Gizartea

Hiru hamarkadako ikasturtea
2017-05-122017-05-11Albisteak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Hiru hamarkadako ikasturtea

Edurne Elizondo

Nafarroako Parlamentuan egin zuen lehendabiziko urratsa Nafarroako Unibertsitate Publikoak (NUP), duela 30 urte. 1987ko apirilaren 21ean sinatu zuten erakunde horretan NUP sortzeko lege proiektua; Sario eraikina izan zuen lehen egoitza nagusi, Francisco Javier Saenz de Oiza arkitektoak diseinatutako Arrosadiko campusa errealitate bilakatu zen arte. Egun, Tuteran ere badago NUP; hemezortzi gradu eskaintzen ditu, eta datozen urteotan bertze zazpi emateko proiektua martxan jarri du. Duela hiru hamarkada hasitako ikasturtea hamaika ikasgai, irakasle, ikasle, ikerlari eta proiektu berrirekin hornitzen jarraitu nahi dute NUPeko arduradunek.

30. urteurrena "gogoetarako une aproposa" dela nabarmendu du NUPeko errektore Alfonso Karlosenak, hain zuzen ere. Batetik, gizarte osoari eman nahi izan dizkio eskerrak, "egindako ekarpenagatik"; bertzetik, unibertsitateak berak gizarteari eman diona nabarmendu nahi izan du errektoreak. "Nafarroa bertzelakoa litzateke NUP gabe", erran du.

Unibertsitate publikoa ederki ezagutzen du Maria Jose Asiainek (Goñi, 1957). Matematikan doktore da NUPen. Hain zuzen, Asiainena izan zen erakunde horretan irakurritako lehendabiziko tesia. Bat egin du errektorearekin, eta unibertsitateak Nafarroan herritarrek uste baino anitzez ere gehiago eragin duela nabarmendu du. "NUPen bertan formatu diren katedradunak baditugu jada; eta hemen ikasitako jende anitz ari da hamaika ardura postutan. Unibertsitatearen garapena handia izan da, eta izan duen eragin soziala ere bai. Ezin dugu ahaztu hemen, NUP sortu baino lehen, unibertsitate pribatua baino ez zegoela".

Opus Deiren unibertsitateak publikoaren garapenean eragina izan duela uste du Asiainek; ezin dela erakunde pribatuak izan duen eta baduen pisua bazter utzi. "Bertze gauza anitzen artean, unibertsitate pribatuak marketin zerbitzu bikaina du", erran du matematikariak. Ez hori bakarrik. "Kontuan izan behar dugu, ezinbertzean, gure unibertsitateko irakasle anitzek ere unibertsitate pribatuan ikasi dutela".

Hori sumatzen da, Asiainen hitzetan, NUPen gertatutako hainbat gauzaren inguruko jarreretan: "Manifestazio edo pintaketaren bat arazo bilakatzeko joera izan dute hainbatek; alderantzizkoa beharko luke jarrerak, ordea, eskerrak eman beharko genituzke zerbait mugitzen delako! Lasaitasuna, unibertsitate batean, ontzat jo ohi dugu, baina ez da; gurearen gisako erakundeek biziak izan behar dute".

Azken osoko bileran

Legegintzaldiko azken osoko bileran onartu zuten, 1987an, NUP sortzeko lege proiektua. Gabriel Urralburu zuen presidente orduko gobernuak, eta Roman Felones zen Hezkuntza kontseilaria. 1983ko hauteskundeetan, Felonesi egokitu zitzaion sozialisten programa idaztea, eta testu hartan helburu nagusitzat jo zuen Nafarroako Unibertsitate Publikoa sortzeko urratsa egitea. Garai hartako inkestek agerian uzten zuten herritarrek nahi zutela unibertsitate publiko bat Nafarroan. 1987ko lege proiektua onartu eta gero, "egin beharrekoa eginda" utzi zuen kontseilari kargua Felonesek, NUPek mende laurdena bete zuenean nabarmendu zuenez.

Maria Jose Asianek ez zuen Nafarroan ikasteko aukera izan. "Zaragozara joan nintzen, hango unibertsitate publikoa zegokigulako nafarroi, NUP sortu aurretik". Ikasketak amaituta, Bigarren Hezkuntzako irakasle izan zen matematikaria, eta, gero, Zaragozako Unibertsitatean bertan hasi zen lanean, fakultateko laguntzaile gisa. "1991n etorri nintzen NUPera, laguntzaile gisa hasieran. Nire tesia prestatzen ari nintzen, eta Julio Lafuente nuen zuzendari; Lafuente 1989an etorri zen unibertsitatera. 1992an nire tesia defendatu nuen, azkenean. Ohorea da niretzat NUPeko aurrenekoa izana". 1993an hasi zen irakasle lanetan Asiain, eta 1995ean lortu zuen plaza.

Hamarkadotan unibertsitatea anitz aldatu dela uste du Asiainek. Sortu zenetik, hain zuzen ere, 35.000 ikaslek lortu dute titulu bat NUPen. Egun, 8.306 ikasle ditu erakunde horrek; 885 irakasle eta ikerlari ari dira unibertsitate publikoan lanean, eta, administrazio eta zerbitzuen arloan, berriz, 456 pertsona. 2017rako, 70,4 milioi euroren aurrekontua du unibertsitate publikoak.

NUP anitz hazi da, eta egin ditu urrats anitz, 1987tik. Zenbait arlotan, halere, lehengo lepotik dira buruak, Asiainek agerian utzi duenez. Aitortu du kezka duela hainbat auziri buruz. Batetik, ikasleen jarrera jarri du mahai gainean. "Hasierako urte haietan ikasle bikainak genituen; ikasteko gogo biziz etortzen ziren unibertsitatera; bertzelakoa da egungo egoera; etorkizunarekin etsita daude gazteak, neurri handi batean; ikasteko pizgarririk ez dute".

Azken urteotako krisi egoeraren eragina sumatzen du irakasleak jarrera horietan. Salatu ditu azken urteotako esparru guztietako murrizketak, eta larritzat jo du herritarren arteko berdintasunean atzera egin izana. Asiainek argi du unibertsitate ororen helburu izan behar duela gizarte justuago baten aldeko lana egiteak, eta NUPek ere zer eman baduela argi du, ondorioz. Unibertsitateak dituen erronkak, hain zuzen, justizia lortzeko bide horrekin lotu ditu. "Unibertsitateak pertsona kritikoak sortu behar ditu; pentsamendu propioa duten pertsonak. Ezin dugu onartu lanak aurrera egiteko aukera bermatuko ez digun gizarte bat; berdintasuna apurtzen duen gizarte batek ezinbertzean eginen du porrot".

Bertzetik, feminismoari buruzko gogoeta nabarmendu nahi izan du Asiainek, eta "hagitz kezkagarritzat" jo ditu ikasleen artean sumatzen dituen jarrerak. "Azken sei urteotan ikusi dudana biziki larria iruditzen zait; emakume gazte anitz bikotekidearen kontrola ari dira onartzen. Horrek argi erakusten du zerbait gaizki egiten ari garela".

Gizarteak genero bakoitzari ezarritako rolen banaketa ere agerikoa da, oraindik ere, unibertsitatean. "Gutxi dira, oraindik ere, ingeniaritzetan ari diren emakumeak; irakasletzan, berriz, emakumeak dira nagusi".

Euskara eta medikuntza

Bertze bi kontuk sortu dute eztabaida NUPen, azken urteotan. Batetik, euskarak duen tokiak. Behar baino urriagoa dela diote anitzek. Badu ondoriorik horrek: selektibitatea NUPen egin arren, EHUn matrikulatzen dira urtean 258 ikasle nafar; tartean, ikasketak euskaraz egin ahal izatea bilatzen dute 40 inguruk. Egun, 1.272 kreditu eskaintzen ditu NUPek euskaraz, 246 ikasgaitan. Oraindik ere, ezinezkoa da gradu oso bat euskaraz egitea. Alfonso Karlosena errektorearen hitzetan, ordea, eskaintzak "era egokian" erantzuten die ikasleen nahiei.

