Jokin Sagarzazu / BERRIA Maiatzaren 24an bozetan, Nafarroako Parlamenturako inoiz baino zerrenda gehiago aurkeztuko dira, 1983an hautatze sistema aldatu zutenetik, bederen. Denera, hamalau alderdi ariko dira lehian, baina orain arte eginiko inkestetako datuak berretsiko balira, haietarik zazpi-zortzik baino ez lukete aukera izango parlamentariren bat lortzeko: UPN, PSN, EH Bildu, Geroa Bai, PPN, Ezkerra, Ahal Dugu...
Espainiako izaera zatiezinaren parte da Nafarroa. Nafarrak, nafar diren heinean, espainolak dira. DNE Derecha Navarra y Española -Naparro ta Españico Escuñe alderdiaren printzipio ideologikoen artean, hori da lehena, baina gainontzekoek ere argi eta garbi azaltzen dute alderdiaren izaera ultranazionalista, eskuindar eta katoliko sutsua: "Bizi guztiko kartzela zigorraren aldekoak gara, eta baita zigorrak, murrizketarik gabe, osotasunean betetzearen aldekoak ere"; "funtsezkotzat jotzen dugu legez kanpoko immigrazioa zorrotz kontrolatzea, ez baita gizartearen garapenerako lagungarria"; "gizonaren eta emakumearen arteko ezkontzatik sortutako familia da gizartearen oinarria eta ardatza, bestelako ezkontzarik ez da existitzen"; "milaka urteko vascuence jatorrizkoa babesten du DNEk, ikastolen, euskaltegui-en eta euskara batuaren laguntzaren beharrik ez duen hori"... Zerrenda luzea da.
Printzipio horiekin aurkeztu zen DNE 2011ko foru eta udal hauteskundeetara, eta emaitza kaskarrak erdietsi zituen: ez zuen parlamentari bakar bat ere eskuratu, eta Nafarroako hamaika udalerritan lehiatu arren, zinegotzi bakarra lortu zuen Leitzan. Hautetsontzietan jaso ez zuen babesa azpijokoen bidez lortzea erabaki zuen orduan Nieves Cipresen alderdiak, eta udalbatzarik gabeko bi herritara zuzendu zuen begirada: Garinoain eta Lukinera.
Behin-behineko batzorde banak gobernatzen zituzten udalerri txiki horiek, hautagaitzarik ez baitzen aurkeztu. DNEk abagunea baliatu zuen zinegotzirik gabeko herri horietara paraxutistak bidaltzeko, eta inori ezer esan gabe, sekretupean kasik, zerrendak aurkeztu zituen Garinoainen eta Lukinen. 2011ko azaroan egin ziren ezohiko bozak.
Eskuin muturraren azpijokoaz jabetu eta berehala, mobilizatzen hasi ziren herri bateko zein besteko bizilagunak. Botoen %5 lortu ezean, DNEk ez zukeen ordezkaritzarik izanen; beraz, boto zuria emateko deia egin zuten herritarrek. Lukinen, boto bakarra jaso zuen eskuin muturrak —Nieves Cipres alderdiko buruak "abertzaleen mehatxuei" egotzi zien emaitza—. Garinoainen, berriz, hemezortzi pertsonak eman zioten babesa eskuin muturrari. Botopaperen %5,6 lortuta, udalbatza osatzen duten zazpi zinegotziak eskuratu zituen DNEk.
Hauteskunde gauean bertan hasi zen amesgaiztoa garinoaindarrentzat. Udaletxe aitzinean protesta egin zuten 500 bat bizilagunek, eta iruzur egitea leporatu zieten eskuindarrei. Foruzainek eskoltaturik atera ziren zinegotzi berriak, eta iritsi bezala alde egin zuten: autoko kristal belztuen atzean ezkutaturik, ustez gobernatu behar zuten herria ikusi behar ez izateko.
Izan ere, DNEren hautagaitzan ez zegoen garinoaindar bat bera ere. Lizarrako, Tafallako eta Tuterako militanteak jarri zituzten zerrendaren lehen postuetan, eta, AES Alternativa Española alderdi xenofobo kristauarekin sinatutako itunaren ondorioz, eserleku bana eman zieten Madrildik etorritako bi ultraeskuindarri.
