Edurne Elizondo
Ubarroi handia aspalditik dute jomugan arrantzaleek. Hegaztion dieta da, haien ustez, animalia hori etsaitzat hartzeko arrazoia: amuarrainak jan, eta ibaiak hustea egotzi diete, hain zuzen ere. Ubarroiak uxatzeko baimenak lortu izan dit...
Lohizune Amatria
Inoiz zalantzan jarri ez dudan erabaki bati buruz galdetu zidaten aurrekoan. Euskaraz egin ditut ikasketak, horrek nire formakuntza prozesuan edota ezagutza mailan gabeziarik eragingo ote zuen ezbaian jarri gabe. Guraso batek bota zida...
Kattalin Barber
Toponimiaz gain, zuhaitz zaharrak ere maite ditu Mikel Belasko hizkuntzalari eta Zuhaitz Zaharren Lagunak elkarteko kideak (Iruñea, 1967). Zuhaitz zaharren garrantziaz eta horien aberastasunaren kudeaketaz mintzatu zen atzo, Mendillorriko Civivox aretoan.
Zein irizpideren arabera sailkatzen dira zuhaitz zaharrak?
Oraindik ez dago batere argi zer izan daitekeen zuhaitz zahar bat. Ingelesek zuhaitzak sailkatzeko ahalegin handia egiten dute, baina hemen ez da egin. Izan ere, ez dute zerikusirik 100 urteko sekuoia batek eta haritz batek. Mendira joaten garenean, ohiko galdera izaten da zuhaitzen urteak jakin nahi izatea, baina oso konplexua da zuhaitz baten adina jakitea. Gainera, espezieen artean ez ezik, alde handia dago toki batetik bestera ere. Ez da berdin Baztanen hazi den edo Orbaibarren hazi den haritza. Oso zaharra dirudien zuhaitz bat ere gaztea izan daiteke. Dakienak badaki, baina zuhaitz asko ikusi eta aztertu dituelako. Edozein pertsonarentzat, zaila da.
Zein da Iruñeko zuhaitzik zaharrena?
Esan beharra dugu Iruñean, berez, ez dagoela zuhaitz zaharrik. Baina daudenen artean, Nafarroako Diputazioko sekuoia da zaharrena. 1855. urtean landatu zuten, Baztandik ekarri eta gero. Diputatu batek Iruritako jauregian zuen sekuoia. Garai horretan Ignacio Baleztenak Iruñeko arbola deitzen zion, Gernikakoarekin alderatuz. Jende askorentzat ikusgarria da, eta oraindik askok deitzen diote Iruñeko pinua. Sekuoiek 2.000 eta 3.000 urte arteko bizi itxaropena dute; hortaz, gazte-gaztea da hemen duguna. 150 urte ez dira ezer.
Zergatik ez dago zuhaitz zaharrik Iruñean?
Erromatarren garaitik Iruñea hiri militarra izan da, eta orduan indarrean zegoen agindu batek debekatzen zuen harresietatik bi kilometrora zuhaitzak landatzea, etsaien ezkutaleku izan zitezkeelako. Bitxia da, baina Iruñeko toponimian ez dira zuhaitzak ageri, bakarrik landareak. Iruñeko Ziudadela egin zutenean eta harresi berriak altxatu zituztenean, Takonera hiriaren barnean gelditu zen, eta hori baliatu zuten Iruñeko lorategirik handiena egiteko. Zumarrak ziren gehienak. 1980ko hamarkadan, hala ere, grafiosi gaixotasunaren ondorioz, ehunka hil egin ziren. Gure ondarerik zaharrena galdu genuen.
Zuhaitzek balio historiko eta kultural handia dute. Gertaera askoren lekuko izan dira Iruñekoak?
Bai. Adibidez, Nabarreria kaleari Zugarrondo deitzen zitzaion XIV. mendean. Izan ere, zumar erraldoi bat egon zen han, XVIII. mendera arte. Garai batean, Iruñeko arbolarik ezagunena izan zen. Aranzadin, beste zuhaitz interesgarri bat dago, baina gutxi dakigu hari buruz. Libanoko zedro bat da, eta hiltzeko zorian egon zen. Orain dela 50 urte, jabeak zuhaitza saldu nahi izan zuen zotzak egiteko, baina, zorionez, enpresak porrot egin zuen, eta zuhaitza salbatu zen. Edota Takonerako Kukuaren zuhaitza. Pio Baroja idazlea zumar handiaren adarretara igotzen zen, gaztetan. Albako Dukea ere Iruñea konkistatzera etorri zenean haren azpian egon zela esaten da, hiriko giltzen zain. Gertaera askoren lekuko dira zuhaitz zaharrak, eta, botanikaria ez naizenez, iraganarekin lotzea gustatzen zait. Gertaerak gogora ekartzeko ahalmena dute zuhaitzek, eta hori baliatu behar dugu.