Bertzetik, NUPen Medikuntza ezartzeko aukerak eragin du eztabaida. Aurreko gobernuek ez dute aukera hori babestu, baina egungoak hori egiteko asmoa agertu du. "Hasiak gara bidea egiten", erran du Hezkuntza kontseilari Maria Solanak. Ez dela erraza aitortu du, halere. Auzi horretan ere nabaria da Nafarroako Unibertsitatearen eragina, erakunde pribatu horrena baita Klinika Unibertsitarioa.

Unibertsitate pribatu guztiak enpresak direla gogoratu du Maria Jose Asiainek. "Nafarroako Unibertsitateak asko eman duen sentsazioa dute herritarrek, baina diru anitz ere eraman du; etenik gabe, gainera". Matematikariak bertze gisa bateko unibertsitate bat defendatzen du. Eta argi du irakasleek nolakoak behar duten izan: "Irakasten dutena menperatu behar dute; irakasten gozatu behar dute; eta ikasleak bikain tratatu behar dituzte". 30 urteurrena ospatu, eta lanean jarraitzeko gogoz da Asiain.

Elkartasunak ez du etenik
2017-05-122017-05-12Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Elkartasunak ez du etenik

Kattalin Barber

Mundura etorri aurretik sortu zitzaizkion Aiorari osasun arazoak. Kardiopatia batekin jaio zen, eta bihotzeko arazoak ebakuntza bat baino gehiago egiteko beharra eragin zuen. Denbora luzez egon da ospitalean, baina aurrera egin du Aiorak. Hirugarren ebakuntza, hala ere, "atakarik larriena" izan zen. Ebakuntza sinplea izan arren, arazoak izan zituzten, eta Aiorari bihotza gelditu zitzaion 20 bat minutuz. Horren ondorioz, garun paralisia du orain Aiorak. Ate guztiak jo ditu familiak, halabeharrez, eta Kubatik iritsi zaie, azkenean, albiste pozgarria. Hala, behar duen tratamendua finantzatzeko, eta Kubako bidaia ordaintzeko, hain zuzen ere, egun osoko jaialdia antolatu dute, biharko, Lizarran: Ega Fest (Eutsi gogor, Aiora).

"Aukera handia du Aiorak hobetzeko, eta itxaropena dugu. Sei urte bete arte burmuina ez da garatzen, eta denbora hau baliatu behar dugu guztia egiteko". Maialen Zabalbeaskoaren hitzak dira, Aioraren amarenak. Hiru urte ditu egun haurrak; harenganako elkartasunak ez du etenik. Haren bizi kalitatea hobetu eta haren garuneko mina arindu ahal izateko, hamaika kanpaina eta ekintza egin dira azken hilabeteotan. Handiena, halere, biharkoa izanen da: besteak beste, Esne Beltza, Zea Mays, Mikel Urdangarin eta DJ Elepunto izanen dira Lizarran, Aiora laguntzeko prest. "Kalkulatu dugu 25.000 euro inguru beharko ditugula tratamendua ordaintzeko, ostatu hartzeko eta hegaldiak pagatzeko", esan du Zabalbeaskoak.

Habanako CIREN neuroerrehabilitazio zentrora joan nahi du familiak, osasun sistema publikoak Nafarroan ez duelako bermatzen Aiorak behar duen tratamendua. "Ez da nahikoa. Horrelako osasun arazo bati aurre egitea gastu izugarria da, eta gizarte segurantzak ez digu eskaintzen. Hemen dagoena eskasa da Aioraren garapenarentzat".

Astean hiru egunez fisioterapia eskaini diote Aiorari, baina egunero behar du, eta baita logopeda eta hidroterapia ere. Horregatik, arlo pribatura jo behar izan dute, eta Iruñeko klinika batean jasotzen du, astean hirutan, behar duen tratamendua. "Baina egunero behar du hori, eta ez dugu behar dugun dirua ordaintzeko; Kuban tratamendu hori eskaintzen digute, hilabete eta erdiz, egunean bost orduz", azaldu du Zabalbeaskoak. Ondorioz, argi izpi bat da Aioraren amarentzat Kubako klinika.

Kubako CIREN neuroerrehabilitazio zentroaren tratamendua finantzatzeko, 2.000 sarrera saldu behar dituzte, eta egun osoko egitaraua osatu dute biharko. Esne Beltza, Zea Mays, Mikel Urdangarin eta DJ Elepunto ariko dira taulan, Lizarrako ikastolan, 19:00etatik aurrera. Goizean, berriz, askotariko jarduerak izanen dira Santiago plazan. 12:00etatik 14:00etara puzgarriak eta eskalada murrua egonen da gaztetxoentzat. Herri bazkaria antolatu dute geroko, eta, horren ondotik, ipuin kontaketa Ines Bengoaren eskutik. "Urduri gaude dagoeneko, baina oso pozik lortu dugunarekin". Telmo Iruretak eta Haritz Morrasek bakarrizketa saioa eginen dute 17:15ean. Egun oso berezia izanen dela ez du dudarik Zabalbeaskoak, eta eskerrak eman dizkie jaialdia antolatzeko lanetan laguntzen aritu eta ari diren pertsona guztiei.

Izan ere, Aiora jaio zenez geroztik honako bidea ate-joka ibiltze bat izan da gurasoentzat, baina, egoeraren gordinetik izanda ere, pozik daude elkartasunaren atea zabal-zabalik ireki zaielako. "Lizarrako erantzuna izugarria izaten ari da". Herriko Denendako kooperatiba aipatu du Aioraren amak. "Haien laguntzarik gabe, jaialdi hau ez litzateke posible izanen. Herri eta inguruko jende asko batu da, ezagunak eta ezezagunak. Izugarria da", azaldu du. Bihar, 150 boluntariok baino gehiagok parte hartuko dute jaialdian. Horrez gain, zero ilara deitutako sarrerak egonen dira. Hau da, jaialdira joan ezin baina Aiorari lagundu nahi dionak aukera izanen du zero ilara izeneko txartelak erosteko.

Hobera egin du Aiorak azkenaldian, eta etxetik eskolarako pausoa ere eman berri zuen orain dela hilabete batzuk. "Garun paralisia dutenak asko hobetu daitezke, baina hemen ez digute eskaintzen tratamendu egokirik, eta segimendua behar dute. Gauza asko lor daiteke, baina, zoritxarrez, ezin dugu hemen artatu".

Elkartearen babesa

Garuneko kaltea jasan duten adingabeen familiek Hiru Hamabi elkartea osatzen dute, eta egiten duten lana goraipatu du Zabalbeaskoak: "Burmuinean kaltea izan duten haurrek behar duten tratamendua sare publikoan jasotzea da haien helburua, eta borrokan ari dira". Horrez gain, beharrezkoa ikusten du haurren inguruko pertzepzioa aldatzea. "Behin baino gehiagotan esan didate niri horrelako haurrekin ez dagoela ezer egiterik. Baina hori ez da horrela, behar bezalako tratamendua jasotzen badute. Osasun publikoak bermatu beharko luke hori". Horregatik ere, bihar Lizarran ospatuko den jaialdian, sentsibilizazioa eta kontzientziazioa jorratuko dituzte.

Tapoiak bilduz hasi zuen Aioraren familiak haurrarentzat behar zuen laguntza lortzeko bidea. Joan den urtean, gainera, futbol partida bat antolatu zuten Lizarran, eta lortutako 3.000 euroekin Aiorarentzako gurpil aulki bat erosi ahal izan zuten. "Jendearen ekinaldiak izan dira guztiak; laguntza eskaini digute, eta zinez eskertuta gaude". Aiora jasotzen ari den babesak ez du etenik izan, eta, bihar ere, babes eta elkartasun horren erakustaldia eginen dute Lizarran, zalantzarik gabe. Familia osoa Kubaraino eraman nahi baitu Ega Fest jaialdiak.

Kezka billabesekin
2017-05-122017-05-11Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Kezka billabesekin

Kattalin Barber

Martxoaren 9an jaso zuen Iñaki Ibarrola TCC enpresako mekanikari ohiak kaleratze gutuna. Agiriak dionez, enpresarekin konfrontazioak izateagatik eta gaixoaldi baten ondorioz egun bat beranduago lanera joategatik kaleratu dute. Baina Ibarrolak argi du beste zerbait dagoela kaleratzearen atzean. Langile ohiak behin baino gehiagotan zalantzan jarri ditu Iruñerriko autobus publikoen konpontze eta mantentze lanak, eta "gehiegi hitz egiteagatik" kaleratu dutela uste du. LABek langilea berriz hartzea exijitu dio enpresari.

