Laugarren urtez Euskaraz Bizi Eguna antolatu du EHE Euskal Herrian Euskaraz taldeak. Jaia bihar egun osoz izango da, Agoitzen. Beste behin, Euskal Herrian euskaraz bizitzeko eskubidea aldarrikatuko dute. Nestor Esteban EHEko kideak argi utzi du: "Eusk...
“Errugbilari onak izateko, gazteak behar ditugu; Nafarroan kalitate ona dago”
Penarekin, baina aurrera jarraitzeko gogoz azaldu da Onintza Mokoroa emakumeen La Unica errugbi taldeko jokalaria (Donostia, 1978). Joan den igandean ezin izan zioten Gironako GEiEG taldeari aurre egin, eta hortaz, ez dira Espainiako Ohorezko Mailarak...
7.500
• Nafarroan bizi diren ijitoak. Joan den astelehenean Ijitoen Nazioarteko Eguna izan zen, eta horren harira, Nafarroako ijitoek ekitaldiak antolatu dituzte hil osorako. Haien egoera ezagutarazi nahi dute. Denera, Nafarroan 7.500 lagunek osatzen dute ijito komunitatea.
Iruñeko Udalak ez du martxan jarri hutsik dauden etxeen erregistroa
UPNk oraindik ez du martxan jarri Iruñean benetan hutsik dauden etxeak zenbatzeko erregistroa. Joan den urteko urriaren 31ko udal bilkuran alderdi guztiek aho batez onartu zuten Iruñeko Udalak sei hilabeteren buruan etxe hutsen erregistroa osatuko zuela. Dena den, oraindik ez du egin, eta ekainera arte du epea. Guztira, Iruñean 88.896 etxebizitza daude erroldaturik. Horietatik, Iruñeko Udalaren datuen arabera, 14.975 etxetan ez dago inor erroldatuta.
Gehienak, erabilerarik gabeko etxebizitzak dira, etxe hutsak. Esaterako, Alde Zaharrean 1.538 etxebizitza hutsik daude; Zabalgunean, 1.729, eta Ermitagaña eta Mendebaldean, 1.599. Horretaz gain, Buztintxurin lau etxebizitzetatik bat hutsik dago. Datu horien aurrez aurre, eraikiko diren etxebizitzen datuak ageri dira. Abiadura Handiko Trenaren planak 9.000 etxebizitza aurreikusten ditu, Etxabakoitzen eta Sanduzelain. Lezkairun, Erripagañan eta Arrosadian, etxebizitzak ari dira eraikitzen. Iruñean, batetik, etxe kaleratzeak gertatzen dira, eta bestetik, inork erabiltzen ez dituen etxebizitzak daude.
Dena den, aipatu 14.975 etxebizitza ez daude "guztiz" hutsik. Batzuk alokatuta daude, beste batzuk jabeen bigarren etxebizitzak dira, badira saldu gabekoak ere, eta, azkenik, negozioak daude. Horregatik, etxebizitza horien egoera eta errealitatea jakiteko, NaBaik joan den urrian eskaera egin zuen, eta hiriko etxebizitzen erregistroa egiteko eskatu zion Iruñeko Udalari. Ez da lehenengo aldia oposizioko taldeek udalari hori eskatzen diotena. 2011n, PSNk etxe hutsen errolda egitea eskatu zuen, eta, udalak onartu arren, ez zuen aurrera eraman eskaera.
Udalak etxeen erregistroa egin ez duenez gero, ezin die zergarik kobratu etxe hutsen jabeei—udal zergak, adibidez—. Toki Ogasuneko 2/1995ko foru legeak biltzen ditu xehetasun horiek, eta Iruñeko Udalak ekainera arteko epea izanen du, hutsik dauden etxeen erregistroa egiteko. Urtebetez lau hilabete edo gutxiago erabilitako etxeak etxe hutsak konsideratzen dira. Horretaz gain, inolako kontraturik ez duten etxeak ere hutsik dauden etxeak dira. Aste honetan bertan, Iruñeko Udaleko Ogasun alorreko arduradunek esan dute lanean ari direla erregistroa sortzeko, baina ez dute azaldu noizko izanen duten egina.
