker, Edurne!

"Hizkuntza inportantea baita batez ere esateko zerbait dagoenean. Elebakar harro, gu baino gehiago dura lex, dura lex, dura lex… sed lex".

Tania Arriaga Azkarate
Baketsuak eta eguzkitsuak izaten dira uztaileko egunak; gauak, sutsuak eta biziak. Ikasturtean gertatukoari egunez berrikusketa egiten diogun moduan, gauez azken hilabeteotan jasandakoa gure sistematik ateratzeko aprobetxatzen du...

Jon Barberena

Plazagizona jendearen aitzinean edo jendartean anitzetan aritzen den eta aise moldatzen den gizonezkoa da. Ez dut uste holako bertuteak dituen emakumea izendatzeko, pareko kontzepturik ote dagoen gure hiztegian. Gizarteak gizon eta emakumeen artean dauden desberdintasun anatomiko eta fisiologikoen arabera, funtzio, espazio eta erantzukizun banaketa konkretua egiten du. Banaketa natural (ejem…) honetan, gizona produkzioarekin eta espazio publikoarekin lotzen da. Emakumea, berriz, ugalketarekin eta etxeko espazio pribatuarekin.

Herriko plazak garrantzia hartzen du udako bestetan. Besta giroan beteko den plazak herriaren kohesioa idurikatzen du, baina Baztango herri anitzetan ez da elkartasunik sumatuko mutil-dantzak dantzatzeko tenorean. Zenbait gizon eta emakume dantzan ariko dira elkarrekin, baina bertze herritar batzuek bizkarra emanen diete berdintasunean oinarritutako erritu eder honi. Hau da, zenbait gizonek boikot eginen diote gizon eta emakumeek marraztutako plazako borobilari eta eremu pribatuan euren plaza alternatiboa sortuko dute. Plaza hauetan dantzatzeko ñabardura bakarra hartuko da kontuan; gizona izatea. XXI. mendean, oraindik ere sexu desberdintasunean oinarritutako funtzio, espazio eta erantzukizun banaketa egiten da Baztanen, eta batzuek argi dute herriko santuaren egunean, plazan egiten diren mutil-dantzetan gizonezkoek bakarrik dutela parte hartzeko eskubidea. Hau horrela izanik, herriko agintariek edo txistulariek babesten ez badituzte, plaza eta eremu baztertzaileak sortuko dituzte. Horra denek amesten dugun Baztan bukoliko, moderno eta aitzinatuaren iduri perfektua!

Plazen balio sinboliko bera izan dezakete zubiek. Aldenduak dauden bi puntu elkartzeko bide dira zubiak. Batasunerako bide. Baina zubipeak baztertuen gune ditugu. Gizarteak ekonomikoki edo sozialki zapaltzen dituztenen leku. Desberdinak dira zubiaren goitiko aldea eta beheitiko aldea. Horren adibide da Lesakako sanferminetan egiten den zubi gaineko dantza. Ingurukoen esku zartak eta laudorioak lagun, gizonezkoek egiten duten dantza da hau. Urteko egun garrantzitsuenetako batean, emakumearen protagonismoa zubipean gelditzen da. Hala ere, zenbait neska hasi omen dira entseguetan, eta segur naiz, laster, emakumeak esku zartak jotzetik jasotzera pasatuko direla. 2014ko abuztuan Beran suertatu bezala, aldaketa kalapita anitzik sortu gabe eta modu natural batean emanen dela iduritzen zait. San Esteban eguneko makil-dantza, borbon-dantza eta aurreskua emakume eta gizonek elkarrekin dantzatu dituzte azken lau urte hauetan, eta ordutik herriko plazak bertze kolore bat hartu du, bertze forma bat… Zorionak!

Euskara jalgi hadi plazara eskribitu zuen Bernart Etxeparek eta aldarri berdina egin nahi dut 473 urte pasa eta gero. Baina, euskara ez ezik, errespetuan eta berdintasunean oinarritutako balioak eta emakumea ere plazaratu daitezela. Espazio publikoa denona izan dadila; inor baztertu gabe, inor gutietsi gabe.

Egutegian gorriz ageri ditunan egunetan ere, jalgi hadi plazara emakume! Jalgi hadi mundura!