Edurne Elizondo
Arazoa hain larria bada, eta nik ez dut zalantzan jartzen hala denik, politikariek eta erakundeek zergatik ez dute gehiago egiten?". Klima aldaketari buruzko mahai ingurua egin zuen Nafarroako Gobernuak joan den astean, eta galdera hori...
Kattalin Barber
Iruñeko emakumeen etxearen lehen hazia erein dute. Emakumeen ahotsak espazio bihurtu, eta Iruñeko emakumeen etxea marrazten hasi dira, errealitate bilakatzeko helburuarekin. Suabrigits sortu berri den kolektibo feministak egin du lehen urratsa, eta Iruñeko emakume guztien parte hartzea nahi du, ahots guztiak bilduz guztien espazioa izan dadin.
Leticia Moreno, Paula Goñi eta Irati Oiarzun Suabrigits taldeko kideak dira. Joan den larunbatean egin zituzten aurkezpen jardunaldiak, Iruñeko Kondestablearen jauregian; beste emakume etxeen esperientziak ere jaso zituzten. Gogoratu dute EH Bildu, Geroa Bai, Aranzadi eta Ezkerra udal taldeek 2015ean sinatutako akordio programatikoak jaso zuela emakumeen etxea egiteko proposamena. "Oraingoz, ordea, ez dute ezer egin. Orduan, erabaki genuen elkartzea eta emakumeok espazio horren beharra aldarrikatzea", esan du Oiarzunek.
Emakume askok amestutako proiektua izatea nahi dute, herri mugimenduaren bidez sortutakoa. Ilusioz daude hiru gazteak, motibatuta, proiektu "bizia eta dinamikoa" eraman nahi dutelako aurrera. Sortu berri da Suabrigits kolektiboa, baina indarrez hasi dira, eta helburu zehatz bat dute: Iruñean emakumeen etxea sortzea. "Guk ideia bota dugu, baina argi dugu proiektua ateratzen denean taldea desagertuko dela; izan ere, desagertzeko jaio gara. Emakumeen etxeak indarra lortzen duenean, gure lana bukatu izanen da", argi du Oiarzunek.
Hazia erein dute, eta orain guztiei dagokie marrazten hastea. Hala ere, nork bere zertzelada eman du emakumeen etxeari buruz. "Etxe askorekin hitz egin dugu, eta oso desberdinak dira denak. Niri jarduerak eta ikastaroak egitea gustatuko litzaidake, sexualitatearen gaia lantzea, baratze bat izatea, lekurik badago ere bertan emakumeak bizitzea...", esan du Morenok.
Goñik, berriz, harremanak garatzeko eta emakumeak finkatzeko toki baten gisa irudikatzen du emakumeen etxea. "Gure lekua aurkitu behar dugu, eta bat egin emakume guztiek". Sortu berri den kolektiboaren leloa ahotan izan du Oiarzunek: "Gure leloa Poztasuna defendatu, amorrua antolatu da, eta hain zuzen ere, hori egin nahi dugu: borroka gaitezen gure eskubideengatik, baina gozatuz, abestuz eta dantzatuz. Ekintza politak egin nahi ditugu".
Iritzi asko jaso eta emakume anitzek haiekin bat egitea behar dute aurretik, eta gutxieneko adostasuna lortuta hasiko dira emakumeen etxea eraikitzen. "Emakumeen etxea ezin du bakarrik kolektibo batek eraiki; emakume guztien laguntza eta babesa behar dugu, guztiontzat izanen baita". Oiarzunek adierazi duenez, dagoeneko hainbat kolektibo feministak eta antolatu gabeko emakumek interesa agertu dute proiektu berriarekin. "Konturatu gara jendeak gogoa duela zerbait egiteko. Emakumeak ilusioz beterik daude, martxan jartzeko prest".
Iruñeko mugimendu feminista "nahiko sakabanatuta" dagoela iritzi diote, eta uste dute aukera "ezin hobea" dela guztiek bat egitea emakumeen etxean. "Beste etxeetako emakumeek esan digutenez, haien herri edo hiriko mugimendu feministak gehiago batu dira etxea izan eta gero", azaldu du Morenok. Hori lortu nahi dute haiek ere, eta proiektua emakume eta iritzi guztientzat zabalik egonen dela ziurtatu dute. "Azken finean, bide berean gaude. Ez bakarrik feministak, baizik eta emakume guztiak, kolektibitate bat gara, klase sozial bat gara. Elkar zaindu behar dugu, dibertitu eta ongi pasatu".
