Lohizune Amatria
Sarean bideoak ikusten ari nintzela, honako hau gertatu zitzaidan aurrekoan. Ez dakit ongi nola, baina, tarte bat pasata, Nigeriako bideoak ikusten ari nintzen. Gobernuz kanpoko erakundeek egiten dituzten horietakoak ziren gehienak. Ha...
Nafarroa
Gehiengoa mugitzeko trena
Edurne Elizondo
Mahai gainean jarraitzen du Espainiako eta Nafarroako gobernuen arteko abiadura handiko trenaren inguruko eztabaidak. Nafarroako lehendakariorde Manu Aierdik agerraldia egin du asteon, eta "hagitz haserre" eta "etsita" agertu da Espainiako Sustapen Ministerioaren jokabidearekin. Izan ere, AHTaren nafar korridorea eraikitzeko ituna eten, eta lanen kudeaketa bere gain hartzeko asmoa agertu zuen ministerio horrek, joan den astean.
Gobernuon arteko tirabirak ez ditu batere harritu Sustrai Erakuntza fundazioko kideak. "Iragarritakoa betetzen ari da", nabarmendu du erakunde horretako kide Pablo Lorentek. Nafarroako egungo eta aurreko gobernuek, bai eta Espainiakoak ere, garraio eredu bera defendatzen dutela argi du Lorentek, eta agerian utzi du, abiadura handiko trena egiteko proiektuaz harago, Etxabakoizko geltoki berria egiteko Ugep udalerriz gaindiko eragina duen planari eustea dela AHTaren aldekoen asmo nagusia. "Plan horrek aurrera jarraitzen badu, abiadura handiko trena egin edo ez, azpiegitura horren aldekoek nahi dutena lortu izanen dute: kolpetik aberasteko bertze hirigintza proiektu bat", salatu du Sustrai Erakuntza fundazioko kideak. Gogor kritikatu du Geroa Bairen jarrera, UPNk markatutako bide beretik aurrera egiteagatik, trenbidearen eta bertze hainbat auzitan.
AHTari eta Etxabakoizko udalerriz gaindiko eragina duen planari atea itxi nahi die Sustrai Erakuntza fundazioak, eta, horretarako, tren publiko eta sozialaren aldeko proposamena aurkeztu berri du erakunde horrek jendaurrean. "Gehiengo sozialaren garraio beharrei eman behar zaie lehentasuna", nabarmendu du Lorentek. Proposamen irekia da, eta herriz herri aurkezten hasi dira jada fundazioko kideak. Lorente Tafallan izan zen, atzo, prestatu duten planaren berri ematen; datorren astean, berriz, Altsasun (hilaren 26an), Tuteran (hilaren 27an) eta Iruñean (hilaren 28an eta 29an) izanen dira Sustrai Erakuntzako kideak.
Trenbideari buruzko bere proposamena egiteko ideia duela bi urte hasi zen mamitzen Sustrai Erakuntza fundazioa. Orduan, auzi horri buruzko ponentzia egiteko aukera aipatu zieten erakunde horretako kideek Nafarroako Gobernua babesten duten lau taldeei. "Geroa Baik, ordea, betoa jarri zion aukera horri", gogoratu du Lorentek.
Mugikortasunaren inguruko lantaldea jarri zen martxan horren ordez, trena zehazki aipatu gabe, baina horrek ere ez du bere egin beharrekoa bete, Sustrai Erakuntzaren hitzetan: "Urtebete baino gehiago darama bilerarik egin gabe. Gobernuari eta parlamentuari ikerketak eskatu genizkien, baina ez dute deus egin".
Uda baino lehen, jendaurrean agertu zen Sustrai Erakuntza fundazioa trenaren alde, garraio publiko eta sozialerako eredu egoki gisa. "Administrazioaren erantzunik jaso ez genuenez, gure proposamena prestatzeari ekin genion", azaldu du Pablo Lorentek. Lan horren emaitza da fundazioaren tren publiko eta sozialaren aldeko proposamena.
Gehiengo sozialaren beharrak aipatu ditu Lorentek. Garraioaren esparruan, egungo tren zerbitzua "eskasa" dela agerian utzi du Sustrai Erakuntza fundazioko kideak, hain zuzen ere, eta, beharrei erantzun ahal izateko, egungo azpiegiturak moldatu beharko liratekeela nabarmendu du. Helburua litzateke, betiere, herrialdeko hiri eta herrien arteko oreka bilatzea, eta, ingurumenaren eta ekonomiaren aldetik, "zerbitzu iraunkorra" eskaintzea. Orekari dagokionez, AHTak aurrera eginez gero, egun geltokia duten hainbat herrik lotura galduko lukete, tartean Tafalla.
Tafallan eta eskualde bereko bertze hainbat herritan Erdialdea Trenaren Alde izeneko plataforma jarri zuten martxan, hain zuzen ere, duela lau urte. AHTa egiteko proiektuak kalte eginen ziela ikusita, beren beharrak kontuan hartuko dituen zerbitzu baten alde aritu dira, geroztik, lanean. Espainiako Sustapen Ministerioak lanen kudeaketa bere gain hartzeko asmoa agertu eta gero, prestatutako mobilizazioei eutsi die plataformak. "Proiektuak aurrera egiten badu, erdialdean bizi garen herritarrok trenbiderako lotura zuzenik gabe geldituko gara, bai eta Tafallako geltokia erabiltzeko aukerarik gabe ere", nabarmendu du Mauricio Olite plataformako bozeramaileak.
Urriaren 7rako manifestaziora deitu dute plataformako kideek, hain zuzen ere, egun duten zerbitzuari eusteko eta hobetzeko, Sustrai Erakuntza fundazioak egindako proposamenaren bidetik. Egungo egoera hobetzeko, hain zuzen ere, Europak zehaztutako zabalera izanen lukeen hirugarren errailaren alde egin du plataformak. Ezin dugu trena galdu lelopean prestatu dute urriko protesta. Iaz, adibidez, 50.000 erabiltzaile pasatu ziren Tafallako geltokitik. Erdialdeko 27 herrik bat egin dute plataformarekin.