Herritarrek protesta ekintza ugari antolatu zituzten bozketaren hurrengo egunetan, eta, horiei esker, Gonzalo Vicuña alkategaiak uko egin zion karguaren zina egiteari. Hori dela eta, zerrendako bigarrena izendatu zuten alkate, Javier Etxarri, 2012ko urtarrilaren 4an. Hala ere, dimisioak etengabeak izan dira agintaldi osoan: DNEren zerrendan zihoazen zazpi pertsonetatik seik kargua utzi dute azken hiru urteetan.
Garinoaingo udal gobernu taldeak hartutako lehen neurriak hautsak harrotu zituen herrian: ikurren legea baliatuz, Espainiako bandera udaletxean jartzea. "Garinoain herri txikia da, 500 bat biztanlekoa, eta inoiz ez dugu banderarik eduki, haizeak hondatzen dituelako", azaldu du Aritz Intxusta kazetari eta Garinoaingo bizilagunak. "Hala eta guztiz ere, alkatea tematu egin zen gai horrekin, eta ikurren legea betetzera behartu zuen udala". Intxustaren ustez, mahai gainean lehen kolpea ematea izan zen hori. Indar erakustaldi hutsa.
Ordutik, DNEk Garinoainen egindako lana "hutsaren hurrengoa" dela uste dute herriko biztanle gehienek. "Legeak ezarritakoaren arabera, osoko bilkuretara etortzen ziren hiru hilabetean behin. Eta kito. Ez zuten besterik egiten". Utzikeria horrek hainbat arazo eragin dizkio herriari. Intxustaren irudiko, udal gobernu taldeak "erabateko gaitasunik eza" erakutsi du behin baino gehiagotan, eta herritarrak izan dira hutsunea bete dutenak.
"Udaletxea, esate baterako, aspaldi konpondu behar zuten, egitura arazo larriak zituelako, baina ez zuten ezertxo ere egin, eraikina hustera behartu zituzten arte. Ez dira jabetzen herrian gertatzen denaz", dio kazetariak. "Nafarroako Administrazio Auzitegiak behin baino gehiagotan zigortu du udala, utzikeriaz jokatzen duelako, duen erantzukizunari uko eginez".
Axolagabekeriaz gain, DNEren agintaldiaren bigarren ezaugarri nagusia alkatearen eta zinegotzien jarrera oldarkorra izan da. "Hainbat bizilagun auzibidean jarri gaituzte, alkatearen eta zinegotzien kontrako ustezko jazarpenean parte hartu dugulako, baina, gerora, gure kontrako frogarik ez zegoela eta esandako guztia gezurra zela frogatu da epaitegian. Nire kontrako salaketa jarri zuten, protesta ekintza batean parte hartu nuelakoan. Epaiketan, alkateak serio demonio esan zuen mehatxu egin niola, baina egun horretan ez nengoen Garinoainen, Iruñean baizik. Lanean".
Beste zenbait bizilagunek 150 euroren isunak ordaindu behar izan dituzte alkateari oihu egiteagatik edo osoko bilkurak oztopatzeagatik. "Ematen du herritarrak zigortu nahi dituztela. Murriztu egin dituzte elkarteei ematen zaizkien diru laguntzak, eta, aldi berean, udal zergak bikoiztu egin dituzte, inongo justifikaziorik eman gabe".
Alternatiba, auzolanean
Udalaren jarrera ikusita, alternatiba eraikitzen hasi ziren garinoaindarrak 2012an. Lehen bilera horietan sortu zen Aupa Garinoain elkartea, eta herritarrak oso harro daude auzolanari esker lortu dutenaz. "Krisi honek alde on bat izan du. Herritarrak batu egin gara, ideologiak alde batera utzita, inongo legitimitaterik ez duen udal horri aurre egiteko: UPNko boto-emaileak izan ala ezker abertzaleko militanteak izan, denok egin ditugu kontzesioak, proiektu bateratu bat sortze aldera", azaldu du Intxustak. Hamaika lan egin ditu Aupa Garinoain plataformak; besteak beste, herriko jaiak antolatu, futbol zelaia konpondu eta bideetako garbiketa egin. Agintaldia amaituta, hauteskunde zerrenda bat ere osatu dute, maiatzeko bozetan parte hartzeko. Eta alkandora urdinen amesgaiztoa behin betiko ahazteko.