Ana Elizalde UPNko zinegotziak, esaterako, joan den urriko bilkuran esan zuen merkatua "berpiztea" dela hutsik dauden etxebizitzen ordenantzaren helburua, eta dagoeneko merkatu hori existitzen dela. Hortaz, ez du uste beharrezkoa denik erregistroa egitea. Gainera, NaBairi leporatu zion jabetza pribatuko etxebizitza bat alokatu nahi dutenei zerga gehiago ordaindu nahi izatea. Javier Leoz NaBaiko zinegotziak, berriz, erantzun zion zergak bakarrik ordainduko dituzteela inolako erabilerarik ez duten etxebizitzen jabeek. "Gaur egun, etxebizitza bat eskuratzea ez da batere erraza, eta Iruñean hutsik dauden pisuak alokatzen badira, prezioak merkatuko dira", azaldu zuen Leozek. NaBairen ustez, kontua ez da zerga gehiago kobratzea, baizik eta etxebizitza guztiak "okupaturik" egotea. Hortaz, benetan erabiltzen diren etxeak zeintzuk diren jakiteko, jabeei jakinarazi behar zaie, eta erakutsi beharko dituzte agiriak etxebizitzaren erabilera frogatzeko.
Auzoz auzo
Esan bezala, 88.896 etxe daude erroldaturik Iruñean, eta horietatik 73.921etan norbait erroldaturik dago. Gainerako etxebizitzak, ia 15.000, hutsik daude. Azpilagañan, 565 etxe hutsik daude; Buztintxurin, 1.181; Alde Zaharrean, 1.538; Txantrean, 1.106; Zabalgunean, 1.729; Ermitagaña-Mendebaldean, 1.599; Etxabakoitzen, 476; Iturraman, 1.316; Mendillorrin, 688; Arrosadian, 1.251; Arrotxapean, 1.618; Sanduzelain, 599; eta Donibanen, 1.289.
“Itzulerako egunik gabe, askoz hobeto ezagutzen ari gara guztia”
Inoiz egin duten bidaiarik luzeena egiten ari dira. Motxila sorbaldan eta mapa eskuan, herrialdez herrialde ari dira ezagutzen Latinoamerika. Pausoz pauso eta presarik gabe, bideko sentipen guztiak harrapatzeko. Rebeca Itoiz (Agoitz, 1988) eta Iñaki Zalba (Agoitz, 1983) dira. Duela urtebete baino gehiago hasi zuten abentura. Zalbak hasi zuen bidaia bakarrik, 2011ko azaroaren 29an, eta hilabete batzuk geroago Itoizek bat egin zuen berarekin. "Zergatik Latinoamerika? Hizkuntzak erraztasunak ematen dizkigu, eta hemengo kulturak, historiak eta musikak erakartzen gaitu".
Brasil izan zen lehenengo geldialdia, eta ordutik beste zazpi herrialde bisitatu dituzte: Uruguai, Argentina, Txile, Paraguai, Bolivia, Peru eta Ekuador. Orain, Bogotan (Kolonbia) daude. "Oraingoz, Venezuela da gure helmuga, baina bidaiaren bukaera baino beste baten hasiera izan daiteke: Guyana, Surinam eta Guyana frantsesa ezagutu, Erdialdeko Amerikara joan, Karibeko uharteak bisitatu... Eta noizbait etxera itzuli beharko dugu", diote zalantzati. Lasai daude, eta gero eta urrunago ikusten dute itzultzeko eguna.
"Itzulerako egunik gabe, askoz hobeto ezagutzen ari gara guztia". Egunerokoak zehazten du zer, nola eta noiz: libre dira horrela. "Bizpahiru egunez egon nahi genuen leku batean bi aste igaro ditugu, eta ezagutu nahi genituen leku batzuk bisitatu gabe ere joan gara". Hilabete oso bat igaro zuten Achocallan (Bolivia), adibidez. "Lagun batzuen etxean egon ginen, aterpeak eraikitzen ari dira hango emakumeekin batera. Oso berezia izan zen hilabete osoa".
Hara eta hona, bidaia "modu onean" ari dira egiten. Lo egitearen truke sosik ordaindu gabe munduari bira ematea posible da, eta horrela ari dira ezagutzen Latinoamerika. Couch Surfing erabiltzen dute askotan, eta, doan, bertakoen etxeetan lotarako sofa bat (edo ohe bat) lortzen dute. Abantailak ikusten dizkiote, gainera, horrela bidaiatzeari: herrialde bateko errealitatea gertuagotik ezagutzeko aukera dute. "Lagun asko egin ditugu, eta hobeto ezagutu ditugu herriak eta hiriak: haiek eramaten gaituzte lekuak ezagutzera, adibidez. Ez da, soilik, etxe batean lo egitea, harreman politak sortzen dira".