"AHTarekin Tafallak galdu eginen luke; galduko luke erdialde osoak, galduko luke Sakanak, bai eta Erriberak ere. Eta Iruñeak ere bai. Etxabakoizko kolpez aberasteko hirigintza proiektua egiten badute, denok galduko dugu, denon diruarekin ariko liratekeelako gutxi batzuen interesen alde", berretsi du Lorentek.
"2018tik 2028ra egiteko, tren publiko eta sozialaren aldeko apustua egiten dugu, garraiobide iraunkor, herritar eta demokratikoa delako". Hori da Sustrai Erakuntza Fundazioaren apustua. Estatu mailako datuak jarri ditu mahai gainean, aldatu beharreko errealitatearen adierazgarri: "Bidaiarien %5 eta salgaien %3,8 baino ez dira mugitzen trenez". Gehiago erran du: "Egungo tren sarea mantentzeko eta inbertitzeko erabilitako euro bakoitzeko, 60 xahutu dituzte abiadura handiko trenetan", Sustrai Erakuntzak agerian utzi duenez; hau da: 60.000 milioi euro, azken 30 urteotan.
Sustrai Erakuntzak salatu du erabaki horrek ekarri duela salgaien tren bidezko trafikoaren %60 galtzea, azken hogei urteotan. Txostenak nabarmendu du AHTaren errentagarritasunik eza erakusten dutela datuek, eta Europatik ere eskatu diotela Espainiari, bertzeak bertze, azpiegitura proiektuak ebaluatzeko behatoki independenteak sortzeko.
Gehiengoaren beharrei erantzuteko, lehentasuna distantzia motz eta ertaineko bidaiak direla erran du Lorentek; hau da, aldiriko eta eskualdeko trenek eskaintzen duten zerbitzua. "Asmoa da ondoko herrialdeekin zirkuitu bat osatzea, 05:00etatik 23:00etara etengabeko zerbitzua eskaini ahal izateko".
Aldiriko zerbitzuak bi gune nagusi izanen lituzke: bat Iruñe inguruan, eta bertzea, berriz, Tutera inguruan. Aragoi (Espainia)-Tutera eta Altsasu-Araba eskualdeak lotzeko zerbitzua ere mahai gainean jarri du Sustrai Erakuntzak prestatutako proposamenak. Asmoa da Ebroko arana, Erribera, Erdialdea eta Sakana hobeki egituratzea.
Egungo geltokiak hobetzea eta bertze hainbat berri zabaltzea proposatu du Sustrai Erakuntzak zerbitzu hori eskaini ahal izateko. "Xedea da Nafarroako trenbidean izan diren geltoki eta geraleku guztiak berreskuratzea". Aurten, adibidez, Pitillas, Lakuntza eta Bakaikuko geralekuak bazter gelditu dira. Horiek berriz ere martxan jartzeko asmoa agertu du Sustrai Erakuntzak, bai eta Berriozarren eta Iruñean geraleku berriak zabaltzekoa ere.
Bidaia luzeetan ere aldaketak proposatu ditu Sustrai Erakuntzak: Madril eta Iruñe arteko bidaien maiztasuna handitzea, eta egunean zortzi egitea; bai eta Donostia eta Bartzelona artekoena ere Iruñearekin bat egiten dute, egunean sei egiteko.
Egungo azpiegitura du oinarri Sustrai Erakuntza fundazioak prestatu duen proposamenak. Hori moldatzeko beharra badago, halere, eta erakundeak zehaztu ditu egin beharreko urratsak. Batetik, bidea bitan banatu behar dela agerian utzi du Sustrai Erakuntzak, trenak gurutzatu ahal izateko. Horrek aukera emanen du ibilbide osoan bide bikoitza egiteko. Bi bide horietan hirugarren errailaren teknologia ezartzeko beharra nabarmendu du fundazioak, europar zabalerako trenek ere pasatzeko aukera izan dezaten. Bertzetik, oraingo ibilbidea hesiz inguratzeko aukera jarri du Sustrai Erakuntzak mahai gainean, abiadura handitzeko asmoz. Edonola ere, urrats hori egiteko ingurumenean izanen lukeen eragina "ongi aztertzeko" beharra nabarmendu du, eta animalientzako pasabideen alde egin du, beharra dagoen tokietan.
Abiadura handiko trena egiteko proiektuak ez du salgaiak garraiatzeko aukera jasotzen. Hori "ezinbertzekotzat" jo du Sustrai Erakuntza fundazioak, ordea. Lorentek Volkswagen enpresarekin gertatzen dena jarri du mahai gainean, egungo egoeraren adibide gisa: "Lantegitik egunean 50 kamioi ateratzen dira, eta hiru tren. Gure proposamenaren bidez, lor dezakegu kamioi horiek guztiak ateratzea errepidetik; berdin gertatuko litzateke bertze hainbat enpresaren kasuan", azaldu du.
Proposamenak jasotzen du hainbat tokitan salgaiak trenbide sarera eramateko loturak jartzea, zehazki Tuteran, Castejonen, Tafallan, Noainen, Landabenen eta Altsasun. Noainen, asmoa da trenbide sarea garraioaren hiriarekin lotzea, "hango salgai guztiak trenez garraiatu ahal izateko".