Iruñerriko garraio publikoaren ardura du TCC enpresa pribatuak. Konpainia horrek 2012. urtean hartu zuen garraio publikoaren kontzesioa, 2019ra arte. "Ni ez naiz isilik gelditu, nire lana behar bezala egin nahi dudalako eta nire profesionaltasuna defendatu nahi dudalako", dio Ibarrolak. Azkenaldian, gainera, autobus publikoetan "gorabeherak" izan direla jakinarazi du. "Orain dela gutxi, Zizurren billabesa bat irauli zen, motorrak lehertu dira, apurtutako gurpilen bat... Denetarik izan dugu". Argi du Ibarrolak zein den egoera: "Dirurik eta aurrekonturik ez dagoenez, pieza kaskarragoak jarri behar ditugu autobus publikoetan, eta konponketak ez dira behar bezala egiten".

Ibarrolak aski ongi ezagutzen du zein den Iruñerriko Mankomunitatearen autobusen egoera. "Autobusek jasotzen duten mantentze lana ez da nahikoa, eta horrek ondorioak eta kalteak dakartza". Orain dela urte batzuk, greba mugagabea hasi zuten TCCko langileek beste lan hitzarmen bat lortzeko eta soldatetan murrizketa gehiagorik ez egiteko. "Egoera ikusirik, enpresaren erantzun bakarra soldatak murriztea eta bidaiariek ordaindu beharreko kopurua igotzea izan zen. Oraingoan, beste alderdi bati eraso egin diote", azaldu du Ibarrolak.

Carlos Elizalde TCC enpresako marketin eta komunikazio arduradunak azaldu duenez, kaleratzea "diziplina arrazoiengatik" izan da, eta ez du eman xehetasun gehiagorik. Haatik, ziurtatu du TCC enpresako ibilgailu guztiek kalitate kontrol "egokiak eta etengabekoak" pasatzen dituztela. "Gainera, azken urte eta erdian, enpresak autobus flota berritu du %20an. Matxurak murriztea lortu dugu, eta kalitate eta segurtasun neurriak hobetzea", adierazi du.

"Kaleratze bidegabea"

Ibarrolak berak eta LAB sindikatuak ez dituzte ulertzen kaleratzearen arrazoiak, eta, alde guztietatik, "kaleratze bidegabea" izan dela diote. Izaskun Juarez LABeko garraio arduradunak dio kaleratzearen arrazoiek ez dutela funtsik. "Kontu bat da langilea bat ez etortzea enpresak hartutako erabakiekin eta enpresaren filosofiarekin, baina enpresak agintzen duen bezala aritu da langilea". Adierazi dutenez, TCC enpresan inoiz ez da egon diziplina arrazoiengatik kaleratzerik. "Zeintzuk dira arrazoiak? Langile batek zalantzan jarri dituela autobusen mantentze lanak eta konponketa moduak?". Ibarrolak eta Juarezek salatu dute enpresak gastuak merkatzen dituela segurtasun neurrietan murriztuz, eta hori "onartezintzat" jo dute.

Iruñerriko Mankomunitatea ere egoeraren arduraduntzat jo du Ibarrolak. "Denon diruarekin ordaintzen dio erakunde horrek TCC enpresari; mankomunitateari dagokio kontuak eskatzea eta autobusen mantentze lanen segimendua egitea".

Iruñerriko Mankomunitatearekin bildu dira TCCko langile batzordea eta enpresa bera. Ibarrolak ere asmoa agertu du beraiekin batzartzeko. "Oraingoz ez da aldaketarik egon; enpresak langileari kalte-ordaina eman nahi dio, baina guk berriz hartzea nahi dugu", azaldu du Juarezek. Enpresari eskatu diote, gainera, beharrezko neurriak har ditzala, eta behar den dirua gasta dezala autobusak konpontzeko. Zerbitzu publikoa den heinean, "eredugarri" izan behar duelako.

Duela sei urte hasi zen Ibarrola TCCn lanean, eta orain arte ez du inolako hutsik izan. "Bat-batean hau gertatu zait". Jazotakoa lau haizeetara zabaldu nahi dute, eta mobilizazioak iragarri dituzte. Hilaren 17an, Lleida eta Bartzelonara eginen dute bidaia, han baitu Moventis taldeko TCCk egoitza nagusia. "Langilea berriz hartu arte ez gara geldituko", dio Juarezek.

2019ra arte du TCC enpresak Iruñerriko garraio publikoaren ardura, eta orduan autobusen egoera "ezin kaskarroagoa" izanen dela uste du LABek. "Murrizketak egin ditu enpresak, dirua poltsikoan sartzeko". Berdin mintzatu da Ibarrola: "TCCk irabazi behar zuena irabazi du, eta ez du gehiago gastatuko. 2019an, flota zahar bat utziko du; ia erabili ezinen diren autobusak".

Zientziak euskaraz ere egiten baitu
2017-05-052017-05-04Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Zientziak euskaraz ere egiten baitu

Kattalin Barber

Euskal Herri osoko ikerlari gazteen bilgune izanen da Iruñea datorren astean. Udako Euskal Unibertsitateak eta Nafarroako Unibertsitate Publikoak Ikergazte: nazioarteko ikerketa euskaraz izenburuko bigarren kongresua eginen dute, hilaren 10ean, 11n eta 12an. Prest dute egitaraua, eta ikertzaileen arteko sareak ehundu nahi dituzte, euskaraz ikertzen duten gazteak harremanetan jarriz eta haien lanak plazaratzeko erakustokia izanez.

NUPeko Sario eraikinak hartuko du, hiru egunez, euskal komunitate zientifikoa. Egitarau akademikoari dagokionez, lau saio mota egongo dira: hitzaldi orokorrak, ahozko komunikazioak, posterrak eta tailerrak. "Ikerlari euskaldunen ikusgarritasuna areagotzea, haien arteko ezagutza sustatzea, eta euskarazko zientzia produkzioa areagotzea dira kongresuaren asmoak", azaldu du Edurne Koch UEUko Nafarroako arduradunak.

Pixkanaka lekua egiten ari da euskara ikerketaren arloan, eta hori erakutsi nahi dute kongresuaren bidez. 140 ikerlan inguru jaso dituzte, eta, lan horiek aztertu eta gero, 125 aurkeztuko dira jendaurrean. "Pentsatzen genuen ikerlari gutxiago erakarriko genituela, baina aurreikusten genituen kopuru guztiak gainditu ditugu, eta horrek erakusten du ikertzaile gazte euskaldunak badaudela eta, gainera, euskaraz lan egin nahi dutela", esan du Kochek.

Balioa eman nahi diete euskaraz ikertzen ari direnei, eta asmoa da diziplina anitzetan —giza zientzietan, gizarte zientzietan, zientzia zehatzetan, teknologian, arkitekturan edota osasunean— jarduten duen nazioarteko ikertzaileen komunitate euskalduna ikusgai izatea. "Normalean, euskaraz lanean diharduten ikerlariak sakabanatuta egoten dira, eta diziplina bakoitza bereari so egon ohi da. Hori saihestu eta zubiak eraiki nahi ditugu", esan du.

Kochek adierazi duenez, saio zientifikoetan jasotako lanen artean hautatutako eta arlo guztiak ordezkatuko dituzten lanen aurkezpenak izanen dira, bai ahoz aurkeztuta, bai poster formatuan ere.

Laurence Tresse astrofisikariak, Jose Ramon Etxebarria fisikariak, Arkaitz Carracedo biologia molekularreko ikertzaileak eta hizkuntza gutxituetako aditu Elin Haf Gruffydd Jonesek parte hartuko dute hitzaldi nagusietan. Horrez gain, kongresuan parte hartuko duten ikertzaileen arteko harremanak saretzeko mintegiak eta saio osagarriak izanen dira.