Urduri dago Iñigo Arregi (Garinoain, 1971). Alkategai izendatu berri dute, Garinoaingo hautagaitza herritarraren barruan, eta bozak irabaziko dituela ongi dakien arren —seguru asko, beste alderdirik ez baita aurkeztuko—, fokuen azpian egoteak ez dio zirrara berezirik eragiten. "Argazkia ere eginen didazue?", esan, eta hasperen bat itzurtzen utzi du, irribarrez. "Tira, ohitu beharko dut".
Zergatik erabaki zenuen zerrendan izena ematea?
Iaz hasi ginen hauteskunde zerrenda bateratu bat osatzeko planak egiten, baina inork ez zuen alkate izan nahi. Herri txiki batean, kargu publikoa izatea ez da pagotxa, buruhaustea baizik. Azkenean, zerrenda irekiak egitea otu zitzaigun, eta herriaren alde lan egiteko prest geundenok izena eman genuen. Nire izena izan zen gehien bozkatua, eta, beraz, ni izendatu ninduten zerrendaburu.
Nolakoak izan dira azken lau urteak?
Oso gogorrak. Garinoainez fitsik ere ez zekien jendeak eskuratu zuen udala 2011n, eta espero genuen huraxe egin dute legealdi osoan: polemikak eta arazoak sortu dituzte publizitatea lortzeko, eta kolpe zorrik ere ez dute jo.
Baina herritarrek buelta eman diozue egoerari...
Bai, hori izan da honek guztiak izan duen alde positibo bakarra, elkarlan horri esker kalteak ez baitira larriagoak izan. Herritarrok gure gain hartu ditugu udalak egin beharreko lan asko: futbol zelaia mantentzea, kaleak garbitzea, bideetako sasiak moztea, jaiak antolatzea... Horri esker ikusi dugu administrazioa bigarren planoan gera daitekeela, inportanteena beherago baitago: jendea da udalerri bat mugiarazten duena.
Aginte ofizialetik kanpo, udal alternatiboa osatu duzue, beraz?
Hori, agian, gehiegitxo esatea da. Legez, udalak baditu betebehar batzuk, ordezkaritza funtzio batzuk, eta horiek ezin ditu beste inork bete; baina eguneroko zeregin txikiei dagokienez, herritarren arteko auzolanak aise ordezka dezake administrazioaren egitekoa.
Zeintzuk izan dira, zure ustez, kasurik larrienak?
Abiadura handiko trenaren proiektuak, adibidez, bitan zatitzen du Garinoain, eta zirriborroa udalaren eskuetara heldu zenean, DNEko zinegotziek ez zuten karpeta ireki ere egin. Begiratu gabe sinatzen dute dena, hiru hilabetean behin bakarrik etortzen direlako herrira. Bestalde, udaletxeak egiturazko arazo larriak zituen, baina konponketa lanak ez zituzten baimendu, beranduegi izan zen arte. Azkenean, hustu egin behar izan zen eraikina. Han zegoen musika eskola ere, eta auzokideok arduratu ginen beste egoitza bat atontzeaz, zerbitzua eten ez zedin. Gaurdaino, alkateak ez du gaiaz galdetu ere egin.
Horri guztiari kalte ekonomikoa ere gehitu behar zaio.
Gure kalkuluen arabera, Garinoaingo familia bakoitzari 600 euroren galera eragin dio udal gobernu talde honek. Hainbat salaketa aurkeztu ditugu Nafarroako Administrazio Auzitegian udalaren kontra, eta epaiketak irabazi arren, herritarrok pagatu behar izan ditugu, alkateak ez baititu prozesuak bere poltsikotik ordaindu, udalaren diruarekin baizik. 27.000 euro galdu dira, sententzietan bakarrik. Eta horiek ez dira udalaren kontuetan ageri.
Jazarpen baten biktima dela dio alkateak. Egia al da hori?
