Abiapuntu eta helmuga
Eka 8, 20182018-06-07Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Abiapuntu eta helmuga

Kattalin Barber

Iruñeak ez zuen euskaraz idatzitako libururik". Horixe nabarmendu du Roldan Jimeno historialariak. Ez zuen. Baina orain badu. Iruñeko Udalak lehenbiziko aldiz argitaratu du Iruñeko historia euskaraz kontatzen duen liburu bat: Iruñeko historia. Hiriaren ibilbidea historian barna. Euskara da abiapuntu eta helmuga. Jimenok azaldu du lanak balio handia duela, "Iruñeak behar zuelako euskaraz idatzitako liburua".

32 adituren ahotsak jaso dituzte liburuan, tartean hainbat historialari eta ikertzailerenak, bai eta kazetaritza, soziologia, pedagogia, filologia eta biologia arloetako zenbait profesionalenak ere. Antzinarotik aro garaikidera arte, Nafarroako hiriburuaren historian ibilbidea egitea proposatzen du lanak; hain zuzen ere, 2016. urtera arte.

Iñaki Azkona Iruñeko Udaleko euskara koordinatzailearekin batera egin ditu Jimenok koordinazio lanak. Liburuaren jatorria azaltzeko, historialariak 2002. eta 2003. urteetara egin du jauzi, udalak eta Nafar Ateneoak urte hartan antolatu baitzituzten hiriko historiaren euskarazko ziklo monografikoak. "Nolabait, historialari euskaldunen topaketak izan ziren, eta, aurrenekoz, Iruñeko historia euskaraz aztertu zen". Jimenok gogoan du oso arrakastatsuak izan zirela, aurreneko aldiz zuzenean euskaraz idatziak zirelako historiako garai ezberdinetan adituak ziren hainbat lagunek aurkezturiko lanak. Halaber, "euskararen erabilera maila akademikoan hartzen ari zen indarraren erakusle" izan ziren.

Horren ondotik, bildutakoa argitaratzeko xedea izan zuten, baina asmo hori, arrazoi ugari direla medio, ez zen gauzatu, eta liburuak ez zuen argia ikusi. Gobernu aldaketa iritsi arte "ez zen posible izan". Hamasei urte ordenagailuetan gorderik igaro ostean, orain Iruñeak badu euskaraz idatzitako bere historiaren liburua. "Gainera, ez da edozein historia liburu", zehaztu du Jimenok. "32 espezialistak idatzi dituzte testuak, eta ikuspegiak askotarikoak dira; liburuak historiaren ikuspegi guztiak edo ia guztiak hartzen ditu barnean".

Hainbat ikerlari eta adituren artikuluen bitartez, jakintza arlo eta ikuspuntu ezberdinak hartu dituzte abiapuntu geografiaren, politikaren, gizartearen, hizkuntzaren eta kulturaren bilakaera aztertzeko; hiriaren historiari errepasoa egiteko.

Orduko txostenak berreskuratu, eguneratu eta hiriaren ikuspegia zabaltzen duten beste hainbat lanekin osatzea izan da aurreneko ahalegina. Iruñeko historia aztertzeaz gain, testuek euskara, literatura, artea eta emakumeen hiria jorratu dituzte. "Hutsuneak osatzeko ahalegina egin dugu hiru urte hauetan; batzuk gazteleraz idatziak dira, baina gehienak euskaraz sortuak dira".

Euskarazko testua izaki, euskararen beraren eta Iruñeko euskaldunen historiari buruzko testuak ditu argitalpenak. Besteak beste, Iruñeko euskarazko literatura eta hiriko euskarari buruzko artikuluak egin dituzte Enrike Diez de Ultzurrun Sagalak, Ekaitz Santaziliak, Irene Lopez-Goñik, Eneko Zuloagak eta Juan Karlos Lopez-Mugartza Iriartek. "Harro gaude egindakoarekin, orain arte ez baita egin honen moduko lan mardulik; garrantzitsua da, bai euskararen ikuspegitik, eta baita 32 ahots jasotzen dituelako ere".

Zuzenean euskaraz sortua izatea eta adituen ikuspegi diziplinartekoa dira liburuaren balioak. Bide horretan, Jimenok uste du liburua "eredu" izan daitekeela Euskal Herriko hiri nagusienen historiak osatzeko. "Euskal Herriko hirien historia egiteko".

Joxemiel Bidadorri eskainia

Joxemiel Bidadorrek parte hartu zuen 2002. eta 2003. urteetako jardunaldietan, eta liburuak haren lan argitaragabea jasotzen du. Bidadorrek Iruñean euskaraz argitaraturiko liburuen historia ikertu zuen preseski bere ponentzian. 2010ean zendu zen historialari eta hizkuntzalari iruindarra, eta hari eskaini diote liburua. "Omenaldi moduko bat egin nahi izan diogu, eta oso hunkigarria izan da bere lana berreskuratzea eta argitaratzea".

Era berean, Jose Maria Jimeno Jurioren testu klasiko bat berreskuratu dute:, hiriak izan dituen izendapenen inguruan hark egindako artikulua, euskarara itzulita. Bilduma osatzen duten eduki nabarmenen artean, halaber, Ana Diez de Ureren Iruñeko emakumeen historia dago, bai eta NUPeko ikerlari diren Emilio Majuelo Gilek, Gemma Pierolak, Nerea Lopez Ibarrolak, Gotzon Garmendia Amutxastegik eta Fernando Mendiolak 1936ko gerraren inguruan Iruñean izan zen errepresioari buruzko testua ere. Iruindarren historiaz, hiriak sortu duen literaturaz, memoria historikoari lotutako gaiez, hiriaren garapen urbanistiko zein demografikoaz eta euskarari buruzko gaiak biltzen ditu liburuak.

“Ulertu behar dugu saretu beharra dugula burujabetzaren alde”
Eka 8, 20182024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Ulertu behar dugu saretu beharra dugula burujabetzaren alde”

Edurne Elizondo

Alternatiben Herriaren hirugarren ekinaldia egin zuten larunbatean, Iruñean. Urtebeteko lan prozesua dago atzean. LABeko kide Maider Caminos (Gernika-Lumo, 1977) izan da antolatzaileetako bat. Bizkaian jaiotako iruindarrak lan horrek jarritako oinarriak nabarmendu ditu, ziur baita elkarlanean aritzeko aukera gehiago izanen dituztela.

Helburua beteta?

Urtebeteko prozesua amaitu eta gero, larunbatean lortu genuen nahi genuena. Jende asko etorri zen Iruñera, eta antolatutako ekitaldi guztiak egin genituen, eguraldia lagun. Ontzat jotzen dugu lortutakoa, eta, aurrera begira ere, uste dugu oinarri sendo bat jarri dugula azken urtean eragileon artean egindako harremanak eta sareak indartzen eta sendotzen jarraitzeko.