Lorentek gogoratu du AHTaren aldekoek Europak ezartzen dituen arauak betetzeko beharra nabarmendu dutela. Izan ere, Sustrai Erakuntzak 575 metro luze diren trenak erabiltzeko aukera jasotzen du bere proposamenean. "Europak dio 750ekoak behar dutela izan; arazo hori bagoi gehiago jarrita konpon dezakegu, lasai aski", azaldu du Lorentek. Egungo errealitatearen berri ematen duen datu bat aipatu du, salgaiak trenez garraiatzeko beharra nabarmentzeko: "Gaur egun, salgaien %1 baino ez da mugitzen herrialdean garraiobide horren bitartez".
Tren publiko eta sozialaren aldeko proposamenaren bidez, garraioarekin lotutako auzi bat baino gehiago jarri du Sustrai Erakuntzak mahai gainean. Horixe nabarmendu du Lorentek: "Giza harremanak, harreman ekonomikoak eta ingurumenari buruzkoak ulertzeko modua dago jokoan. Hori da benetako aldaketarako oinarria".
Irratia hartu dute bozgorailu
Edurne Elizondo
Ahalduntzen jarraitzeko uhinak. Buruko gaitza dutenen aldeko lanean urratsak egiten segitu nahi du Mejorana elkarteak, eta irratia hautatu du, orain, aurrera egiteko bide: Locura Transistoria izeneko saioa jarri dute martxan taldeko kideek, Atica katean. Astelehenean egin zuten lehendabiziko programa, eta, aurrerantzean, hamabost egunean behin ariko dira, 13:00etatik 14:00etara (FMko 106.4).
"Nahi genuen zerbait egin, irrati saio bat prestatu, edo aldizkari bat argitaratu. Ideia hori aztertzen ari ginenean, Atica irratiak programa bat egiteko aukera proposatu zigun, eta, irratiaz deus ez badakigu ere, onartzea erabaki genuen". Sandro Iaboni mikrofonoaren aurrean aritu da Mejorana elkartearen estreinako saioan. Hasi baino lehen urduri zela aitortu du. Urduritasunaren gainetik, halere, beren mezua uhinen bidez zabaltzeko gogoa nagusitu da Mejorana elkarteko kideen artean. Adimeneko osasun arazoak dituztenek osatzen dute taldea. Hamar urte bete ditu elkarteak aurten. Aisialdia lantzeko asmoz sortu zen, baina azken urte eta erdian bertze norabide bat hartu du: ahaldundu nahi dute kideek, estigmaren aurka eta bertze psikiatria eredu baten alde lan egin. Beren prozesuetan parte hartu eta erabaki nahi dute, gainera, hitza hartu, egungo "eredu paternalistatik" urruntzeko.
Maiatzean, gaixoak ohera lotzeko sistemen aurkako elkarretaratzea egin zuten Mejoranako kideek, Iruñean, Osasunbideak Oliveto kondearen etorbidean duen egoitzaren aurrean. Sistema horiek pairatzen dituztenek egindako lehendabiziko protesta izan zen, Euskal Herrian. Asteleheneko saioan ere auzi hori izan zuten mintzagai. "Gure esperientzien berri eman nahi dugu irrati saioaren bidez", nabarmendu du Iabonik.
Esperientzia horien bidez, hain zuzen ere, adimeneko osasun arazoak dituztenak lagundu nahi dituzte Mejoranako kideek, lehenik eta behin. Babesa eman nahi diete, lagundu beren prozesuetan, bakarrik ez daudela erakusteko. Argi utzi dute, halere, beren mezua gizarte osoari helarazi nahi diotela. "Estigmaren indarra handia da, oraindik ere, eta horren aurka lan egin nahi dugu", azaldu du elkarteko kide Garbiñe Santanok.
Hitzak bereganatu
Duela urtebete inguru ailegatu zen Garbiñe Santano Mejoranara. "Hagitz kontent" da elkartean. Iaboni ere bai. "Iazko apirilean, etxetik ateratzen ez zen pertsona bat nintzen ni. Ispilurik ere ez nuen etxean, ez nuelako neure burua ezagutzen", kontatu du. Mejorana elkartean etxetik ateratzeko behar zuen pizgarria aurkitu du, eta bertzeak lagundu nahi ditu.
Irrati saioak horretarako aukera ematen diola argi du. Haren bidez, gainera, ero hitza bere egin nahi dute buruko gaitza dutenek. "Gai garrantzitsu eta serioez ariko gara, baina umorea ere baliatu nahi dugu gure mezua zabaltzeko", zehaztu du Iabonik.
Izenburuaren ideia Extremoduro taldearen abesti batek eman ziela kontatu du. "Locura transitoria izena du. Hura entzun eta gure saioaren izenak zein izan behar zuen argi ikusi genuen. Gure egin nahi ditugu buruko gaitzen inguruko kontzeptu horiek, eta haiekin jolastu".
Bertze edozer gauzaren gainetik, hain zuzen, duten gaitzaz harago "pertsonak" direla nabarmendu nahi dute Mejorana elkarteko kideek beren irratsaioaren bidez. "Anitz dugu egiteko, gizarteak buruko gaitza dutenen inguruan duen irudia aldatzeko. Pertsonak garela erakutsi nahi dugu. Pertsona ikus dezatela guri so egiten digutenean, ez, ordea, gaixoa", erran du Iabonik.
Helburu hori izan du Mejoranak ardatz urte osoan. Urte "bizia" izaten ari dela nabarmendu dute kideek. "Duela urte eta erdi taldeak bertze norabide bat hartu zuenean, lau pertsona baino ez ginen elkarteko motor; aurten, zortzira ailegatzea hartu genuen xede, eta hogei baino gehiago gara jada oinarrizko taldean", azaldu du Iabonik, harro. Bertze anitz ari dira, gainera, elkartea laguntzen.
Mejoranak lortu du, neurri handi batean, ikur bilakatzea. Hainbat osasun etxetan izan dira jada hitzaldiak ematen, eta zentro horietako profesionalentzat ere "erreferente" bihurtu direla nabarmendu du Iabonik. "Zerbitzuko erabiltzaileei ematen diete gure elkartearen berri, guregana jo dezaten. Horrek erran nahi du egiten ari garen lana babesten dutela, ontzat ematen dutela".