Zer egiten duzue Zuhaitz Zaharren Lagunak elkartean?
Batetik, lan zientifikoa, eta, bestetik, dibulgaziozkoa. Nafarroan, 52 zuhaitz monumental daude, baina badakigu horiek bezalako beste ehunka daudela, eta ez dute inolako babesik. Horiek guztiak katalogatzea da gure lana, eta, bestetik, horiek ezagutaraztea. Hala ere, kontu handiz ibili behar dugu. Gertatu izan da zuhaitz zahar batzuk modan jartzea eta, horren ondorioz, jendea asko hurbiltzea ukitzera eta besarkatzera. Besarkada horiek, urtez urte gertatzen badira, kasu batzuetan hil egin ditzakete zuhaitzak, sustraiak zanpatzen dituztelako. Ingelesek zuhaitz ehizak egiten dituzte, eta, oharkabean, zuhaitz izugarriak harrapatzen dituzte. Oso zaleak dira, eta gustatuko litzaidake hemen horrelakoak antolatzea.
Nola kudeatu daiteke zuhaitz zaharren aberastasuna?
13 zuhaitz inguru daude babestuta Iruñean, baina zuhaitz zaharrek arazo handi bat dute hirietan. Hazteko duten moduagatik, arriskutsu bilaka daitezke pertsonentzat. Adarrak galtzen dituzte, eta zuloak izan ohi dituzte. Hortaz, udalak badu erantzukizuna zerbait gertatzen bada. Zaila da kudeatzea. 80.000 zuhaitz inguru daude Iruñean, eta gehienak orain dela 50 bat urte landatu ziren, Iruñea handitu zenean. Orduan, ez ziren baldintza asko kontuan izan, eta, egun, arazoak daude, asko hazi direlako.
Espezie askoren bizitoki ere badira zuhaitz zaharrak...
Zomorro batzuk izan dezaketen habitat bakarra dira zuhaitz zaharrak. Onddoen eta likenen bizilekua ere badira, bai eta zenbait hegazti espezierena ere. Ekosistema oso bat lekutzen dute, eta hainbat espezieren bizitoki eta babesleku dira. Horrek ematen die garrantzi berezia. Kontua da, Iruñean zuhaitz zaharrak ez daudenez, bestelako bideak bilatu behar direla animalia horiek babesteko. Horregatik, hainbat zuhaitzetan kutxa beltzak paratzen dituzte saguzarrentzat eta apo hontzentzat. Orain arte arazo bat ziren zuhaitz zaharrak, baina pentsaera aldatzen ari da. Bio-aniztasunerako oso garrantzitsuak dira. Horretaz konturatu, eta, orain, hainbat zuhaitz hilda egon arren, tokian bertan uzten dituzte, onak direlako.
Edurne Elizondo
Nafarroako Parlamentuan egin zuen lehendabiziko urratsa Nafarroako Unibertsitate Publikoak (NUP), duela 30 urte. 1987ko apirilaren 21ean sinatu zuten erakunde horretan NUP sortzeko lege proiektua; Sario eraikina izan zuen lehen egoitza nagusi, Francisco Javier Saenz de Oiza arkitektoak diseinatutako Arrosadiko campusa errealitate bilakatu zen arte. Egun, Tuteran ere badago NUP; hemezortzi gradu eskaintzen ditu, eta datozen urteotan bertze zazpi emateko proiektua martxan jarri du. Duela hiru hamarkada hasitako ikasturtea hamaika ikasgai, irakasle, ikasle, ikerlari eta proiektu berrirekin hornitzen jarraitu nahi dute NUPeko arduradunek.
30. urteurrena "gogoetarako une aproposa" dela nabarmendu du NUPeko errektore Alfonso Karlosenak, hain zuzen ere. Batetik, gizarte osoari eman nahi izan dizkio eskerrak, "egindako ekarpenagatik"; bertzetik, unibertsitateak berak gizarteari eman diona nabarmendu nahi izan du errektoreak. "Nafarroa bertzelakoa litzateke NUP gabe", erran du.
Unibertsitate publikoa ederki ezagutzen du Maria Jose Asiainek (Goñi, 1957). Matematikan doktore da NUPen. Hain zuzen, Asiainena izan zen erakunde horretan irakurritako lehendabiziko tesia. Bat egin du errektorearekin, eta unibertsitateak Nafarroan herritarrek uste baino anitzez ere gehiago eragin duela nabarmendu du. "NUPen bertan formatu diren katedradunak baditugu jada; eta hemen ikasitako jende anitz ari da hamaika ardura postutan. Unibertsitatearen garapena handia izan da, eta izan duen eragin soziala ere bai. Ezin dugu ahaztu hemen, NUP sortu baino lehen, unibertsitate pribatua baino ez zegoela".