Eragile anitz zarete. Zaila da egin beharreko urratsak denen artean norabide berean egitea?

Eragile asko eta hainbat esparrutakoak gara, eta, jakina, bidea ez da erraza. Nork bere ikuspuntuak eta gauzak egiteko moduak ditu, eta horrek eskatzen du, ondorioz, prozesuan enpatia handia sortzea, eta saiatzea lehenesten komunean ditugunak. Urtebetez aritu gara lanean. Lehen sei edo zazpi hilabeteak batez ere barne lana egiten izan gara. Auzoka antolatu gara, eta koordinazio talde bat ere osatu dugu. Horrek eskatu du gure arteko konfiantza eremu bat sortzea. Azkenean, prozesu erraza izan ez den arren, nagusitu dira aurrera egiteko genituen borondatea eta gogoa, eta denon artean lortu dugu urratsak egitea. Garrantzitsuena da oinarriak jarri ditugula elkarlanean jarraitu ahal izateko.

Iruñeko Udalaren babesa ere izan duzue. Zer ekarri dizue gisa horretako erakunde batek ekinaldiarekin bat egiteak?

Hitzarmena sinatu genuen Iruñeko Udalarekin. Udalarekin izan dugun harremana etengabea izan da, behar genuelako azpiegiturak eta baimenak lotzeko, adibidez. Burokrazia handia izaten da halakoetan, baina esan behar dugu erraztasunak izan ditugula prozesuan. Aldeko jarrera aurkitu dugu, eta positiboa izan da.

Larunbateko ekinaldiaren bidez, erakutsi nahi izan duzue badaudela alternatibak egungo sistema bazter uzteko. Lortu duzue?

Baietz uste dugu. Gure helburu nagusia zen agertzea bizitza burujabe bat izateko gure eskubideek mahai gainean egon behar dutela, eta inportantea dela egungo jendarte kapitalistari aurre egiteko proiektu txiki eta handi guztiak erakustea. Eta lortu dugu. Nafarroan dauden proiektuak ezagutu ditugu. Asko ari dira garatzen jada jendartea iraultzeko ikuspegiarekin.

Alternatibak martxan dira?

Bai. Lortu dugu erakustea badirela aukerak burujabetzaren bidean urratsak egiteko, modu kolektiboan antolatuz, herritarrei lehentasuna emanez eta proiektuak adostasunetik garatuz. Hori egon da Iruñean. Gainera, Alternatiben Herriak argi utzi du kontua ez dela bakarrik agertzea, erakusleiho batean balira bezala, baizik eta erakustea egingarriak direla proiektu horiek guztiak.

Maila txikiko proiektu horiek zabaltzea eta orokortzea da koska?

Bai. Hilabeteotan behin baino gehiagotan esan dugu alternatibaz osatutako su txiki asko daudela Euskal Herrian, eta kontua dela su txiki horiek guztiak saretzea, ikusgarri bilakatzea, balioa ematea, su handi bilakatzeko.

Hamahiru konpromisok osatutako taula bat aurkeztu zenuten larunbatean, sare hori osatzeko.

Guk argi genuen larunbateko ekinaldiari nahi geniola nolabaiteko jarraipena eman. Gure arteko aliantzak indartzen jarraitu nahi dugu, eta, aldi berean, sortu nahi izan dugu tresna bat irudikatzeko badirela alternatibak kapitalismoaren aurrean, eta gure esku dagoela horiek garatzea. Tresna hori da sortu dugun konpromiso bilduma. Kapitalismoari eman nahi dizkiogun hamahiru kolpe dira. Baliatu nahi izan dugu larunbateko ekinaldia atxikimenduak jasotzen hasteko. Konpromiso zehatzak eskatu ditugu, adibidez, euskaraz bizitzeko, aniztasuna onartzeko edo energia berriztagarriak erabiltzeko. Konpromiso horiek hartu ahal izan zituzten larunbatean Iruñean izan zirenek; orain, asmoa da modu kolektibo batean ere bat egin ahal izatea konpromiso horiekin, elkarteen edo erakundeen bidez. Konpromiso horien bidez, burujabetza gauzatzeko modua badugula erakutsi nahi izan dugu. Finean, helburua da sistema iraultzea, burujabetasunetik.

Baionak antolatu zuen lehena, eta Bilbok bigarrena. Iruñekoa izan da hirugarren Alternatiben Herria. Sendotu da ekinaldia?

Nik esanen nuke baietz, ari garela bidean urratsak egiten, eta jendeak ahalduntzeko gero eta indar handiagoa duela. Subjektu pasibo izateari utzi nahi diogu, subjektu aktibo izateko. Alternatiben Herria mugarri izan da horretarako. Gero eta eragile gehiagok egin dute bat. Eta ez da hori bakarrik. Errotuz eta sendotuz doa. Eta aurrera begira ere ziur naiz urratsak egiten jarraituko duela.

Jendeak sinetsi du alternatibak garatzea bertze alternatibarik ez dagoela?

Bai, baina kontua da aldaketak errokoa behar duela. Proiektu asko daude, eta inportanteak dira, baina oso inportantea da, halaber, ulertzea saretu behar dugula burujabetzaren alde, proiektu oso bat garatu ahal izateko. Bestela, isolatuta egonen gara sistemak ezartzen dizkigun mugen eta oztopoen aurka.

Sistema horren indarra ez da nolanahikoa, ezta?

Hori da. Sistemak guk baino pisu handiagoa du, eta, aurre egiteko, behar dugu bat egin.

Alternatiben Herriak urratsak egiten jarraituko duela erran duzu. Orain zer?

Nik uste dut norbaitek hartuko duela guk utzitako lekukoa. Alternatiben Herriak aukerak zabaltzen ditu herri honek burujabetzaren ikuspegitik duen aberastasuna ikusarazteko.

Eka 8, 20182018-06-07Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Eta berriro ari naiz

Lohizune Amatria
Hilabete igaro da, eta berriz ere egokitu zait astekari honetarako hainbat lerro idaztea. "Baina zeri buruz?". Ez da erantzuteko galdera erraza. Horregatik, baliteke irakurtzen ari zaren hasiera hau errazegia izatea.Azken hilabetean bi...