Oraindik ez dute oso argi zein izanen den kudeaketa edo nola lortuko duten emakumeen etxea, baina ez dute aukerarik baztertzen: "Izan daiteke Iruñeko Udalak erabilerarik gabe duen etxeetako bat uztea, edo izan daiteke guk bilatzea. Ez dakigu, baina argi dagoena da guztiok ados egon behar dugula erabakian", esan du Oiarzunek. Ezinbestekotzat jo dute espazioak independentzia eta autonomia izatea ere. Eraikitzeko orduan eta proposamenen orduan "originalak eta sortzaileak" izan nahi dute. Adierazi dutenez, dagoeneko 30 emakume inguruk interesa agertu dute emakumeen etxean.
Sororitatea helburu
Elkartasuna, enpatia eta sororitatea aipatu dituzte Suabrigits kolektiboko hiru gazteek. Helburuetako bat baita emakumeen artean laguntasun harremanak lantzea eta indarrak batzea: "Argi dago guztiok ez ditugula iritzi berak izanen, adibidez, prostituzioaren inguruan, baina beste hamaika gauzatan bat egin dezakegu. Zergatik ez horretan zentratu eta landu? Gauza asko ditugu egiteko", dio Morenok. Aberasteko gune bat izatea nahi dute, eta kolektibo bakoitzak bere identitatearekin eta bere borrokekin jarraitzen duen bitartean, guztien gune bat izatea. "Emakumeak ere askotarikoak garelako eta beste esperientzia batzuetatik asko ikas dezakegulako", dio Oiarzunek.
Hortaz, emakumeen etxeak "emakumeek nahi duten guztia hartuko luke", finean, emakume guztien elkargunea izanen delako. Badakite bidea luzea dela, baina gogoz eta ilusioz beterik ekin diote, bidean emakume gehiago batuko direlakoan eta etorkizuneko Iruñeko emakumeen etxea marraztu nahian.
Edurne Elizondo
Anitzek uste zuten bide motza eginen zuela, baina bi hamarkada bete ditu, jada, Burlatako Axular aldizkariak. Izen bereko elkartearen ekimenez hasi ziren argitaratzen, 1997. urtean, eta, geroztik, ez du hutsik egin. Urtean lautan agertz...
Jon Barberena
Bizitzak heriotzari zor dio duen balioa. Hauskorra eta galkorra izateak ematen dio balio hori. Bizitza bizitzea dugu bizibide, beharra eta nahia. Bizi beharra dago herioak eskaintzen digun denbora tartea, eta, badaezpada, urruntasunetik b...
Edurne Elizondo
Asteburu bakar batean Mediterraneo itsasoan 100 edo 200 pertsona hil direla esaten digute telebista kateek; garrantzirik eman gabe; pertsonak beharrean, zenbakiak aipatuz. Eta ematen du hondamendi natural batek hil dituela. Ez digute azaltzen zergatik ziren txalupa batean; zergatik ez duten bidaia egin hegazkinez. Errealitatea itxuragabetzen dute, zenbakien atzean dauden aurpegiak, zenbakien atzeko pertsonak ezkutatu arte".
Hedabideek egiten duten kontakizunaz harago, errealitate hori zuzenean eta bere gordinean ezagutu nahi du Bea Beorlegik; estatistika huts bilakatzen dituzten gizakiak ezagutu. Zabaldiko kide da, eta datorren uztailaren 14an Euskal Herritik Melillarantz (Espainia) abiatuko den elkartasun karabanan izanen da. Iaz, Greziara antolatu zuen bidaia Mugak Zabalduz ekinaldiak, eta, aurten, hegoaldeko mugari egin nahi izan dio so. Gertu, eta, aldi berean, hagitz urrun dagoelako. Hango errealitatea, oraindik ere, arrotz delako herritar anitzentzat. Han gertatzen dena ikustera, kontatzera eta salatzera joan nahi du Beorlegik Melillara.
Hamaika bilera egin dituzte jada karabanarekin bat eginen duten Iruñeko elkarteek eta eragileek. Iruñea Harrera Hiria dinamikaren ingurukoak dira gehienak. Asmoa da Nafarroatik autobus bat abiatzea; Hego Euskal Herriko bertze herrialdeek ere bat egin dute ekinaldiarekin. "Denera, 4-5 autobus betetzea espero dugu", azaldu du Beorlegik. Hilaren amaierara arte bada denbora, oraindik ere, izena emateko. Bi helbide badira hori egiteko: abriendofronteras.net eta karabanamugakzabaldu@gmail.com.