Opus Deiren unibertsitateak publikoaren garapenean eragina izan duela uste du Asiainek; ezin dela erakunde pribatuak izan duen eta baduen pisua bazter utzi. "Bertze gauza anitzen artean, unibertsitate pribatuak marketin zerbitzu bikaina du", erran du matematikariak. Ez hori bakarrik. "Kontuan izan behar dugu, ezinbertzean, gure unibertsitateko irakasle anitzek ere unibertsitate pribatuan ikasi dutela".
Hori sumatzen da, Asiainen hitzetan, NUPen gertatutako hainbat gauzaren inguruko jarreretan: "Manifestazio edo pintaketaren bat arazo bilakatzeko joera izan dute hainbatek; alderantzizkoa beharko luke jarrerak, ordea, eskerrak eman beharko genituzke zerbait mugitzen delako! Lasaitasuna, unibertsitate batean, ontzat jo ohi dugu, baina ez da; gurearen gisako erakundeek biziak izan behar dute".
Azken osoko bileran
Legegintzaldiko azken osoko bileran onartu zuten, 1987an, NUP sortzeko lege proiektua. Gabriel Urralburu zuen presidente orduko gobernuak, eta Roman Felones zen Hezkuntza kontseilaria. 1983ko hauteskundeetan, Felonesi egokitu zitzaion sozialisten programa idaztea, eta testu hartan helburu nagusitzat jo zuen Nafarroako Unibertsitate Publikoa sortzeko urratsa egitea. Garai hartako inkestek agerian uzten zuten herritarrek nahi zutela unibertsitate publiko bat Nafarroan. 1987ko lege proiektua onartu eta gero, "egin beharrekoa eginda" utzi zuen kontseilari kargua Felonesek, NUPek mende laurdena bete zuenean nabarmendu zuenez.
Maria Jose Asianek ez zuen Nafarroan ikasteko aukera izan. "Zaragozara joan nintzen, hango unibertsitate publikoa zegokigulako nafarroi, NUP sortu aurretik". Ikasketak amaituta, Bigarren Hezkuntzako irakasle izan zen matematikaria, eta, gero, Zaragozako Unibertsitatean bertan hasi zen lanean, fakultateko laguntzaile gisa. "1991n etorri nintzen NUPera, laguntzaile gisa hasieran. Nire tesia prestatzen ari nintzen, eta Julio Lafuente nuen zuzendari; Lafuente 1989an etorri zen unibertsitatera. 1992an nire tesia defendatu nuen, azkenean. Ohorea da niretzat NUPeko aurrenekoa izana". 1993an hasi zen irakasle lanetan Asiain, eta 1995ean lortu zuen plaza.
Hamarkadotan unibertsitatea anitz aldatu dela uste du Asiainek. Sortu zenetik, hain zuzen ere, 35.000 ikaslek lortu dute titulu bat NUPen. Egun, 8.306 ikasle ditu erakunde horrek; 885 irakasle eta ikerlari ari dira unibertsitate publikoan lanean, eta, administrazio eta zerbitzuen arloan, berriz, 456 pertsona. 2017rako, 70,4 milioi euroren aurrekontua du unibertsitate publikoak.
NUP anitz hazi da, eta egin ditu urrats anitz, 1987tik. Zenbait arlotan, halere, lehengo lepotik dira buruak, Asiainek agerian utzi duenez. Aitortu du kezka duela hainbat auziri buruz. Batetik, ikasleen jarrera jarri du mahai gainean. "Hasierako urte haietan ikasle bikainak genituen; ikasteko gogo biziz etortzen ziren unibertsitatera; bertzelakoa da egungo egoera; etorkizunarekin etsita daude gazteak, neurri handi batean; ikasteko pizgarririk ez dute".
Azken urteotako krisi egoeraren eragina sumatzen du irakasleak jarrera horietan. Salatu ditu azken urteotako esparru guztietako murrizketak, eta larritzat jo du herritarren arteko berdintasunean atzera egin izana. Asiainek argi du unibertsitate ororen helburu izan behar duela gizarte justuago baten aldeko lana egiteak, eta NUPek ere zer eman baduela argi du, ondorioz. Unibertsitateak dituen erronkak, hain zuzen, justizia lortzeko bide horrekin lotu ditu. "Unibertsitateak pertsona kritikoak sortu behar ditu; pentsamendu propioa duten pertsonak. Ezin dugu onartu lanak aurrera egiteko aukera bermatuko ez digun gizarte bat; berdintasuna apurtzen duen gizarte batek ezinbertzean eginen du porrot".
Bertzetik, feminismoari buruzko gogoeta nabarmendu nahi izan du Asiainek, eta "hagitz kezkagarritzat" jo ditu ikasleen artean sumatzen dituen jarrerak. "Azken sei urteotan ikusi dudana biziki larria iruditzen zait; emakume gazte anitz bikotekidearen kontrola ari dira onartzen. Horrek argi erakusten du zerbait gaizki egiten ari garela".