Bihurgunez betetako bidea
Eka 1, 20182018-05-31Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa0

Bihurgunez betetako bidea

Edurne Elizondo

Kezka. Otsailean erran zuen Nafarroako Gobernuak zazpi hilabetez itxiko zituela Belateko tunelak, azpiegitura hori Europako segurtasun eskakizunetara egokitzeko lanak egiteko, eta, geroztik, kezkak hartu ditu N-121-A errepideko erabiltzaileak, bai eta bide horren inguruan bizi diren herritarrak ere. Zalantzaz eta bihurgunez beteta dator datozen hilabeteotako bidea.

Nafarroa iparraldeko herriak hiriburuarekin lotzeko errepide nagusia da N-121-A. 1997an inauguratu zituzten Almandozko eta Belateko tunelak. Azpiegitura hobetzeak ekarri du Belateko mendateko bide zahar eta bihurgunetsua bazter uzteko aukera; ekarri du, halaber, ibilgailuen kopuruak nabarmen gora egitea. Egunean, 3.900 ibilgailu astunek zeharkatzen dituzte Belateko tunelak, hain zuzen ere. Zazpi hilabetez itxiko dituzte orain, eta ibilgailuek mendateko bidea erabili beharko dute, berriz ere.

Obren bidez, substantzia toxikoak eta sukoiak aterarazteko drainatze sistema bat eta suarekin hausten ez den kable sistema bat jarriko dituzte bi tuneletan, batetik; bertzetik, Belatekoan larrialdi egoeretan ibilgailuak gelditzeko bi gune berri eginen dituzte. 4,9 milioi eurokoa da lanok egiteko aurrekontua.

Obrak egiteko asmoa agertu zuenean, eskualdeko hautetsiek gobernuari eskatu zioten pasaeran ziren kamioiak A-15 autobiara desbideratzeko, Belateko lanak egin bitartean. Gobernuak ez du proposamen hori onartu, ordea.

Gobernuak hainbat neurri jarriko ditu martxan, astelehenetik aurrera, baina neurri horiek ez dute lagundu batzuen eta bertzeen zalantzak eta kezkak argitzen eta bazter uzten. Eskualdeko hautetsien ustez, gobernuak zehaztutako neurriak ez dira nahikoak, eta, gainera, "kudeatzen zailak" izanen dira. Horixe nabarmendu du Baztango alkate Joseba Otondok. "Neurriek ez dituzte asebetetzen eskualdeko herritarren eskaerak".

Zehazki, pasaeran diren lau ardatz edo gehiagoko merkantzia ibilgailuen zirkulazioa mugatuko du gobernuak. Ez erabat, ordea. Matrikularen arabera eginen du: datorren astean, hilaren 4tik 10era, matrikula bakoitia duten gisa horretako kamioiek egunez erabili ahal izanen dute mendateko bidea. Hurrengo astean, berriz, matrikula bikoitia dutenek erabili ahal izanen dute. Txandaka ariko dira hurrengo asteetan. Neurriok uztailaren 15era bitarte egonen dira indarrean. Gero, gobernuak erabaki beharko du ezartzen jarraitu edo egokitu eginen dituen.

Halaber, Nafarroako Gobernuak akordioa egin du Audenasarekin, eta, Belateko lanek iraun bitartean kamioiek ez dute bidesaria ordaindu beharko A-15ean; BEZa soilik: 0,39 edo 0,50 euro, ardatz kopuruaren arabera

Bertzelako neurriak ere zehaztu ditu gobernuak: txirrindulariak ezin izanen dira mendatetik ibili, eta ezin izanen dira kirol probak egin, adibidez. Gainera, salgai arriskutsuak garraiatzen dituzten ibilgailuak gauez baino ezin izanen dira mendatetik pasatu.

Kamioien herenak, bidetik at

Hautetsientzat ez da nahikoa gobernuak adostutakoa. "2011ko datuen arabera, Belateko tuneletatik pasatzen diren ibilgailu astunen %65ek nazioarteko zama garraiatzen dute; %35ek baino ez dute eskualdea helmuga. Gobernuak hartutako neurrien bidez, ibilgailu astunen herenak baino ez dituzte kenduko bidetik".

Garraiolariek ere ez dituzte ontzat jo neurriok. Arrazoiak bertzelakoak dira. "Ezarritako murrizketekin ez gaude ados. Kamioilariak lanean dira errepidean, zerbitzu bat eskaintzen. Gure ustez, egokiena zen kamioilariek natural erabakitzea bide batetik edo bestetik joan. Denbora asko galtzen badute, neurririk ezarri gabe hartuko dute A-15etik joateko erabakia", erran du Hiru garraiolarien sindikatuko ordezkari Esteban Muruamendiarazek.

Bidaiariak garraiatzen ditu Elizondoko Baztanesa autobus etxeak. Gobernuak hartutako neurriek ez diete eragiten gisa horretako ibilgailuei. Mendatetik joan beharrak, halere, zerbitzuan eragina izanen duela argi dute Baztanesako arduradunek. "15-20 minutu gehiago beharko ditugu bidaia bera egiteko. Ordutegiak moldatu beharko ditugu. Kezka eragin digu egoerak. Adibidez, zalantza dugu Iruñera eramaten ditugun ikasleak garaiz iritsiko diren", erran du Koldo Ruizek.

Elizondotik Iruñera egunean lautan joaten dira Baztanesako autobusak; eta egunean bertze lau aldiz egiten dute alderantzizko bidea. Zenbait ibilbidek Oronozen bat egiten dute; mendatetik joan behar izanen dutenez astelehenetik aurrera, zerbitzuak batzeko aukera kolokan dela azaldu dute enpresako kideek. Ondorioz, Iruñetik 13:15ean ateratzen den zerbitzua, adibidez, ordu laurden bat aurreratzea erabaki dute jada, Oronozen bat egin behar baitu Elizondotik Donostiarako bidea egiten duen autobusarekin.

Neguko eta udako ordutegiak ditu Baztanesak, baina aurten ez aldatzea erabaki dute, Belateko lanen ondorioz. Neguko ordutegiak jarraituko du indarrean. "Espero dugu obrak garaiz amaitzea". Neguan mendatean sor daitezkeen arazoak buruan dituzte Baztanesako kideek, hain zuzen ere.

Kezka da nagusi, halaber, Baztango Udalean. Joseba Otondo alkateak argi utzi du ez direla Belaten eginen dituzten lanen kontra, baina zalantzarik ez du obrek ez dituztela egungo segurtasun arazoak konponduko. Horretarako, egun N-121-A errepideak hartzen duen nazioarteko zama garraioa desbideratu beharko litzateke, alkatearen hitzetan. Nabarmendu du oraingo lanez harago arazo nagusia dela N-121-A errepidea ez dela gai egun duen ibilgailu kopurua hartzeko. "Leitzaran ibilgailu astunentzat egin zuten. Azken urteotan, behera egin du han zirkulazioak; Belateko tuneletan, aldiz, gora".