Finantziazioa ere lortu dute bidaia aurrera ateratzeko: eskulanak saltzen dituzte. Brasilen zeudenean Itoizek hazi bitxi eta polit batzuk aurkitu zituen hondartza batean eta "zerbait" egitea pentsatu zuten. Materialak erosi, eta trebatzen hasi ziren. "Poliki poliki lepokoak, eskumuturrekoak eta belarritakoak egiten hasi ginen; orain kalean saltzen ditugu. Oso ongi ateratzen ari zaigu", azaldu dute. Kalean oihala zabaldu, eta erosleak etortzea besterik ez dute behar. Orain, gainera, musika jo nahi dute, eta abestiak prestatzen ari dira.
Zaila egiten zaie Zalba eta Itoizi ezagutu dituzten herrialde guztien artean bakarra aukeratzea. "Ahaztezinak" izan dira guztiak haientzat, eta bakoitzean "zerbait berezia" bizi izan dute. Hala ere, bat aukeratzekotan, Ekuador aukeratuko lukete. "Paisaia mota guztiak ditu: hondartzak, mendiak, oihanak, sumendiak... Gainera, jendeak izugarri ondo hartu gintuen". Herrialdea txikia denez, txoko guztiak ezagutzeko aukera izan zuten diru gutxirekin. Horretaz gain, Txile eta Argentina asko gustatu zitzaizkien. Bai naturaren aldetik eta bai jendearengatik ere. "Oso herrialde bereziak izan dira, han ditugun lagunengatik; erraztasun guztiak eman zizkiguten".
Bikotearen iritziko, Boliviako hiriburua, La Paz, derrigorrean bisitatu beharreko hiria da. Bolivian ere, La Higuera herrixka ezagutu zuten. 1967. urteko urriaren 9an, Ernesto Guevara, Che gerrillari iraultzailea hil zuten han, Bolivia hegoaldeko oihanean armadak harrapatu ondoren. "Haren bizitzako azkeneko uneak oroitzeko aukera izan genuen, hango museoen bidez eta hango jendearekin hitz egiten; esperientzia ederra izan zen". Bereziki oroitzen dute herriko garbitegira joan zirenekoa. Hara eraman zuten Che, hil zenean, eta, harrezkero, hara doan jendeak idatzita uzten ditu esaldiak, haren oroimenez.
Hamaika dira ezagutu dituzten txokoak, eta oraindik ere denbora izanen dute beste hainbat aurkitzeko. Hala ere, sustraiak izaten dituzte gogoan maiz, familiak eta lagunak, bereziki. Dena den, Argentinako lagun batzuekin bidaiatzen ari dira, eta aitortu dute haien "egungo familia" direla. "Luxuak" ere izaten dituzte mintzagai: ur beroa, ohe bat, garbigailua, bainugela... Euskal Herrian zituzten eta han ez dituzten gauzak dira. Baina duela gutxi izan zuten luxu horiek eta beste batzuk erabiltzeko aukera. Itoizen ahizpa joan zen bisitan Ekuadorren zeudenean, eta azken unean itzulerako hegazkina aldatu zioten. Beraz, konpainiak Quitoko hotelik ospetsuenean gaua pasatzea eskaini zion. Baietz esan, eta hirurak joan ziren hotelera: "Xeke arabiarrez betea zegoen, eta inoiz ikusi ez dugun luxua ikusi genuen; aukera probestu genuen, nola ez".
EZKUTUAN EGONDAKOA AZALERATUTA
Joan den martxoaren 23an hasi ziren Aranzadi Zientzia Elkarteko ikerlariak Urbasako leize bat industen, Nafarroako Fusilatuen Elkarteak eskatuta. Hasieran, hiru pertsonaren gorpuzkien bila hasi ziren lanean, baina, denera, hamar lagunen hilotzak topat...
Zortzi lagun hil dira errepide istripuetan lehenengo hiruhilekoan
2012. urtea urte latza izan zen Nafarroako errepideetan. Izan ere, iragan urtean, 45 lagun hil ziren zirkulazio istripuengatik, 2011n baino 17 lagun gehiago. Nafarroako Gobernuak, 2013ko lehenengo hiruhileko datuak jakinarazi berri ditu. Hala, adieraz...
