“Azken kolpea” saihestu nahian
Aza 3, 20172017-11-03Albisteak, Asteko Gaiak0

“Azken kolpea” saihestu nahian

Iker Tubia

Mañueta plazan sortua da Odei Ruiz, Iruñeko Alde Zaharreko bizilaguna. Gogoan du txikia zenean jende asko joaten zela merkatura. Bestetan eta larunbatetan jende gehiago ibiltzen zen auzoan, baina normalean "lasaiagoa" zen Alde Zaharra. "Auzo bat zen, besteak bezala". Parkerik edo futbol zelairik ez zutenez, Burguen plazan aritzen ziren jolasean, lau jertserekin ateak sortuta. Frontoian ere aritzen ziren ijitoekin. Orain, 26 urte ditu. Merkatuaren goiko partean supermerkatua eta kafe antzokia daude lehen postuak ziren tokian, futbol zelai inprobisatua ostatu baten terraza bihurtu da, eta baliteke hari begira hostel erraldoi bat izatea hemendik gutxira.

Kezka piztu da Alde Zaharrean. Kezka bazen, masifikazioak eta onddoak bezala ugaritu diren tabernek sortu duten egoerarengatik, baita betiko dendak irentsi dituzten saltoki handiengatik ere. Orain, beste proiektu handi baten itzalaren beldur dira, eta kalera atera dira Unzuren eraikinean sortu nahi duten aterpetxe erraldoiaren aurka. Ostegunero, elkarretaratzea egiten ari dira Udaletxe plazan, eta bertan agertzen dituzten karteletan irakur liteke arazoaren muina: "Alde Zaharra ez dago salgai".

Dirudienez, 275 ohatze eskainiko ditu Unzun egin nahi duten aterpetxeak. Hasiera batean multinazional baten esku zen proiektua, baina, zarata hastearekin batera, Espainiako enpresa baten esku geratu da. Ereduarekin ere zalantza handiak daude. Hasieran, erromesentzat zen, eta, orain, familientzat omen da. Alde Zaharrean Bizi elkartea berehalaxe atera da kalera, sinadurak biltzen ari da, eta hasi zaizkie elkarte gehiago batzen. Bide beretik, Iruñerrian aterpea eskaintzen duten 58 negoziok proiektuaren aurkako idatzi bat sinatu dute.

AZ Ekimena taldeak auzo ereduari buruzko jardunaldiak egin berri ditu. Bertan, Unzuko aterpetxearen kezka agertu da. Auzoan diren arazoen zerrenda egin zuten, eta lehentasunen arabera sailkatu. Jardunaldietan parte hartu zuten ehun bizilagunen aburuz, Unzurena lehentasunezko afera da. Hala, ostalaritza, masifikazioa eta turismoa landuko dituen talde bat martxan jartzea erabaki dute. "Auzokideen plataforma bat osatzea erabaki dugu, ez dadin soilik Alde Zaharrean Biziren kontua izan. Kezka handia dago, eta, proiektua gelditzen saiatzeko, modu kolektiboan aritu behar gara", azaldu du Tomi Iragi AZ Ekimeneko kideak. Orain, indarrak biltzeko lanean ari dira. "Hostel-a lehentasunezko eta urgentziazko afera da, eta aktibatu beharra dugu".

Alde Zaharrean Bizi elkarteak agudo erreakzionatu du. Hiru urte daramatzate auzoan dauden arazoen aurka borrokan. Bertako kidea da Ana Diez de Ure, eta, hark dioenez, egindako lanari esker auzokideen artean kontzientzia piztu da, eta horrek ahalbidetu du protestetan jende gehiago biltzea. Dioenez, azken 30 urteetan eraiki den aterpe negoziorik handiena litzateke. Iruña Park izan zen azkena. Izan ere, 275 lagun sartuko lirateke, Alde Zaharrean dauden aterpetxeetan sartzen direnenak, udalaren aterpetxeak aintzat hartuz. "Erabateko masifikazioa dago. Tabernekin erabat apurtu da oreka, eta honekin are gehiago apurtuko da. Hau erokeria da", kexu da Diez de Ure.

Haren aburuz, auzoko egoera makurtu baizik ez luke eginen horrelako proiektu handi batek. Gainera, proiektuari atea irekita proiektu erraldoi gehiagori atea irekitzen ahal zaiolakoan dago. Horrelako proiektuak hartzen dituen auzo ereduaren aurka agertu da, ez dutelako urte osoko sanferminik nahi: "Turismoa ongi dago, baina neurrian eta auzoa errespetatuta. Honekin, behar ez dugun turismo mota bat etor liteke. Ikusten dugu sanferminak zer diren, zer den beste hirietan dagoen turismoa, eta hori ez dugu nahi".