Hiriburura begira

Egungo egoerak lurralde antolaketarako ereduarekin lotura zuzena duela erantsi du Otondok. "Hiriburuarekiko gero eta menpekotasun handiagoa dugu". Hau da, osasun zerbitzuak, lana eta bertze Iruñean daude, batez ere, eta horrek ekartzen du Baztanen gisako eskualdeetako biztanleek egunero egin behar izatea hiriburura joan-etorriko bidaia. Kamioien kopuruak gora egin izana garapen sozioekonomikorako ereduarekin lotu du Baztango alkateak ere, eta salatu du eredu horrek ekartzen duela salgaiak toki batetik bertzera gero eta gehiago mugitu behar izatea.

Felix Gamiok egunero egiten du Iruritatik Burlatarako bidea, lanera joateko. Autoak konpontzeko tailerra du herri horretan baztandarrak. Belateko tunelak obrak egiteko itxiko zituztela jakitea "gogorra" izan zela aitortu du. "Badakigu mendatetik ibiltzea zer den; 05:30ean pasatzen ohi naiz, eta ordurako jada badira kamioiak errepidean. Azken hamar urteotan kopurua bikoiztu dela esanen nuke".

Kamioien kopurua "arazotzat" jo du Gamiok, eta erantsi du ez duela uste errepidea prest dagoenik egun duen zirkulazioa hartzeko. Argi du txarrena, halere, neguan etor daitekeela. "Orain ere, lainoa izaten dugu anitzetan; neguan mendatetik joan behar badugu, zaila izanen da egoera".

Kezka eta zalantza anitz ditu Gamiok. Kezka eta zalantza anitz ditu, halaber, Baztango alkateak. Uztaileko lehen hamabostaldian bilera eginen du Nafarroako Gobernuak Belateko lanen jarraipena egiteko osatutako batzordeak, eta Otondok argi utzi du eskualdeko hautetsiak beren "datu eta ikuskapenekin" joanen direla bilera horretara.

"Ez dugu uste erraza izanen denik gobernuak onartutako neurriak martxan jartzea. Ez dugu argi nola moldatuko diren foruzainak kamioilari bulgariar batekin, adibidez, errateko ezin dela errepidetik pasatu", erran du Otondok. Erantsi du mobilizazio gehiago egiteko asmorik ez dutela, baina "errepidean" izanen direla lanak hasi eta neurriak martxan jartzen dituztenean, zein neurritan betetzen diren ikusteko.

Gobernuak erran du informazioa zabaltzeko kanpaina eginen duela, eta gora eginen duela, halaber, errepidean izanen diren polizien kopuruak.

"Bat-batekotasuna" aipatu du Otondok, gobernuak hartutako neurrien inguruan. "Hautetsiek eskatuta moldatuko ditu gobernuak mendateko errepide zaharreko hainbat zati, adibidez". Zenbait bihurgune "hagitz itxiak" direla gogoratu du Otondok, eta kamioiek nekez hartu ahal zituztela bihurgune horiek kontrako norabideko bidean sartu gabe. "Horrelako gauzak kontuan hartu behar zituen gobernuak inork eskatu gabe".

Bihurgunez betetakoa izanen da datozen hilabeteotako bidea, eta oraingo lanek, gainera, ez dituzte mahai gainean diren arazo guztiak konponduko.

Beldurra, ordenari eusteko
Eka 1, 20182018-05-31Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Beldurra, ordenari eusteko

Edurne Elizondo

Iaz bete zen mende bat Errusiako iraultzaile sozialistek gobernuaren egoitza zen Neguko Jauregia hartu zutenetik, eta gizateriaren historiak ordura arte inoiz ikusi gabeko antolaketa politiko, sozial eta ekonomiko bati hasiera eman ziotenetik: estatu sozialista, langileen estatua. XX. mendea baldintzatu zuen gertakari historikoa izan zen.

Ordukoak Nafarroara ekarri ditu Josemi Gaston historialariak No estamos para bailes rusos. La 'buena prensa' navarra ante la revolución bolchevique (1917-1923) izenburuko liburuan (Txalaparta, 2018). Nafarroan Errusiako gertakarien berri nola eman eta zabaldu zen jorratu du, zehazki. Mezu nagusia argia da: "Boltxebikeak mehatxu bilakatu zituzten herrialdeko eliteek, eta mehatxu hori erabili zuten, beldurraren bidez, ordenari eutsi ahal izateko".

Emilio Majuelok zuzendutako Historia bildumaren barruan eman du Txalapartak Gastonen azken liburua, eta Majuelok berak egin dio hitzaurrea lankideari. Majuelo lagun izan du egileak aurkezpenean ere. "Gai mamitsua landu du, Errusiako Iraultza izan baita XX. mendeko historiaren elementu nagusia", erran du Majuelok. Nabarmendu eta eskertu du Gastonek begirada atzera bota izana, Errusiako Iraultzaren ingurukoen berri emateko eta orduko gertakariak erabiltzeko moduak ere izan zuelako eragina ordutik aurrera jazo zirenetan. "Eskuin kontserbadoreak beti egin du gauza bera: beldurrarekin jokatu eta erantzun du jendeak karrikak hartu dituenean aldarrikatzeko".

Txalapartako editore Jon Jimenezek ere txalotu du Gastonek denboran atzera egiteko eta Errusiako Iraultzaren ondokoak dagokien testuinguruan jartzeko egin duen ahalegina. "Memoria historikoaren ikuspegia txertatu dio liburuari, 1936ko gertaerak ardatz hartuta, batez ere. Gastonek helburutzat hartu du 1936koa ekarri zuen testuingurua azaltzea, denboran atzera eginez".

Egileak 1917tik 1923ra bitarteko epea landu du, bereziki, No estamos para bailes rusos liburuan, eta, Errusiako Iraultzak Nafarroan izan zuen oihartzuna jorratzeko, oinarri izan du orduko prentsa onak argitaratu zuena. Zehazki, Diario de Navarra eta El Pensamiento Navarro egunkariak landu ditu Gastonek.

"Prentsa katolikoa eta orduko ordenari lotutakoa" da prentsa on deitutako hori. "Kontzeptu hori ez da ordukoa, lehenago sortu zuten, baina Errusiako Iraultzaren garai hartan bere egin zuten esamolde hori kontserbadoreek, boltxebikeen kontra piztu zuten erredentzio gurutzada aurrera eramateko", azaldu du egileak.