Kongresua hiru egunekoa izanen da, barnetegi moduan, "parte hartzaileen elkar ezagutza errazteko asmoz". Bertso afari ilustratua, Ezkabarako txangoa eta Iruñean zeharreko ibilaldia eginen dituzte gazteek, besteak beste.

Indar handia Nafarroan

Orain dela bi urte izan zen Durangon Ikergazteren lehen aldia, eta, izan zuen arrakasta ikusita, bi urtetik behin antolatzea erabaki zuten. "Aurtengo bigarren edizioa antolatzen hasi ginenean, argi genuen Nafarroan izan behar zuela, eta joan den urtean elkarlan hitzarmena sinatu genuen Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin; aukera ezin hobea zen Iruñean antolatzeko", azaldu du Kochek. Indar handia jarri du UEUk azken bi urteotan Nafarroan, eta horren ondorio da Ikergazte Iruñean antolatzeko urratsa egitea.

Haritz Iribas ikertzaile gazteak bigarren aldiz parte hartuko du kongresuan. NUPen ari da doktoretza egiten, komunikazio optikoen inguruan. Gogora ekarri du Durangoko lehendabiziko kongresua, eta "esperientzia baikortzat" jo du. "Ikergaztek aukera eman zidan lehendabiziko aldiz egiten dudan lana euskaraz aurkeztu ahal izateko, eta nik hori asko estimatzen dut", esan du ikerlariak.

Egitasmoak ikertzaileentzat duen garrantzia azpimarratu du Iribasek, eta, aurten, batzorde dinamizatzailean aritzeaz gain, bere lana aurkeztuko du poster saioen bidez. "Aukera ona da beste jende batek egiten duen lanaz ikasteko, ideiak garatzeko, eta etorkizunean elkarrekin lan egiteko aukera ere ematen digu. Ez bakarrik ikerketa akademikoan; lan merkatuari dagokionez, ate asko irekitzeko aukera ematen du Ikergaztek ere, euskal ikerlarien sarea sortuz".

Azkenaldian, hain zuzen, ikerketa munduan euskarari gero eta garrantzi handiagoa ematen ari zaiola uste du Iribasek. "Erakusten ari da, bizitzako beste arlo guztietan bezala, euskarak baduela presentzia ikerketan ere". Horren lekuko izanen da Iruñea datorren astean, hiru egunez, euskara erdigunean jartzeko aukera baita Ikergazte kongresua. Euskaraz jarduteko, eta zubiak eraikitzeko urratsak egiteko ikertzen ari diren zientzialari gazteen artean.

Plaza bat, hiri erdian, tokiko ekoizleentzat
2017-05-052017-05-04Aisialdia, Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Plaza bat, hiri erdian, tokiko ekoizleentzat

Kattalin Barber

Tokiko ekoizpenarentzat erreferentziazko plaza bat eskaintzea izan da hasieratik asmoa. Eta bide horretan ari da urratsak egiten Iruñeko Udala: Geltoki proiektuaren bidez, ekonomia sozialari bultzada eman nahi dio, bai eta kultur jarduerei ere. Asmo hori gauzatzeko, Iruñeko autobus geltoki zaharra bilakatu da herritarrentzako plaza, eta ekonomia sozialaren eta tokiko produktuen bilgune izanen da, aurrerantzean.

Egun, haurrentzako jolasgune bat du eraikin zaharrak, baina, horrekin batera, azokak, erakusketak, hitzaldiak eta kultur jarduerak izanen dira geltokian hilabete honetatik aurrera. "Nafarroako ekoizleen plaza izatea nahi dugu", nabarmendu du Patricia Perales Iruñeko Udaleko Tokiko Ekonomia Iraunkorreko zinegotziak.

Lehenengo ekitaldia hilaren 13an eta 14an izanen da, autobus geltoki zaharrean eginen baitute Ame & Art Market arte, diseinu eta sorkuntzaren VIII. azoka, hain zuzen ere. Kontsumitzaileen eta Nafarroako ekoizleen arteko zubia ere izanen da Geltoki proiektua, Peralesen arabera. Ekitatea, ingurumen iraunkortasuna, elkarlana, irabazi asmorik eza eta ingurunearekiko konpromisoa dira Geltokiren oinarri filosofikoak. "Horregatik, oinarri horiek betetzen dituen edozein elkartek erabili ahalko du autobus geltoki zaharra". Erreferentziazko ekonomia sozialeko eta kultur gune bat izan dadin lanean ari da udala.

Sei hilabetez egokitze lanak egin ostean, dagoeneko prest dago geltoki eraberritua. Erdiko espazioa, hamalau leihatila, bi denda, komunak, biltegiak, bulegoa eta kafetegia moldatu dituzte. "Beste eredu ekonomiko eta sozialak daudela erakutsi nahi dugu Geltoki proiektuaren bidez, hain zuzen ere. Ideiak eta proiektuak elkarrekin banatzeko, tokiko produktuak sustatzeko eta kultur jarduerak egiteko gunea izanen da, nafar guztien eskura egonen dena", baieztatu du.

Oliveto Kondearen etorbidean egonen da sarrera nagusia, lehen bezala, eta, horrez gain, Tutera kaletik sartzeko ate bat gehitu diote eraikinari. Kafetegia beheko solairuan egonen da, eta horren sarrera, Oliveto kondearen etorbidean. "Oraindik adjudikatuta ez badago ere, kafetegia egunero irekitzea da asmoa, eta tokiko produktuek eta produktu ekologikoek izanen dute lehentasuna".

Moldaketa lanak egin dituzten bitartean, haurren jolastokiak bere horretan jarraitu du, lanak antolatu baitira jarduera hori eten gabe egin behar zirela aintzat hartuta. Eremu horri eutsi eginen diote, baina Iruñeko Udalaren proiektuak bultzada eman nahi dio eraikin osoari. "Erabilerarik gabe egon da urte luzez, eta arduragabekeria iruditzen zitzaigun", azaldu du.

"Toki ezin hobean dago, eta herritarrei eskaintzea kultura eta ekonomia soziala sustatzeko erabilera egokiena da", erantsi du Patri Peralesek. Zinegotziak azaldu du proiektuak harrera "ona" izan duela, eta, gainera, dagoeneko eskaerak jaso dituztela azokak eta jarduerak antolatzeko. Ame & Art Market jaialdiaz gain, hilaren 19an, 20an eta 21ean eginen da bertan Nafarroako II Azoka Ekologikoa Nafarroako Nekazaritzako Produkzio Ekologikoaren Kontseiluak antolaturik.

Lau gune

Zinegotziak azaldu duenez, leihatila gunearen eta tabernaren diseinuan hainbat eragilek aurkeztutako proposamena aintzat hartu dute, eta lau gune ezarriko dituzte: kultura eta gizarte gunea, alternatiba ekonomikoei buruzko foro eta kanpainekin; azoka sozialaren gunea, produktu eta zerbitzuen erakusketa eta salmenta postuekin; sukaldaritza gunea, tokiko elikadura eskola artisau eta ekologiko batekin eta bidezko merkataritzarekin; eta, azkena, jarduera eta azoka gunea, izaera soziala, ekonomikoa eta kulturala duten egitasmoekin. Kudeaketa lehiaketa publikoaren bidez adjudikatzea aurreikusi da. "Ekonomia soziala zein ekonomia solidarioa bultzatzea eta autosufizientzia ekonomikoa dira proiektuaren helburuak, produktuen salmentari esker kultur jarduerak finantzatu ahal izanen baitira, baita gizarte ehuna sustatuko duen egitasmo ireki eta plural bat eraikitzea ere", dio Peralesek.

Geltoki martxan jartzeko, joan den urtean hasi zuen udalak bidea Nafarroako hainbat eragilerekin. Parte hartu dute, besteak beste, REAS Nafarroa elkarteak, Arrea elkarteak, Elikagai Artisauen Ekoizleen Elkarteak, Arte para Todos elkarteak, Artisten Auzoa elkarteak, Nafarroako Fiare elkarteak, Landarek, Slow Food elkarteak, NNPE-Nafarroako Nekazaritzako Produkzio Ekologikoaren Kontseiluak, Gaztelan fundazioak, Emausko Trapuketariek eta Napar Bideak kooperatibak.