Barneraino sartu dira

Ruiz ere kezkaturik agertu da egoerarekin, eta horrek eraman du protestetan parte hartzera. "Beharrik ez badago, negozioa egiteko nahia dago atzean. Aterpetxea izanda, kontsumo handia eginen duen jendea erakarri nahiko dute. Alde Zaharra festa egiteko tokia bihurtu baita", esan du. Hori, auzokideen lepotik, edo haiek kontuan hartu gabe. Haren aburuz, auzoa interes pribatuen arabera antolatzeko plana 1990eko hamarkadan hasi zuen UPNk. Antolaketa "serioa" eta "orokorra" egin zutela dio. "Pixkanaka sartu dira inbertsore pribatuak, eta barruraino sartu dira. Antolaketa horren zatirik handiena egina dago".

Atzera egiteko ezintasunaren aurrean helburua aurrera egiten ez uztea izan beharko lukeela uste du. Horretarako, mobilizazioa da tresnarik eraginkorrena haren ustez. "Instituzioak mugitzeko beharra dago, eta, mobilizazioaren bultzadarekin, errazago jar daitezke mugak". Baina mobilizazioa ez dago Euskal Jai gaztetxearen aldeko edo Gaztelu plazako aparkalekuaren kontrako garaietan bezain sasoiko. Diaz de Urek uste du batzuk lokarturik daudela, baina, era beran, ohartarazi du 2006tik tabernak ugaritzen hasi ziren urtetik bizilagunen %13 galdu dituela Alde Zaharrak. Jendea galtzen ari dira.

Ez dira bizilagunak proiektuarekin kezkaturik dauden bakarrak. Aterpetxe txikiei zuzenean eragin diezaieke; beraz, Jimmi Errea Katedral Enparantza aterpetxeko jabea buru-belarri ari da proiektu erraldoiaren aurka lanean. Azaldu duenez, sanferminei esker jarraitzen dute aurrera. "Orain, bost hilabetez, ia ez da erromesik pasatzen hiritik. Ez dago horrelako munstro bat eraikitzeko eskaririk. Iruñearentzat neurriz gabekoa da", dio. "Familiei dagokienez, urritik Aste Santura bitartean ez dago turismo askorik; aste tartean askok ixten dugu". Horregatik, eta diseinatu duten moduagatik, Erreak argi du aterpetxe erraldoiak kostu txikiko turismoa bultzatu nahi duela. "Prezioak jaitsita, gainerakoak txikitu nahi gaituzte. Behin sartuta, gainera, ezinezkoa izanen da kanporatzea".

Egoera horretan, Iruñeko Udalak ez du erabat argitu bere jarrera zein izanen den. Joxe Abaurrea Iruñeko Hirigintza zinegotzi eta alkateordeak dioenez, egoera "konplexua" da. "Udalak lizentziak ematerakoan ez du iritzirik. Lizentziak ekintza arautuak dira; ez dago ezetz esateko biderik, soilik legezko kontrola egin daiteke", esan du. Hala ere, aurretik turismo plan estrategikoa prestatzen ari direla gogorarazi du, turismo iraunkor bat lortzeko bidean.

Ostalaritzako desorekei aurre egiteko lizentziak eten zituztela gogora ekarri du. "Egoera berean gaude ostatuei dagokienez?". Oraindik ez dute erabaki, baina hausnarketa egiten ari dira. Tabernena oso agerikoa zela dio; beraz, kasu honetan ere "oso justifikaturik" egon behar du antzeko neurririk hartzeko. "Eztabaida irekia behar da. Gure konpromisoa da gogoeta egitea". Horrekin batera, azaldu du auzokideen kezkak aintzat hartzen dituztela, gaiarekin "sentibera" direla, eta auzokideen eskakizun gehienekin bat egiten dutela auzo ereduari dagokionez: "Guk beti lehenetsiko dugu Alde Zaharra auzoa izatea, eta bizitzeko aukerak izatea".

Diez de Urek onartu du udalarentzat ez dela erraza, baina, era berean, auzo eredua argi ez izatea leporatu die zinegotziei. Ezkerreko alderdi gisa, aterpetxearen aurkako jarrera publikoa agertzea nahi du. "Hori minimo bat da". Salestarretako dorreekin izan duten jarrera bera izateko eskatu die. Orain, mozioa aurkeztuko dute udalean. Erronka handia du Iruñeko Udalak Alde Zaharrean. Oreka berreskuratzea ez da erraza izanen, baina aterabideren bat bilatu behar da. Bien bitartean, bizilagunak "azken kolpea" saihesteko prestatzen hasi dira.

Aza 3, 20172017-11-03Laguntzaileak0

Alde Zaharrean daude AirBNBren etxe gehienak

Iruñean 738 ostatu eskaintzen ditu AirBNB enpresak.%43 etxebizitza osoak dira, eta gainerakoak, logelak. Donostian, adibidez, %74 dira etxebizitza osoak. Eskaintza gehiena Alde Zaharrean dago. Gainera, hori da dentsitate handieneko auzoa: 100 etxebizitzatik 3,7k gisa horretako ostatua eskaintzen dute.

Alde Zaharrean Bizi elkarteak salatu duenez, auzoan AirBNB bidez eskaintzen diren apartamentuen %28 etxe agentziekin lotutako jabeen esku daude, eta hainbat etxeren jabe dira.