Profesionalen aldetik lortu duten babesa garrantzitsutzat jo dute Mejoranako kideek, hain zuzen ere. "Anitz dira gure proposamenekin bat egiten dutenak". Mejoranatik sortu da, hain zuzen ere, giza eskubideen eta adimen osasunaren aldeko plataforma. Elkarteko kideekin batera adimen osasunaren arloko profesionalak eta senideak ere badira plataforma horretan, bertzeak bertze. Maiatzeko elkarretaratzearen harira, gaixoak ohera lotzeko sistemen aurkako manifestua aurkeztu zuten. Manifestu hori politikarien eta sindikatuen artean zabaldu nahi dute orain. Plataformako kideek bilera eginen dute hilaren 29an, hain zuzen ere, bide horretan urratsak egiten jarraitzeko.
Urrian, gainera, 19an eta 20an, Bilbon adimen osasunari buruz antolatu dituzten jardunaldietan izanen dira Mejoranako kideak. "Lan handia egiten ari gara", berretsi dute elkarteko kideek. Udak atseden hartzeko eman dien aukera eskertu dutela aitortu dute, halere. "Finean, elkartearen helburu nagusia geure burua zaintzea da, eta ez da ona egin beharreko lanak gehiegizko estresa eragitea. Atseden hartu behar dugu beharra dugunean", zehaztu du Iabonik.
Lan egiteko gogoa ez dutela galdu argi utzi du Iabonik, dena den. Oraindik ere, egoitza falta dutela azaldu dute elkarteko kideek. Tokiren bat lortzeko zain dira. Beren mezua zabaltzeko, Atica irratiak eskainitako txokoa eskertu dute. Eragiten jarraitu nahi dutelako. Lan egiten. Gizarteari nor diren erakusten. Estigma apurtzen.
Biltzaileak ikertzaile bilakatzeko asmoz
Edurne Elizondo
Perretxiko biltzaile anitz, baina mikologo gutxi. Horixe da Gorosti natur zientzien elkarteak aldatu nahi duen errealitatea. Horretarako, 40 urte luzez egindako lanaren emaitza sarean jarri du, Navarra.observation.org webgunearen bitart...
‘Gernika’ ikusten da etxeko leihotik
Saioa Alkaiza
Tabernen Port Aventura bat da Alde Zaharra; entzierroaren ibilbidearen bueltan atondutako hiriaren maketatxo bat; Iruñerri osoko biztanleek ostegun, ostiral eta larunbat gauak pasatzeko aisialdi eremua; betikoa, baina gero eta betiko denda gutxiago dituen tokia; argazkiak egiteko agertoki atsegina; behin edo behin paseoan ibiltzeko zonaldetxoa; sanferminetan lolololololo ahalik eta altuen kantatzeko lekua; guiri-ek Navarrerian daudenak erretratatzeko antzerkia; Donejakue bidea egiten duten xira azpiko erromes makila eta mapadunek noraezean doazenean zeharkatu beharreko herrixka hura.
Eta Iruñeko Turismo Sailaren postal bat da Mercaderes, hanburger kate multinazional batek neonezko argiz bete duena. Unibertsitarioek ostegundu eta ilunabarrean auzokiderik gabe bizigabetu duten zonaldea, Navarreria, data seinalatuetan bizikletarekin igaro ezinezko toki hori. UPNren garaiotan abandonatutako kale ilun eta urruna, Jarauta; aparkalekudun ez-lekua, Gazteluko plaza, argazkietarako prest dagoen bihotzik gabeko pasaleku hori. Terrazek hartu dute San Nikolas, eta hutsik dagoen eraikin handi bat dago Konpainia kalean.
Alde Zaharra garai batean gutxi batzuek nahi izan zutena da, eta bertako elkarte eta bizilagunei esker, oraindik ere —eta eskerrak— eferbeszentzia etengabean dagoen gunea: herri baratzea hazten ikusi duen lekua; kaleetako jaiak sekula ahantzi ez dituena; herri mugimenduko eragileen bilerek egunez egun bor-borka jartzen dutena; kale abestien gunea; inprobisazioarena; herri kulturarena; euskararena; tokiko dendena; guztiona eta inorena; begi zuloekin parrandan eta lanerako bidean, erosketak egiten zein lagunekin solasean ikusten gaituena. Gure auzoa.
Bi ereduen arteko Iruñe horretan, faktore berri bat sartu da azkenaldian: guk, orain, Picassoren Gernika ikus dezakegu etxeko leihotik, erresistentziaren sinboloa, gerraren krudelaren oinazea, oroimenaren zertzeladak, antifaxismoaren ikurra. Bada aldaketa txiki bat: begi itxurako lanpara barruko bonbillak okupazioaren marrazki txikitxoa dauka, horiz margotuta. Kolore ukitu bat da grisaren artean, argi errainu bat. Gaztetxe bat jaio da Euskal Jai eraitsi zuten horiek bizirik gabe utzi nahi izan zuten auzoan.
Zoritxarrez, instituzioen eta herri mugimenduen arteko kinka gisa hartu nahi izan dute ezkertiar batzuek eztabaida. "Gauzak ez dira hala egiten" mantra higatuegiaren jabe, handiustetik abiatutako hausnarketak eginez, ustezko egiaren jabekuntzan, autogestiotik eta autonomiatik sortu den hori beste xendra batetik zuzentzeko nahian. Beste asanblada batean ibilitako zenbati ahantzi ote zaion zer den kolektibitatea eta asanblearismoa?
Eta, dena dela, esanak esan, gertatu dena da urte mordoa hutsik zeraman eraikin batek ateak ireki dituela, ehunka bizilagun batu direla, Rozalejos, inorena izatekotan, herriarena dela berriz, eta ez hautsa pilatzen ari den munstro bat. Errealitatea da "bazen garaia!" izan zela gehien errepikatutako esaldia auzokideei begira antolaturiko bisita gidatuan.