"Hainbat kontutan iritzi eta jarrera ezberdinak eta kontrajarriak izan arren, helburu horretan bat egin zuten, argi eta garbi", erantsi du Gastonek, aztertu dituen bi hedabide horiei buruz, eta argi utzi du ezberdintasunak ez zirela azalekoak: "Proiektu politiko, sozial eta ekonomiko kontrajarriak defendatzen zituzten, baina bat egin zuten mamu gorriaren aurkako kanpaina manikeoak bultzatzeko", berretsi du historialariak.

Finean, iraultzaren kontrako diskurtso bat osatzeko bat egin zuten hedabideok eta haien atzean zeuden eliteek.

Gatazka, bai, baina mugatua

"Eliteek Errusiako Iraultzaren aitzakia baliatu zuten kontrairaultza bultzatzeko". Diskurtso hori ez zela berria azaldu du Gastonek, eta 1789. urteko Frantziako prozesu iraultzailearen aurkako kritikak oinarri hartu zituela nabarmendu du. "XIX. mende osoan eguneratzen joan ziren diskurtso hori, Europan piztutako prozesu iraultzaileei erantzuteko". 1917an, Errusiako Iraultzak eztanda egin zuenean, XIX. mendeko diskurtsoak berreskuratu zituzten: "Beldurra eta kontakizun apokaliptikoak mahai gainean jarri zituzten, berriz ere; asmoa argia zen: gizartea menperatzeko prozesuan urrats bat aurrera egitea".

Nafarroako orduko gizartea ongi ezagutzen du Gastonek, hainbat lanetan jorratu baititu ordukoak, bai eta lehenagokoak ere. Bat egin du Emilio Majuelok nabarmendu duen ideiarekin: "Mamu gorria astindu zuten, herrialdea komunistaz beteta zegoela errateko; baina ez zen egia, komunistarik ez zen".

XX. mende hasierako errealitatea zein zen azaldu du historialariak: "Gatazka soziala egon bazegoen, batez ere komuneroek lurrari lotuta eragindakoa; baina mugatua zen gatazka horren oihartzuna. Langileek sortutako elkarteak ere egon bazeuden, baina mugatua zen mugimendu horren oihartzuna ere. Mugimendu xumea zen, eta, batez ere, izaera erreformistakoa".

Orduko eliteek eta haientzat lanean ari ziren hedabideek errealitate horren berri bazutela argi du Gastonek; hau da, ezagutzen zutela zegoen gatazka sozialaren neurria mugatua zela, baina, hala eta guztiz ere, "beldurraren bandera astindu" zuten, beren iraultzaren aurkako diskurtsoa osatzeko, eta beren esku zuten sistemaren gaineko kontrola areagotzeko. Diskurtso hori bera baliatu zuten gerora ere, bertzeak bertze, 1936an.

"Burgesiaren beldurra psikosi kolektibo bilakatu zuten, eta, haren bidez, eskubideak mugatzea eta indarkeria erabiltzeko aukera ere justifikatu nahi izan zituzten", berretsi du Gastonek, bere liburuan jasotako tesiari buruz. 300 orrialdeko lana osatu du historialariak, atzera begiratuz, egungoak ere hobeki ulertu ahal izateko.

Eka 1, 20182018-05-31Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Gurasoak zuek zarete

Saioa Alkaiza
Plazaren izkina batera joan da Aitziber, diskretuki eseri da koska batean, inor molestatu gabe, eta odoleko azukrea neurtzeko daukan makina zorrotik atera du. Ziztadatxo bat hatz puntan, eta odol tanta txiki bat isuri zaio, glukosa neurtz...

“78an gertatu zena ezagutzen ez duenak fikziotzat hartuko du”
Eka 1, 20182024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“78an gertatu zena ezagutzen ez duenak fikziotzat hartuko du”

Kattalin Barber

Aurtengo uztailaren 8an 40 urte beteko dira Espainiako Poliziak German Rodriguez hil zuela, Iruñeko sanferminetan; data hori gogoratu nahi du 78ko Sanferminak Gogoan plataformak, eta hainbat ekinaldi prestatu ditu orduko gertaeren memoria jorratzeko, hain zuzen ere. Ekinaldi horien barruan, 1978ko sanferminen inguruko eleberria eman du argitara Juan Retana idazleak (Lizarra, 1961), Pamiela argitaletxearekin: 22 de septiembre, San Fermín (Irailak 22, San Fermin) izena du lanak.

German Rodriguezen heriotzaren 40. urteurrena beteko da aurten. Data hori gogoan izan duzu eleberria argitaratzeko unea aukeratu duzunean?

Orain dela zazpi urte hasi nintzen eleberria idazten, eta, hainbat kontu direla medio, uste baino gehiago luzatu naiz prozesuan. Orain dela bi urte ia amaitua nuen, eta 78ko Sanferminak Gogoan plataformako kideekin batera erabaki genuen urteurrenaren harira argitaratzea. Liburu hau ez da jasotako enkargu bat, nire proiektu pertsonala baizik, baina hasieratik bat egin dut herri ekimenarekin, eta hasieratik izan dute liburuaren berri. Haiek eman dizkidate kontaktuak ikertzeko, adibidez. 1978ko sanferminak intentsitate handiz bizi izan nituen, eta horregatik eskaini nahi izan diet nire eleberria; era berean, izugarri pozik nago 78ko sanferminen inguruko ekinaldiak ni babestu nauelako.

Zer dela-eta erabaki zenuen 78ko sanferminei buruzko eleberri bat egitea?

Bitxia izan da. Ni 1979an hasi nintzen idazten, eta urtebete geroago Bilbon argitaratu nuen liburu bat. Oihartzun handia izan zuen, beste liburu batzuekin batera Bilboko alkateak su ematea agindu zuelako. Sanferminetako gertaerak eta urtebete geroago hasi nintzen idazten, baina asko kostatu zait konturatzea egun horietako lehen eskuko kalitatezko material narratibo handia nuela. Orain dela zazpi urte, trantsizioaren garaiari buruzko eleberri bat egin nahi nuen. Interes handiko etapa izan zela uste dut, Nafarroa oso leiala izan zelako 1936ko gerran frankismoarekin, eta, gero, berriz, probintzia gorri bat bihurtu zelako. Eskuin muturrarentzat oso deserosoa zen, eta egoera erabat konplexua zen. Hasieran, Montejurrak izan behar zuen abiapuntua, baina lagun batek sanferminei buruz egitea gomendatu zidan, eta orduan konturatu nintzen zer-nolako materiala nuen.

Fikzioa eta fikzioa ez dena bildu dituzu eleberrian. Zer da gehiago, sormena edo errealitatea idatzitakoa?