Aza 3, 20172017-11-06Albisteak0

Memoriari so egiteko bidea

Kattalin Barber
Egin dezagun memoriaren ibilbidea. Bidaia bat, gure historian eta gure herrian barrena. Sartaguda ezagutzeko eta haren iragana berreraikitzeko proposamena da hau. Hemen berean, memoriaren parkean hasiko da, eta hilerrira eramanen gaitu....

“Ordainketarik ez balego, prostituzioa ez litzateke existituko”
Aza 3, 20172024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Ordainketarik ez balego, prostituzioa ez litzateke existituko”

Kattalin Barber

Gizarte langilea da Maria Jose Barahona (Madril, 1964), eta 30 urte baino gehiagoko esperientzia du prostituzioaren kontsumitzaileak aztertzen. Emakumeak salgai? izeneko jardunaldietan parte hartu zuen joan den astean, Iruñeko Hezkuntza departamentuko areto nagusian. Boterea, diskriminazioa eta desorekatutako harremanak bukatu nahi ditu, prostituzioa eta salerosketa harreman horien oinarri baitira, haren ustez.

Gizonen arduraz ari zarenean, zer esan nahi duzu?

Prostituzioa existitzen da dirua tartean dagoelako. Ordaintzearen ondorioz existitzen da prostituzioaren fenomenoa. Prostituzioaz ari garenean, emakumea da prostituta, eta gizona, berriz, ordaintzen duena. Hortaz, esaten badugu diruak sortzen duela sexu industria, ardura gizonena da. Eskaerarik ez badago, ez dago eskaintzarik. Ordainketarik ez balego, prostituzioa ez litzateke existituko.

Nola definituko zenuke prostituzioa?

Prezio baten bidez emakume baten gorputza erabiltzeko sarbidea da. Hortaz, emakumearen sexu organoen eta beste parte batzuen erabilera, eta gehiegizko erabilera dago. Horren helburua sexu plazera eta plazer psikologikoa lortzea da.

Zure ikerketetan kontsumitzailea izan duzu ardatz. Zergatik ordaintzen dute gizonek?

Dirurik ez balego, emakumea ez litzateke kontsumitzailearekin egonen, emakumeak kontsumitzaileak duena behar duelako: dirua. Gizonen helburua plazera lortzea da. Baina fantasiazko egoera da, eta prostitutek rol zehatz bat dute: panpina zoriontsuaren papera egiten dute, gizona unibertsoaren erdigunea sentitzeko. Azken finean, film pornografiko bat da: ordaintzen duenak aukeratzen du zer-nolako emakumea nahi duen, eta esaten dio zer egin behar duen. Boterea lortzen dute dirua dutelako. Emakumeak haien esanetara daude.

Kontsumitzaileei dagokienez, ez dago profil zehatzik. Zergatik?

Ez da existitzen profil zehatzik, dakigun bakarra da gizonak direla. Sexua izateko ordaintzen duten eta ordaintzen ez duten pertsonen artean ez dago desberdintasunik, ezta ezaugarri bereizgarririk ere. Ondorio horretara iritsi dira ikerketa guztiak. Prostituzioaz hitz egiten dugunean, bakoitzak bere buruan irudi bat du: emakume bat ageri da. Baina kontsumitzaileei buruz ez dugu irudirik. Prostituzioa ez dute emakumeek sortu, gizonek baizik, eta onuradun nagusia sexuaren industria da. Prostituzioaren historian prostituten ezaugarriak oso definituta daude, baina apenas aipatzen den nor den kontsumitzailea. 2000. urtetik aurrera, gure ikerketen ikuspuntua aldatu genuen. Oso gogorra izan zen ikerketa, oso zaila zelako gizonak aurkitzea. Ez genekien nora jo genezakeen haiek aurkitzeko. Ez dago harrotasunik sexu ordainketan, eta ezkutaturik daude.

Gizonak abiapuntua dira prostituzioa ikertzeko?

Bai, abiapuntua eta helmuga. Elkarrizketatu ditudan kontsumitzaile guztiek berdin esaten dute: emakumeak ongi tratatzen dituztela eta onak direla. Gaiztoak besteak dira. Askok esaten dute emakumeak han daudela nahi dutelako. Libreak direla, gustatzen zaiela prostituzioan aritzea, eta haiekin oso ongi pasatzen dutela. Horrelako erantzunak jaso ditut, baina bitxia da, inork ez du nahi bere alaba edo arreba prostituta izatea. Gizonek kontsumitzen dute prostituzioa, baina aurpegi publikoa beti emakumeak dira; haiek itzalean gelditzen dira.

Prostituzioa bateraezina da emakume eta gizonen berdintasunarekin?