Ez. Aitzitik, bera eta bere alderdikideak dira herritarrei jazartzen zaizkienak. Bizilagunak joaten gatzaizkionean, egiten duen lehen gauza Guardia Zibilari deitzea da. Eta gero, gainera, salaketa jartzen dizu, ustez, istiluak sortzeagatik. Indarkeriaz jokatzen dugula dio, baina udaletxeko idazkariek eta gainontzeko langileek ziurta dezakete hori gezurra dela, eta bera dela giroa narrasten duena.
Amaitu da amesgaiztoa?
Kostata, baina lortu dugu DNE kanporatzea. Hala ere, legeak eta instituzioek ez dute bermatzen halakoak errepikatuko ez direnik. Maiatzean gauza bera gerta dakioke beste herri bati.
Bi aste falta dira oraindik, baina Maite Inda (Iruñea, 1981) hasia da ekitaldi handien aurreko urduritasuna nabaritzen. Galtzak bete lan dabil Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluko ordezkaria, azken xehetasunak prestatzen. Zer ikusiko da hilaren 25ean Anaitasunan? Euskararen aldeko ikuskizun berezia izanen da. Ezohikoa eta berritzailea. Ez da ekitaldi politiko bat izanen, ezta manifestazio bat ere. Eneko...
Irakurle maiteak, ia ziur naiz lerro hauek irakurriko dituzuen guztiok nahi duzuela maiatzeko hauteskundeetatik aterako den gobernua aurreko gobernuen oso ezberdina izatea. Horretarako, bistan denez, aldaketarako indar guztiek ados jarri beharko dute. Baina borroka horretan sartu aitzin, ikusi beharko dute ea aritmetikak aldaketa hori ekarriko ote duen. Bada, hauteskundeetarako hilabete pasatxo falta delarik, non gauden azal dezaketen zenbaki batzuen entsalada ezkor samarra eskainiko dizuet. On egin. Edo ez.
Volkswagen: Apirilaren 1ean, berriz ere, UGT sindikatuak Iruñeko Volkswagen lantegiko hauteskundeak irabazi zituen. 4.352 langileetatik 3.885ek eman zuten botoa (%89,27); horietatik 1.103k UGTri eman zioten bozka (%28,4) eta 790ek CCOOri (%20,3). UGT eta CCOO sindikatuak erregimeneko kidetzat joko bagenitu eta Volkswageneko datuak Nafarroako politikara estrapolatuko bagenitu, emaitzak kezkatzeko modukoak lirateke aldaketa nahi dutenendako.
Baina bada esperantzarako zirrikiturik: UGTk 1.725 afiliatu omen ditu (%39,6) Volkswagenen, eta CCOOk, 1.100 (%25,3). Hau da, Volkswagenen badira langile batzuk UGTko edo CCOOko karneta dutenak —akaso, sartzeko karnet hori eskuratu behar izan zutelako—, baina bi sindikatu horiei botoa ematen ez dietenak.
Aranzadi: Azkenean, apirilaren 2an jakin genuen Podemos alderdiak Aranzadi zerrenda hiritarra babestuko duela Iruñeko Udalerako hauteskundeetan. Aferak berebiziko garrantzia zuen, Iruñeko Udalaren kolorea aldatzeko nahitaezkotzat jotzen baita alderdi morearen konkurrentzia. Iragan astean, beraz, iragarri zuten zein euritakoren azpian aurkeztuko diren pabloiglesiastarrak. Baina erabakia hartzeko prozesuak hainbat kontu kezkagarri azaleratu ditu. Prozesua iskanbilatsua izan da, gatazkatsua —alde batekoek zein bertzekoek sekulakoak bota dituzte sare sozialetan eta hedabideen foroetan—; agerian geratu da Podemosen inguruan gauzak ikusteko modu oso ezberdinak daudela.
Horri guztiari gehitu behar zaio bakarrik 440 pertsonak bozkatu zutela, eta irabazleen eta galtzaileen arteko boto aldea soilik 18koa izan zela. Hagitz jende gutxi, nire ustez, Podemos aldaketa gidatzeko alderdia izatera deitu dutela kontuan harturik.