Gizarteak genero bakoitzari ezarritako rolen banaketa ere agerikoa da, oraindik ere, unibertsitatean. "Gutxi dira, oraindik ere, ingeniaritzetan ari diren emakumeak; irakasletzan, berriz, emakumeak dira nagusi".
Euskara eta medikuntza
Bertze bi kontuk sortu dute eztabaida NUPen, azken urteotan. Batetik, euskarak duen tokiak. Behar baino urriagoa dela diote anitzek. Badu ondoriorik horrek: selektibitatea NUPen egin arren, EHUn matrikulatzen dira urtean 258 ikasle nafar; tartean, ikasketak euskaraz egin ahal izatea bilatzen dute 40 inguruk. Egun, 1.272 kreditu eskaintzen ditu NUPek euskaraz, 246 ikasgaitan. Oraindik ere, ezinezkoa da gradu oso bat euskaraz egitea. Alfonso Karlosena errektorearen hitzetan, ordea, eskaintzak "era egokian" erantzuten die ikasleen nahiei.
Bertzetik, NUPen Medikuntza ezartzeko aukerak eragin du eztabaida. Aurreko gobernuek ez dute aukera hori babestu, baina egungoak hori egiteko asmoa agertu du. "Hasiak gara bidea egiten", erran du Hezkuntza kontseilari Maria Solanak. Ez dela erraza aitortu du, halere. Auzi horretan ere nabaria da Nafarroako Unibertsitatearen eragina, erakunde pribatu horrena baita Klinika Unibertsitarioa.
Unibertsitate pribatu guztiak enpresak direla gogoratu du Maria Jose Asiainek. "Nafarroako Unibertsitateak asko eman duen sentsazioa dute herritarrek, baina diru anitz ere eraman du; etenik gabe, gainera". Matematikariak bertze gisa bateko unibertsitate bat defendatzen du. Eta argi du irakasleek nolakoak behar duten izan: "Irakasten dutena menperatu behar dute; irakasten gozatu behar dute; eta ikasleak bikain tratatu behar dituzte". 30 urteurrena ospatu, eta lanean jarraitzeko gogoz da Asiain.
Kattalin Barber
Mundura etorri aurretik sortu zitzaizkion Aiorari osasun arazoak. Kardiopatia batekin jaio zen, eta bihotzeko arazoak ebakuntza bat baino gehiago egiteko beharra eragin zuen. Denbora luzez egon da ospitalean, baina aurrera egin du Aiorak. Hirugarren ebakuntza, hala ere, "atakarik larriena" izan zen. Ebakuntza sinplea izan arren, arazoak izan zituzten, eta Aiorari bihotza gelditu zitzaion 20 bat minutuz. Horren ondorioz, garun paralisia du orain Aiorak. Ate guztiak jo ditu familiak, halabeharrez, eta Kubatik iritsi zaie, azkenean, albiste pozgarria. Hala, behar duen tratamendua finantzatzeko, eta Kubako bidaia ordaintzeko, hain zuzen ere, egun osoko jaialdia antolatu dute, biharko, Lizarran: Ega Fest (Eutsi gogor, Aiora).
"Aukera handia du Aiorak hobetzeko, eta itxaropena dugu. Sei urte bete arte burmuina ez da garatzen, eta denbora hau baliatu behar dugu guztia egiteko". Maialen Zabalbeaskoaren hitzak dira, Aioraren amarenak. Hiru urte ditu egun haurrak; harenganako elkartasunak ez du etenik. Haren bizi kalitatea hobetu eta haren garuneko mina arindu ahal izateko, hamaika kanpaina eta ekintza egin dira azken hilabeteotan. Handiena, halere, biharkoa izanen da: besteak beste, Esne Beltza, Zea Mays, Mikel Urdangarin eta DJ Elepunto izanen dira Lizarran, Aiora laguntzeko prest. "Kalkulatu dugu 25.000 euro inguru beharko ditugula tratamendua ordaintzeko, ostatu hartzeko eta hegaldiak pagatzeko", esan du Zabalbeaskoak.
Habanako CIREN neuroerrehabilitazio zentrora joan nahi du familiak, osasun sistema publikoak Nafarroan ez duelako bermatzen Aiorak behar duen tratamendua. "Ez da nahikoa. Horrelako osasun arazo bati aurre egitea gastu izugarria da, eta gizarte segurantzak ez digu eskaintzen. Hemen dagoena eskasa da Aioraren garapenarentzat".
Astean hiru egunez fisioterapia eskaini diote Aiorari, baina egunero behar du, eta baita logopeda eta hidroterapia ere. Horregatik, arlo pribatura jo behar izan dute, eta Iruñeko klinika batean jasotzen du, astean hirutan, behar duen tratamendua. "Baina egunero behar du hori, eta ez dugu behar dugun dirua ordaintzeko; Kuban tratamendu hori eskaintzen digute, hilabete eta erdiz, egunean bost orduz", azaldu du Zabalbeaskoak. Ondorioz, argi izpi bat da Aioraren amarentzat Kubako klinika.