Bai, dudarik gabe. Ez dago berdintasunik prostituzioan. Krisi ekonomiko larria izan dugu, oraindik ere badugu, eta krisi ekonomikoetan kaltetuenak beti emakumeak dira. Lanik ezean, beste irteera bat dugu: prostituzioa. Desoreka estrukturala pairatzen dute emakumeek. Prostituzioan hiru diskriminazio mota izaten dira: generoa, klasea eta arraza. Non daude emakume dirudunak prostituzioan? Zergatik ez dago hemen Frantzia edota Ingalaterrako prostitutarik?

Prostituzioa existituko litzateke patriarkala ez den sistema batean?

Ez. Patriarkatua egoera unibertsala da, baina alda daiteke. Aldatu behar dugu. Kontuan izan behar dugu emakumeak beti desberdindu garela ama eta prostituten artean. Beste era batera esanda, zintzoen eta lizunen artean. Baina desberdindu gaituena gizona da. Zuk galdetzen badiozu prostituta bati zergatik ordaintzen duten gizonek sexua izateko, esanen dizu: "Etxean ez diotelako ematen behar duena". Zuk galdetzen badiozu prostituta ez den norbaiti zergatik ordaintzen duten gizonek sexua izateko, erantzuna izanen da: "Prostitutak zikinak eta lizunak direlako". Gizona da alde batetik bestera libreki ibiltzen dena; gu, ez.

Zer urrats egin behar dira?

Gizartearen sentsibilizazioa behar dugu, beste mota bateko gizartea eraikitzeko, berdintasun balioekin, estigmatizaziorik eta diskriminaziorik gabe. Modu berean, sentsibilitate politikoa behar dugu.

Nola uste duzu garatu behar dela auzia feminismoan?

Emakumeek haien gorputza saltzeko eskubidea dutela esatea da ezkutatzea gizonek erosteko eskubidea dutela. Arazoa da sexuaren industrian diru asko dagoela, eta interes ekonomikoak handiak direla. Progresista da esatea prostituta izatea librea dela? Hori da neoliberalismoak esaten duena, baina niretzat ez da batere progresista. Aristotelesek esaten zuen askatasuna dela aukerak izatea eta horien artean hautatzea, baina, betiere, aukeratzeko premiarik ez dagoenean. Emakumeek ez dute aukeratzen, ez dutelako beste erremediorik. Batzuetan egoera behartua da, hirugarren pertsonak daudelako atzean. Beste batzuetan, beharrezkoa, proxenetarik ez dagoen arren emakumeek ez dutelako alternatibarik. Ez dago hautu librerik alternatibarik ez badago. Horrela bakarrik alda daiteke egoera. Prostituzioa indarkeria da, baina inork ez dio ezer esaten klub batetik ateratzen den gizonari.

Zer gertatuko litzateke seinalatzen badira, edo argazkiak ateratzen bazaizkie?

Niri berdin zait zenbat gizonezkok ordaintzen duten, niri inporta zaidana da zergatik ordaintzen duten, eta zer gertatzen den ordaintzen dutenean.

Memoriari so egiteko bidea
Aza 3, 20172017-11-03Albisteak, gaiak0

Memoriari so egiteko bidea

Kattalin Barber
Egin dezagun memoriaren ibilbidea. Bidaia bat, gure historian eta gure herrian barrena. Sartaguda ezagutzeko eta haren iragana berreraikitzeko proposamena da hau. Hemen berean, memoriaren parkean hasiko da, eta hilerrira eramanen gaitu....

Sagarren eta soken beste zentzu bat
Aza 3, 20172017-11-03Albisteak, gaiak0

Sagarren eta soken beste zentzu bat

Iker Tubia
Iruritan gertatu zen. Danbolin nagusiak dira sokadantza irekitzen dutenak, baina bikotea behar dute. Danbolin nagusien lagunek bikoteak aurkezten dituzte. Egun hartan bi neskari eskatu zieten plazara ateratzeko, eta haiek, ezetz. Bat-batean,...

Aza 3, 20172017-11-03Albisteak, Iritzia0

#Izugarria

Lohizune Amatria

Iritsi da udazkena. Benito Lertxundi jarri dute irratian; eguraldiari tarte luze xamarra eskaini diote telebistan, eta sare sozialetan Iratiko oihana bisitatzeko gonbita egin dute. "Irati, Pirinioetako oihan magikoa. Udazkeneko plazera. #Bidaiatu. #Ezagutu". Arrazoirik ez zaio falta tituluari: ederra jartzen da Iratiko oihana hori, gorri, laranja eta marroi kolorez tindatzen denean. Eta, bisita egitea erabaki duzun egun horretan eguraldi ona egiten badu, gainera, mirari bilakatzen da bidaia.

"Irati, argazkigintzaren paradisua. #Izugarria. #Bilatu. #Aurkitu". Ez da zaila, ez, Twitterretik hartutako beste mezu horrek dioena egitea. Irati bilatu eta aurkitzea erraza da; Iruñetik ordubetera baino ez dago. Errepidea oso ona ez dela esango dizuete zenbaitek; baina lasai, Iratiko oihanak merezi du, "#izugarria" baita.