Fikziozko eleberria da, eta pertsonaia gehienak nik sortuak dira, baina gertatu zena kontatzen du liburuak, aldi berean. Ni fidela izaten saiatu naiz, eta ezin izan dut suspensea erabili. Haatik, jazotakoa ezagutzen ez duenak nobela suspensearekin irakurriko du, eta dena fikzioa dela uste izanen du. Sabadellen bizi naiz, eta hori gertatu da nire hango lagunekin, adibidez. Liburuko fikzioaren eta errealitatearen arteko harreman horri ohaidetza deitu diot nik, hain zuzen ere. Dakidan guztia kontatu dut, zehaztasunarekin, baina ez nekienean, asmatu egin dut.

Modu paraleloan garatzen diren bi istorio kontatzen dituzu: 1978ko istiluak eta jaiak.

Sanferminak bere horretan zer diren kontatu nahi nuen. Ernest Hemingwayk jaietako ikuspegi bat eman zuen, baina ni ez naiz ikuspegi horrekin identifikatzen, ezta gaur egun hedabideek sanferminei buruz ematen duten irudiarekin ere. Nire ikuspegitik sanferminak zer diren azaldu nahi izan dut; azken 40 urteotan aldaketarik gabe jarraitzen duen festaren esentziari buruz hitz egin nahi izan dut, hain zuzen ere. Kasu horretan, fikzioa da nagusi.

Horretarako, pertsonaiak erabili dituzu. Oso obra korala da?

Bai, ia 50 pertsonaia daude. Badaude benetakoak, German Rodriguez eta Avila komandantea, adibidez, baina pertsonaia gehienak nik asmatutakoak dira. Zailena Germanen pertsonaian sartzea izan da niretzat, baina uste dut lortu dudala tonu egokia. Baldintzazko perpausak erabili ditut horretarako, adibidez. Horrez gain, bere ezizena Garin erabili dut, pertsonaiaz aldentzeko. Horren bidez lortu dut kapitulu gogorrenak kontatzea.

Mario Gaviria berriki zendu den soziologoa ere agertzen da eleberrian. Zertarako erabili duzu pertsonaia?

Bere abizena ez da agertzen, baina argi dago bera dela. Mario Henri Lefebvre Frantziako soziologo ospetsuarekin dator sanferminetara. Jaien inguruko ikerketa soziologikoa egin nahi du, baina konturatzen da jaiak bizitzea eta jaiak ikertzea aldi berean oso zaila dela. Marioren bidez, soziologoa denez, orduko egoeraren berri ematen dut, eta sanferminetako kontu zehatzak azaltzen ditut. Testuingurua ematen laguntzen du Mariok.

Nola bizi izan zenituen zuk 1978ko sanferminak?

Liburuan agertzen naiz, eta nik bizitakoa kontatzen dut. Garai horretan Paulino Caballero kalean zegoen Roma kafetegian lanean ari nintzen, gobernu zibiletik 100 metro eskasera. 1978ko uztailaren 8an, gurea zero eremu bihurtu zen. Bataila bertan izan zen, eta manifestariak zein poliziak ingurutik zeuden. Ospitale moduko bat prestatu genuen ahal izan genuen bezala, eta jende asko etorri zen guregana. Ezki-lore infusiorik gabe gelditu ginen, eta momentu oso larriak bizi izan genituen. Zerbitzari batek une horiek guztiak nola bizi izan zituen kontatu dut liburuaren bidez.

Izenburuak, ordea, irailaren 22ari egiten dio erreferentzia. Zergatik?

Deigarria iruditu zitzaidan. 1978. urtean, jaiak eten ziren uztailaren 8an German Rodriguez hil zutelako. Sanfermin txikietan, berriz, benetako sanferminak izan genituen hiru egunez. Jendeak gogoa zuen, eta, horregatik, festari keinua egin nahi izan diot izenburuan.

Sabadellen bizi zara, Bartzelonako probintzian. Nafarroatik kanpo ezagutzen dira 1978ko gertaerak?

Ez, jendeak ez daki zer gertatu zen, are gutxiago ni baino gazteagoak direnek. Lagunei eman diet liburua irakur dezaten, eta erabat harrituta gelditu dira. Egia eta fikzioa ez dituzte bereizi, eta dena asmatutakoa zela uste zuten.

Balio dezake zure eleberriak ere memoria berreskuratzeko?

Bai. Gainera, nik dakidanez, ez dago gaiari buruzko eleberririk. Hutsunea betetzera dator, neurri batean, eta Euskal Herritik kanpo ere horretarako balio dezake, memoria lantzeko. Belaunaldi berrien artean ere 1978ko sanferminak ezagutzera emateko balio duela uste dut. Pozik nago izan duen harrerarekin, eta 78ko sanferminei buruzko herri ekinaldiko kideei esan nahi diet nahi duten moduan erabil dezaketela lana.

Hizkuntza, eskubide eta berme
Mai 25, 20182018-05-25Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Nafarroa0

Hizkuntza, eskubide eta berme

Edurne Elizondo

Tuterakoa naiz, euskalduna. Batxilergora arteko ikasketak euskaraz egin ditut; Iruñera etorri, eta gaztelaniaz ikasi behar dut Erizaintza; halabeharrez, ordea. Etsigarria da". Amaia Muelarenak dira hitzak. Nafarroako Parlamentuan erran zituen, joan den astean, Erizaintzako ikasketak euskaraz jar ditzatela eskatzeko egindako agerraldian. Fakultateko ikasleen erdiak dira euskaldunak, eta martxan jarri dira, NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoari eta Nafarroako Gobernuari exijitzeko Erizaintza euskaraz irakasteko urratsak egin ditzatela.

Ez dira bakarrik. Euskalgintzak bat egin du eskaera horrekin; osasunaren arloko profesionalek ere bai. Jardunaldia egin du Osasungoa Euskalduntzeko Erakundeak NUPeko Osasun Zientzien fakultatean, hain zuzen ere, eta argi utzi du, batetik, ikasleek eskubidea badutela euskaraz ikasteko, eta, bertzetik, herritarrek ere bai euskaraz arta ditzaten. Erabiltzailearekin nahi duen hizkuntzan mintzatzeak eta komunikatzeak duen garrantzia nabarmendu dute erizainek eta medikuek.

Egindako praktiketan ikasi du Muelak hori. "Euskaldunekin euskaraz egiten duzunean, harreman hurbilagoa sortzen da, konfiantzazko giro bat; etxean direla sentitzen dute". Maite Velasco erizainak badaki Muela zertaz ari den. 1980. urtean bukatu zituen Erizaintza ikasketak, eta lehen arretan aritu zen, hasieran, lanean. Duela hamar urte, ospitaletik kanpoko larrialdien arlora aldatzea erabaki zuen, eta Iruñeko San Martin Doktore zentroan ari da geroztik. Euskaraz badakiela azaltzen duen txapa jartzen du beti soinean.