Elkartasuna ehuntzen
2017-04-212017-04-20Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Elkartasuna ehuntzen

Asier Garcia Uribarri

Maiatzaren 6a mugarri bilakatu nahi dute Iruñeko Alde Zaharrean. Egun horretan, sakabanaketa politikaren aurka inoiz egin duten mobilizaziorik handiena egin nahi dute auzokideek. Horretarako, txikitik handira joko dute. Auzokide, merkatari eta elkarteetako kideak kalez kale bildu nahi dituzte sakabanaketaren aurkako argazkia atera dezaten. Ohiko mobilizazioetatik harago, norbanakoen parte hartze zuzena bilatu nahi du sortu berri den Arrazoiak auzo ekinbideak. Ildo berean, sakabanaketa salatzeko sinadura bilketa "erraldoia" martxan jarriko dute apirilaren 24tik maiatz erdialderaino. Helburua argi dute: "Alde Zaharra sakabanaketa politikaren aurkako auzo izendatzea".

Arrazoiak auzo ekinbideak martxoaren 30ean egin zuen aurkezpen publikoa, Iruñeko Udaletxeko plazan. Dozenaka pertsonak, kolore ezberdinetako oihalak eskuan zituztela, Alde Zaharreko hiru burguak irudikatu zituzten, plaza erdian auzoko bost euskal presoen egoera deskribatzen duten panelak zeudela. "Alde Zaharrean bost euskal preso ditugu, eta hurbilen dagoena 500 kilometrora dago. Gainera, Josetxo Arizkurenek bihotzeko gaitza du, eta Iñaki Beaumontek zigorraren hiru laurdenak beteak ditu", adierazi du Arkaitz Zudaire Arrazoiak ekinbideko kideak.

Ekinbidea martxo bukaeran aurkeztu bazuten ere, Zudairek dio hilabeteak daramatzatela proiektua lantzen. "Auzoan hutsune bat ikusten genuen euskal presoen gaiarekin, ez zen behar bezala lantzen, eta horrek eragin zezakeen gaiak zentraltasuna galtzea". Zudaireren aburuz, euskal presoen eskubideak bermatzea gutxieneko bat izan beharko luke, baina, gaur egun, ez da hori ere betetzen. Horrez gain, "gaur egungo fase politikoan gatazkaren ondorioei irtenbide bat emateko" beharra dagoela nabarmendu du.

Faktore horiek kontuan izanda, alor ezberdinetako hainbat kide biltzen hasi ziren, eta hortik sortu ziren lehen bi ekinbideak: elkartasuna kalez kale agertzeko mobilizazioa eta sinadura bilketa. "Proposamenak planteatzen hasi ginenean, bi aukera horiek bururatu zitzaizkigun. Beraz, bata edo beste aukeratu beharrean, biak uztargarriak zirela pentsatu genuen. Sinadura bilketa masiboa egin nahi genuen, eta, hori indartzeko, kalez kaleko ekinbidea eta maiatzaren 6ko eguna antolatuko ditugu". Egun horretan ez baitituzte soilik sakabanaketaren aurkako argazkiak aterako. Kalez kaleko ekimenaren ostean, Udaletxeko plazan ekitaldia egingo dute, eta, behin hori bukatuta, elkartasun festa antolatu dute: herri bazkari, kalejira, kontzertu eta abarrekin.

Jendearen parte hartzea

Ohiko baliabidea izan ohi da sinadurak biltzea aldarrikapenen bat egiteko. Arrazoiak-ekoek sinadura "kopuru handi bat" lortu nahi dute auzoa sakabanaketaren aurkakoa dela esan ahal izateko. Horretarako, apirilaren 24tik aurrera etxe guztietako postontzietan utziko dituzte sinatzeko orriak. Horrekin batera, auzoko hainbat denda, elkarte eta egoitzatan postontzi bereziak jarriko dituzte jendeak bere sinadura utz dezan. "Sinadura bilketa Aste Santutik bueltan jarriko dugu martxan, eta hilabete iraungo du. Maiatzaren 6a erdian izango da, eta egun hori giltzarri izatea nahi dugu".

Hori guztia aurrera eramateko harreman sare handia sortzen ari dela nabarmendu du Zudairek. "Kaleetako argazkia koordinatzeko kale bakoitzeko auzokideekin harremanetan jartzen ari gara, euren kaleko argazkia dinamiza dezaten. Kontuan hartzen badugu auzoan 52 kale daudela, gutxienez 52 pertsona behar ditugu ardura batekin". Era berean, sinadurak biltzeko postontziak jartzeko merkatari, elkarte eta kolektiboen oniritzia behar dute. "Postontzia euren negozioan edo egoitzan jarrita parte hartzen dute".

Ildo berean, maiatzaren 6ko egunak "auzo izaera" izan dezala nahi du Zudairek. "Ez dugu nahi soilik sektore politiko bateko jendea mobilizatzea, gure ohiko guneetatik harago joan nahi dugu. Horregatik, egun horretan parte hartuko dute auzoko hainbat kultura eta musika taldek".

Ekinbidea aurkezteko, oihalak eskuetan hartu zituzten auzokideek. Hurrengo asteetan, berriz, elkartasuna da bizilagunen artean ehundu nahi dutena. Lan handia duten arren, pozik dago Zudaire, uste baitu sakabanaketa bukatzeko "arrazoiak egon badaudela".

Bonbek isildu zuten tenorra
2017-04-142017-04-12Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Bonbek isildu zuten tenorra

Edurne Elizondo

Isidoro Fagoaga izena du Berako musika eskolak. Izen horren atzean dagoen izana, ordea, ezezaguna da tenor eta idazle izandako gizon horren herrikide anitzentzat. Ahanzturak jan du haren memoria. Orain arte. Bere garaiko abeslari nagusietako bat izandakoarekin duten zorra kitatzen hasi nahi dute beratarrek, eta Fagoaga ezagutzeko eta omentzeko egitaraua prestatu dute, Isidoro Fagoaga, bada tenorea! izenburupean.

Erakusketa zabalduko dute hilaren 21ean, adibidez, eta, 28an, berriz, tenorrari buruzko hitzaldia eginen du German Ereñak. Eibarko txistu bandako kide da Ereña, eta Fagoagari buruzko biografiaren egilea. Argitaratzeko zain da. Beratarrak erakutsitako konpromisoa nabarmendu du Ereñak, bertze edozer gauzaren gainetik. Izan ere, Cataniako Bellini antzokian Walkyrya opera abestu eta gero, Gernika bonbardatu zutela jakin zuen Fagoagak, eta Italia eta oholtzak betiko uztea erabaki zuen, ondorioz. Erabat hunkitu eta ukitu zuen Gernikan 1937ko apirilaren 26an gertatutakoak, eta bonbek betiko isildu zuten Berako tenorraren ahotsa. "Mutu bilakatu zen, Italiak Franco lagundu zuela salatzeko".

"Julian Gaiarre denok ezagutzen dugu, baina Euskal Herrian, Bortzirietan, Beran, izan zen beste abeslari handi bat", nabarmendu du Ereñak. Goi mailako tenor dramatikotzat jo du beratarra, hain zuzen ere. "Italiako nagusia izan zen 1920ko eta 1930eko hamarkadetan". Richard Wagnerren operak kantatzeko erakutsi zuen trebezia aipatu du Ereñak, bereziki, bai eta aktore gisa izan zuen indarra ere. Tenorraren gainetik, halere, "gizon apal eta zintzoa" gailendu zen. "Gailurrean zela, dena uztea erabaki zuen, bere buruarekin zintzo jokatzeko", berretsi du Ereñak.

Berako Ilekueta auzoko Agramontea etxean sortu zen Isidoro Fagoaga, 1893. urtean. Hamalau urterekin, Argentinara joan zen, han bizi zen osabarengana. Florencio Constantino eta Titta Ruffo abeslariak ezagutu zituen Buenos Airesen, eta, haien eskutik, Italiara joateko urratsa egin zuen. Kantuan ikasi nahi zuen.

Parma hirian, Campanini lehiaketan parte hartu zuen Fagoagak, eta hirugarren sailkatu zen, Gigli eta Merliren atzetik. "Lehen mailako abeslariak ziren horiek".