Mendietako zuhaitzen eraldaketari erreferentzia eginez, "udazkeneko sorginkeria Nafarroako Irati oihanean", zioen beste mezu batek. Sorginkeria zeinek eragin ote duen galdegin diot neure buruari hura irakurtzean. Aldaketa ez baita soilik zentzu horretan izaten. Iratin ez da dena hori, gorri, laranja eta marroi kolorekoa. Oraindik ere sare sozialetan batera eta bestera dabiltzan artikuluak auto ilara luze bihurtu dira azken asteotan. "#Turismoa".

Bai bertakoentzat eta bai bisitarientzat ere eremu deseroso bilakatu da parajea. Orduak eman behar izan dituzte gidari askok zain; zenbait, gainera, Iratira sartzeko aukerarik gabe geratu dira, eta autoarekin buelta emateko egin dute ilara. Argazki idilikorik gabe itzuli dira etxera. Iratik bi sarrera ditu, Otsagabikoa eta Orbaizetakoa. Bigarren horretan egon nintzen ni udazkeneko lehenengo zubian, eta lehenengo pertsonan bizi izan nuen sortu zen auto-ilaretako bat.

Arratsaldeko zazpi eta erdiak ziren. Nahita, berandu xamar igo ginen portura, bordara jaitsi behar genituen ardi batzuen bila. Baina autokarabanekin eta furgonetekin lo egiteko prestatuta dagoen Arrazolatik pasatzean zanpatu behar izan genuen frenoa. Hirietan ohikoagoa izaten den irudia genuen aurrean: aparkatzeko tokirik ez, eta gidari zenbait haserre aurpegiarekin. Guri ere aldatu zitzaigun aurpegia egoera horren aurrean. Tarte batez zain egon ondoren, baina, jarrera hori lagungarria ez dela konturatu nintzen.

Gero eta ohikoagoa den eszena da kolapsatutako Irati oihanarena. Gaur egun, eremu honek ez du hainbeste turista hartzeko azpiegiturarik. Baina, eskualdearen gainbehera kontuan izanda, besteen artean, beharrezkoa du turismoa. Hortxe arazoa: bertakoek eta turistek lilura galdu dute egoeraren aurrean. Denen arteko elkarbizitza eta oreka bilatu beharko da, beraz.

Zaraitzuk aurreratu du jada aparkaleku handiago bat egiteko nahia. Iruditzen zait, baina, izozmendiaren puntan dagoen arazoa konpontzeko neurrietako bat izango dela planteatu duten hori. Muinera jo beharko da irtenbidearen bila, eta, lan horretan, bertako bizilagunak, instituzioak eta Nafarroako Gobernua eta Landa Garapenerako departamentua beharko ditugu.

Adiskidetzeko bidean, alkateak motor
Aza 3, 20172017-11-03Albisteak, Iritzia0

Adiskidetzeko bidean, alkateak motor

IDOIA ZABALETA / ARP

Joan den larunbatean, alkateen bilkura antolatu zuen Foro Sozialak Iruñeko Kondestablearen jauregian. Nafarroan "bizikidetza berri bat" bultzatzeko helburua agertu zuen foroak, eta bide horretan alkateei "motor" izateko eskatu. "Udalak herritarrengandik gertuen dauden instituzioak dira, eta, horrela, prozesuaren arrakasta eta behetik goranzko perspektiba bermatuko dira", azaldu zuten. Horrekin batera, ETAri eta agintariei gatazkaren irakurketa "kritikoa", "eraikitzailea" eta "partekatua" egiteko eskatu zien Foro Sozialak.

Norabide berrian aurrera
Urr 27, 20172017-10-27Albisteak, Asteko Gaiak0

Norabide berrian aurrera

Iker Tubia

Bestondo goxoa utzi du 10. urteurreneko bestak. Ondorioak begi-bistakoak dira. Uharten, artilez egindako koloretako bufandak zintzilik ageri dira nonahi. Joan den larunbatean, Uharteko arte garaikideko zentroak besta antolatu zuen bere urtemuga ospatzeko eta jendearekin biltzeko. Polemika, ezjakintasuna eta noraeza agerikoak izan dira ibilbidearen hainbat unetan. Hori hautsi, eta proiektu berria sendoa dela erakutsi du Uharteko zentroak.

2007. urtean inauguratu zuten arte garaikideko zentroa. Bi ekitalditan egin zuten. Lehenbizikoa inaugurazio hutsa izan zen, adiera guzietan. Inaugurazio bat baizik ez zen izan, oraindik hutsik zegoen zentro baten aurkezpena. Apirilean izan zen hori, kalean uhartear batzuek, pankarta eskuan, protesta egiten zuten bitartean. Bigarrena, berriz, urte bereko azaroan izan zen. Orduan bai, orduan zentroak bazuen zer eskaini.