Lerrook idazteko tenorean, gainera, ezinezkoa da jakitea ea Aranzadik hauteskundeetan aurkeztu ahal izateko 3.000 sinadurak lortu dituenetz. Apirilaren 1ean, sinadurak biltzeko lehenbiziko egunean, 2 ordutan 30 sinadura bertzerik ez zituzten bildu. Pentsatzekoa da, Podemosen erabakia jakin eta gero, bermeak lortzeko prozesua azkartuko zela.
D eredua: Nafarroako zein Iruñeko gobernuak aldatuko badira, indar abertzaleek gobernu alternatibo horietan egon beharko dute. Baina euskal abertzaletasunak badu arazo bat, D ereduak Nafarroan duen berbera. Azken hamarkadan, bai batak eta bai bertzeak doi-doi gainditu dute gazta zatiaren laurdena. 2011ko foru parlamenturako hauteskundeetan, NaBai 2011 eta Bildu alderdiek botoen %28,33 lortu zuten bien artean. Aurtengo aurrematrikula kanpainan, 2012an jaiotako haurren %26 sartu ditugu D ereduan. Halaxe gaude, herenera ezin ailegatu.
Bi aste falta dira oraindik, baina Maite Inda (Iruñea, 1981) hasia da ekitaldi handien aurreko urduritasuna nabaritzen. Galtzak bete lan dabil Euskararen Gizarte Erakundeen Kontseiluko ordezkaria, azken xehetasunak prestatzen.
Zer ikusiko da hilaren 25ean Anaitasunan?
Euskararen aldeko ikuskizun berezia izanen da. Ezohikoa eta berritzailea. Ez da ekitaldi politiko bat izanen, ezta manifestazio bat ere. Eneko Olasagasti zinema zuzendariarekin lan egin dugu, ekitaldi metaforiko eta emozionala sortzeko, eta ohiko parametroetatik ateratzea izan da erronka nagusia. Foku anitzeko ikuskizuna izanen da, eta argi islatuko du gu garena: ez gara alderdi politiko bat, ezta lider bat ere... Herritarrak gara, jendea, eta, hortaz, harmailetan egonen da ikuskizunaren arretagune nagusia. Oro har, zirraraz beteriko ordubete pasatxo izanen da.
Zergatik ikuskizun bat eta ez manifestazio bat?
Nafarroan euskarak pairatzen duen egoera dela eta, ekinbide berezi bat antolatzeko garaia zela pentsatu genuen Kontseiluko hainbat kidek. Baina ekitaldiaren jatorria 2009. urtean dago. Urte hartan, Kontseiluko sei bazkide hasi ziren biltzen —Nafarroako Ikastolen Elkartea, Sortzen, AEK, IKA, Euskal Herrian Euskaraz eta Topagunea—, Nafarroako Gobernuaren azken erasoei aurre egiteko. Izan ere, krisiaren aitzakia baliatu zuen UPNk, torlojuari beste buelta bat emateko: euskarazko hedabideentzako diru laguntzak zerora murriztu zituen, helduen euskalduntze eta alfabetatzerako diru saila ere izugarri txikitu zuen... Horrek itolarri sentsazioa areagotu zuen gure bazkideen artean, eta hausnarketa prozesua abiatu zuten, erantzun bateratua emateko.
Nolakoa izan zen prozesu hori?
Lehendabiziko fasean, egoeraren irakurketa bateratua egin genuen, eta diagnostikoa oso argia zen: Nafarroako Gobernuaren hizkuntza politikak aldatzeko, behar-beharrezkoa da indar metaketa. Hausnarketa horren lehen fruitua 2010eko manifestazio itzela izan zen. Euskaraz bizi nahi dut leloa plazaratu genuen manifestazio horren karira, eta arrakasta izugarria erdietsi zuen. Ordutik, bide propioa egin du leloak Euskal Herri osoan. Hala ere, manifestazioak utzi zigun ondorio argienetako bat izan zen protestaren esparrua gainditu behar genuela; kalea hartzea beharrezkoa dela, baina eragileen arteko elkarlanak harago joan behar duela. Hor kokatzen da Anaitasuna kiroldegian eginen dugun ekitaldia, besteak beste.
