Gizartea

2018-06-222018-06-21Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Mezu misoginoaren kontra

Edurne Elizondo

Ezin dugu bertze alde batera begiratu; ezin dugu gertatzen ari dena ikusezin bilakatu". Noemi Solanas Solerrenak dira hitzak, Erriberako Luna Roja taldeko kidearenak. Eskualde horretako feministen artean alerta piztu du Cortesen hilaren 30ean eta uztailaren 1ean eginen duten Holika musika jaialdiak. Zehazki, Kidd Keo trap abeslariaren parte hartzeak eragin du feministen haserrea: salatu dute haren kanten hitzek emakumeen aurkako indarkeria bultzatzen dutela. "Mezu misoginoek hartzen badute Cortesen eginen duten jaialdiaren gisako espazio bat, gure betebeharra salatzea da. Denentzako seguruak diren espazioak eraiki nahi ditugu guk".

Ez da Kidd Keoren mezuak salatu dituzten lehen aldia. Urtarrilean, ViñaRock jaialdiko egitarautik kanpo utzi zuten antolatzaileek. Apirilean egin zuten, Villarobledon (Albacete, Espainia). Kidd Keo zen parte hartzaileetako bat, baina haren mezu matxistak eta misoginoak salatu zituzten hainbat emakume taldek, eta antolatzaileek kanpo uztea erabaki zuten.

Ez da berdin gertatu Nafarroan. Holika jaialdiko antolatzaileek berretsi dute Kidd Keo Cortesen izanen dela. Zehaztu dute, halere, ez dituela bere "kantarik polemikoenak" abestuko. "Bazter utziko ditugu gure jaialdiko filosofiarekin bat egiten ez duten balioak zabaltzen dituzten abestiak", erran dute. "Holika jaialdiaz hitz egitea da adierazpen askatasunaz hitz egitea; bai eta errespetuaz hitz egitea ere".

"Voy a follarme a esa puta, hacer famosa a la puta, voy a hacer que se lo crea, voy a meterla en la tumba". Esaldi hori eta gisakoak jasotzen dituzte Kidd Keoren abestiek. Adierazpen askatasuna aldarrikatu dute antolatzaileek. "Ez haiek bakarrik; ezkerretik ere jaso ditugu gisako erantzunak, adierazpen askatasuna nabarmendu duten erantzunak alegia", azaldu du Solanas Solerrek. Argi utzi du talde feministen asmoa ez dela zentsura bultzatzea, ezta adierazpen askatasuna murriztea ere. "Gure artean ere egin nahi dugu auzi horri buruzko gogoeta, eta aztertu non dauden adierazpen askatasunaren eta emakumeen aurkako indarkeria bultzatzen duten mezuen arteko mugak". Luna Roja taldeko kideak uste du jaialdiak mezu faxistak bultzatuko balitu bertzelakoa izanen zela sektore anitzen erantzuna. "Horrek erakusten du lan handia badela egiteko".

Lan hori, bertzeak bertze, erakunde publikoekin egin behar dela nabarmendu dute Erriberako feministek. Solanas Solerrek salatu du emakumeen aurkako indarkeriaren kontra hartzen dituzten konpromisoak hutsean gelditzen direla Corteskoaren gisako jaialdiak babesten dituztenean.

Izan ere, CIC Cortesko Hautagaitza Independenteak mozio bat aurkeztu zuen udalean, erakunde horrek herriko futbol zelaia utz ez zezan jaialdia egiteko. Espazio publiko bat da, udalarena, alegia. Mozioak ez zuen aurrera egin, ordea. PSNk babestu zuen, baina aurka agertu ziren agintea beren esku dutenak, UPN eta CET. "Prebentzio lana funtsezkoa da emakumeen aurkako indarkeriari aurre egiteko; Kidd Keoren abestietako mezuek normaltzat hartzen dute indarkeria hori, eta ezin dugu halakorik onartu, inondik inora. Ezin dugu onartu musika jaialdi batean halako mezuak natural entzutea", berretsi du Solanas Solerrek.

Erribera osoko hamaika emakume taldek egin dute Kidd Keoren parte hartzearen aurka. Iruñetik ere gogor salatu dute abeslaria. Bertzeak bertze, Zikutak taldeak zabaldu du sare sozialen bidez gertatzen ari denaren berri. "Hamaika talderen babesa jaso dugu; Martxoaren 8an sortutako sinergien bultzada aprobetxatu dugu bat egiteko. Nafarroa kanpotik ere hainbat taldek bat egin dute gurekin".

Gobernuaren erantzuna

Nafarroako Gobernuak ere hartu du hitza, Cortesko jaialdiaren inguruko eztabaida mahai gainean jarri eta gero. Maria Solana bozeramaileak herri horretako udalaren esku utzi du ardura, halere. "Erakunde horrek aztertu behar du gertatzen ari dena, eta dagokion erantzuna eman. Adierazpen askatasunak merezi duen errespetuaz harago, pedagogia ere kontuan hartu beharreko kontua da; errespetuaren kultura bultzatu behar dugu", erran du.

Nafarroako Gobernuko Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako kontseilari Ana Ollok "sentsibilizazioa" lantzeko beharra nabarmendu du, eta bide horren alde egin du. "Sentsibilizazioa landu behar dugu, zentsura baino gehiago". Ollok udalari eskatu dio, halere, entzun ditzala Kidd Keoren kanten hitz matxistak salatzen ari direnen ahotsak: "Ahots horiek erraten ari dira kantek zabaltzen duten mezua ez dela egokia, eta gobernuak ezin onar dezakeen emakumeen kontrako indarkeria bultzatzen ari direla". Nafarroako Parlamentuak ere adierazpena onartu du, eta Cortesko Udalari eskatu dio ez babesteko jaialdia.

Noemi Solanas Solerrek ez du uste Cortesko Udalak atzera eginen duenik. "Badakigu emakumeen aurkako indarkeriaren auziarekin benetako konpromisorik ez duela UPNk; ezin dugu haiengandik deus espero". Halere, nabarmendu du "azken unera arte" jarraituko dutela presioa egiten. Sare sozialen bidez kanpaina egin dute, bertzeak bertze. "Antolatzaileek kontrako mezuak ezabatzen dituzte". Antolatzaileek eraso matxisten aurkako mezuak jarri dituzte beren sare sozialetan, hain zuzen. Jaialdian ere erasoen aurkako gune bat izanen dela erran dute. "Aurpegia zuritu bertzerik ez dute nahi", salatu du Solanas Solerrek.

Gaur, jardunaldia antolatu dute feministek, Cortesen. 18:00etan, Taska espazioan, indarkeria matxistari nola aurre egin aztertuko dute. "Prebentzioa, informazioa eta erantzuna jorratuko ditugu". 20:30ean, txupinazoa izanen da plazan; 20:45ean, berriz, kontzertua, DJ Ellerekin.

2018-06-222018-06-21Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Hamaikakoa, partidarako prest

Kattalin Barber

Beste urrats bat egin du Euskaraldiak: Nafarroan erreferente diren hamaika enbaxadore aurkeztu ditu, herritarren artean egitasmoa sustatzeko. Euskaraldiko hurrengo mugarria, norbanakoen izen-ematea, alegia, udazkenean izango da.

11 egun ditu Euskaraldiak, azaroaren 23tik abenduaren 3ra bitarte, eta xede du hizkuntza ohiturak aldatzea eta euskararen erabilera hazten laguntzea. 11 egun, eta 11 enbaxadore, gainera. Euskara aktibatzea hartu dute helburu.

Hamaika esparrutako euskaltzale "aktibo eta erreferentzialak" bildu dituzte: Oier Sanjurjo, futbolaria; Julian Iantzi, aurkezlea; Edorta Salvador, okina eta sukaldaria; Zuriñe Hidalgo, abeslaria eta aurkezlea; Nerea Egozkue, modeloa; Nerea Fillat, Katakrak-eko kidea; Mikele Grande, Uharteko gaztea; Mikel Idoate, enpresaria; Pello Yaben, enpresari aholkularia; Juan Kruz Lakasta, kazetaria; eta Saioa Jaurena, errugbi jokalaria. "Haiek osatzen dute hamaikakoa, eta horren funtzioa dinamikaren erreferentzia izatea da", azaldu du Oskar Zapatak, Euskaltzaleen Topaguneko kide eta Euskaraldiaren Nafarroako koordinatzaileak.