Inaugurazio horretan izan ziren gaur egun zuzendaritzan dauden lau emakumeak. Oskia Ugarte zentroko kudeatzaile eta koordinatzaileak gogoan du anekdota esanguratsu bat. Eskailerak jaisten ari zen, aurrean gizon eta emakume zaharrak zituela. Behean bi emakume zeuden, performance bat egiten. Bata lurrean etzanda, bestea lurrera so. Gizona larritu zen, zerbait gertatzen zitzaiola uste zuen, eta aldamenekoari esan zion lagundu behar ziotela. Nafarrak ez zeuden arte garaikidea ikustera ohituta.

Hamar urte igaro dira ordutik. Ibilbide horretan bi osagai nabarmen izan dira: polemika eta ezjakintasuna. Hasieran, uhartearrak proiektuaren aurka agertu ziren. Zentroa udalak eraiki zuen, bederatzi milioi euro gastatuta. Gerora, Nafarroako Gobernuaren ekarpena milioi batekoa baizik ez zen izan. Urtean 1,2 milioi euroko aurrekontua behar zuen zentroak, udalaren aurrekontuaren %20. Egoerak ez zuen luze iraunen.

Uhartekoa 6.500 metro koadroko eraikina da. Haietatik 2.300 erakusketa aretoetarako diseinatu zituzten. "Eraikin erraldoi eta hotza zen; Uharte bezalako inguru batean ez zuen tokirik. Sentsazio hori gogoan dut, baina aldatuz joan da urteek aurrera egin ahala eta eraikin honekin izan dudan harremanarekin", azaldu du Nerea San Millan zentroko hezkuntza arduradunak. Garai hartan bi pentsamendu kontrajarri izan zituen Ugartek: "Zer egiten du honek Uharten?" eta "Tira, hau aukera". Nerea de Diego zentroko arte bisualen arduradunak ere gogoan du une hura: "Jakitun ginen kontainerrak eraikitzeko garaia zela, eta arazoa gerora etorriko zela, hori edukiz bete behar zenean".

Herri guzietan kultur etxe handiak eraikitzeko urteak ziren, baina helburu zehatzik gabe. Edukirik gabeko edukiontziak ziren. Uhartekoa ere bai. "Edukian ez duzunean pentsatzen, ondorioa da ez duzula etorkizuneko begiradarik, eta proiektuak aldatuz joan behar du ahal duen bezala aurrera egiteko. Hori da gertatu dena", zehaztu du San Millanek.

Proiektua berehala hustu zen. Lehenbiziko urtean 1,6 milioi euroko aurrekontua izan zuen, hurrengoan 1,2 milioikoa, eta beheranzko joerari jarraitu zion 300.000 eurora ailegatu arte. Gaur egun, egoera ekonomikoa hobetu egin da: 400.000 euro dituzte jardueretarako, 90.000 euro artistak laguntzeko programarako, eta 40.000 euro baliabideetan inbertitzeko.

Hasierako aurrekontuak kontuan izanda, Uharteko Udalak nekez euts ziezaiokeen egoera horri. 2010. urtean Nafarroako Gobernuak zentroaren ardura hartu zuen. "Erabateko erreskatea izan zen. Erreskatatu edo itxiko zuten", dio Ugartek. "Kontua da ez zuela zentzurik Nafarroak ez izateak arte garaikideko zentro bat eta Uharte bezalako herri batek bai", gehitu du De Diegok. Beharren arabera jokatu izan balitz, bestelako proiektu bat sortuko zuketen, seguruenik.

Orain arte, noraezean

Arazo nagusia kultura plan estrategiko baten falta izan zela nabarmendu dute zentroko zuzendaritzako kideek. "Ez dakit utzikeria den, edo ezjakintasuna. Ez dut uste fede txarrez jokatu denik, baina ez da helburuen arabera aritu", dio Ugartek. Baziren bestelako aferak ere. Ziudadela arte garaikideko zentro bihurtu behar zuten, eta bertan Joxefa Uharteren bildumak behar zuen. Oraindik ere Ziudadelakoa birpentsatzen ari dira, eta bilduma hori Opusek du bere museoan.

Dena den, zuzendaritzako kideak itxaropentsu agertu dira, egungo gobernua plan estrategikoa prestatzen ari baita sektoreko eragileekin batera. Ugartek haien sentsazioa azaldu du: "Kultura kontseilua oso aktibo dago, eta hori berme bat da fundamentuzko plan bat izateko. Uste dut sakontasunez egiten ari direla epe luzerako plan bat".

Uharteko zentroaren historian hiru zuzendaritza aritu dira lanean. Enrique Ordoñez 2009ra arte aritu zen, eta garai horretan erakusketa handiak ekarri zituzten, aurrekontu handiak zirela aprobetxatuta. Ordura arte Nafarroan ez zen horrelako erakusketarik antolatu, eta hori baliagarria izan zitzaien artistei. "Aukera bat izan zen, ez soilik aurrekontu eta gastu handiak. Hemengo artistendako leiho bat izan zen", onartu du Ugartek.