Txapelketak Parmako kontserbatorioko ikasle izateko aukera eman zion Isidoro Fagoagari. "Lehen Mundu Gerra piztu zenean, ordea, eskola ospitale bilakatu zuten, eta Berara itzuli behar izan zuen", azaldu du Ereñak.

Gogorra izan zen itzulera tenorrarentzat. Baina ez zuen etsi. Iruñeko Orfeoiarekin hasi zen lan egiten, eta, Nafarroako Diputazioak emandako beka bati esker, Madrilen jarraitu zituen Italian hasitako ikasketak, Iribarne irakaslearekin. 1919. urtean egin zuen debuta, hiri horretako Gran Teatro antzokian, Sanson y Dalila operarekin.

Fagoagak, halere, Italian jo zuen goia tenor gisa. "1920-1921. urte inguruan egin zuen debuta Napolin; garai hartan, Wagnerren obra nagusiak kanta zitzakeen abeslari onik ez zen Italian. Fagoaga horretan espezializatu zen; italieraz abesten zuen, eta aktore bikaina zen, gainera. Milango Scala antzokian zazpi denboraldi egin zituen", gogoratu du Ereñak.

Abeslari eta idazle

Richard Wagnerren operak bereziki maite ditu German Ereñak. "Sakonak dira, transzendentalak". Zaletasun horrek eraman zuen, duela hainbat urte, Isidoro Fagoaga zena hobeki ezagutzeko lanari ekitera. "Martin Ugalderen Hablando con los vascos liburua hartu, eta hantxe jaso nuen Fagoagaren berri". Wagnerren operak kantatzeko haren gaitasunak erakarri zuen, lehendabizi, baina, tenorraren ibilbidean sakondu ahala, bertze hamaika esparruk ere eman diote atentzioa Ereñari.

Idazle gisa egindako lana jarri du mahai gainean, adibidez. "Fagoagak berak esan zuen abeslari baino gehiago idazle zela". Beratarrak idatzitako lehendabiziko lanak, halere, bazuen musikaren arloarekin harreman estua, Julian Gaiarreri buruz egin baitzuen, eskolako kideekin Erronkarira bidaia egin eta gero.

Hainbat libururen egilea da Fagoaga, eta prentsan ere, zenbait hedabidetarako aritu zen, Euskal Herrian, bai eta hemendik kanpo ere. Idazteko lana, batez ere, antzokiak utzi eta gero garatu zuen Fagoagak. Italia utzi zuenean, Donibane Lohizunen hartu zuen aterpe beratarrak. Handik, harreman estua izan zuen bertze hamaika euskal errefuxiaturekin. Poesia topaketak antolatu zituen haietako hainbatekin, bertzeak bertze.

"Bere garaiko intelektualekin ere bazuen lotura: Sorozabal eta Escudero konpositoreekin, adibidez; agertu dira, halaber, Barandiaranen edo Jose Antonio Agirreren gutunak. Barojatarrekin ere izan zuen harreman handia, Beran Itzea etxea baitzuten, eta Fagoagak oporrak sorterrian ematen baitzituen", erantsi du Ereñak.

1937an utzi zuen Fagoagak Italia, eta 1948an argitaratu zuen Pedro Garat, el Orfeo de Francia bere lehendabiziko liburua. 11 urte horietako bidea, hala ere, ez zen erraza izan Berako tenorrarentzat. Antzokia bazter uztea erabaki eta gero, Iparraldera mugitu zenean, atxilo hartu eta Gurseko kontzentrazio esparrura eraman zuten. Hilabete bat egin zuen han, 1940. urtean. "Baldintzak oso txarrak izan ziren; Fagoagak, batez ere, askatasunaren falta sumatu zuen, idatzita utzi zuenez".

Handik atera eta Donibane Lohizunera itzuli zenean, hankaz gora aurkitu zuen Fagoagak bere etxea. "Han zuen altxorretako bat lapurtu zioten: Julian Gaiarreren lehen kontratu artistikoa", kontatu du Ereñak.

Ahanzturaren aurka

1964. urtean Donostiara mugitu zen Isidoro Fagoaga. "Hitzaldiak ematen zituen, eta jarraitu zuen idazten". Hainbat omenaldi egin zizkioten garai hartan, gainera. Orduko berotasuna, halere, epelduz joan zen. "Tamalez, gaur egun, ezezaguna da Isidoro Fagoaga jende askorentzat", erran du Erañak, tristuraz. Iruñeko Orfeoiaren kasua aipatu du. "Erakunde horretako kide izan zen; kantuan aritu zen, eta ohorezko bazkide ere izendatu zuten; gaur egun, ordea, erakunde horrek ez dio inolako aitortzarik egin Fagoagari".

Bere ideiekin erabateko konpromisoa erakutsi zuela erantsi du Ereñak, baina ez zela alderdi jakin bateko kide izan inoiz. Horregatik uste du Fagoaga ahaztu egin dutela. "Ez da izan etekin politikoa lortu ahal izateko pertsona bat". Fagoagaren apaltasuna berretsi du Ereñak. Izan ere, abesteari uzteko erabakia hartu eta gero, tenorrak ez zuen horri buruzko azalpenik eman inoiz. "Bonbarkadetari buruzko bere iritziaren berri eman zuen bere lehen liburuetan, baina ez zuen hartutako erabakia nabarmendu".

Ereña kontent da Berako agintariek orain egin duten urratsarekin. Isidoro Fagoagaren berri zabaltzea ezinbertzekotzat jo du. Argi du Euskal Herri osoa zorretan dela tenorrarekin, eta badela ordaintzen hasteko garaia. Datozen hilabeteotan eginen dituzten erakusketak, hitzaldiek, mahai inguruek eta bertzelakoek emanen diete horretarako bidea beratarrei eta herrira bilduko direnei.

1971. urtean, El teatro por dentro izenburuko bere seigarren liburua argitaratu zuen Fagoagak. Donostian bizi zen orduan, eta hiri horretan zendu zen, handik gutxira, 1976. urteko martxoaren 15ean. Beran egin zuten tenorraren aldeko hileta elizkizuna.

Herri horretan, Isidoro Fagoagaren izena du musika eskolak. Ikasleek ere parte hartuko dute herriko tenorraren omenezko programan. Izena izanarekin jantzi ahal izanen dute, azkenean, Agramontea etxean sortutako abeslariaren herrikideek. Bilbon, haren izena du karrika txiki batek. Beran ere merezi duela argi du Ereñak. Mahai gainean utzi du ideia. Fagoagaren herrikideek har dezaten. Bada tenorea.

Arnasa hartzeko ebazpenak
2017-04-142017-04-12Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Arnasa hartzeko ebazpenak

Edurne Elizondo
Mahai gainean ziren bi proiektu bazter utzi dituzte. Ingurumenari kalte egiten ziotelako, herritarrek haien kontra egin dute urte luzez, eta lan horrek eman du fruiturik: batetik, Espainiako Auzitegi Gorenak berretsi du Zilbetiko Antzer...

Etorkizunak ihes egin die gazte langileei
2017-04-142017-04-12Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Etorkizunak ihes egin die gazte langileei

Kattalin Barber

Gazteak dira, eta ikerlariak. Soziologiako ikasketak amaituta, eta lan merkatuan haien diziplina aurrera eramateko aukera gutxi zituztela ohartuta, haien kabuz ikerketa bat egitea erabaki dute: Poniendo en forma a la juventud. Decathlon y la situación laboral de los jóvenes en Navarra (Gazteak sasoian jartzen. Decathlon eta Nafarroako gazteen lan egoera) ikerlana egin dute sei gaztek. "Gure ezagutza praktikan jartzeko modu bakarra da, inkestetatik harago", dio Xabier Elizalde soziologoak.

Prekaritatea jasaten dute haiek eurek, eta Nafarroako gazte askoren errealitatea aztertu dute, Decathlon enpresa abiapuntu hartuta. Ehunka gaztek lan egiten dute edo egin dute bertan, eta "gaur egungo panoramaren isla" da saltoki handia. "Beste enpresa askotan bezala, lan baldintza kaskarrak, prekaritatea eta malgutasuna dira Decathlonen ezaugarriak", azaldu du Gari Lopezek. Haiekin batera, Xabier Torrea, Felipe Lopez, Ander Gorraiz eta Anchel Reyes aritu dira ikertzaile lanetan.