2010ean manifestazio erraldoia egin zenutenetik bost urte igaro dira. Egoera aldatu al da?
Urte hartan kalera ateratzeko genituen arrazoiak ez dira desagertu; aitzitik, areagotu egin dira. Horregatik, beharrezkotzat jo genuen Nafarroako herritar euskaldunontzat ekitaldi sinboliko bat antolatzea, indarrak batu eta jarrerak trinkotzeko. Hainbestekoa da gure egunerokoan ematen diguten egurra, jendea apalduta dago. Etsituta. Baina, egoera iraultzeko, ezinbestekoa izanen da jendearen indarra. Horregatik, Anaitasunako ekitaldiak une emozional kolektiboa behar du izan, 1998an Sadarren sentitu genuenaren gisakoa, ondorengo egunetan ere jarrera indibidualak sendotzeko.
Hauteskundeen bezperan gaude. Hori ere kontuan izanen zenuten...
Ekitaldia antolatzeko garaian, ezin genuen faktore hori saihestu. Bi funtzio horiek uztartuko ditu: alde batetik, euskaldunon komunitatearen trinkotzea, eta, bestalde, aldaketa politikoa aldarrikatzea hizkuntzaren ikuspegitik. Izan ere, Nafarroako Gobernuak euskararen alde egin duena hain gutxi izanda, gobernu berri batek tentazioa eduki dezake makillaje apur batekin aldaketa irudikatzeko. Eta hori ez da guk nahi duguna edo euskarak behar duena.
Mezu zuzena indar politikoei.
Bai. Nafarroan aldaketa gauzatzeko giltzarriak zeintzuk diren adostu dugu, eta horiek Anaitasunan ere ikusi ahalko dira. Interpelazio zuzena eginen zaie alderdiei: urgentziazko neurri batzuk aurkeztuko dizkiegu, lau urteko legealdi batean gara daitezkeenak, euskararen aldeko lana galbidean gera ez dadin. Erroko aldaketak nahi ditugu hizkuntza politiketan, eta gure proposamena, euskalgintza osatzen dugun eragileon proposamena, argi eta garbi jarriko dugu mahaiaren gainean, inork aitzakiarik eduki ez dezan euskararen aldeko neurriak geroratzeko.
Oposizioko alderdiekin hitz egin duzue jada?
Oraindik ez, baina hurrengo astean abiatzekoak gara bilera erronda, eta orduan eskura emanen diegu gure proposamena. Apirilaren 25eko ekitaldiaren ostean, gainera, neurri horiek argitara aterako ditugu, eta edonork irakurri ahal izanen ditu.
Zer edo zer aurreratzerik bai?
Hizkuntzaren normalizazioa zedarritzen duten lau zutabeak dira gure proposamenaren oinarria ere. Lehen puntua plangintzari dagokiona da: hizkuntza politika orok planifikatua izan beharko luke beti, baina, Nafarroan, administrazioak ez du inoiz plangintzarik egin; hortaz, planifikazioaren atea irekitzea aldaketa historikoa izanen litzateke. Bigarren oinarria baliabideena da: orain artekoak ez dira aski izan, eta horiek handitzea eskatzen dugu. Hirugarren puntuan, esparru juridikoaz hitz egiten dugu: hizkuntza bat normaldu nahi duen administrazio batek corpus juridikoa eraiki behar du horretarako, baina egun indarrean den Euskararen Legeak ez dio normalizazio nahi bati erantzuten. Azkenik, laugarren zutabea herri gogoarena da: Nafarroako Gobernuak ez ditu inoiz jendearen eta euskararen arteko loturak indartu, ez du atxikimendu hori sustatu. Zutabe horietan guztietan aldaketak ematen badira, jauzi kualitatibo nabarmena emanen dugu euskararen normalizazioan.
Memoria kolektiboan iltzaturik gelditu diren ekintza esanguratsu asko antolatu ditu Kontseiluak. Bai euskarari ekitaldia 1998an, Euskaraz bizi nahi dut manifestazio jendetsua 2010. urtean... Mailari eutsi beharrak urduri jartzen al zaitu?