Aurrekontuak beherakada izugarria izan zuen, baina, eta Uharteko Udala ez zen gastuari aurre egiteko gai. Egoera horretan Ordoñezek kargua utzi zuen, eta denboraldi batez zuzendaririk gabe aritu zen zentroa. Ez zen itxi, baina jarduera asko apaldu zen. 2011tik aurrera, Javier Manzanosek gidatu zuen arte garaikideko zentroa. Izendapena polemika iturri izan zen, patronatuko kide izan zelako —dimisioa eman zuen zuzendari kargua lortu aurretik—, eta zentroaren lan ildoak eta filosofia zehazteko dokumentua idaztean jokatu zuen rol nagusiarengatik.

Manzanosen garaian ez zen aurrekontu handirik izan; beraz, baliabide gutxirekin aurrera egitea tokatu zitzaion. Sasoi horretan herrira gehiago ireki zen zentroa De Diegoren aburuz. "Aurrekoa herriari bizkar emanez zegoen erabat, eta Javierrekin parte garrantzitsu hori lortu zen". Herritar asko aurka izanik, zentroa haiengana gerturatzea onuragarria zen.

Hirugarren zuzendaritza lau lagunek osatzen dute 2015. urtetik. Ugarte, De Diego eta San Millanekin batera ari da Elisa Arteta jarduera eszenikoen arduraduna. Garai berri honetan erabateko itzulia eman diote proiektuari. Hiru zuzendaritza izan diren arren, zentroaren historian bi fase bereizten dituzte zuzendariek. Lehenbiziko bi zuzendarien proiektua arte garaikideko erakusketa zentroarena izan zen. Orain, erakusketa zentro izatetik, arte ekoizpenerako gune izatera pasatu da. Egoera guziz aldatu da, nahiz eta hamar urteko ibilbidea ez duten baztertu. "Aurrekoen gauza asko hartu ditugu, noski", aitortu du San Millanek.

Aldaketak hainbat alorretan egin dituzte. Hasteko, zentroa zuzentzeko moduan, lau lagunen artean egiten dutelako. "Aldebakartasunarekin haustea askoz ere errazagoa da horrela. Lau izanda, laurehun izan gaitezke. Norberak ez du iritzi bakar bat", dio De Diegok. "Arte garaikidean praktika artistiko kolaboratiboak asko izaten dira, geroz eta gehiago. Zergatik ez eraman hori kudeaketara?", gehitu du San Millanek.

Horretaz gainera, zentroak komunitate artistikoan eta ingurunean du arreta jarria. Ekoizpenerako gune izanda, sormena bultzatzeko aukera eskaintzen du Uhartek. "Soilik erakustaldian jartzen bada arreta eta ez ekoizpenean, azkenean artea inportatu behar da", dio San Millanek. "Makurra da Madrilen bizi diren nafarren obrak inportatu behar izatea", gehitu du Ugartek. Azken finean, Nafarroa ekoizpenerako, ikerketarako eta partekatzeko gune izan daitekeela demostratu nahi dute. Alde horretatik, artistekin harreman sendoagoa dute. "Orain, artistak zentroaren parte dira; hemen bizi dira. Egunero ditugu hemen; batzuk erresidentzian, beste batzuk estudioan lanean edo gela bat publikoaren begiradapean sortzen", dio De Diegok. Gainera, gogora ekarri dute kanpoko artistak izan dituztela, atzerritik Txilekoak eta Alemaniakoak, besteak beste, eta bueltatzeko gogoa azaldu dietela.

Publikotik gertu

Zenbakiek agerian uzten zuten erakustoki gisa ez zuela etorkizun handirik Uharteko zentroak. Publiko zabala ez da haraino mugitzekoa erakusketa bat ikusteko. Bestela izan liteke esperientzia bat bizitzeko bada. Betiere, ikuste hutsari interesa kendu gabe. Baina ez da zuzendaritzak bilatzen duena. "Publikoa oso aldendurik dago arte garaikidearengandik. Guk uste dugu artearen prozesuak gertuago jarraitu eta ezagutzeak gerturatzea bultza dezakeela", dio De Diegok. Gainera, arte garaikideko proiektuak komunitatearendako oso aberasgarriak izan daitezkeela sinetsita dago.

Arte garaikidea jendeari eta zentroa herriari gerturatzea, biak dituzte helburu. Herritarrekin duten harremana hobetu dela nabarmendu dute. "Bi noranzkoetako proiektuak sortu nahi ditugu. Elkarrekin sortu nahi dugu, hori baita gune hau herriarena izateko modu bakarra", azaldu du De Diegok. Horretarako, osagai bat funtsezkoa da: denbora. Ez dago presarik. Hamar urte igaro dira, eta zuzendaritza berriarekin ailegatu da metamorfosia.