“Salda beroa ematea etxegabeekin hitz egiteko eta egoteko aitzakia izan da”
Gogorra izan da aurtengo negua, bereziki kale gorrian bizi direnentzat. Aurten, baina, berotasun apur bat jaso dute. Iruñeko Paris 365 elkarteak salda beroa banatu du, negu osoan, Iruñeko etxegabeen artean. Egitasmoa "arrakastatsua" izan dela dio Eliana Alemanek (Kolonbia,1973), eta, denera, 60 etxegabek hartu dute salda. Aleman arduratu da kanpaina koordinatzeaz, eta jakinarazi du parte hartu duten boluntario guztiek, salda banatzeaz gain, solasaldi "atseginak" izan dituztela etxegabeekin.
Neguan aritu zarete Iruñean etxegabeei salda banatzen. Zer-nolako balorazioa egiten duzue?
Abenduaren 21etik martxoaren 31ra arte aritu ginen Iruñeko kaleetan salda beroa banatzen. Astero hiru aldiz, —astelehen, asteazken eta ostiralez— 19:00etatik 22:00etara aritu ginen hiriko txokoetan. Oso esperientzia ona izan da, arrakastatsua. Azken finean, salda banatzea haiekin egoteko eta hitz egiteko aitzakia baino ez da izan.
Eta haiek eskertzen dute solasaldi bat izatea?
Askok bai. Izan ere, denek ez zuten salda hartzen. Batzuek, bakarrik hitz egin nahi zuten, tarte batez haiekin hizketan aritzea. Nik uste dut hori izan dela egitasmoaren alderik garrantzitsuena: alde gizatiarra. Elkar ezagutzea, hitz egitea eta laguntzea. Biziki eskertzen zuten, adibidez, bakoitzari bere izenez deitzea.
Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikasle eta irakasle talde bat aritu da zuekin ikerketa bat egiten.
Kanpaina hau aurrera atera dugu, Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin eta Iruñeko Hezitzaile Eskolarekin batera. Unibertsitateko Soziologia departamentuko langile eta ikasle talde batek ikerketa abiatu du etxegabeekin. Gurekin aritu dira egun batzuetan, eta beste batzuetan haien kabuz egon dira etxegabeekin. Zerbitzu bidezko ikasketa metodologia erabili dute ikerketan, eta haien emaitzen esperoan gaude. Maiatzerako egonen direla esan digute. Besteak beste, Iruñean zenbat etxegabe dauden eta zein den haien egoera jakinen dugu. Ikertzaile taldearen helburua da etxegabeen arazoa gehiago ezagutzea eta etorkizunari begira nola aurre egin jakitea.
Zenbat pertsonari eman zenieten salda beroa eta hitz egiteko aukera?
Denera, 60 pertsonari banatu genien salda. Gehienak alde zaharrean bizi dira, eta han egiten dute bizitza. Kutxa automatikoetan eta aurkitzen dituzten beste txokoetan lo egiten dute. Guztira, 49 boluntariok hartu dute parte kanpainan. Saldaz gain, kalea jasangarriago izateko kit bat eman genien denei: lo-zakua, bizkar zorroa eta termoa.
Haiekin lanean jarraituko duzue?
Iruñean etxerik gabe dauden pertsona guztiak gure laguntza izatea nahi genuen. Batzuk lehenagotik ezagutzen genituen, eta beste batzuk ezagutu berri ditugu. Haiekin egoten ginenean gure zerbitzuen berri ematen genien: jantokia eta txokoa, adibidez. Informazioa eman eta haien egoerari aurre egiteko ditugun baliabideak eskura jarri genizkien. Orain, behintzat, aukerak dituzte. Esperientzia berria izan da guretzat salda banatzearen kanpaina, baina argi dugu datorren neguan eutsi egingo diogula. Guretzat, egitasmoa oso aberasgarria izan da, eta nik uste dut haientzat ere hala izan dela. Gau hotzetan berotasun apur bat eman diegu.
“Gizarteak kultura sismikoa behar du; egoki jokatzeko eta gehiegi ez larritzeko”
Lurrikarak zergatik gertatu diren argi du Antonio Aretxabalak (Vigo, Galizia, 1963). Erreniega inguruak hidrosismikotasuna duela dio, eta euriteen eraginez failek elkarrekin talka egin dutela, eta lurrikarak eragin dituztela. Nafarroako Unibertsitateko geologoa da Aretxabala, eta zientzialarientzat lurrikara multzoa ikertzea oso interesgarria dela azaldu du. Ez, ordea, herritarrentzat, ezusteko handia hartu baitute askok.
Berrehun lurrikara baino gehiago izan dira. Larritzeko modukoa da?