Euskaldun berria da Velasco, eta aitortu du hasieran kosta egin zitzaiola zerbitzuko erabiltzaile euskaldunekin hizkuntza horretan mintzatzeko urratsa egitea. "Euskaraz egiteko gai nintzen, baina halako beldurra sentitzen nuen. Azkenean, txapa jantzi, eta euskaraz egiten hasi nintzen gaixoekin".

Ez da damutu. Are gehiago, hainbat kasutan euskaraz egitea arretarik egokiena emateko berme izan dela nabarmendu du erizainak. "Zahar etxe batetik deitu gintuzten behin. Emakume bat artatu behar izan genuen. Oso urduri zegoen. Lasaitzeko zerbait ematea nahi zuten hango langileek. Ez zuen behar izan, ordea. Galduta zegoen, eta gelara itzuli baino ez zuen nahi. Gauez zen, eta momentuko urduritasunaren eraginez ezin zuen gaztelaniaz azaldu zer gertatzen zitzaion. Euskaraz mintzatu nintzen harekin, eta berehala lasaitu zen".

Osasungoa Euskalduntzeko Erakundeko kide da Velasco, eta erakunde bereko kide Arantza Zabala erizainarekin batera, Erizaintzako ikasleekin partekatu ditu bere esperientziak. Ikasleok ere badute zer erran hizkuntzak beren lan jardueran duen garrantziari buruz. Batek kontatu du ospitalean praktikak egiten ari zenean beti isilik zegoen gaixo bat ezagutu zuela, eta hitz egiten hasi zela ikaslea euskalduna zela jakin zuenean. Bertze batek, berriz, alzheimerrak jota zegoen emakume euskaldun bat artatu zuela bere praktiketan, eta urduri zenean, euskaraz egiten ziotenean lasaitzen zela.

Diagnostiko okerra

Ikasleon kontakizunak entzun ditu Lesakako osasun etxeko familia mediku Irune Tubiak. Bere lanean ere izan ditu antzeko egoerak. Herritarrek euskaraz ikasteko eta osasun zerbitzuetan euskaraz arta ditzaten duten eskubideaz harago, diagnostiko bat egiteko orduan hizkuntzak errateko duena nabarmendu du sendagileak.

Larrialdietan izandako kasu bat ekarri du gogora Tubiak. "Iktusa izandako gizon bat etorri zen. Aurretik euskalduna ez zen mediku batek artatu zuen, eta gaixoaren historia klinikoan jaso zuen iktusak eraginda ez zela gai esaldiak osatzeko. Harekin euskaraz hitz egin nuen, eta ez zuen inolako arazorik. Kontua zen gaztelaniaz ez zela esaldiak osatzeko gai, hizkuntza ez zuelako menperatzen. Diagnostikoa okerra zen; gertatzen dira halakoak".

Diagnostikoan sor daitezkeen hutsak bazter utzita, larrialdietara ailegatzen diren erabiltzaile anitz urduri eta kezkatuta egoten direla erantsi du medikuak, eta euskaldunek eskertzen dutela profesional euskaldun batekin hitz egin ahal izatea. "Lankideek niregana bidaltzen zituzten euskaldunak, konturatzen zirelako askoz ere lasaiago egoten zirela". Nork bere hizkuntzan hitz egin ahal izateak osasun zerbitzuaren kalitatea bermatzen laguntzen duela argi du Tubiak.

Orain Lesakan ari da lanean, baina berriki Arantzako osasun etxean eman zituen bi aste. "Adin bateko jendea etortzen zen, eta erizainari galdetzen zioten medikua euskalduna ote zen; erizainak azaldu zidan kontua zela medikuak euskaraz ez bazekien seme-alabekin itzuli nahiago izaten zutela". Bazekitelako zailagoa izanen zela mediku erdaldunarekin komunikatzea.

Profesionalek eta ikasleek argi dute euskara eskubide eta berme badela osasunaren arloan. Administrazioak, ordea, ez du hain garbi auzia. Ez, behintzat, datuen arabera. "Eremu euskaldunean, 70 lanpostutan baino ez da euskara eskakizuna; eremu mistoan, berriz, bakarrean". Zehazki, Nafarroako Ospitale Guneko 6.142 lanposturen artean, erizain postu bakar batean da euskara eskakizuna. Hori da egungo egoera; eta eremu euskalduneko postu horien artean daude sendagileak, erizainak, gizarte langileak eta administrariak.

Nafarroako Gobernuak administrazioan euskara arautzeko dekretua onartu zuen iaz, eta urtebeteko epea zehaztu zien departamentuei, nork bere euskara plana egin zezan. Asmoa da departamentuek beren beharrak jasotzea plan horietan. Oraindik ez dituzte aurkeztu.

Erizaintza ikasketen arloan, Nafarroako Gobernuak eta Nafarroako Unibertsitate Publikoak badute zer erran euskaraz eskaintzeko aukerari buruz. Ikasleek euskalgintzako ordezkariak izan zituzten lagun parlamentuan egindako agerraldian. Maite Inda da ordezkarietako bat, eta argi eta garbi egin du ikasleon mezuaren alde: "Erizaintza ikasketek dute euskaraz egin ahal izateko aukera gehien, ikasle euskaldunen kopurua kontuan hartuta; gainera, ikasketa horien bidez zerbitzu publikoa eskainiko duten profesionalak trebatzen dira; ondorioz, herritarren hizkuntza eskubideak bermatzen lagunduko dute".

Behatokiko ordezkari Arantxa Aranburuk bat egin du Indarekin. Azaldu du Arartekoarekin jorratu dutela auzia, eta erakunde horrek ere egin duela Erizaintza euskaraz eskaintzeko aukeraren alde. Nafarroako Gobernuko Hezkuntza Departamentuak babestu du proposamena; NUPek, ordea, "zailtasun teknikoak" jarri ditu mahai gainean aukera hori bazter uzteko.

Ikasleek eta euskalgintzako ordezkariek parlamentuko taldeei eskatu diete laguntza Erizaintza euskaraz ikasi ahal izateko urratsak egiteko, parlamentuak asmo horrekin bat egin baitzuen otsailean onartutako mozio baten bidez.

Bitartean, euskaraz ikasteko eskubidearen alde lan egiten jarraituko dute Erizaintzako ikasleek, berretsi dutenez. Euskaraz ikasi ahal izateko, hain zuzen, Nafarroatik kanpo joan behar izan dute hainbat Erizaintza ikaslek. Haietako bat da Irati Lasa. Idatziz hartu du hitza parlamentuan, "bazterketa" salatzeko.