Urte erdi falta da 11 eguneko erronka martxan jartzeko, eta jada 90 udalerrik eman dute izena parte hartzeko. Batzordeak sortu dira herri horietan, Euskaraldia prestatzeko: euskalgintzako eragileek eta erakundeek bat egin dute. "Mugimendu polita sortu da herrietan, eta Nafarroan 35 batzorde eratu dira; uste baino gehiago lortu dugu". Euskal Herri osoko erakundeak eta euskalgintzako eragileak ari dira elkarrekin. Batzordeak arduratuko dira herri bakoitzean Euskaraldiari gorputza emateaz. Horretarako, euskaraldian parte hartzeko bi rol zehaztu dituzte: ahobizi eta belarriprest. Ahobiziek euskaraz egingo diote ulertzen duenari. Belarriprestak izanen dira, berriz, euskaraz entzuteko prest daudenak; horrela, dakienari hitz egiteko gonbita egingo diote.

Nafarroan, prestaketa lanetan buru-belarri dabiltza. "Izugarrizko ekinaldi polita mamitzen ari gara", esan du Nafarroako koordinatzaileak. Ziur da urrats kualitatibo eta kuantitatibo handia izanen dela, eta hausnarketarako parada emanen duela 11 eguneko egitasmoak. "Gogoeta ekarriko du".

Kantua, uztailean

Euskaraldiko kantua aurkeztuko dute uztailean, eta ekinaldiaren hurrengo mugarria, norbanakoen izen-ematea, irailaren 20tik aurrera izanen da. "Euskaraldia ariketa soziala da, ez da kanpaina bat", argitu du. Hizkuntza ohiturak astindu, euskara uste baino gehiagotan erabil daitekeela erakutsi, eta erabilera areagotu nahi duelako Euskaraldiak.

2018-06-152018-06-14Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Denon esku egon behar duelako

Edurne Elizondo

Kultura inklusiboaren aldeko sarea da Kataluniako Apropa, eta Sonia Gainza kideak eman du helburu horrekin lotutako gako nagusietako bat: "Gutxi batzuen aldeko neurriek, finean, denei egiten ahal diete mesede". Kuna Nafarroako Kultur Kudeaketa elkarteak antolatutako jardunaldian aritu da Gainza, Iruñean. Irisgarritasunaz eta kultura inklusiboaz gogoeta egin nahi izan dute herrialdeko kultura kudeatzaileek, bide horretan urratsak egiteko asmoz.

Ez da Kunarena esparru horretan zabaldutako ate bakarra, gainera: Nafarroako Parlamentuak onartu berri du Irisgarritasun Unibertsalerako Foru Legea, eta Nafarroako Gobernuko Kultura departamentua, berriz, kultura eskubideena prestatzen ari da. Herritar ororenak dira eskubide horiek, ustez, baina, egun, oraindik ere, badira hainbat kolektibo kulturaren esparrutik at uzten dituzten mugak eta oztopoak.

Aipatzekoa da, adibidez, Iruñeko Gaiarre antzokian berriki egin dituztela igogailua jartzeko eta antzokiko sarrera egokitzeko lanak, irisgarritasuna errazteko asmoz. Obrak egiteko gastua 300.000 eurorena izan da, eta, ordaintzeko, "mezenasgo kanpaina bat" jarri dute abian; finantzaketa kolektiboa, alegia. Parlamentuak onartu berri duen Irisgarritasun Unibertsalerako Foru Legeari buruz, hain zuzen ere, "baliabidez" horni dezatela eskatu du Cerminek, bertze deus baino lehen. Ezintasunen bat dutenen erakunde ordezkarien batzordea da Cermin.

Kultur espazioetara eta jardueretara iristeko oraindik ere indarrean diren mugen eta oztopoen kontra lan egiteko asmoz antolatu du Kunak Iruñeko jardunaldia. Gaur egun bazter gelditzen diren talde eta kolektiboei egin nahi izan diete so: ezintasunen bat dutenak edo baztertzeko arriskuan direnak. Batetik, kolektibo horietako kideek kultura garatzeko espazioetara iristeko eta sartzeko dituzten zailtasunak jorratu dituzte; bertzetik, berriz, kultura produktuak sortzeko, zuzentzeko edo kudeatzeko aurkitu ohi dituztenak.

Sonia Gainzak irisgarritasunari egin dio so, batez ere, bere hitzaldian. Kultura denen esku jartzeko bideak bilatzea da Apropa sarearen lana, hain zuzen ere. Berretsi du hasieran errandakoa, gutxi batzuen alde hartutako neurriek denei egiten ahal dietela mesede, alegia. Eta adibide argi bat jarri du mahai gainean: "Antzoki batera sartzeko arrapalak aulki gurpilduna dutenei egiten die mesede, beti. Momentu zehatz batean mugitzeko zailtasunak dituenak ere eskertuko du, eta, denok joko dugu ontzat, berriz, zahartzen garenean".

Denen neurrikoa

Kultura garatzeko espazioa kudeatzen duenak kontuan hartu behar du anitza dela kultura kontsumitzen dutenen soslaia. Espazio horrek, ondorioz, denen neurrikoa izan behar du. "Anitzetan, argibide gutxi batzurekin lor dezakegu hori", azaldu du Gainzak. Bertze adibide bat ekarri du: "Autistentzat garrantzitsua da, adibidez, espazioa ezagutzea. Lagungarria da, adibidez, espazioaren webgunean jartzea informazioa azaltzeko nola heldu, sarrerak non erosi eta abar. Argazkiak jar daitezke prozesua errazteko. Tokia ezagutzen ez duen orok eskertuko du hori, gainera".

Irisgarritasuna, halere, ez dago bakarrik espazio fisikoarekin lotuta. "Bazterketa arriskuan direnekin ere egiten dugu lan, adibidez. Haientzat prezio bereziak eskatzen ditugu". Ez hori bakarrik. "Ohiko saio batera joaterik ez dutenentzat, adibidez, entseguak zabal ditzakegu; edo saio bereziak egin haiekin. Komunikazioarekin, espazio fisikoarekin, prezioarekin, inguruarekin, edukiarekin eta profesionalen jarrerarekin lotutako mugak bazter uzteko lan egitea da kontua".

Edukiaren berri emanen duten eskuorri irakurterrazak sortzea; atsedenaldiak egiteko aukera emanen duten saioak antolatzea; zaharrekin edo ezintasun jakin bat duten pertsonekin saio bereziak prestatzea, giro lasai batean... Gisa horretako proposamenak egin ditu Apropak, eta lan ildo horiek lantzen ari dira jada Kataluniako hamaika kultura espaziotan.

Asmo horiek jasotzen ditu bere baitan Apropak sareko antzokiei eta gainerako espazioei eskatzen dien konpromisoak: tokien %2 gordetzea gizarte erakundeentzat, hiru euroko prezioan. Gainzak gisako konpromisoak hartzera deitu ditu Nafarroako kultura espazioak ere.

Ohiko zurruntasunetik aldentzea eta begirada aldatzea da lehen urratsa. Madrilen, Una Mirada Diferente izeneko jaialdiak hori egitea hartu du helburu, hain zuzen ere. Espainiako Arte Dramatikoen Zentroko kide Ines Enciso da arduradunetako bat, eta kultura inklusiboaren alde egin du Kunak antolatutako jardunaldian.

Encisok funtsezkotzat jo du, lehenik eta behin, argi uztea gizarteak "rol erabakigarri bat" duela kultura inklusiboa garatuko duten politikak ahalbidetzeko orduan. "Baztertutako kolektibo anitz daude, eta ezintasunen bat dutenena ikusezina da; estigmaren zama du gainean. Kulturak izan behar du bizi garen gizartearen isla, eta, egun, ez dugu hori lortu". Ez da gizartearen isla, bere aktore anitz oholtzatik kanpo gelditzen direlako.

Encisok nabarmendu du ezberdintasuna "balio erantsi bat" dela artearen arloan, eta argi du Una Mirada Diferente jaialdian parte hartzen duten konpainia inklusiboek horixe erakusten dutela, beren lanak sortzen eta aurkezten dituzten bakoitzean. Encisok ezintasunen bat dutenekin garatutako bertze proiektu batean parte hartu du, Campeones filman, alegia. Javier Fesser zuzendariak aurten aurkeztutako lana da. Lan horretako aktore da Jesus Vidal, eta bat egin du Encisorekin. "Arteak anitz irabazten du ezberdina den hori bere egiten duenean; aukera bat da".