Bi urteko lana izan da, eta inolako aurrekonturik gabe aurrera atera dute. Bidean "gorabehera" asko izan arren, pozik agertu dira lortutakoarekin. "Ez dugu nahi kaxoi batean geratzea; espero dugu gizartearentzat erabilgarria izatea", adierazi du Lopezek. "Kontzientziak berpiztu nahi ditugu", gaineratu du Elizaldek.

Decathlonen lan egiten duten pertsona ia guztiak gazteak dira. Kirolari edo kirolzaleak izatea izan ohi da beste baldintza bat. Gazteei aldi baterako kontratua eskaintzen diete, eta zenbaitetan egun bakarreko kontratua ere izaten da: "Hasieratik argi dute gazteek haien lanak iraungitze data duela. Sei hilabete pasatu eta gero, lan kontratuak mugagabea izan behar du, baina enpresari ez zaio komeni, eta kalera botatzen dituzte", dio Lopezek.

Horrek ondorio larriak dituela salatu du Elizaldek, gazteen "desegonkortasuna" bilatzen eta sustatzen duelako enpresak: "Gazte askok behartuta ikusten dute beren burua horrelako lanak onartzera, merkatuan ez dagoelako beste aukerarik, eta dagoenarekin konformatu behar dute". ELA sindikatuak aditzera eman duenez, Nafarroako gazteen langabezia tasa %38,1ekoa da.

Adierazi dutenez, bertan lan egiten duten gazteek ere ez dute beren burua ikusten Decathlonen urte luzez. Aldi baterako lantzat jotzen dute. "Alde batetik, aldi baterako lanak egitera ohituta dauden gazteak daude, eta, bestetik, goi mailako ikasketak dituzten gazteak eta lehendabiziko lan bat behar dutenak. Askorentzat, Decathlon lan merkatuan sartzeko aukera bat da, eta baldintzak onartzera behartuta daude", azaldu du Lopezek.

Enpresek ere hori sustatzen dutela argi dute bi soziologoek. Aldi baterako lanak, egonkortasunik eza, lansari txikiak eta langileen malgutasun handia dira Decathlonen ezaugarri. Malgutasuna eta prekaritatea txanpon beraren bi aldeak direla diote, hain zuzen ere.

Joan-etorri prozesua

Egoera horrek guztiak ondorioak ditu, eta ez bakarrik gazteen lanetan. "Nafarroako egoera orokorrarekin alderatuta, 'joan-etorri prozesuan' daude gazteak, bai lanean, bai beren bizitzan ere: etxetik joaten dira, emantzipatzen dira, etxera itzultzen dira... Horrek zerikusia du enpresek eskaintzen duten malgutasun eta behin-behinekotasunarekin", dio Lopezek.

Lan baldintzei buruz hitz egitean aipatzen dute prekaritatea, baina gazteen bizimodura hedatu dela uste dute Lopezek eta Elizaldek. Etorkizuna beltz ikusten dute: "Ez dago horrela bizitzerik. Soldata aldetik ere ez du askorako ematen. Ez da bakarrik Decathlon, arazoa egiturazkoa da. Azken finean, prekaritatearen menpe gaude, eta onartzera eramaten gaitu egoerak. Hori da larriena", ziurtatu du Elizaldek.

Eredu bezala hartu dute Frantziako enpresa, baina beste edozein izan zitekeela argi dute Elizaldek eta Lopezek. "Gu ere izan gintezke". Prekaritatea da lan merkatuaren eta gazteen arteko loturaren hari mutur bat: ordukako kontratuak, soldata murritzak, behin-behinekotasun erabatekoa... Enplegua lortu arren oinarrizko gastuei aurre egin ezin dieten langileak dira.

Decathlonen kasuan, lana produkzioaren arabera asko aldatzen dela diote, horrek dakartzan ondorioekin: "Horrek babesik ez izatea eragiten du. Gazteak ez daki zenbateko diru sarrerak izanen dituen hilabetean; enpresaren menpe dago, enpresak nahi duenerako beti prest". Gazteen egoera lanaren esparruan, oro har, kaskarra da.

Artea, kirola, komunitatea
2017-04-072017-04-06Albisteak, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Artea, kirola, komunitatea

Edurne Elizondo

Bat, bi hiru; bat, bi, hiru. Atseden hartzeko denborarik ez da. Asteburuko lehia dute La Unica errugbi taldeko emakumeek buruan. Bertzerik ez. Ohorezko Mailara igotzeko fasea jokatuko dute bertze zazpi talderen aurka, Iruñean, bihar eta etzi. Laugarren aldia da; hirugarrena jarraian. "Etxean aritzea pizgarri handia da guretzat; baina urduriago jartzen gaitu egoera horrek, aldi berean; erantzukizunaren zama sentitzen dugu". Ainhoa Diaz taldeko kapitainarenak dira hitzak; NUPeko zelaian erran ditu, entrenatzen hasi aurretik. Zaleen babesa jasoko dutela badaki. Eta zaleen artean izanen da, zalantzarik gabe, Cristina Nuñez Bakedano argazkilaria. 2015eko abenduan egin zuen bat taldearekin. Entrenamendu bati buruzko lana egitera joan zen, eta oraindik ez du utzi. Unicas izenburuko obra egin du, Nafarroako Gobernuak sorkuntza sustatzeko emandako laguntzarekin. Uharteko Arte Garaikideko Zentroan dira zintzilik Nuñez Bakedanok eta laguntza jaso duten gainerako artistek egindako lanak, Hamaika izenburuko erakusketan. Maiatzaren 7a bitarte ikusi ahal izanen da. Gero, nork berea eginen du.

Zelaian dena emateko prest den talde bera irudikatu nahi izan du Nuñez Bakedanok bere argazkietan. Hori baino anitzez ere gehiago. Jokalariak bilakatu ditu bere irudietako protagonista: jokalariak zelaian, baina, batez ere, jokalariak aldagelan, autobusean, elkarri txantxak egiten, elkarri besarkada bat ematen, elkar babesten; bizitzen, elkarrekin bizitzen, sufritzen eta gozatzen; komunitate bat osatzen. "Ez dugu urrun joan behar, nahi ditugun istorioak kontatu ahal izateko; finean, emakumeona bertze anitzen istorioa da", erran du egileak. "Ezberdinak dira, adin, toki eta inguru anitzetakoak, baina, guztiaren gainetik, errugbiarekin duten konpromisoak batzen ditu", laburbildu du Nuñez Bakedanok La Unicako emakumeen sekretua.

Familiak medikuntza ikas zezan nahi zuen, baina argazkigintzaren aldeko apustua egin zuen Nuñez Bakedanok, Iruñeko Arte eta Lanbideen Eskolan. Publizitatearen esparruan aritu zen, lehendabizi. Ez du utzi, baina freelance moduan egiten du lan orain. Ugandan aritu da, argazkigintza eskola sortu zuen irabazi asmorik gabeko erakunde batekin. Venezuelara joateko asmoa zuen handik itzuli zenean, errugbiarekin lotutako istorio baten berri ematera, baina La Unica agertu zitzaion bidean, eta ezin izan zuen bazter utzi. "Lagun batek eraman ninduen, behin, Arazurira, gizonen errugbi partida bat ikustera. La Unicako emakumeei buruz hitz egin zidan, eta erabaki nuen entrenamendu batera joatea".

1998an, NUPen

Nuñez Bakedanok ezagutu zituenean, 2015eko abenduan, Arazurin entrenatzen ziren, eta hantxe jokatzen zuten La Unicako emakumeek. Lehendabiziko entrenamendu saio hartako hotza ez zaio ahaztu argazkilariari. Jokalariek ez zutela sumatzen ere gogoan du. Orain, NUPen dute entrenatzeko eta jokatzeko zelaia. Izan ere, taldea hantxe sortu zen, 1998. urtean. Ordutik da kide Arantxa Ursua.