NUPen gelditu direnek ikasgai eta erdi dituzte, egun, euskaraz, lau urteko ikasketetan. Euskaraz ikasteko dituztenak ez dira aurkitutako oztopo bakarrak. Kanpaina hasi dute ikaskideen artean sinadurak biltzeko, ikasketak euskaraz eskatzeko, eta ez dute beti jaso euskaraz ez dakiten kideen elkartasuna. Azaldu dute hainbat ikaslek uko egin diotela sinatzeari, "lanik gabe gelditzeko beldur" direlako. "Mito anitz dago; tartean, euskaraz egiteagatik puntu pila lortzen dugula", erran du Tubiak. Bertako hizkuntzak jakitea "gutxienekoa" dela argi du. Hizkuntzek balio erantsi bat ematen dutela.

Isildu nahi ez dutenen ahotsa
Mai 25, 20182018-05-24Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Isildu nahi ez dutenen ahotsa

Edurne Elizondo

Harrotasun eroaren eguna izan da igandekoa. Lehendabizikoz antolatu dute dibertsitate mentala eta sufrimendu psikosozialeko esperientziak izan dituztenek. Manifestazioa egin zuten, larunbatean; igandean, aldarrikapena bestarekin nahastu zuten, eta kontzertuak eta bazkaria antolatu zituzten. Parte hartzaileen artean izan zen Sergio Saldaña Soto (Iruñea, 1976). Duela bost urte, Tengo trastorno bipolar izenburuko liburua argitaratu zuen; asteon, berriz, Dicen que tengo trastorno bipolar, reflexiones sobre mi locura aurkeztu du. "Ilusioak galdu, eta esperantzak irabazi ditut. Helduagoa naiz orain. Nork berea du kontatzeko, eta nik nire esperientzia ekarri nahi dut eztabaidara".

Dibertsitate mentalari buruzko eztabaidaz ari da Saldaña Soto; zehazkiago erranda, dibertsitate mentala artatzeko moduei eta psikiatriaren ereduei buruzkoaz. Harrotasun eroaren egunaren gisako ekinaldiak erakusten ari dira buruko osasuneko zerbitzuetako erabiltzaileak urratsak egiten ari direla boteretzeko, eta, Saldaña Soto bezala, ahalegina egiten ari direla nork bere bizipena kontatzeko. Ahalegin eta ahalduntze prozesu horren adierazgarri dira, adibidez, Nafarroan lanean ari den Mejorana elkartea, bai eta talde horrek berak bultzatuta sortu duten Nafarroako Giza Eskubideen eta Buruko Osasunaren Plataforma ere.

"Gizarteak, nahi ez badu ere, errateko duguna entzun beharko du. Ez dago atzera bueltarik. Nork berea kontatzen duenean, kontakizun horrek badu balio erantsia", nabarmendu du Saldaña Sotok. 1994. urtean egin zioten diagnostikoa: nahasmendu bipolarra. Duela bost urte argitaratu zuen bere lehendabiziko liburuan, honela azaldu zituen bere helburuak: "Nire bizipenak partekatu nahi izan ditut. Nire esperientziatik abiatuta, nahasmendu bipolarra zer den kontatzeko. Dramatismorik gabe. Ez dugu biktima bilakatu behar. Nire liburua ez da gaitzari buruzko tesia. Nik kontatzen dut nire nahasmendu bipolarra zer den".

Autokritika

Oraingo bigarren liburuan, bere buruari egin dio kritika, lehenik eta behin. "Lehendabizikoan erabili nuen umorea, adibidez, bazter utzi dut". Ez da damutu argitaratu izanaz, baina jendaurrean bere esperientzien berri zabaldu izanak "ondorioak" izan dituela aitortu du: "Espero nituen. Ezusteko anitz hartu dut; haietako anitz onak, eta batzuk txarrak". Emaitza, oro har, "ontzat" jo du, dena den: "Liburuak nik uste baino anitzez ere bide luzeagoa egin du. Hamaika aurkezpen eta hitzaldi egin nituen, eta hedabideek ere nik nahi nuen bozgorailua eskaini zidaten", azaldu du egileak.

Dibertsitate mentala dutenen ahotsak entzuteko "beharra" dagoela argi du Saldaña Sotok, eta, horregatik, "txalotu eta eskertu" egin du Mejoranaren gisako elkarteak egiten ari diren lana. Los Perro Verde, Kataluniako ActivaMent eta Asturiasko (Espainia) Hierbabuena ere aipatu ditu.

Dibertsitate mentala dutenen bultzadak "erakundea" du aurrean. Horixe erantsi du. Aspaldiko inertziek psikiatriaren esparruan duten indarra nabarmendu du, batetik, eta, bertzetik, profesionalen eta erabiltzaileen artean sortzen diren "botere harremanak" bazter uzteko zailtasunak badirela. Hala eta guztiz ere, urratsak egiten ari direla uste du, eta egoera, jada, ez dela berak diagnostikoa jaso zueneko garaikoa bezalakoa. "Ezta duela bost urtekoa bezalakoa ere". Nafarroan, Jose Antonio Intxauspe eta Mikel Valverde psikiatrak egiten ari diren urratsak nabarmendu ditu Saldaña Sotok. "Bertze eredu baten alde ari dira, eta haiek erraten dutena estatu osoko erakundeetan ari dira entzuten. Poliki, baina bagoaz aurrera".

Gizarte osoak egin behar du aurrera, idazleak erantsi duenez. Batetik, "ezberdintasunari zor zaion errespetuak" gizarte hobe bat ekarriko duelako; eta, bertzetik, OME Osasunaren Mundu Erakundeak zabaldutako datuen arabera populazioaren laurdenak izanen duelako "sufrimendu mentala". Gaur estigmak ezarritako marraren alde batean dagoena bertzean egon daiteke bihar.

Nork bere buruari ezarritako estigma ere aipatu du Saldaña Sotok. "Argi dut boteretuko nauen ikuspegi batetik egin behar dudala lan, eta, horretarako, bide bat da estigma horren alde erabili izan diren hitzak gure egitea; ero hitza, adibidez". 5 urteko semea du Saldaña Sotok. Hari eskaini dio bigarren liburua. Bere "motorra" dela nabarmendu du. Ezberdina errespetatzen irakatsi nahi dio idazleak semeari. Helburu horrekin lotu du asteon aurkeztutako lana, hain zuzen. Hitz egin nahi du; berea kontatu. Nahi duen aldaketa eragiteko.