Ezintasun fisiko bat du Vidalek: ikusmen arazo larriak. "Campeones filman, halere, ezberdintasun intelektuala duen pertsona baten rola bete dut, nire itsutasunetik". Filologia ikasi zuen Vidalek, baina antzerkiaren arloak laster harrapatu zuen; aktore gisa, bai eta idazle gisa ere. "Artearen bidez, errealitatean parte hartu, eta aldatu egiten dut. Beti harritu nau ohartzeak zein neurritan alda daitekeen bertzeek gutaz duten iritzia, betaurreko lodiak eramaten ditugulako, edo ezaugarri fisiko jakin batzuk ditugulako".

Antzerkiaren esparruan trebatu dela nabarmendu du Vidalek. Ines Encisok ere "funtsezkotzat" jo du lan amateurraren eta profesionalaren arteko bereizketa argi uztea. Arrisku batez ohartarazi nahi izan du, halaber: ghetto bat sortzekoa, alegia. "Helburu hartu behar dugu aniztasuna oinarri dituzten jaialdiak antolatzea? Nire ustez, gaur egun gogoeta zehatz hori eginen duten ikuskizunak eta espazioak sortzea garrantzitsua da. Baina helburutzat hartu behar dugu lan egitea halako toki eta produktu propioak izateko behar hori desagertzeko".

Esperientziak

Bertze hainbat sortzailek parte hartu dute Kunak antolatutako jardunaldian. Haietako bat da Mikel Belaskoain. Arazo neurologikoak dituzten hainbat pertsonaren inguruan garatu du Personas izenburuko bere proiektua. Artistak berak behin-behineko paralisia eragin zion gaitz bat izan zuen. Esperientzia hori oinarri hartuta osatu du bere arte lana. Ezintasunaren marra malgua dela ikasi du bere proiektuaren bidez, batetik. "Denok egon gaitezke gaur alde batean, eta bihar, berriz, bertzean". Bertzetik, emozioaren garrantzia nabarmendu nahi izan du. "Emozioa aldarrikatu nahi dut artearen esparruan". Aulki gurpilduna behar duen pertsona bat, amnesia duen bertze bat, eta alboko esklerosi amiotrofikoak jota den hirugarren bat dira, bertzeak bertze, Belaskoainen Personas proiektuko parte.

Arte plastikoen arloan ari da Alicia Otaegi ere, eta Nafarroako Gobernuak sustatutako Landarte programaren bidez, Otsagabiko zahar etxeko erabiltzaileekin egin du lan. Parte hartzeko izan duten borondatea eta gogoa nabarmendu ditu artistak.

Zaharren kolektiboarekin lan egin nahi izan du Ados Teatroa konpainiak ere, aurten giza eskubideen arloan garatzen ari den El baile de los años proiektuan. Giza eskubideak oholtzara izenburuko programa du konpainia horrek 2016tik, eta aurtengo lanerako zaharrekin aritzea erabaki du, "bazter gelditzeko arriskua duen kolektiboa" badelako, Jose Antonio Vitoria konpainiako arduradunaren hitzetan.

Migratzaileekin eta langabeekin ere egin dute lan Ados Teatroa konpainiako kideek. Aurtengo proiekturako Becky Siegel dantzari eta koreografoa dute lagun. Siegelek badaki ezintasunen bat dutenekin lan egitea zer den, Konmocion Danza konpainiaren bidez jorratu baitu esparru hori. Koreografoak argi du: "Artea gizartearen aurretik dago, arteak ederki ikasi baitu aniztasuna aberastasuna dela, ezberdintasunetik aukera berriak sor daitezkeela".

Esklerosi anitza zuten pertsonekin hasi zen dantza lantzen Siegel. Bere esperientzia abiapuntu hartuta, argi utzi nahi izan du inklusioa hitz konplexua dela, eta, batez ere, kultura inklusiboa lortzeko formula magikorik ez dagoela. Adibide bat aipatu du: "Neska bat etorri zen niregana; aulki gurpilduna behar zuen. Dantza egin nahi zuen, eta eskola bat bilatzen lagundu nion. Aurkitu genuen. Lehen egunean pozik egon zen; bigarrenean bertze ikasleek ez zioten jaramonik egiten; hirugarrenean okerrera baino ez zuen egin egoerak. Kontua ez da bakarrik aritzeko espazioak aurkitzea; espazio horretan aritzeko giro egokia behar dugu ere".

Giro positibo hori bilatzen dute Atena Fundazioko kideek, hain zuzen. Ezintasun intelektuala dutenek artea erabiltzen dute, han, garatzeko. Artea sortu eta erakusten dute. Bide luzea bada, oraindik ere, egiteko. Kunak urrats bat egin nahi izan du aurrera.

2018-06-152018-06-14Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Arazoak gainezka egin du

Edurne Elizondo

Arazoa ez da Iruñean sortu, baina hiri horretan egin du gainezka egoerak. GITEk antolatutako Zinema eta Emakumeak izenburuko zikloan, zehazki. Gaur amaituko da jaialdia. Asteazkenean Arantxa Etxebarria zuzendari bilbotarraren Carmen y Lola filma eman behar zuten, baina egitarautik at gelditu zen, azkenean. Antolatzaileek egun horretarako antolatua zuten mahai inguruak eragin zuen arazoak eztanda egitea: zuzendariarekin batera, Aniztasunaren Aldeko Emakume Ijito Feministen Elkarteko kideak gonbidatu zituzten, aurretik agerian utzitako desadostasunei eta kritikei buruz eztabaida egiteko. Zuzendariak ez zuen parte hartu nahi izan, ordea. Etxebarria ez da Iruñera etorri, ezta bere filma ere.

Aniztasunaren Aldeko Emakume Ijito Feministen Elkarteko kideak ere hitza hartzeko aukera gabe gelditu dira. "Minduta" direla nabarmendu dute, eta ez dutela uste zinema jaialdiko antolatzaileen tratua "bidezkoa" izan denik. "Haiek deitu gintuzten; guk filmari buruz egindako kritikak ezagutzen zituzten, eta ontzat jo zuten gure iritzia zabaltzea beren jaialdian. Bigarrenez deitu gintuztenean, gure hitzak jada ez zuen deus balio. Guk parte hartzen bagenuen zuzendaria eta ekoiztetxekoak ez zirela joanen erran ziguten. Gonbidapena, beraz, bertan behera utzi zuten".

Ijito feministen elkarteko kide Carmen Fernandezenak dira hitzak. Elkarte horrek kritika egin dio Arantxa Etxebarriaren Carmen y Lola filmari. Bi emakume ijito lesbianaren arteko harremanaren berri ematen du lanak. "Ez gaude istorioaren aurka, ez gaude filmaren aurka, ezta zuzendariaren aurka ere. Etxebarriarekin bilera egin genuen lana zabaltzen hasi aurretik, eta orduan, jada, filmak bultzatzen dituen hainbat estereotipo bazter uzteko eskatu genion, ijitoen aurkako diskurtsoa sustatu bertzerik ez zutelako egiten".

Lanak estereotipoei eutsi diela salatu du Fernandezek. Kritika zorrotzena egin die, halere, Arantxa Etxebarriak filmari buruz egindako hainbat elkarrizketatan errandakoei. Etxebarriaren adierazpenen aurkako artikulu bat ere jaso zuten ijito feministek webgunean: Rebeca Santiago Herediak sinatutako Las gitanas no achantamos la muí izenburukoa. Lan horretan aipatzen da ijito feministek mahai gainean jarri nahi izan duten kritika nagusia: Etxebarriak ukatu izana emakume ijitoek ahots propioa dutela.

Zuzendariak erran du, zehazki, payoek eman behar dutela ijitoen egoeraren berri, haiek egin ezean inork ez duelako eginen. "Payo batek kontatu behar du, ijitoek ez dutelako ahotsik", erran du Etxebarriak elkarrizketa batean. "Haurtzat hartu, eta halaxe tratatu gaitu; Etxebarriaren mezua da emakume ijitoak ez gaudela boteretuta, eta bagaude. Gure borroka eskubide kontu bat da, ez karitatezkoa", erran du Fernandezek.