Ez, inolaz ere ez. Lurraren barneko energia barreiatzen ari da, euriteek lur guztia bigundu dutelako. Nafarroako historiako negu euritsuena izan da aurtengoa, eta faila batzuk gehiegi tenkatu dira. Erreniega inguruan dauden faila txiki horiek urarekin mugitu dira, eta elkarrekin talka egitean lurrikarak sortu dituzte. Domino efektua gertatu da, bata bestearen atzetik. Eta faila nagusiena ukitu dute, Iruñeko faila.
Beraz, eremuak hidrosismikotasun naturala du?
Bai, hidrosismikotasunak eragin ditu lurrikarak. Dena den, oraindik erabat ez dira ikertu lurrikarak, eta horrek beti zalantzak sortzen ditu. Failek eragiten dituzte lurrikarak eta failak euriteengatik mugitu dira, hori argi dugu. Lurrikararen epizentroa lurraren sakon-sakonean izaten denean, urak ez du hainbesteko eraginik izaten, eta hori aztertu behar dugu, epizentroa lurraren sakon-sakonean izaten delako askotan. Erreniega inguruko gatz zulobideak uraren atea izan direla uste dugu, eta hortik urak bere bidea egin du. Iberiar penintsulako sismikotasun handieneko tokien artean, Nafarroa hirugarrena da.
Azken hilabeteetako lurrikararik handiena 4,1 gradukoa izan da. Handiagoak eta gehiago gertatuko dira?
Tektonikoa izan zen 4,1 graduko lurrikara, eta Iruñeko faila nagusiari eragin zion. Seguruenik, gertatuko dira gehiago, eta handiagoak izan daitezke; ez, ordea, kalte larriak eragiteko modukoak. Geologiaren ikuspuntutik, oso interesgarria litzateke gertatzen ari diren lurrikarak aztertzea. Herritar askorentzat, hala ere, ezusteko handia izan da. Argi dago ez dagoela kultura sismikoa, eta beharrezkoa dela uste dut. Horregatik izutu da hainbeste jendea. Baina lurrikara multzoa amaitzen denean, inork ez du hitz eginen honi buruz.
Zer egin behar da lurrikara bat gertatzne denean?
Lurrikara bat gertatzen baldin bada, gauden eraikinetik irtetea da egin behar den azken gauza. Askok ez dakite, baina kontu garrantzitsua da. Lorcan (Espainia), adibidez, ez zen inor hil eraikin batean egoteagatik. Are gehiago, hil ziren guztiak kalean zeuden edo kalera irteteagatik hil ziren, tximiniak eta beste gauza batzuk erori zitzaizkielako. Informazio gehiago behar dute herritarrek, gehiegi ez larritzeko eta lurrikara bat gertatuz gero zer egin behar den jakiteko.
Besteak beste, hitzaldiak eman dituzu hori guztia azaltzeko, ezta?
Utergan egon nintzen, inguru horretako alkateek eskatuta, eta joan den astean Iruñeko planetarioan izan nintzen. Utergako herritar batzuk, gainera, kezkatuta etorri ziren nigana. Ez zekiten beren etxe zaharrek —XVIII. eta XIX. mendekoak— lurrikara bati eusteko gai izango liratekeen ala ez. Horrelako etxeek, askotan, askoz hobeki jasaten dituzte lurrikarak, gaur egungo betoizko eraikin batzuek baino. Askoz prestatuago daude, kultura sismikoa baitute barnean.
Eta noiz amaituko dira lurrikarak?
Ez dakigu. Azken egunetan lurrikara gutxiago egon dira, baina horrek ez du esan nahi gehiago ez direla izanen. Edonoiz eta edonon izan daitezke. Baina ezin dugu ezer egin, naturaren indarra delako. Nafarroako Gobernuak lurrikarak gertatzen direnenerako protokoloa du, baina, nire ustez, gaur egun zerbait gehiago eskatu behar dugu. Bereziki Iruñerrian eragina izateko, eta eremuaren zaurgarritasunari aurre egiteko.
Erretzeari uzteko kanpaina luzatu du Paris 365 jantokiak
Modu solidarioan erretzeari uzteko kanpainaren arrakasta ikusita, maiatzaren 31ra arte luzatuko du Paris 365 jantokiak. Ez erretzeagatik aurreztutako dirua jantoki solidariorako erabili dute askok. Tabakismoari aurre egiteko Hego Euskal Herriko elkart...