"Iñaki Bengoetxea baztandarrak jarri zuen taldea martxan; NUPera etorri zen, kirol zerbitzura, eta errugbian aritzen zenez, emakumeen taldea osatu nahi izan zuen. Lagun batek aipatu zidan, eta bat egin nuen", azaldu du Ursuak. NUPen sortu zen, beraz, orain La Unica den taldea. Ez zuen han luze iraun, ordea. 2003an utzi zuten jokalariek unibertsitatea: "NUPen euskararen aldeko protesta bat izan zen; Bilbon jokatu genuen, eta protesta horrekin bat egiteko, pankarta atera genuen zelaian. NUPen ez zuten ontzat jo; entrenatzaileari egotzi zioten ardura, eta kanporatzea erabaki zuten. Jokalariok, ondorioz, alde egin genuen".

Unibertsitatetik kanpo, beren kabuz ari ziren bertze hainbat emakumerekin bat egin zuten, eta La Unica taldean aurkitu zuten behar zuten aterpea. Gaur arte. Jokalariekin bat egitea ez dela erraza izan onartu du Nuñez Bakedanok. "Hasieran, ikusten ez ninduten sentsazioa nuen; lotsatia naiz ni, baina han nintzela oihukatzeko gogoa sentitzen nuen!". La Unicako jokalarientzat zelaitik kanpo zegoen kide bat zen argazkilaria, eta horrek ezartzen zuen haien arteko hasierako muga. "Zer egin nahi zuen ere ez genuen ongi ulertzen, hasieran. Bazter batean jartzen zen, eta haren kameraren zarata entzun bertzerik ez genuen egiten", azaldu du Ainhoa Diaz kapitainak.

Argazkilariak berak egindako irudiak ikusi gabe gorde zituen hasieran. Nafarroako Gobernuaren diru laguntza jasotzeko aukera agertu zen arte. Jokalariei erakutsi nahi izan zien, orduan, bere lana. "Argi nuen haiek proiektuarekin bat egin behar zutela aurrera jarraitzeko; bertzela, ez zuen zentzurik izanen", erran du Nuñez Bakedanok. Ikusi, eta La Unicakoei gustatu zitzaien argazkilariak egindakoa. Aurrera egin zuen argazkilariak. Proiektua martxan zen.

Lehen argazki horiek ikusi zituztenean hasi ziren jokalariak argazkilariaren asmoa ulertzen. Zelaitik kanpoko errealitatea bilatzen zuela, batez ere. Talde bilakatzen dituen elementuak islatu nahi zituela, jokaldi zehatz bat edo partida bateko une jakin bat baino gehiago. Izan ere, La Unicako emakumeak ezagutu zituenean, "komunitate emozional bat" aurkitu zuen Nuñez Bakedanok; hamaika lezio eman dion komunitate sendo eta indartsua.

Ikasi eta ikusitako guztiaren artean, hala ere, bi auzi nabarmendu nahi izan ditu argazkilariak: "Batetik, proiektuak ekarri dizkidan bi haustura jarri nahi izan ditut mahai gainean; egungo gizarteak feminitateari buruz duen kontzeptuaren haustura da lehenengoa; ni neu hamaika estereotiporekin hurbildu nintzen La Unicako jokalariengana, eta denak apurtu dira; bigarren hausturak egungo kirolaren maskulinizazioa jarri nahi du agerian; emakumeak ikusezin bilakatzen dira kirolaren esparruan. Bertzetik, zintzo izan nahi dut, eta argi eta garbi erran bi Iruñea edo bi Nafarroa ezberdin ikusi ditudala La Unicako jokalarien komunitate berean".

"Bi Iruñea badira, bi Nafarroa", berretsi du. "Zatiketa kulturala egon da, euskararekin lotutakoa. Orduak eman ditut jokalariei so, eta euripean ikusi ditut, bata bertzearen alde, bata bertzea babesten; Baztangoa eta Iruñeko Gaztelugibelekoa elkarrekin. Emakumeok ez zuten elkar ezagutu izanen errugbiak batu izan ez balitu; pentsatzeko hamaika moduk egiten dute bat taldean, baina haien artean ez dago mugarik. Lezio ederra da hori. Ni neu, Gaztelugibeleko Iruñe horretakoa naiz, euskaraz ez dakit, baina partidetan inor baino ozenago aritu naiz Neskak! oihukatzen. Ezberdintasunak guk jarri nahi ditugun tokian baino ez daude".

La Unicako jokalariek inork baino hobeki dakite hamaika koloretako taldea osatzen dutela. Hamaika tokitakoak dira, hamaika adinetakoak. 16 urte ditu jokalaririk gazteenak; eta 40 zaharrenak. Ikasleak eta langileak aritzen dira elkarrekin. Eta zerk batzen ditu? errugbiak. Edo, hobeki erranda, kirol horrekiko duten konpromisoak.

"Konpromiso hori zure egiten duzunean, zaila da taldea atzean uztea; finean, konpromiso horrekin lotuta dago dena, ez bakarrik zelaian gertatzen dena; taldea une oro osatzen dugu", erran du Maialen Marturet jokalariak konpromiso horren atzean zer dagoen azaltzeko. Ultzamakoa da, taldeko bertze hainbat kide bezala. Astean bitan egiten dute bat Iruñean, entrenatzeko. Urrunagotik etortzen da Clara Liso, Ejea de los Caballeros herritik, hain zuzen ere (Aragoi, Espainia). "Ordu eta erdiko bidea dut; baina errugbiak merezi du".

Errugbiaren koreografia

La Unicako jokalariekin bat egin baino lehen, Jose Lainez eta Concha Martinez dantzariekin lan egiteko aukera izan zuen Cristina Nuñez Bakedanok. Errugbi partidak ikusten hasi zenean ere, "nolabaiteko koreografia" sumatu zuen argazkilariak kirol horren atzean. "Hagitz estetikoa da".

Errugbian era guztietako gorputzek toki bat dutela nabarmendu du, halaber, Unicas lanaren egileak. "Azkarrak eta mantsoak, indartsuak eta biziak, kirolari bakoitzak badu bere egitekoa". Argazkilariaren hitzak berretsi dituzte La Unicako jokalariek. "Benetako talde kirola da gurea; ez dago partida irabaz dezakeen izarrik", erran du Ursuak.

Horrek badu lotura, jokalariaren ustez, errugbian nagusi diren balioekin. "Ez dugu bertze hainbat kirolak duten arrakasta, eta, ondorioz, eutsi ahal izan diegu errugbiak betidanik izan dituen errespetuzko balio horiei; errespetuzko jarrerak nagusi dira haurren artean, bai eta helduen artean ere", azaldu du La Unicakoak. Partida amaitzerakoan, adibidez, ilaran jarri eta bide egiten diote jokalariek aurkariari. Eta hirugarren zatia deiturikoan, bi taldeek egiten dute bat, elkar ezagutzeko, harremana sendotzeko.

Errugbiaz gozatzen dute La Unicako jokalariek, eta agerikoak dira haien ahaleginaren emaitzak. Ohorezko Mailara igotzeko fasea jokatuko dute bihar eta etzi. Halere, gizartearen gehiengoarentzat ikusezina da haiek egiten duten lana. "Niri amorrua ematen dit; emakume gisa amorrua eragiten dit jendea egiten dugunaz ez ohartzea; jendearentzat futbola baino ez da existitzen, eta errugbia erabat baztertuta gelditzen da. Saiatzen ari gara eskoletan gure kirola mugitzen, baina zaila da", salatu du Ane Zabalzak.

Bat, bi, hiru; bat, bi, hiru. Entrenamendua hasteko ordua da. Beren maila erakutsi nahi dute La Unicako jokalariek asteburuan. Kirolari langileak direla, eta onena emateko prest direla. "Gozatzera aterako gara zelaira; igotzea lortzen badugu, ikusiko dugu zer egin", erran du Ainhoa Diaz kapitainak. Korrika egiten hasi da; ondoan ditu Urzua, Zabalza, Haizea Donamaria, Ana Mariñelarena, Ixiar eta Maddi Brako ahizpak, Maialen Marturet eta taldea osatzen duten gainerakoak. 35 dira denera. Jokalariak, emakumeak. Komunitate bat, kameraren objektiboaren jomugan.