Carmen y Lola filma Iruñeko jaialditik at gelditu eta gero, gutun baten bidez azaldu du bere iritzia Arantxa Etxebarriak. NAFARROAKO HITZA harekin hitz egiten saiatu da, baina gutun horretan jasotakoaz harago, ez du bertzerik erran nahi izan. Etxebarriak zabaldutako idazkian nabarmendu du ijito feministekin mahai inguruan parte hartzeari ezezkoa eman ziola, eztabaida berekin kontsultatu gabe prestatu zutelako antolatzaileek. Zuzendariaren hitzetan, ijito feministen kolektibotik filmari buruz zabaldutako iritziak "suntsitzaileak eta iraingarriak" izan dira. Errespetua eskatu du Etxebarriak bere filmarentzat. "Patriarkatuaren eta matxismoaren aurka elkarrekin egin behar dugu lan, berdin payoen zein ijitoen munduan", erran du zuzendariak.

"Feminismo 'payoa'"

"Mundu berean bizi gara denak, payoak eta ijitoak. Gure elkartean era askotako emakumeak badira: irakasleak, antropologoak, saltzaileak, ikertzaileak... feministen hitzaldi anitzetara joan gara, eta emakume ijitoak inoiz ez dituzte aipatzen. Feminismo zuri eta payoak ez gaitu ordezkatzen. Guk argi dugu ezin duzula feminista izan arrazakeriaren aurka egiten ez baduzu", erantzun du Carmen Fernandezek.

Gaz Kalo Nafarroako Ijitoen Elkarteen Federazioak ere hartu nahi izan du hitza Carmen y Lola filmaren inguruan sortutako eztabaidan. "Gizartea anitza da, eta ijitoak ere bai. Ez gara herri homogeneo bat. Guri buruz hitz egin nahi duenak egin dezala, behintzat, umiltasunez", erran du Ricardo Jimenez presidenteak.

Gaz Kalo federazioko kide da Esmeralda Amador ere. "Min" egin dio Iruñeko zinema jaialdian gertatutakoak. Bereziki salatu nahi izan ditu, halere, ijitoei buruzko estereotipoak. Uste du Etxebarriaren hitzek estereotipo horiek nabarmendu bertzerik ez dituztela egin. "Emakume ijito guztiek gizonek erraten dutenari men egiten diogula saldu dute; nik bi seme-alaba ditut eta bananduta nago. Ikasi dut eta kanpoan egiten dut lan. Estereotipoen bidez ez gaituzte ezagutuko".

Gaz Kalo federazioko kideek bilera eskatu diote GITEri. Jaialdia amaitzeko zain dira egiteko. Eta GITEko kideek, hain zuzen, ohar baten bidez azaldu dute beren jarrera. Erran dute jaialdiaren asmoa dela emakume zuzendarien lana zabaltzea, eta, aldi berean, emakume anitzen errealitate sozialen berri ematea. "Bi asmo horiek bete nahi genituen filma emanez eta eztabaida eginez; lehendik ere ez zetozen bat zuzendaria eta elkarteko kideak, eta, ondorioz, ezinezkoa izan da egitea".

2018-06-082018-06-07Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Hiri zati bat, bertan bizitzeko

Edurne Elizondo

Auzoan bertan da auzoaren etorkizunaren giltza. Auzoan bizi direnen eta auzoa egiten dutenen esku. Horixe uste dute Pisuteka sortu berri duten Iruñeko Alde Zaharreko bizilagunek. Etxebizitzaren inguruko auzolagunen sarea da, eta asmo garbi batekin jarri dute martxan: egun gertatzen ari den gentrifikazioari aurre egitea. "Ez dugu nahi Alde Zaharra merkataritza gune handi bat bilakatzea. Gure auzoa da, hemen bizi garenon eta hemen lan egiten duten dendari txiki eta ertainen etxea".

Alde Zaharreko bizilagunen etxean ez da giro, ordea. Arazoa ez da oraingoa, ezta bertakoa bakarrik ere. Madril, Bartzelona eta Donostiaren gisako hirietan gertatu denari, hain zuzen, kezkaz egin diote so Iruñetik. "Hemen egoera ez da hain larria, oraindik ere; neurriak hartzeko garaiz garela uste dugu. Horregatik jarri gara martxan. Ez dugulako hiriotan duten errealitatea guretzat nahi".

Iñigo Laluezarenak dira hitzak. Alde Zaharreko bizilaguna da, eta Pisutekako kide. Argi du egungo egoera bertze hiriotan duten gentrifikazio prozesura eramaten ari dela Iruñea. Kezka hori mahai gainean jarri zuten iazko urrian, Iruñeko Alde Zaharrean egin zituzten auzo topaketetan. "Hainbat gai jorratu genituen, eta haietako bat izan zen etxebizitzarena", azaldu du. Orduan hasi ziren mamitzen Pisuteka osatzeko ideia.

Datuak jarri dituzte mahai gainean sareko kideek, etxebizitzaren inguruan duten kezka nondik datorren azaltzeko. Batetik, auzokideen kopuruak behera egin izana. 2006tik, hain zuzen ere, ia %11. Migratzaileen kopuruak, zehazki, nabarmen egin du behera azken hamarkadan: %41 baino gehiago. "Etxebizitzaren prezioak gora egin du kontrolik gabe, eta egoerarik kaskarrenean direnei eragin die, batez ere. Migratzaileek beste auzo batzuetara alde egin dute", azaldu du Pisutekako kide eta Alde Zaharreko bizilagun Leticia Molinak.

Bertzetik, Alde Zaharrean turistentzat alokairuan gero eta etxebizitza gehiago dagoela utzi dute agerian Pisutekako kideek. Iruñean dauden gisa horretako etxe gehienak, hain zuzen ere, Alde Zaharrean dira. Auzo horretan jarduera horren inguruko kontrolik eza izan da nagusi orain arte, Laluezak eta Molinak salatu dutenez. "Hiriko bertze auzoetan, halako etxebizitzek eraikinetako lehen solairuan egon behar zuten, derrigorrean; Alde Zaharrean, ordea, ez zen horrelakorik zehazten. Hemen, nahi izan dutena egin dute", erran du Molinak.

Iruñeko Udalak egoera hori kontrolatzeko asmoa agertu izana eskertu dute Pisutekako kideek. Nafarroako Gobernuak ere neurriak jarri ditu martxan, azkenaldian. Turistei alokatzen dizkieten etxebizitzen jarduera kontrolatzeko, isilpean ari ziren jabeen egoera arautzeko neurriak abiatu ditu gobernuak, zehazki, eta, ondorioz, urtea hasi zenetik, turistek erabiltzeko 107 etxe erregistratu dituzte, haietako 57 Iruñean.

Denera, Nafarroan, jarduera horretan ari diren 695 etxebizitza badira, eta haietako 201 daude hiriburuan. Gobernuak berak nabarmendu du gora egin duela turistentzako etxebizitzen kopuruak, azken urteotan: iaz, adibidez, %34 baino gehiago.

"Auzoan bizi nahi dugunontzat, gero eta garestiagoa da etxebizitza; auzoak bizirik jarraitzeko, ordea, behar gaitu", erran du Molinak. Prezioen igoerak auzoko dendari txiki eta ertainei ere eragin diela erantsi du Laluezak, eta gogoratu du auzoko jendea dela denda horietako bezero. Sorgin gurpila ekartzen du egoera horrek: "Auzoa husten bada, dendariek itxi beharko dituzte beren negozioak; betiko denda horiek gabe ere, zailagoa izanen da auzokoontzat egunerokoa".

Ereduen arteko talka

"Bi auzo ereduren arteko talka dago". Horixe erran du Laluezak. Pisutekaren bidez aldarrikatu nahi duten bizilagunentzako auzoa da eredu horietako bat. "Ongi hartuko ditugu gainerako auzoetakoak eta turistak, baina gure auzoa bizitzeko espazio bat dela ahaztu gabe". Azken urteotan indarrean izan diren politikek islatzen duten auzo eredua da bertzea. UPNko alkateak buru izan dituen udalak egin du eredu horren alde. Pisutekako kideek gogora ekarri dituzte, bertzeak bertze, Yolanda Barcinak eta Enrique Maiak hiriko ardura beren esku zutenean errandakoak. Barcinak erran zuen, adibidez, asmotzat zuela Alde Zaharra "merkataritza, kultura, turismo eta aisialdi jardueren zentro" bilakatzea; Maiak errana da, berriz, "fruta dendekin eta mertzeriekin" ez dela lortuko Alde Zaharra biziberritzea. Ez zuen hori erran alkate zenean, halere: joan den otsailekoa da adierazpen hori.