Kubako CIREN neuroerrehabilitazio zentroaren tratamendua finantzatzeko, 2.000 sarrera saldu behar dituzte, eta egun osoko egitaraua osatu dute biharko. Esne Beltza, Zea Mays, Mikel Urdangarin eta DJ Elepunto ariko dira taulan, Lizarrako ikastolan, 19:00etatik aurrera. Goizean, berriz, askotariko jarduerak izanen dira Santiago plazan. 12:00etatik 14:00etara puzgarriak eta eskalada murrua egonen da gaztetxoentzat. Herri bazkaria antolatu dute geroko, eta, horren ondotik, ipuin kontaketa Ines Bengoaren eskutik. "Urduri gaude dagoeneko, baina oso pozik lortu dugunarekin". Telmo Iruretak eta Haritz Morrasek bakarrizketa saioa eginen dute 17:15ean. Egun oso berezia izanen dela ez du dudarik Zabalbeaskoak, eta eskerrak eman dizkie jaialdia antolatzeko lanetan laguntzen aritu eta ari diren pertsona guztiei.
Izan ere, Aiora jaio zenez geroztik honako bidea ate-joka ibiltze bat izan da gurasoentzat, baina, egoeraren gordinetik izanda ere, pozik daude elkartasunaren atea zabal-zabalik ireki zaielako. "Lizarrako erantzuna izugarria izaten ari da". Herriko Denendako kooperatiba aipatu du Aioraren amak. "Haien laguntzarik gabe, jaialdi hau ez litzateke posible izanen. Herri eta inguruko jende asko batu da, ezagunak eta ezezagunak. Izugarria da", azaldu du. Bihar, 150 boluntariok baino gehiagok parte hartuko dute jaialdian. Horrez gain, zero ilara deitutako sarrerak egonen dira. Hau da, jaialdira joan ezin baina Aiorari lagundu nahi dionak aukera izanen du zero ilara izeneko txartelak erosteko.
Hobera egin du Aiorak azkenaldian, eta etxetik eskolarako pausoa ere eman berri zuen orain dela hilabete batzuk. "Garun paralisia dutenak asko hobetu daitezke, baina hemen ez digute eskaintzen tratamendu egokirik, eta segimendua behar dute. Gauza asko lor daiteke, baina, zoritxarrez, ezin dugu hemen artatu".
Elkartearen babesa
Garuneko kaltea jasan duten adingabeen familiek Hiru Hamabi elkartea osatzen dute, eta egiten duten lana goraipatu du Zabalbeaskoak: "Burmuinean kaltea izan duten haurrek behar duten tratamendua sare publikoan jasotzea da haien helburua, eta borrokan ari dira". Horrez gain, beharrezkoa ikusten du haurren inguruko pertzepzioa aldatzea. "Behin baino gehiagotan esan didate niri horrelako haurrekin ez dagoela ezer egiterik. Baina hori ez da horrela, behar bezalako tratamendua jasotzen badute. Osasun publikoak bermatu beharko luke hori". Horregatik ere, bihar Lizarran ospatuko den jaialdian, sentsibilizazioa eta kontzientziazioa jorratuko dituzte.
Tapoiak bilduz hasi zuen Aioraren familiak haurrarentzat behar zuen laguntza lortzeko bidea. Joan den urtean, gainera, futbol partida bat antolatu zuten Lizarran, eta lortutako 3.000 euroekin Aiorarentzako gurpil aulki bat erosi ahal izan zuten. "Jendearen ekinaldiak izan dira guztiak; laguntza eskaini digute, eta zinez eskertuta gaude". Aiora jasotzen ari den babesak ez du etenik izan, eta, bihar ere, babes eta elkartasun horren erakustaldia eginen dute Lizarran, zalantzarik gabe. Familia osoa Kubaraino eraman nahi baitu Ega Fest jaialdiak.
Kattalin Barber
Martxoaren 9an jaso zuen Iñaki Ibarrola TCC enpresako mekanikari ohiak kaleratze gutuna. Agiriak dionez, enpresarekin konfrontazioak izateagatik eta gaixoaldi baten ondorioz egun bat beranduago lanera joategatik kaleratu dute. Baina Ibarrolak argi du beste zerbait dagoela kaleratzearen atzean. Langile ohiak behin baino gehiagotan zalantzan jarri ditu Iruñerriko autobus publikoen konpontze eta mantentze lanak, eta "gehiegi hitz egiteagatik" kaleratu dutela uste du. LABek langilea berriz hartzea exijitu dio enpresari.