Militar batek eraiki eta markesen etxea izandako jauregiaren balkoian hariz egindako koloretako eskulanak ikusterakoan, irribarre txikia margotzen zait niri. Are distiratsuago dago Navarreria, Gernika-ren argipean.
Begiratu, nabari bilakatzeko
Edurne Elizondo
Karrikan nintzen. Ez nuen deus. Ez nuen dirurik, ez nuen zer jan ere. Iturrietako ura, bertzerik ez". Logroñokoa (Espainia) da Edu, eta 42 urte ditu. Ratilla erraten zioten han, eta Sagutxo hemen. "Iosuk salbatu ninduen; hark ekarri ninduen etxera".
Leoncio Urbaien karrikako 6.eneko eraikina du Eduk, orain, etxe. Duela hilabete eta erdi okupatu zuten kalean bizi ziren hainbat pertsonak. Babesa emanen zien aterpea bilatzen zuten; etxe bat, alegia. Eta hiriko auzorik aberatsenetako batean aurkitu zuten. Eskubide omen den etxebizitzaren inguruko kontraesanak agerian gelditu dira han: "Nafarroako etxerik garestiena dagoen auzo aberats honetan bizi dira orain, abandonatutako etxe batean, deus ez duten hainbat pertsona", erran du Iosuk.
20 urte ditu, eta gizarte lana ikasten ari da. Edurekin eta karrika bizitoki zuten bertze hainbat pertsonarekin bizi da Etxe Ikusezinean. Izen hori jarri diote Belosogoitin okupatutako eraikinari. Aterpe hutsaz harago, karrikan bizi direnen egoera salatzeko eta haien aldeko bertzelako politikak eskatzeko toki bat izan nahi du. Egun ikusezina den errealitate bat agerian jarri nahi dute egitasmo horrekin. Ezkutuan dena agertzeko, eta nabarmentzeko. Etxebizitzaren inguruko eztabaida politikoa mahai gainean jartzeko. Eta, horretarako, begiratzea da lehen urratsa.
Ikasketek sortzen dizkioten kontraesanei erantzun nahi die Iosuk, gainera, Etxe Ikusezinean, argi baitu erakundeen bitartez inoiz ezin izanen lukeela Belosogoitin martxan jarri duten egitasmoaren gisakorik sortu. Etxebizitza okupatuaren bidez, karrikan direnak, behar gehien dutenak laguntzeko "urrats praktikoa" egin du ikasleak. Ez du erakundeekin elkarlanean aritzeko aukera bazter utzi nahi. Iruñeko Udalaren esku hartzea eskatu du, zehazki, eta etxebizitza sozialak bultzatzeko hartutako konpromisoak gogoratu dizkio. Bete ditzan.
Erakundeen lanarekin ez du konfiantza handirik Santik. Eduren eskutik ailegatu zen Etxe Ikusezinera, duela hilabete inguru. "Karrikan ezagutu nuen Edu". 23 urte ditu Santik, eta Zizurkoa da. 14 zituenean alde egin zuen etxetik. "Atera behar izan nuen". Hainbat zentrotan bizi izan zen hasieran, baina 18 urterekin karrika bilakatu zen bere etxe. Lan egiten saiatu da; izan du lanposturen bat, baina, ikasketarik gabe, zaila izan du enpleguari eustea. Oinarrizko errenta ere eskatu du, baina ez diote eman. "Hirutan ukatu didate".
Gizarteak bazter utzi duela sentitzen du Santik. 23 urte dituela gogoratu du. Badituela proiektuak eta helburuak; lan egin nahi duela. "Txarrez ikasia dut lezioa, baina lan egin nahi dut, nire bizitza izan nahi dut, nire familia", azaldu du. Etxe Ikusezinean behar zuen babesa jaso duela nabarmendu du. Familia bat aurkitu duela. Aurrera egiteko helduleku bat. "Hori anitz da karrikatik datorren norbaitentzat".
Proiektuaren arlo politikoa ere pizgarri da Santirentzat. Ukitzen du bertzeak laguntzeko aukerak. David, hain zuzen ere, asmo politiko horrek eraman du Etxe Ikusezinera. 31 urte ditu. "Okupazioa jarduera politikoa da; egungo etxebizitza eredu kapitalistaren aurka borroka egiteko tresna", nabarmendu du.
Sistemaren arauak
"Sistema kapitalistak kalte egindako pertsonentzat espazio askeak behar ditugu, beren oinarrizko beharrak asetzeko; zer jan eta non lo egin izan dezaten; elkarbizitzarako eredu berriak sortzeko aukera izan dezagun", berretsi du Davidek.
Egun dauden oztopoak agerian utzi ditu, gainera, eta nagusien artean aipatu du laguntzak emateko erroldatuta egotea eskatzen duela administrazioak. "Eskubideak onartzeko, eta administrazioak dituen baliabideak eta zerbitzuak eskuratu ahal izateko, ezinbertzekoa da erroldatuta egotea. Karrikan bizi zarenean, noski, baldintza hori betetzea hagitz zaila da".
Santirentzat erroldatuta ez egotea da oinarrizko errenta ez jasotzeko arrazoia, hain zuzen ere. Abdulek ere etxebizitzarik ez du. Non erroldatu ere ez. Karrikan ezagutu zuen Abdulek Dani, eta haren eskutik bat egin du Etxe Ikusezineko familiarekin. Senegaldarra da, eta kanpotik etortzeak kaleko errealitatea are zailago bilakatzen duela nabarmendu du.