Auzoa kontsumitzeko, edo auzoa bizitzeko. Alde Zaharra kontsumorako gune huts dutenen jarduerak gero eta zailago bilakatzen du bertan bizi ahal izatea. Hori da kontua. Pisutekako kideek gogoratu dute, adibidez, 2007. urtean taberna gehiago zabaltzeko aukera jarri zuela udalak mahai gainean, berriz ere. Molinak eta Laluezak auzoarekin duten konpromisoa berretsi dute. "Hemen bizi nahi dugu". Eta bizitzeko auzo baten alde egin nahi dute Pisutekarekin. Alokairuan bizi da Molina; Laluezak, berriz, etxe bat erosi du. "Alokairuek gora egin dute; ez nuen erosi nahi, baina, azkenean, egoerak ez dit utzi beste aukerarik".

Aukeren zerrenda zabaldu nahi du Pisutekak, hain zuzen ere, eta erakunde publikoekin eta etxebizitzetako jabeekin elkarlanean aritzeko prest dira hori lortzeko. Sarea zabaldu nahi dute, auzoa bizitzeko toki bat izan dadin.

Auzoan dauden etxe hutsekin kezka agertu dute Pisutekako kideek, eta etxe baten beharra duen jende anitz badela nabarmendu dute. "Udaleko arduradunek esana da Alde Zaharrean bizitzeko 200 pertsona daudela zain erakunde horren etxebizitza poltsan", erran du Molinak.

Udalak dituen etxeetako anitzek zaharberritzeko beharra dute. Udalak horretarako dituen laguntzek, ordea, ez dute aurrekontu osoa ordaintzen. "Udalak, gehienez ere, 12.000-14.000 euro pagatzen ditu. Gastu gehiago behar dutenak ez ditu konpontzen", azaldu du Molinak. Eta horiek erabiltzeko proposamena egin dute, hain zuzen, Pisuteka sareko kideek: "Etxea hartzen duenak har dezake falta dena ordaintzeko ardura bere gain, eta, trukean, ez ordaindu zenbait urtetako alokairua. Hutsik diren etxeak erabiltzeko bideak bilatzea da kontua", erran du Molinak.

Etxeetako jabeek sarearekin bat egitea nahi dute Pisutekako partaideek ere. "Zuzenean azaldu nahi diegu auzoarentzat garrantzitsua dela bertan bizi nahi dutenei alokatzea". Aztertu nahi dituzte bertzelako proposamenak ere: etxebizitza partekatzea, adibidez. Belaunaldi ezberdinetako auzolagunek etxe berean bat egiteko aukera jarri dute mahai gainean. "Bakarrik bizi diren zaharrak badira auzoan; azter dezagun haiek eta gazteek etxea partekatzeko aukera", azaldu dute Pisutekako kideek.

Alde Zaharra husteko joerari buelta eman nahi dio Pisuteka sareak. Bizitzeko auzo bat sortu. Eta, horretarako, lehentasuntzat jo du, batetik, taberna gehiago zabaltzeko aukera bertan behera uztea, eta, bertzetik, turistentzako alokairuen inguruko jarduera kontrolatzea eta arautzea. Erakundeen laguntza eta esku hartzea behar dutela badakite sareko kideek. Baina auzoak hitza hartu behar duela ere argi utzi dute. Auzoak duela auzoko etorkizunaren giltza. Behar dituen baliabideak izanen dituen auzoa nahi dute. Hiri zati bat, bertan bizitzeko.

2018-06-082018-06-07Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Espetxea, hurbilago orain

Edurne Elizondo

San Roke karrikatik Santa Luzia-Soltxatera eraman zuten Iruñeko kartzela 2012. urtean. Hiri barnetik kanpoko aldera, alegia; Donibane auzotik herritarren begien bistatik at dagoen tokira. Begien bistatik kanpo, bai eta garraio publikoaren ibilbidetik at ere. Orain arte: administrazioak erantzuna eman dio azkenean Salhaketa elkarteak, presoek eta haien senideek behin eta berriz egindako eskaerari, eta taxi zerbitzua jarri du, hirigunea kartzelarekin lotzeko.

Maiatzaren 28tik dago martxan. Zehazki, Nafarroako Gobernuak, Iruñerriko Mankomunitateak eta Teletaxi elkarteak sinatu dute zerbitzua abian jartzeko hitzarmena. Oraingoz, azarora arte egonen da indarrean. Autobus geltokitik ateratzen da zerbitzua, eta zuzenean ailegatzen da espetxera. Itzultzeko bidean, berriz, bidaiariek bi tokitan dute jaisteko aukera: Nafarroa etorbideko 3. zenbakiaren parean, eta Olivako monasterioa kaleko 19. zenbakiaren parean. Bidaiak 0,70 euro balio du; hau da, billabesako bidaiaren prezio bera, txartela erabiliz gero. Taxia telefonoz eskatu behar da, hartu baino hamabost minutu lehenago, gutxienez, eta hiru ordu lehenago, gehienez.

"Hartu dut taxia, eta ez dago gaizki. Eskertzekoa da espetxeko atean hartu ahal izatea autoa, kartzela hiritik urrun baitago". Fran M. presoarenak dira hitzak. Hirugarren graduan dago Iruñeko espetxean, eta, kartzelan lo egiten duenean, 07:00etan ateratzen da biharamunean. Orain arte, hogei minutuko bidea egin behar izaten zuen oinez, Berriozarko billabesa hartu ahal izateko. "Hogei minutu, azkar joanda; okerrena buelta zen, halere, aldapan gora".

Eskertu du, beraz, taxia erabiltzeko aukera. Billabesa hartzen jarraitu behar du, halere, autoak uzten duen tokitik Barañainera joan behar baitu. Han bizi da. Orain arte, bi autobus hartu behar zituen espetxetik etxera ailegatzeko. "Ikastaro bat egiten ari naiz, eta beti egon behar dut erlojuari begira, alde batetik bertzera korrika".

Kartzelan, txanponekin funtzionatzen duen telefono kabina bat dute. Hori erabili behar dute preso direnek taxia eskatzeko. "Bertzela, gure sakelako telefonoa. Atera behar dugunean itzultzen digute. Espetxetik atera, eta orduan deitzen dugu. Izan ere, barruan direnek beti ez dute dirua poltsikoan, eta telefonoz deitzeko aukerarik gabe gelditzen dira anitzetan".

Fran M.-ren ustez, taxi zerbitzuak batez ere preso direnen senideei eginen die mesede. "Hori da garrantzitsuena. Zerbitzua jarri dute, eta espero dut ez dutela atzera eginen, ez dutela kenduko. Ez da atsegina udan emakumeak seme-alabekin ikustea, eguzkipean, espetxerako aldapa igotzen. Haientzat behar zen zerbitzua, batez ere".

Kontuan hartu gabe

"Hagitz garrantzitsua da taxi zerbitzua martxan jarri izana". Horixe nabarmendu du Salhaketako Libertad Francesek ere, argi eta garbi. Elkarte horrek gogor egin du lan hirigunea eta espetxea lotzeko zerbitzuaren alde. San Rokeko zentroa itxi aurretik ere, egungo azpiegitura proiektu bat bertzerik ez zenean, Salhaketak agerian utzi zituen komunikazioaren arloan zituen gabeziak. Kartzela egin zutenean, ordea, gabezia horiek konpontzeko neurririk ez zuten hartu. "Argi dago ez dutela garraioa kontuan hartu espetxea egiterakoan; autobus batek buelta eman ahal izateko espaziorik ez dute utzi, adibidez", salatu du Francesek.

2012. urtean espetxe berria inauguratu zutenean, Salhaketako kideek modu ofizial batean helarazi zizkioten administrazioari ordura arte agertutako kezkak. Ez elkarte horrek bakarrik. "Bertze hainbat erakunderen babesa jaso genuen, bai eta 1.100 norbanakoren sinadurak ere. Zehazki, hamar elkartek sinatu genuen hirigunea eta kartzela lotzeko garraio zerbitzu baten alde".