Elkarbizitzarako beste eredu bat
Urr 27, 20172017-10-27Albisteak, Nafarroa0

Elkarbizitzarako beste eredu bat

Kattalin Barber

Zer gertatuko da gurekin zahartzen garenean?". Galdera horri heldu diote Etxekide kolektiboko lagunek, baita erantzunak bilatu ere: "Etxe kolaboratiboak nahi ditugu, autogestionatuak, espazio pribatu eta komunak dituztenak, ekologikoak eta ingurumena errespetatzen dutenak". Kontxesi San Juanenak dira hitzok. 59 urte ditu, eta Etxekide kolektiboko kidea da. "Gure bizitzaren eta etorkizunaren jabe izan nahi dugu", aldarrikatu du. 50 eta 70 urte bitarteko pertsonentzat etxebizitza kolektiboak bultzatzen ari da haren kolektiboa, eta, joan den astean, proiektua aurkezteko jardunaldiak egin zituzten Iruñeko Kondestablearen jauregian.

Ohiko formuletatik urrunduta, zahartzaroan zaintza modu komunitarioan ulertzen duen eredua da etxe kolaboratiboena. Bertan, apartamentuak pribatuak izanen lirateke, baina espazio edo zerbitzu komunekin. "Kide bakoitzak bere espazioa eta bere intimitatea izanen du, baina, era berean, ezinbestekoa da gune komunak izatea elkar laguntzeko: lorategia, jantokia...", azaldu du San Juanek. Espazioaren banaketa egokia lortuz gero, pertsonak elkarrekin bizi daitezke intimitatea bortizki galdu gabe, eta espazio intimotik publikorako trantsizioa askoz naturalagoa egiten da.

Oraindik gauza asko dituzte definitzeko, eta bidea hasi baino ez da egin, baina kooperatiba izanen da Iruñeko etxe kolaboratiboen izaera juridikoa. Eratuko duten bazkideen batzarrak definituko ditu kooperatibaren oinarriak, bai eta irizpideak eta proiektuaren arauak ere. Ezinbestekotzat jo du San Juanek parte hartzea: "Argi dago proiektuak funtzionatzeko guztiok hasieratik parte hartu behar dugula; parte hartzen ez badugu, ez dugu inoiz geure sentituko". Horregatik, etorkizunean bertan biziko diren pertsonen lantaldea osatzen ari dira orain. Gutxika-gutxika elkar ezagutzeko, eta etxe kolaboratiboekin urratsez urrats aurrera ekiteko.

San Juanek adierazi duenez, 25-40 pertsonako talde bat osatzea da ideia; dagoeneko herritar askok agertu dute interesa. Iruñeko Udala lur zati bat uzteko prest agertu da, eta Sanduandia kaleko orube bat eskaini du. Hamarkadak daramatza hutsik, eta hamar etxe inguru eraiki ahalko lirateke bertan. "Guretzat, ordea, ez da egokia, espazioa txikia delako; lur zati handiagoa behar dugu. Baina beste talde batentzat egokia izan daiteke", dio San Juanek. Finantzaketari dagokionez, behin Iruñeko Udalak lur zatia utzita, bakoitzak bere etxea ordainduko du, eta diru laguntzak ere eskatuko dituzte.

Etxe kolaboratiboek onura handiak dituztela ziur da San Juan. "Zentzu guztietan, osasungarria da: bai guretzat eta baita hiriarentzat ere. Gure artean laguntzean eta antolatzean, ekarpen handia egiten ahal diogu komunitateari, eta, modu berean, jaso ere bai". Suedia, Danimarka eta Alemanian, esaterako, aspalditik daude martxan pertsona nagusientzako etxebizitza kolaboratiboak. Horiek izan ditu hizpide San Juanek: "Etxebizitza horietan, herritarrak autonomoki antolatzen dira espazioa, elkarrenganako laguntza eta zaintza profesionalak partekatzeko, besteak beste". Nafarroan, Artieda herrian, Arterra Bizimodu proiektua dagoela jakinarazi du Etxekideko kideak: "Ez da guztiz gurea bezalako proiektua, baina antzekotasunak ditu".

Adibideak ekarri dituzte

Partekatzen eta elkarlanean bizitzeko modu bat. 'Cohousing' edo etxebizitza kolaboratiboak izenburupean antolatu zituen jardunaldiak Etxekidek, Iruñeko Udalaren babesarekin. Besteak beste, etxe kolaboratiboetan dihardutenek hitz egin zuten. Jardunaldietan Bartzelonako adibide batez mintzatu ziren. Otsailaz geroztik, La Borda kooperatiba sei solairuko egurrezko eraikin bat egiten ari da Sants auzoan, udalaren lur zati batean. Adin guztietako 50 lagun inguruk bizitza partekatu ahal izanen dute bertan eginen diren 28-30 etxeetan.

"Gure proiektua hiritarra da, eta Iruñean kokatzen da. Hirian bizi gara, eta kale giroarekin ditugu loturak. Garrantzitsua iruditzen zaigu inguruan jendez betetako hirigune bat izatea, zahartzearekin batera gero eta beharrezkoagoak eginen zaizkigun dendak, kultura, aisialdi, garraio eta osasun zerbitzuak gertutik eskainiko dizkiguna", dio San Juanek. Munduan dauden ereduei jarraikiz, Iruñean ere etxebizitza kooperatiboak nahi dituzte. Lehen zimendua jarria du Etxekide kolektiboak.