Dani Azkoiengoa da. 34 urte ditu, baina badaki hondoratzea zer den. 14 urte zituenean aita hil zitzaion. Harreman estua zuen harekin. Txirrindularia zen Dani orduan, eta aita zuen jarraitzailerik eta laguntzailerik sutsuena. Haren hutsa ezin izan du bete, oraindik ere. "Aitarekin euskaraz egiten nuen; aita galdu nuenetik, ez dut bertze inorekin egin". Depresioak jo zuen Dani, eta, orain, Belosogoitiko etxe okupatua du aterpe. Iosuren laguntzarekin, ari da aurrera egiten. "Hari esker, orain argi dut zer nahi dudan. Argi dut hemen egiten ari garena dela bide zuzena; elkarri laguntzeko gaude hemen; batzuentzat, akaso, ez gara legez ariko, baina nik ez dut zalantzarik, eta badakit ongi ari garela".
Legea aipatu du Danik. Izan ere, udaltzainak joan ziren etxe okupatura, abuztuaren amaieran. "Logeletara sartu ziren zuzenean", salatu du Iosuk. Eraikineko jabeak ez du erabili azken hamabost urteotan, Etxe Ikusezineko kideek jakinarazi dutenez, baina haien aurkako salaketa jarri du dagoeneko. "Prozesua martxan da". Etxetik kanpo nahi ditu jabe horrek bertze etxerik ez dutenak.
"Gaizki gaudelako gaude hemen; ez da erraza karrikan bizitzea", berretsi du Abdulek. Gaizki dauden bertzeak laguntzeko beharra nabarmendu du, eta hori dela Etxe Ikusezinaren helburua. Hori txalotu du. "Bizitzaren gakoa da elkarri laguntzea. Hemen gustura nago. Badugu toki bat elkarrekin egoteko, hitz egiteko, elkar errespetatzeko. Errespetua badago, erraza da talde batekin bat egitea", erantsi du senegaldarrak.
Beharra dutenak laguntzeko modu bat izan daiteke nork erroldatuko dituen aurkitzea. Horixe nabarmendu du Davidek. Izan ere, karrikan bizi direnentzat udal aterpera sartzeko ere beharrezkoa da erroldatuta egotea. "Bertzela, hiru egunez egon zaitezke, eta gero alde egin behar duzu". Aterpeak eskaintzen duen arreta erabat "asistentziala" dela gaineratu du, eta erabiltzaileek parte hartzeko eta erabakitzeko tarte handiagoa izan beharko luketela nabarmendu du. Erroldatuta ez daudenentzako hiru eguneko egonaldiarekin arazoa toki batetik bertzera mugitu bertzerik ez dutela egiten salatu du Davidek, eta horrek, finean, ez duela ekartzen karrikan bizi direnen egoerak hobera egitea. Iruñerrian 60 pertsona inguruk dute kalea etxe, Belosogoitiko kideek nabarmendu dutenez.
Ezagutu eta lagundu
Andoni, Sergio eta Leire ez dira karrikatik ailegatu Etxe Ikusezinera. Ikasleak dira; 19 urte ditu Leirek, eta batxilergoa bukatu berri du. 23 dituzte, berriz, Sergiok eta Andonik. Gurasoen babesa izan dute hirurek, orain arte, baina Belosogoitiko kideekin bat egitea erabaki dute. Urrats politikoa da egindakoa hirurentzat.
"Iosuren bidez jaso genuen proiektuaren berri. Etxetik atera nahi genuen. Ez gaude egungo etxebizitza ereduarekin ados. Produktu huts bilakatzen du egungo sistema kapitalistak etxebizitza, eta horri aurre egin nahi diogu", azaldu du Andonik. Sergiok erantsi du bertzelako errealitateak ezagutzeko gogoak ere bultzatu dituela Etxe Ikusezinera. "Lagundu nahi dugu. Egunerokoa partekatu karrikatik ailegatu direnekin, eta beren errealitatea ikusgarri bilakatzen lagundu".
Antzeko asmoak ditu Leirek ere. Etxeko emakume bakarra da, oraingoz. Ailegatu berri da Belosogoitiko eraikinera. "Ez da bidezkoa oinarrizko eskubideak eta beharrak pribatizatzea. Denok dugu etxebizitza izateko eskubidea".
Aterpe bilakatu da Etxe Ikusezina eraikinera jo duten guztientzat. Leirek argi du, halere, nork bere testuingurutik eta esperientziatik egin duela Belosogoitirako bidea. "Nork bere errealitatea bizi du. Askotariko pertsonek bat egin dugu etxe berean, eta elkar ezagutzen ikasi behar dugu". Davidek bat egin du Leireren hitzekin, eta nabarmendu du helburu nagusietako bat ere badela etxea denentzako espazio seguru bilakatzea, eta elkar zaintzea. Generoa landu beharreko auzietako bat dela erantsi du. "Ni ailegatu nintzenean, Danik erran zidan, adibidez, emakume izanda, nik izan behar nuela lehena jaten, nahiago zuela bera deus gabe gelditzea. Nik erantzun nion ezetz, denak garela berdinak", kontatu du Leirek.
Amaren etxetik ailegatu da Leire Etxe Ikusezinera. Karrikatik ailegatu den emakumerik ez da, oraingoz, etxean. Haien errealitateaz gogoeta egiteko beharra jarri du mahai gainean Davidek, halere. "Haien egoera are latzagoa da, eta ikusezinen artean ikusezinenak dira".
Urratsez urrats egin nahi dute aurrera familia osatu duten Belosogoitiko biztanle berriek. Hitz egin, elkar ezagutu eta elkar errespetatu nahi dute etxe barruan. Kanpora begira, ateak zabalik dituztela nabarmendu, sarea osatu, eragileen, erakundeen eta norbanakoen elkartasuna eta laguntza jaso. Gizarte gisa aurre egin nahi diote egun karrikan bizi direnak zigortzen dituen sistemari. Ikusezinak ikusgarri bilakatu nahi dituzte. Eta, ikusteko, begiratzea da lehen urratsa.