Orain arte, Berriozarko edo Orkoiengo billabesak hartzea zen autorik gabe espetxera joateko edo handik ateratzeko aukera bakarra; hau da, gutxienez hogei minutu oinez. Ordu erdi, Orkoiengo billabesaren kasuan. Salhaketako kideek billabesa zerbitzua nahi zuten kartzelaraino, eta hori eskatu dute 2012tik Iruñerriko Mankomunitatearekin eta Iruñeko Udalarekin egin dituzten bileretan. "Garestiegia omen da aukera hori, eta horregatik egin dute taxiaren alde", azaldu du Libertad Francesek. Erantsi du halere Salahaketak billabesa eskatzen jarraituko duela.

Bitartean, elkarteak lehentasuntzat jo du egun martxan dagoen taxi zerbitzuaren berri zabaltzea, herritarrek erabil dezaten. "Ez dugu lortutako hori galdu nahi", erran du abokatuak. Egungo zerbitzuak bi ezaugarri "garrantzitsu" dituela nabarmendu du Francesek, gainera. Batetik, administrazio publikoak bere gain hartu duela zerbitzua eskaintzeko ardura, eta garraio publikoaren txartelaren salneurri berean eman duela; bertzetik, ez duela zerbitzu berezi gisa antolatu. "Hau da, herritar orok erabil dezake; ez da bakarrik presoentzako edo beren senideentzako zerbitzu bat. Hori ontzat jo dugu, bertzela egin izanak bazterketa ekarriko zukeelako", erran du Salhaketako kideak.

Zerbitzua eskertu du elkarteak, baina azaldu du badela zer hobetu ere. Libertad Francesek azaldu du, hain zuzen ere, ordutegiak ez dituela behar guztiak kontuan hartzen. "Autobus geltokitik 21:30ean ateratzen da azken taxia, adibidez; Gizarteratzeko Zentroan 22:00etan sartu behar dutenentzat egokia da ordutegi hori; ez, ordea, 23:00etan sartu behar dutenentzat. Horiek zerbitzurik gabe geldituko dira. Senideen bisita ordu guztiak ere ez ditu hartzen zerbitzuak", azaldu du Francesek. Salhaketako kideek gaizki daudenak konpon ditzaten eskatzen jarraituko dute; billabesa zerbitzua eskatzen ere bai. Lortu bitartean, taxi zerbitzua erabiltzeko eskatu diete herritarrei. Orain hurbilago dago, behintzat, espetxea.

2018-06-082018-06-07Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Abiapuntu eta helmuga

Kattalin Barber

Iruñeak ez zuen euskaraz idatzitako libururik". Horixe nabarmendu du Roldan Jimeno historialariak. Ez zuen. Baina orain badu. Iruñeko Udalak lehenbiziko aldiz argitaratu du Iruñeko historia euskaraz kontatzen duen liburu bat: Iruñeko historia. Hiriaren ibilbidea historian barna. Euskara da abiapuntu eta helmuga. Jimenok azaldu du lanak balio handia duela, "Iruñeak behar zuelako euskaraz idatzitako liburua".

32 adituren ahotsak jaso dituzte liburuan, tartean hainbat historialari eta ikertzailerenak, bai eta kazetaritza, soziologia, pedagogia, filologia eta biologia arloetako zenbait profesionalenak ere. Antzinarotik aro garaikidera arte, Nafarroako hiriburuaren historian ibilbidea egitea proposatzen du lanak; hain zuzen ere, 2016. urtera arte.

Iñaki Azkona Iruñeko Udaleko euskara koordinatzailearekin batera egin ditu Jimenok koordinazio lanak. Liburuaren jatorria azaltzeko, historialariak 2002. eta 2003. urteetara egin du jauzi, udalak eta Nafar Ateneoak urte hartan antolatu baitzituzten hiriko historiaren euskarazko ziklo monografikoak. "Nolabait, historialari euskaldunen topaketak izan ziren, eta, aurrenekoz, Iruñeko historia euskaraz aztertu zen". Jimenok gogoan du oso arrakastatsuak izan zirela, aurreneko aldiz zuzenean euskaraz idatziak zirelako historiako garai ezberdinetan adituak ziren hainbat lagunek aurkezturiko lanak. Halaber, "euskararen erabilera maila akademikoan hartzen ari zen indarraren erakusle" izan ziren.

Horren ondotik, bildutakoa argitaratzeko xedea izan zuten, baina asmo hori, arrazoi ugari direla medio, ez zen gauzatu, eta liburuak ez zuen argia ikusi. Gobernu aldaketa iritsi arte "ez zen posible izan". Hamasei urte ordenagailuetan gorderik igaro ostean, orain Iruñeak badu euskaraz idatzitako bere historiaren liburua. "Gainera, ez da edozein historia liburu", zehaztu du Jimenok. "32 espezialistak idatzi dituzte testuak, eta ikuspegiak askotarikoak dira; liburuak historiaren ikuspegi guztiak edo ia guztiak hartzen ditu barnean".

Hainbat ikerlari eta adituren artikuluen bitartez, jakintza arlo eta ikuspuntu ezberdinak hartu dituzte abiapuntu geografiaren, politikaren, gizartearen, hizkuntzaren eta kulturaren bilakaera aztertzeko; hiriaren historiari errepasoa egiteko.

Orduko txostenak berreskuratu, eguneratu eta hiriaren ikuspegia zabaltzen duten beste hainbat lanekin osatzea izan da aurreneko ahalegina. Iruñeko historia aztertzeaz gain, testuek euskara, literatura, artea eta emakumeen hiria jorratu dituzte. "Hutsuneak osatzeko ahalegina egin dugu hiru urte hauetan; batzuk gazteleraz idatziak dira, baina gehienak euskaraz sortuak dira".

Euskarazko testua izaki, euskararen beraren eta Iruñeko euskaldunen historiari buruzko testuak ditu argitalpenak. Besteak beste, Iruñeko euskarazko literatura eta hiriko euskarari buruzko artikuluak egin dituzte Enrike Diez de Ultzurrun Sagalak, Ekaitz Santaziliak, Irene Lopez-Goñik, Eneko Zuloagak eta Juan Karlos Lopez-Mugartza Iriartek. "Harro gaude egindakoarekin, orain arte ez baita egin honen moduko lan mardulik; garrantzitsua da, bai euskararen ikuspegitik, eta baita 32 ahots jasotzen dituelako ere".

Zuzenean euskaraz sortua izatea eta adituen ikuspegi diziplinartekoa dira liburuaren balioak. Bide horretan, Jimenok uste du liburua "eredu" izan daitekeela Euskal Herriko hiri nagusienen historiak osatzeko. "Euskal Herriko hirien historia egiteko".

Joxemiel Bidadorri eskainia

Joxemiel Bidadorrek parte hartu zuen 2002. eta 2003. urteetako jardunaldietan, eta liburuak haren lan argitaragabea jasotzen du. Bidadorrek Iruñean euskaraz argitaraturiko liburuen historia ikertu zuen preseski bere ponentzian. 2010ean zendu zen historialari eta hizkuntzalari iruindarra, eta hari eskaini diote liburua. "Omenaldi moduko bat egin nahi izan diogu, eta oso hunkigarria izan da bere lana berreskuratzea eta argitaratzea".

Era berean, Jose Maria Jimeno Jurioren testu klasiko bat berreskuratu dute:, hiriak izan dituen izendapenen inguruan hark egindako artikulua, euskarara itzulita. Bilduma osatzen duten eduki nabarmenen artean, halaber, Ana Diez de Ureren Iruñeko emakumeen historia dago, bai eta NUPeko ikerlari diren Emilio Majuelo Gilek, Gemma Pierolak, Nerea Lopez Ibarrolak, Gotzon Garmendia Amutxastegik eta Fernando Mendiolak 1936ko gerraren inguruan Iruñean izan zen errepresioari buruzko testua ere. Iruindarren historiaz, hiriak sortu duen literaturaz, memoria historikoari lotutako gaiez, hiriaren garapen urbanistiko zein demografikoaz eta euskarari buruzko gaiak biltzen ditu liburuak.