Iruñerriko garraio publikoaren ardura du TCC enpresa pribatuak. Konpainia horrek 2012. urtean hartu zuen garraio publikoaren kontzesioa, 2019ra arte. "Ni ez naiz isilik gelditu, nire lana behar bezala egin nahi dudalako eta nire profesionaltasuna defendatu nahi dudalako", dio Ibarrolak. Azkenaldian, gainera, autobus publikoetan "gorabeherak" izan direla jakinarazi du. "Orain dela gutxi, Zizurren billabesa bat irauli zen, motorrak lehertu dira, apurtutako gurpilen bat... Denetarik izan dugu". Argi du Ibarrolak zein den egoera: "Dirurik eta aurrekonturik ez dagoenez, pieza kaskarragoak jarri behar ditugu autobus publikoetan, eta konponketak ez dira behar bezala egiten".
Ibarrolak aski ongi ezagutzen du zein den Iruñerriko Mankomunitatearen autobusen egoera. "Autobusek jasotzen duten mantentze lana ez da nahikoa, eta horrek ondorioak eta kalteak dakartza". Orain dela urte batzuk, greba mugagabea hasi zuten TCCko langileek beste lan hitzarmen bat lortzeko eta soldatetan murrizketa gehiagorik ez egiteko. "Egoera ikusirik, enpresaren erantzun bakarra soldatak murriztea eta bidaiariek ordaindu beharreko kopurua igotzea izan zen. Oraingoan, beste alderdi bati eraso egin diote", azaldu du Ibarrolak.
Carlos Elizalde TCC enpresako marketin eta komunikazio arduradunak azaldu duenez, kaleratzea "diziplina arrazoiengatik" izan da, eta ez du eman xehetasun gehiagorik. Haatik, ziurtatu du TCC enpresako ibilgailu guztiek kalitate kontrol "egokiak eta etengabekoak" pasatzen dituztela. "Gainera, azken urte eta erdian, enpresak autobus flota berritu du %20an. Matxurak murriztea lortu dugu, eta kalitate eta segurtasun neurriak hobetzea", adierazi du.
"Kaleratze bidegabea"
Ibarrolak berak eta LAB sindikatuak ez dituzte ulertzen kaleratzearen arrazoiak, eta, alde guztietatik, "kaleratze bidegabea" izan dela diote. Izaskun Juarez LABeko garraio arduradunak dio kaleratzearen arrazoiek ez dutela funtsik. "Kontu bat da langilea bat ez etortzea enpresak hartutako erabakiekin eta enpresaren filosofiarekin, baina enpresak agintzen duen bezala aritu da langilea". Adierazi dutenez, TCC enpresan inoiz ez da egon diziplina arrazoiengatik kaleratzerik. "Zeintzuk dira arrazoiak? Langile batek zalantzan jarri dituela autobusen mantentze lanak eta konponketa moduak?". Ibarrolak eta Juarezek salatu dute enpresak gastuak merkatzen dituela segurtasun neurrietan murriztuz, eta hori "onartezintzat" jo dute.
Iruñerriko Mankomunitatea ere egoeraren arduraduntzat jo du Ibarrolak. "Denon diruarekin ordaintzen dio erakunde horrek TCC enpresari; mankomunitateari dagokio kontuak eskatzea eta autobusen mantentze lanen segimendua egitea".
Iruñerriko Mankomunitatearekin bildu dira TCCko langile batzordea eta enpresa bera. Ibarrolak ere asmoa agertu du beraiekin batzartzeko. "Oraingoz ez da aldaketarik egon; enpresak langileari kalte-ordaina eman nahi dio, baina guk berriz hartzea nahi dugu", azaldu du Juarezek. Enpresari eskatu diote, gainera, beharrezko neurriak har ditzala, eta behar den dirua gasta dezala autobusak konpontzeko. Zerbitzu publikoa den heinean, "eredugarri" izan behar duelako.
Duela sei urte hasi zen Ibarrola TCCn lanean, eta orain arte ez du inolako hutsik izan. "Bat-batean hau gertatu zait". Jazotakoa lau haizeetara zabaldu nahi dute, eta mobilizazioak iragarri dituzte. Hilaren 17an, Lleida eta Bartzelonara eginen dute bidaia, han baitu Moventis taldeko TCCk egoitza nagusia. "Langilea berriz hartu arte ez gara geldituko", dio Juarezek.
2019ra arte du TCC enpresak Iruñerriko garraio publikoaren ardura, eta orduan autobusen egoera "ezin kaskarroagoa" izanen dela uste du LABek. "Murrizketak egin ditu enpresak, dirua poltsikoan sartzeko". Berdin mintzatu da Ibarrola: "TCCk irabazi behar zuena irabazi du, eta ez du gehiago gastatuko. 2019an, flota zahar bat utziko du; ia erabili ezinen diren autobusak".