Oteiza batetik bertze Oteiza batera
Edurne Elizondo
Edozein hiri ezagutzeko hamaika modu badira; Iruñea bisitatzeko bat izan daiteke hiriko eskulturei so egitea. Jorge Oteiza (1908-2003) artista oriotarrak egindako lanei erreparatu die hiriko udalak, hain zuzen ere, eta, aldi berean, mugikortasun iraunkorra bultzatzeko asmoz, ibilaldia egin du, eskulturaz eskultura, bizikletaz. Nahi duenak badu aukera bidea errepikatzeko: hiriko hainbat karrika eta plaza lotzen ahal ditu, Oteizaren obren bidez; Oteiza batetik bertzera. Hiriko paisaiaren parte bilakatu dira lanok jada. Eskultorearen ibilbidea sakonago ezagutu nahi duenak, gainera, Altzuzan du haren museoa.
Iruñean, Gazteluko plaza izan daiteke bidea hasteko toki egoki bat. 1999. urtean jarri zuen udalak Oteizaren Unitate hirukoitz eta arina eskultura, Gazteluko plazan. Oteizak berak ikuskatu zituen obra bere tokian paratzeko lanak; han izan zen, artistarekin batera, Iruñeko orduko alkate Yolanda Barcina ere. Egun hotz bat zen, eta kafe bat eraman zioten Orioko eskultoreari. Barcinak berak eutsi zion katilua jartzeko platertxoari, Oteizak errazago har zezan. "Alkatea ari zaizu kafea hartzen laguntzen!", erran zion norbaitek artistari. "Alkatea da?", erantzun zuen Oteizak, harridura itxurak eta irri eginez.
1950. urteko lana da Gazteluko plazakoa, eta Oteizak hiperboloideari buruz egindako lehendabiziko azterketen emaitza da. Zilindroaren figura du ardatz, baina masa galduz doa; hutsa, finean, eskultura bilakatzen da lan horretan. Hori izan zen Jorge Oteizaren kezka nagusietako bat. 2004. urtean tokiz aldatu zuten eskultura, plazan gehiago sartu eta plazako giroarekin barneratzeko.
Eskultura hau lan garrantzitsua da, adituen hitzetan, artista oriotarraren plastikaren barruan. Formari dagokionez, agerikoak dira erreferentzia figuratiboak, eta nabarmena da giza irudia: erabat definitua ez badago ere, hankak, gorputz enborra eta burua erraz identifikatzen ahal dira.
Hiltzeko zorian dagoen gizakia irudikatzen du, zehazki; barrutik hutsik da, eta besoak altxatuta eta eskuak garondoari helduak ditu. 1950. urtekoa da lana, gerra hotzaren garaikoa alegia.
1997. urtean hamar urte bete zituen NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoak. Urteurrena ospatzeko, hainbat eskultura jarri zituen unibertsitateak Arrosadiko campusean; haietako bat zen Jorge Oteizak Francisco Javier Saenz de Oiza arkitekto eta lagunaren omenez egindako lana. Hutsaren ideia funtsezkoa izan zen Oteizarentzat, eta NUPeko obra horretan nabarmena da hutsaren inguruko gogoeta eta lana. Saenz de Oizarekin harreman estua izan zuen Oteizak, eta arkitektoak egin zuen Altzuzan Orioko artistaren lanak gordetzen dituen museoaren diseinua.
1952. urteko lana da Felix Huarte plazakoa. Hiru zatik osatutako multzoa jarri zuen Oteizak hiriko txoko horretan. Gazteluko plazako obraren bidetik, zilindroa husteko eskulturen seriearen barruan dago. Oteizak Londresko Tate Galleryk antolatutako nazioarteko eskultura erakusketarako egin zuen obra. 1953an egin zuten erakusketa hori. Handik hainbat urtera, 1965ean, harriz garatu zuten Oteizaren proiektua Madrilgo etxe bateko lorategian jartzeko, batetik, eta, bertzetik, Iruñean. Iruñeko Udalak eta Felix Huarte ren familiak ordaindu zuten.
Yamaguchi parkeko eskulturak ederki islatzen du Jorge Oteizak materiaren eta hutsaren inguruan egin zuen gogoeta lan osoa. Egituraren aldetik, lan sinplea da: metalezko oinarri baten gainean daude bi xafla bertikal eta zeihar. Oteizak espazioa husteko egindako lanaren emaitza da eskultura, hain zuzen ere. Artistaren prozesu horren amaieran, hutsa nagusitu zitzaion obraren materialtasunari, azkenean. Yamaguchiko lanak horixe islatzen du: hutsa gailendu dela, espazio irekia nagusitu dela. Lanaren jatorrizko pieza Jorge Oteiza fundazioak Altzuzan duen museoan dago; 1959. urtekoa da. Madrilgo Reina Sofia arte garaikideko zentroan ere bada erreplika bat.
Odiseo euskal gudari bilakatzen du Jorge Oteizak Ziudadelako lan horretan. Obra abstraktua da, eta indar sinboliko handikoa egilearentzat, adituek nabarmendu izan dutenez. Oteizaren kutxa hutsetako bat da Ziudadelakoa, hain zuzen ere. Ikerketa ildo horri 1957. urtean ekin zion artistak. Hutsari buruzko gogoeta da, berriz ere, lan horien ardatz. Altzairuzko hainbat xafla beltzek osatzen dute 1.500 kiloko obra.
Doan eman eta hartu
Kattalin Barber
Gauza, zerbitzu edo edozergatik ordaindu behar den mundu honetan, musu truk dena hartu-eman daitekeela uste dugu". Premisa horretatik eta egungo kontsumo gizartearen aurkako alternatiba gisa sortu dute Nafarroako hainbat gaztek www.muxutruk.net webgunea. Proiektua ez da objektuetara mugatzen eta askotarikoak aurki daitezke bertan: liburuak, lanerako tresnak, rafting jaitsierak, elikagaiak, biolin joaldiak, zurgintza lanak, ikastaroak, rokodromoak, konponketa zerbitzuak....