Halako ekintza erraldoiak planteatze soilak bertigoa ematen du, bai, baina hori ona da! Nafarroan, gainera, oso modu indartsuan nabaritzen da hori guztia. Jendeak euskararekiko dituen atxikimendua eta grina oso inportanteak dira, eta, beraz, benetan sentitzen duzu egiten ari zaren hori ez dela erakunde batzuen lanaren ondorio hutsa, baizik eta jendearen bultzadaren fruitua. Ziur nago hilaren 25eko ekitaldia ere gisa horretakoa izanen dela, ilusioa pizteko modukoa, eta Anaitasuna txiki geldituko zaigula. Giharra aterako dugu euskaldunok.
Euskararen Legearen erreforma onartu zenetik bi hilabetera eginen duzue ekitaldia. Alde horretatik ere, une esanguratsua...
Oso esanguratsua. Guk poz handiz hartu genuen legearen aldaketa partziala, batez ere, orain arteko egoera etsipenez bizi izan duten gurasoengatik. Izan ere, guraso askok uko egin behar izan diote euren txikiak euskarazko ereduetan matrikulatzeari, eta hautu hori ez dute borondatez egin, egoerak behartuta baizik. Hortaz, euskararen legearen aldaketa ona izan da, pertsona horiei arindu eginen zaielako eguneroko bizimodua. Hori guztia esanda, erreforma ez da nahikoa. Euskararen Legea ez da funtsean aldatu, nafarron eskubideak bizilekuaren arabera aitortzen direlako. Nafarroako Gobernuarentzat, ez da gauza bera leitzarra edo tuterarra izatea, eta hori ez da bidezkoa. Ezinbestekoak dira erroko aldaketak, eta Anaitasunan aurkeztuko dugun proposamena bide horretatik doa.
D eredua ezartzeko lehen eskaerak egin dituzte Villatuertan eta Abartzuzan, baina Nafarroako Gobernuak uko egin dio lerro berriak zabaltzeari. Lehengo lepotik burua?
Bistakoa da UPNk ez duela bere hizkuntza politikan atzera egiteko inolako asmorik, legearen erreforma hau ez baita haiek proposatutakoa izan. Herritarrek urtetan egindako lan eskergaren ondorioa izan da, ez agintarien borondatez sortutako araua. Hortaz, borondaterik ez duen gobernu batek nekez aplikatuko ditu arrotz zaion lege batek ezartzen dizkion neurriak. Nabarmentzekoa da, hala ere, orain arteko legeak ere ez zuela euskararen irakaskuntza publikoa debekatzen. Ez zuen D eredua eremu ez-euskaldunean ezartzera behartzen, baina debekatu ere ez zuen egiten. Hor hutsune legal bat zuen UPNk euskarazko irakaskuntza ezartzeko, baina ez zuen baliatu. Borondate kontua izan da beti. Horrexegatik proposatzen dugu corpus juridiko sendo bat, eskubideen gauzatzea unean uneko interes politikoen menpe egon ez dadin.
Erabaki politikoez gaindi, elebidunen erabilera mailak ere baldintzatzen du hizkuntzaren egoera. Azken inkesta soziolinguistikoaren arabera, eremu ez-euskaldunean bai, baina mendialdean behera egin du erabilerak. Zer deritzozu?
Irakurketa hori okerra dela. Mapa soziolinguistikoaren emaitzek argi gehiago zituzten itzalak baino, baina elementu txarrei erreparatzeko ohitura dugu. Urte hauetan guztietan jarri dizkiguten zangotraba guztiak aintzat hartuta, Iruñerrian eta eremu ez-euskaldunean euskarak gora egin izanari aurrerapauso galanta deritzot. Datuek argi erakusten dute hemen dugun potentziala: herritarren borondateari esker hamaika proiektu gauzatu ahal izan dira, jendeak bere etxea hipotekatu du ikastola bat eraikitzeko, bere poltsikotik ordaindu ditu euskararen aldeko proiektuak... Bestalde, egia da erdara gero eta gehiago ari dela hedatzen eremu euskaldunetan, baina hori ez da hiztunen utzikeriaren ondorioa, baizik eta hizkuntza politika konkretu batek eragindako errealitatea.