Edurne Elizondo
Tuteran eginen dute Landazuria-Ekologistak Martxan taldeko kideek 2016ko Ingurumen saria banatzeko ekitaldia, hilaren 19an. Ebro arroko urtegiez ariko da Antonio Casas, gainera, egun horretan (Calahorra, Espainia, 1962). Itoitz eta Esa ...
Saioa Alkaiza
Akorduan du Anek lehenengo batzar hori, bilerara sartu eta eztulka hasi zenekoa, eta geratu ezinik egon zena, ia itolarriz eta lotsaz gorritu arte; baina, batez ere, gogoan du lehen aldi hori, borobilean eseri eta ezinegon guztiak gaindituta, bertaratu zelako. Grabatuta dauka hitza hartu zuen lehendabiziko batzarra, lau hilabete eta erdi pasa zirela, eta inauterietako festetarako dekorazio ardura bere gain hartu zuela. Dar-dar egin zioten belaunburuek, gainontzekoek haren hitzak goxo jaso zituzten arte.
Xabatek gogoan du bera sartu zenerako jada husteko arriskuan zegoela gaztetxea, zaharrenak aztoratuta zeudela, "ez dira pasatuko" esaten zutela ordu erdiro, eta hark ez zekiela oso ongi neurria nola hartu, ezta zein doinutan hitz egin ere bera hor zegoela ohar zitezen. "Ez dira pasatuko" horiek, ordea, lehenengo aldiz, egiatan gauzak aldatzeko gaitasuna eta ahalmena zeukala sinetsarazi zioten.
Eneritzek bizikletak konpontzen ikasi zuen gaztetxean; Jokinek kapitalismoa suntsi daitekeela, eraitsi; elkar laguntza sareak existitzen direla, Amaiak; baratze bat asfalto artean haz daitekeela Mirenek; ekonomia buruz behera jar daitekeela, Ametsek; zineforumek alegiazko mundu bat marraz dezaketela, Alexek; Nahiak, serigrafia batek edozein publizitate hesik baino mezu indartsuagoa zabal lezakeela; elkartasuna begirada huts batez eraikitzen dela, Arnaitzek; Julenek, errealitatea egunero egiten dugun hori dela.
Beñatek lehendabiziko aldiz eman zuen muxu, punk kontzertu zaratatsuegi batek soinu banda jartzen zion bitartean; barrenak zintzurrean sentitu zituen Junek, sirena hotsak entzun zituenean, hutsaraztearen bezperan, eta sekula ez bezala tinkatu zituen gorputzeko muskulu guztiak, horrenbeste, ezen, une batez, sinetsi egin baitzuen gera zitzakeela ere; ilusioa zer den dastatu zuen Urek diskoan baino ezagutzen ez zuen talde hori oholtzara igo zenean; eta Maiderrek bere burua deskubritu zuen, ordura arte logika izendatu zuen hori otzan eta lasai mantentzeko tresna bat baino ez dela ikusterakoan.
Gizon bat azaldu zen behin: orubearen jabea omen. Begirada trajea bezain grisa zuen. Eta asmoa, bihotza bezain beltza. Eta mintzatu zen jabetzaz eta eskubideez, eta gaztetxeko kideek ikusten zuten espekulazioaz eta aberastasunaz ari zela, baina beste hitz batzuekin. Aipatzen zituen lokala eta okupak, berez aitatu nahi zituen arren pribatutasuna eta zibismoa. Nagusia zein zen galdetu zuenean, berriz, han jaberik ez zela esan zioten gaztetxeko kideek, nahiz eta trajedunaren buru karratuan basamortuan hazitako balea baten gisakoa zen hori.
Behin, gaztetxeko kideak bota zituzten denentzako eraikitako lokaletik: mundu bat izan zen hustu zutena; mundua aldatzeko barne unibertso asko hustu zituzten. Nolanahi ere, sekula berdina izanen ez zen zerbait aldatua zegoen jada bertatik pasatu ziren guztien barrenetan, atzera-bueltarik ez zuen zerbait, hain justu. Eta inork hustu ezinen zuena.
Asier Garcia Uribarri
Mende laurden bete berri du Foresna-Zurgaia Nafarroako baso elkarteak. Herrialdeko baso-jabeak batzeko, eta beren interesak defendatzeko sortu zuten elkartea hainbat baso-jabek. "Nafarroa oso lotua dago nekazaritzarekin, eta badi...
Kattalin Barber
Euskal Herri osoko ikerlari gazteen bilgune izanen da Iruñea datorren astean. Udako Euskal Unibertsitateak eta Nafarroako Unibertsitate Publikoak Ikergazte: nazioarteko ikerketa euskaraz izenburuko bigarren kongresua eginen dute, hilaren 10ean, 11n eta 12an. Prest dute egitaraua, eta ikertzaileen arteko sareak ehundu nahi dituzte, euskaraz ikertzen duten gazteak harremanetan jarriz eta haien lanak plazaratzeko erakustokia izanez.