2018-06-012018-05-31Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Bihurgunez betetako bidea

Edurne Elizondo

Kezka. Otsailean erran zuen Nafarroako Gobernuak zazpi hilabetez itxiko zituela Belateko tunelak, azpiegitura hori Europako segurtasun eskakizunetara egokitzeko lanak egiteko, eta, geroztik, kezkak hartu ditu N-121-A errepideko erabiltzaileak, bai eta bide horren inguruan bizi diren herritarrak ere. Zalantzaz eta bihurgunez beteta dator datozen hilabeteotako bidea.

Nafarroa iparraldeko herriak hiriburuarekin lotzeko errepide nagusia da N-121-A. 1997an inauguratu zituzten Almandozko eta Belateko tunelak. Azpiegitura hobetzeak ekarri du Belateko mendateko bide zahar eta bihurgunetsua bazter uzteko aukera; ekarri du, halaber, ibilgailuen kopuruak nabarmen gora egitea. Egunean, 3.900 ibilgailu astunek zeharkatzen dituzte Belateko tunelak, hain zuzen ere. Zazpi hilabetez itxiko dituzte orain, eta ibilgailuek mendateko bidea erabili beharko dute, berriz ere.

Obren bidez, substantzia toxikoak eta sukoiak aterarazteko drainatze sistema bat eta suarekin hausten ez den kable sistema bat jarriko dituzte bi tuneletan, batetik; bertzetik, Belatekoan larrialdi egoeretan ibilgailuak gelditzeko bi gune berri eginen dituzte. 4,9 milioi eurokoa da lanok egiteko aurrekontua.

Obrak egiteko asmoa agertu zuenean, eskualdeko hautetsiek gobernuari eskatu zioten pasaeran ziren kamioiak A-15 autobiara desbideratzeko, Belateko lanak egin bitartean. Gobernuak ez du proposamen hori onartu, ordea.

Gobernuak hainbat neurri jarriko ditu martxan, astelehenetik aurrera, baina neurri horiek ez dute lagundu batzuen eta bertzeen zalantzak eta kezkak argitzen eta bazter uzten. Eskualdeko hautetsien ustez, gobernuak zehaztutako neurriak ez dira nahikoak, eta, gainera, "kudeatzen zailak" izanen dira. Horixe nabarmendu du Baztango alkate Joseba Otondok. "Neurriek ez dituzte asebetetzen eskualdeko herritarren eskaerak".

Zehazki, pasaeran diren lau ardatz edo gehiagoko merkantzia ibilgailuen zirkulazioa mugatuko du gobernuak. Ez erabat, ordea. Matrikularen arabera eginen du: datorren astean, hilaren 4tik 10era, matrikula bakoitia duten gisa horretako kamioiek egunez erabili ahal izanen dute mendateko bidea. Hurrengo astean, berriz, matrikula bikoitia dutenek erabili ahal izanen dute. Txandaka ariko dira hurrengo asteetan. Neurriok uztailaren 15era bitarte egonen dira indarrean. Gero, gobernuak erabaki beharko du ezartzen jarraitu edo egokitu eginen dituen.

Halaber, Nafarroako Gobernuak akordioa egin du Audenasarekin, eta, Belateko lanek iraun bitartean kamioiek ez dute bidesaria ordaindu beharko A-15ean; BEZa soilik: 0,39 edo 0,50 euro, ardatz kopuruaren arabera

Bertzelako neurriak ere zehaztu ditu gobernuak: txirrindulariak ezin izanen dira mendatetik ibili, eta ezin izanen dira kirol probak egin, adibidez. Gainera, salgai arriskutsuak garraiatzen dituzten ibilgailuak gauez baino ezin izanen dira mendatetik pasatu.

Kamioien herenak, bidetik at

Hautetsientzat ez da nahikoa gobernuak adostutakoa. "2011ko datuen arabera, Belateko tuneletatik pasatzen diren ibilgailu astunen %65ek nazioarteko zama garraiatzen dute; %35ek baino ez dute eskualdea helmuga. Gobernuak hartutako neurrien bidez, ibilgailu astunen herenak baino ez dituzte kenduko bidetik".

Garraiolariek ere ez dituzte ontzat jo neurriok. Arrazoiak bertzelakoak dira. "Ezarritako murrizketekin ez gaude ados. Kamioilariak lanean dira errepidean, zerbitzu bat eskaintzen. Gure ustez, egokiena zen kamioilariek natural erabakitzea bide batetik edo bestetik joan. Denbora asko galtzen badute, neurririk ezarri gabe hartuko dute A-15etik joateko erabakia", erran du Hiru garraiolarien sindikatuko ordezkari Esteban Muruamendiarazek.

Bidaiariak garraiatzen ditu Elizondoko Baztanesa autobus etxeak. Gobernuak hartutako neurriek ez diete eragiten gisa horretako ibilgailuei. Mendatetik joan beharrak, halere, zerbitzuan eragina izanen duela argi dute Baztanesako arduradunek. "15-20 minutu gehiago beharko ditugu bidaia bera egiteko. Ordutegiak moldatu beharko ditugu. Kezka eragin digu egoerak. Adibidez, zalantza dugu Iruñera eramaten ditugun ikasleak garaiz iritsiko diren", erran du Koldo Ruizek.

Elizondotik Iruñera egunean lautan joaten dira Baztanesako autobusak; eta egunean bertze lau aldiz egiten dute alderantzizko bidea. Zenbait ibilbidek Oronozen bat egiten dute; mendatetik joan behar izanen dutenez astelehenetik aurrera, zerbitzuak batzeko aukera kolokan dela azaldu dute enpresako kideek. Ondorioz, Iruñetik 13:15ean ateratzen den zerbitzua, adibidez, ordu laurden bat aurreratzea erabaki dute jada, Oronozen bat egin behar baitu Elizondotik Donostiarako bidea egiten duen autobusarekin.

Neguko eta udako ordutegiak ditu Baztanesak, baina aurten ez aldatzea erabaki dute, Belateko lanen ondorioz. Neguko ordutegiak jarraituko du indarrean. "Espero dugu obrak garaiz amaitzea". Neguan mendatean sor daitezkeen arazoak buruan dituzte Baztanesako kideek, hain zuzen ere.

Kezka da nagusi, halaber, Baztango Udalean. Joseba Otondo alkateak argi utzi du ez direla Belaten eginen dituzten lanen kontra, baina zalantzarik ez du obrek ez dituztela egungo segurtasun arazoak konponduko. Horretarako, egun N-121-A errepideak hartzen duen nazioarteko zama garraioa desbideratu beharko litzateke, alkatearen hitzetan. Nabarmendu du oraingo lanez harago arazo nagusia dela N-121-A errepidea ez dela gai egun duen ibilgailu kopurua hartzeko. "Leitzaran ibilgailu astunentzat egin zuten. Azken urteotan, behera egin du han zirkulazioak; Belateko tuneletan, aldiz, gora".

Hiriburura begira

Egungo egoerak lurralde antolaketarako ereduarekin lotura zuzena duela erantsi du Otondok. "Hiriburuarekiko gero eta menpekotasun handiagoa dugu". Hau da, osasun zerbitzuak, lana eta bertze Iruñean daude, batez ere, eta horrek ekartzen du Baztanen gisako eskualdeetako biztanleek egunero egin behar izatea hiriburura joan-etorriko bidaia. Kamioien kopuruak gora egin izana garapen sozioekonomikorako ereduarekin lotu du Baztango alkateak ere, eta salatu du eredu horrek ekartzen duela salgaiak toki batetik bertzera gero eta gehiago mugitu behar izatea.

Felix Gamiok egunero egiten du Iruritatik Burlatarako bidea, lanera joateko. Autoak konpontzeko tailerra du herri horretan baztandarrak. Belateko tunelak obrak egiteko itxiko zituztela jakitea "gogorra" izan zela aitortu du. "Badakigu mendatetik ibiltzea zer den; 05:30ean pasatzen ohi naiz, eta ordurako jada badira kamioiak errepidean. Azken hamar urteotan kopurua bikoiztu dela esanen nuke".

Kamioien kopurua "arazotzat" jo du Gamiok, eta erantsi du ez duela uste errepidea prest dagoenik egun duen zirkulazioa hartzeko. Argi du txarrena, halere, neguan etor daitekeela. "Orain ere, lainoa izaten dugu anitzetan; neguan mendatetik joan behar badugu, zaila izanen da egoera".