Zerbitzu edo objektu bakoitza non dagoen zehaztuta dago, eta eskaera egiteko formulario bat bete behar da. Aurretik, webgunean bertan izena ematea beharrezkoa da, zerbait eskaintzeko, bai eta zerbait hartzeko ere. Hegoa Arrieta eta Beñat Elizalde sortzaileetako bi dira, eta, zehaztu dutenez, ez da zertan truke bat egin behar: eman daiteke jaso gabe, eta eman gabe, jaso. Eta guztia, noski, musu truk; horixe baita baldintza bakarra. "Bakoitzak ematen du nahi duena eta hartzen du nahi duena. Baldintza da ez dagoela trukerako txanponik, hemen ez da inolako zorrik sortzen", azaldu du Elizaldek.
Orain dela urtebete hasi ziren ideiari bueltak ematen. Arrieta hainbat hilabetez Mexikon egon zen, eta Chiapasko zapatisten komunitateak ezagutzeko aukera izan zuen han. "Gauzak egiteko beste modu bat dagoela ikusi nuen han, inoren laguntzarik gabe. Zapatistek ez dute gobernuaren laguntzarik nahi, eta euren kasa antolatzen dira. Hori gurera ekarri nahi izan dugu", dio Arrietak.
Sistema alternatibo hori eraikitzeko bidean, Muxutruk tresna lehen urratsa litzateke. "Etorkizun batean eta modu utopiko batean, tresna honek oso ongi funtzionatzen badu, horrek aukera emanen liguke modu honetan bizitzeko, dirurik erabili gabe; nik nahi dudana emanez, eta behar dudana sare horretatik hartuz", dio Elizaldek.
Lau hilabete eta zertxobait gehiago darama martxan webguneak, eta denbora horretan 180 erabiltzaile baino gehiagok bat egin dute egitasmoarekin. "Kopurua ona da, eta pozik gaude lortutakoarekin, denbora gutxian komunitate bat sortzea lortu dugulako", diote. Orain, haien erronka erabiltzaileen artean interakzio gehiago sortzea da. "Kontraesanezkoa izan daiteke, baina jendeari askoz gehiago kostatzen zaio bertan dauden eskaintzetatik eskatzea, zerbait eskaintzea baino. Nahiz eta jakin hor eskaintzen duen pertsonak gustura eman nahi duela zerbait, muga moduko bat dugu: nola eskatuko dut nik zerbait, eta musu truk?".
Langa hori gainditzea falta zaien arren, ez dira gutxi erabiltzaileen artean orain arte egon diren hartu-emanak, eta ongi joan dira. Arrietak, adibidez, rafting jaitsierak eskaintzen ditu, eta hainbat egin ditu uda honetan. Bizikletak, bizkar zorroak eta bestelakoak ere hartu eta eman dira.
Norbanakoek ez ezik, kolektiboek ere osatzen dute Muxutruk sarea, eta bertan eskaintzen dute hainbat gauza. Zizurko Esparru gaztetxeak rokodromoa eskaintzen du, esaterako. Orain, eskuragarriago egiteko, sakelakoetarako aplikazioa sortzea dute buruan. "Dagoeneko sakelakoa gorputzaren atal bat da ia-ia, eta uste dugu errazago izan daitekeela erabiltzaileentzat", adierazi du Elizaldek. Interneteko atariak sare sozial baten moduan funtzionatzen duen arren, berez pertsonen arteko aurrez aurreko hartu-emana bultzatu nahi dute.
Euskal Herri osorako
Argi dute Arrietak eta Elizaldek ez dutela ezer berririk asmatu proiektuaren filosofiarekin. Lagun eta familia artean beti egon dira trukeak, baina Muxutruk-ek zerbait gehiago ahalbidetzen du: "Truke sarea zabaltzeko aukera dago ezezagunekin, eta beste leku batzuetara iristeko modua ere bada; betiere, aurrez aurreko harreman hori bilatuz eta doan izanez", dio Elizaldek.
Nafarroan sortu dute proiektua, baina Euskal Herri osoko erabiltzaileak eta eskaintzak daude, hain zuzen. "Horrelako tresna batek aukera ematen dizu edonondik edozer eskaintzeko eta eskatzeko, baina ez dugu koherentea ikusten, adibidez, letxuga batzuen bila joatea Baztandik Bilbora".
Diruaren ordez, alternatiba izan nahi du Muxutruk-ek, eta atariko ateak zabalik dituzte, edonork proiektuarekin bat egiteko eta bakoitzak ahal duen neurrian nahi duena eman eta hartzeko helburuarekin.
Iritzia: Urriak 1
Lur Albizu Etxetxipia
Ez da egun batetik besterako kontua. Aldaketa guztiek behar dituzte lanketa handiak. Aldaketak egosten aspaldi jartzen dira; prestatutakoa borborka hasten denerako eternitatea pasa daiteke. Batzuetan, ez da aldaketarik etortzen, e...
Tren publiko eta sozialaren aldeko proposamena egin du Sustrai Erakuntzak
IRUÑEA. Sustrai Erakuntza fundazioak tren publiko eta sozialaren aldeko bere proposamena aurkeztu du, asteon, Iruñean. Dauden baliabideak oinarri hartzen ditu proposamen horrek, baliabide horiek hobetzeko asmoz. Abiadura handiko trena egiteko proiektuaren aurka egiten dute, sendo. Joan den astean, hain zuzen, gobernuak iragarri zuen Nafarroako korridorea eraikitzeko itun proposamena aurkeztuko diola Espainiako Gobernuari.