NUPeko Sario eraikinak hartuko du, hiru egunez, euskal komunitate zientifikoa. Egitarau akademikoari dagokionez, lau saio mota egongo dira: hitzaldi orokorrak, ahozko komunikazioak, posterrak eta tailerrak. "Ikerlari euskaldunen ikusgarritasuna areagotzea, haien arteko ezagutza sustatzea, eta euskarazko zientzia produkzioa areagotzea dira kongresuaren asmoak", azaldu du Edurne Koch UEUko Nafarroako arduradunak.
Pixkanaka lekua egiten ari da euskara ikerketaren arloan, eta hori erakutsi nahi dute kongresuaren bidez. 140 ikerlan inguru jaso dituzte, eta, lan horiek aztertu eta gero, 125 aurkeztuko dira jendaurrean. "Pentsatzen genuen ikerlari gutxiago erakarriko genituela, baina aurreikusten genituen kopuru guztiak gainditu ditugu, eta horrek erakusten du ikertzaile gazte euskaldunak badaudela eta, gainera, euskaraz lan egin nahi dutela", esan du Kochek.
Balioa eman nahi diete euskaraz ikertzen ari direnei, eta asmoa da diziplina anitzetan —giza zientzietan, gizarte zientzietan, zientzia zehatzetan, teknologian, arkitekturan edota osasunean— jarduten duen nazioarteko ikertzaileen komunitate euskalduna ikusgai izatea. "Normalean, euskaraz lanean diharduten ikerlariak sakabanatuta egoten dira, eta diziplina bakoitza bereari so egon ohi da. Hori saihestu eta zubiak eraiki nahi ditugu", esan du.
Kochek adierazi duenez, saio zientifikoetan jasotako lanen artean hautatutako eta arlo guztiak ordezkatuko dituzten lanen aurkezpenak izanen dira, bai ahoz aurkeztuta, bai poster formatuan ere.
Laurence Tresse astrofisikariak, Jose Ramon Etxebarria fisikariak, Arkaitz Carracedo biologia molekularreko ikertzaileak eta hizkuntza gutxituetako aditu Elin Haf Gruffydd Jonesek parte hartuko dute hitzaldi nagusietan. Horrez gain, kongresuan parte hartuko duten ikertzaileen arteko harremanak saretzeko mintegiak eta saio osagarriak izanen dira.
Kongresua hiru egunekoa izanen da, barnetegi moduan, "parte hartzaileen elkar ezagutza errazteko asmoz". Bertso afari ilustratua, Ezkabarako txangoa eta Iruñean zeharreko ibilaldia eginen dituzte gazteek, besteak beste.
Indar handia Nafarroan
Orain dela bi urte izan zen Durangon Ikergazteren lehen aldia, eta, izan zuen arrakasta ikusita, bi urtetik behin antolatzea erabaki zuten. "Aurtengo bigarren edizioa antolatzen hasi ginenean, argi genuen Nafarroan izan behar zuela, eta joan den urtean elkarlan hitzarmena sinatu genuen Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin; aukera ezin hobea zen Iruñean antolatzeko", azaldu du Kochek. Indar handia jarri du UEUk azken bi urteotan Nafarroan, eta horren ondorio da Ikergazte Iruñean antolatzeko urratsa egitea.
Haritz Iribas ikertzaile gazteak bigarren aldiz parte hartuko du kongresuan. NUPen ari da doktoretza egiten, komunikazio optikoen inguruan. Gogora ekarri du Durangoko lehendabiziko kongresua, eta "esperientzia baikortzat" jo du. "Ikergaztek aukera eman zidan lehendabiziko aldiz egiten dudan lana euskaraz aurkeztu ahal izateko, eta nik hori asko estimatzen dut", esan du ikerlariak.
Egitasmoak ikertzaileentzat duen garrantzia azpimarratu du Iribasek, eta, aurten, batzorde dinamizatzailean aritzeaz gain, bere lana aurkeztuko du poster saioen bidez. "Aukera ona da beste jende batek egiten duen lanaz ikasteko, ideiak garatzeko, eta etorkizunean elkarrekin lan egiteko aukera ere ematen digu. Ez bakarrik ikerketa akademikoan; lan merkatuari dagokionez, ate asko irekitzeko aukera ematen du Ikergaztek ere, euskal ikerlarien sarea sortuz".
Azkenaldian, hain zuzen, ikerketa munduan euskarari gero eta garrantzi handiagoa ematen ari zaiola uste du Iribasek. "Erakusten ari da, bizitzako beste arlo guztietan bezala, euskarak baduela presentzia ikerketan ere". Horren lekuko izanen da Iruñea datorren astean, hiru egunez, euskara erdigunean jartzeko aukera baita Ikergazte kongresua. Euskaraz jarduteko, eta zubiak eraikitzeko urratsak egiteko ikertzen ari diren zientzialari gazteen artean.