Kezka eta zalantza anitz ditu Gamiok. Kezka eta zalantza anitz ditu, halaber, Baztango alkateak. Uztaileko lehen hamabostaldian bilera eginen du Nafarroako Gobernuak Belateko lanen jarraipena egiteko osatutako batzordeak, eta Otondok argi utzi du eskualdeko hautetsiak beren "datu eta ikuskapenekin" joanen direla bilera horretara.

"Ez dugu uste erraza izanen denik gobernuak onartutako neurriak martxan jartzea. Ez dugu argi nola moldatuko diren foruzainak kamioilari bulgariar batekin, adibidez, errateko ezin dela errepidetik pasatu", erran du Otondok. Erantsi du mobilizazio gehiago egiteko asmorik ez dutela, baina "errepidean" izanen direla lanak hasi eta neurriak martxan jartzen dituztenean, zein neurritan betetzen diren ikusteko.

Gobernuak erran du informazioa zabaltzeko kanpaina eginen duela, eta gora eginen duela, halaber, errepidean izanen diren polizien kopuruak.

"Bat-batekotasuna" aipatu du Otondok, gobernuak hartutako neurrien inguruan. "Hautetsiek eskatuta moldatuko ditu gobernuak mendateko errepide zaharreko hainbat zati, adibidez". Zenbait bihurgune "hagitz itxiak" direla gogoratu du Otondok, eta kamioiek nekez hartu ahal zituztela bihurgune horiek kontrako norabideko bidean sartu gabe. "Horrelako gauzak kontuan hartu behar zituen gobernuak inork eskatu gabe".

Bihurgunez betetakoa izanen da datozen hilabeteotako bidea, eta oraingo lanek, gainera, ez dituzte mahai gainean diren arazo guztiak konponduko.

2018-06-012018-05-31Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Beldurra, ordenari eusteko

Edurne Elizondo

Iaz bete zen mende bat Errusiako iraultzaile sozialistek gobernuaren egoitza zen Neguko Jauregia hartu zutenetik, eta gizateriaren historiak ordura arte inoiz ikusi gabeko antolaketa politiko, sozial eta ekonomiko bati hasiera eman ziotenetik: estatu sozialista, langileen estatua. XX. mendea baldintzatu zuen gertakari historikoa izan zen.

Ordukoak Nafarroara ekarri ditu Josemi Gaston historialariak No estamos para bailes rusos. La 'buena prensa' navarra ante la revolución bolchevique (1917-1923) izenburuko liburuan (Txalaparta, 2018). Nafarroan Errusiako gertakarien berri nola eman eta zabaldu zen jorratu du, zehazki. Mezu nagusia argia da: "Boltxebikeak mehatxu bilakatu zituzten herrialdeko eliteek, eta mehatxu hori erabili zuten, beldurraren bidez, ordenari eutsi ahal izateko".

Emilio Majuelok zuzendutako Historia bildumaren barruan eman du Txalapartak Gastonen azken liburua, eta Majuelok berak egin dio hitzaurrea lankideari. Majuelo lagun izan du egileak aurkezpenean ere. "Gai mamitsua landu du, Errusiako Iraultza izan baita XX. mendeko historiaren elementu nagusia", erran du Majuelok. Nabarmendu eta eskertu du Gastonek begirada atzera bota izana, Errusiako Iraultzaren ingurukoen berri emateko eta orduko gertakariak erabiltzeko moduak ere izan zuelako eragina ordutik aurrera jazo zirenetan. "Eskuin kontserbadoreak beti egin du gauza bera: beldurrarekin jokatu eta erantzun du jendeak karrikak hartu dituenean aldarrikatzeko".

Txalapartako editore Jon Jimenezek ere txalotu du Gastonek denboran atzera egiteko eta Errusiako Iraultzaren ondokoak dagokien testuinguruan jartzeko egin duen ahalegina. "Memoria historikoaren ikuspegia txertatu dio liburuari, 1936ko gertaerak ardatz hartuta, batez ere. Gastonek helburutzat hartu du 1936koa ekarri zuen testuingurua azaltzea, denboran atzera eginez".

Egileak 1917tik 1923ra bitarteko epea landu du, bereziki, No estamos para bailes rusos liburuan, eta, Errusiako Iraultzak Nafarroan izan zuen oihartzuna jorratzeko, oinarri izan du orduko prentsa onak argitaratu zuena. Zehazki, Diario de Navarra eta El Pensamiento Navarro egunkariak landu ditu Gastonek.

"Prentsa katolikoa eta orduko ordenari lotutakoa" da prentsa on deitutako hori. "Kontzeptu hori ez da ordukoa, lehenago sortu zuten, baina Errusiako Iraultzaren garai hartan bere egin zuten esamolde hori kontserbadoreek, boltxebikeen kontra piztu zuten erredentzio gurutzada aurrera eramateko", azaldu du egileak.

"Hainbat kontutan iritzi eta jarrera ezberdinak eta kontrajarriak izan arren, helburu horretan bat egin zuten, argi eta garbi", erantsi du Gastonek, aztertu dituen bi hedabide horiei buruz, eta argi utzi du ezberdintasunak ez zirela azalekoak: "Proiektu politiko, sozial eta ekonomiko kontrajarriak defendatzen zituzten, baina bat egin zuten mamu gorriaren aurkako kanpaina manikeoak bultzatzeko", berretsi du historialariak.

Finean, iraultzaren kontrako diskurtso bat osatzeko bat egin zuten hedabideok eta haien atzean zeuden eliteek.

Gatazka, bai, baina mugatua

"Eliteek Errusiako Iraultzaren aitzakia baliatu zuten kontrairaultza bultzatzeko". Diskurtso hori ez zela berria azaldu du Gastonek, eta 1789. urteko Frantziako prozesu iraultzailearen aurkako kritikak oinarri hartu zituela nabarmendu du. "XIX. mende osoan eguneratzen joan ziren diskurtso hori, Europan piztutako prozesu iraultzaileei erantzuteko". 1917an, Errusiako Iraultzak eztanda egin zuenean, XIX. mendeko diskurtsoak berreskuratu zituzten: "Beldurra eta kontakizun apokaliptikoak mahai gainean jarri zituzten, berriz ere; asmoa argia zen: gizartea menperatzeko prozesuan urrats bat aurrera egitea".

Nafarroako orduko gizartea ongi ezagutzen du Gastonek, hainbat lanetan jorratu baititu ordukoak, bai eta lehenagokoak ere. Bat egin du Emilio Majuelok nabarmendu duen ideiarekin: "Mamu gorria astindu zuten, herrialdea komunistaz beteta zegoela errateko; baina ez zen egia, komunistarik ez zen".

XX. mende hasierako errealitatea zein zen azaldu du historialariak: "Gatazka soziala egon bazegoen, batez ere komuneroek lurrari lotuta eragindakoa; baina mugatua zen gatazka horren oihartzuna. Langileek sortutako elkarteak ere egon bazeuden, baina mugatua zen mugimendu horren oihartzuna ere. Mugimendu xumea zen, eta, batez ere, izaera erreformistakoa".

Orduko eliteek eta haientzat lanean ari ziren hedabideek errealitate horren berri bazutela argi du Gastonek; hau da, ezagutzen zutela zegoen gatazka sozialaren neurria mugatua zela, baina, hala eta guztiz ere, "beldurraren bandera astindu" zuten, beren iraultzaren aurkako diskurtsoa osatzeko, eta beren esku zuten sistemaren gaineko kontrola areagotzeko. Diskurtso hori bera baliatu zuten gerora ere, bertzeak bertze, 1936an.

"Burgesiaren beldurra psikosi kolektibo bilakatu zuten, eta, haren bidez, eskubideak mugatzea eta indarkeria erabiltzeko aukera ere justifikatu nahi izan zituzten", berretsi du Gastonek, bere liburuan jasotako tesiari buruz. 300 orrialdeko lana osatu du historialariak, atzera begiratuz, egungoak ere hobeki ulertu ahal izateko.

2018-06-012018-05-31Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Pentsatu, botoia sakatu baino lehen

Edurne Elizondo
Botoia sakatuz gero, ez dago atzera egiteko aukerarik". Horixe erran du Bego Zestauk, sare sozialen bidez zabaltzen diren zurrumurruei buruz. Zaska sareko kide da Zestau, bertze hamaika norbanakorekin, gizarte talderekin eta erakunderek...

Aurrekoa
1
…
59
60
61
…
95
Hurrengoa