Bidaia hasteko gogoz da Beorlegi. Argi du esperientziak ahalbidetuko duela zubiak eraikitzea Europako politika migratzaileen aurka ari diren elkarteen eta pertsonen artean, eta elkarlan horrek ekarriko duela egun Europan gertatzen ari dena ozenago salatzeko aukera. "Ezin dugu telebistari so jarraitu, 'zer gaizki' esanez, baina deus egin gabe; hitzak bainoago, ekintzak behar ditugu", berretsi du Beorlegik.
Hesia, mafiak eta Polizia
Saharaz hegoaldeko migratzaileekin batera, Siriako gerratik ihes egin duten errefuxiatu ugari ere ailegatu dira Melillako mugara, bertzeak bertze. Hesira igotako pertsonak erakusten dituzten irudietan, halere, Saharaz hegoaldekoak baino ez dira agertzen, babesa eskatzeko bulegoa dagoen arren, Saharaz hegoaldekoentzat hagitz zaila delako bide horretan aurrera egitea. Bulegoa 2014. urtean zabaldu zuten, eta, ordutik, urte hasierako Espainiako Gobernuaren datuen arabera, 9.600 pertsonak eskatu dute babesa; gehienak Siria, Yemen, Irak eta Libiakoak dira.
Saharaz hegoaldeko migratzaileen kasuan, oztopo anitz dituzte. Marokoko Poliziak ez die Espainiara ailegatzen uzten, babesa eska dezaten. Mafiek kontrolatzen dute migratzaileek Marokon egiten duten bidea, eta ez dira dirua galtzeko prest. Espainiak, gainera, hagitz protokolo zorrotz eta gogorra du Saharaz hegoaldeko pertsonentzat, eta babesa eskatzeko benetako aukerarik gabe uzten ditu.
Beorlegik ez dio so egin nahi Melillako mugara ailegatzen direnen jatorriari; ezta sorterria uzteko izan dituzten arrazoiei ere. "Errefuxiatuen eta migratzaileen arteko dikotomia bazter utzi nahi dugu, denok dugulako toki batetik bertzera mugitzeko eskubidea".
"Dirua mugitzeko arazorik ez da; gizakientzat, berriz, hesiz bete nahi dute Europa", erantsi du. Melillako hesian muga hori gainditu nahi dituztenak momentuan kanporatzen dituztela salatu du Beorlegik. "Legez kanpo jokatzen dute, eta pertsonen eskubideak urratzen dituzte; erabatekoa da zigorgabetasuna". Hesia, berez, Espainiako Gobernuaren menpeko lurretan da, baina gobernu horrek dio guardia zibilek edo Espainiako poliziek osatutako giza hesia gainditu behar dutela migratzaileek, Espainian direla onartzeko. Melillako hesian lan egiten duten gobernuz kanpoko hainbat erakundek salatu dute idatzi gabeko protokoloa dela hori, eta ahalbidetzen duela Saharaz hegoaldeko pertsonak Marokora itzultzea, hesitik jaitsi bezain pronto. Konorterik gabe ziren pertsonak ere kanporatu izan dituztela salatu dute erakunde horiek.
Bea Beorlegik bertze auzi bat jarri nahi izan du erdigunean: egunero Marokotik Espainiako muga zeharkatzen duten zama eramaileena. "Ikaragarria da emakume horiek garraiatzen duten pisua; enpresek zergarik ez ordaintzeko erabiltzen dituzte emakumeok, eta muga zeharkatzeko unean sortzen diren jende oldeetan hainbat hil dira jada".
Espainiak eta Marokok duten ardura agerian utzi nahi du karabanak, eta migrazioari buruzko beren politikak salatu. "Europako Batasunak Maroko eta Turkia erabiltzen ditu lan zikina egiteko; bidean, migratzaileen eskubideak urratzen dituzte, etengabe".
Melillako errealitate gordin horiek ezagutu eta salatu nahi ditu uztaileko karabanak, eta, aldi berean, hango eguneroko latz eta konplexuan harrapatuta direnei elkartasuna agertu. Melillan bat egiten duten migratzaileak laguntzeko lan egiten duten elkarteekin ere harremanak sendotu nahi dituzte. "Gutxi dira, baina lan garrantzitsua egiten dute, eta elkartasuna agertu nahi diegu haiei ere".
Lehen helmuga, Bardea
Uztailaren 14an abiatuko da karabana, eta, egun horretan bertan, Bardea izanen dute parte hartzaileek lehendabiziko helmuga. Hango tiro eremuaren aurkako ekitaldia eginen dute, azpiegitura horren gisakoek nazioarteko gatazketan betetzen duten rola salatzeko. "Siriako gerra urrun dugula iruditzen zaigu, baina gure etxean ari dira gero nazioarteko gatazketan erabiliko dituzten armak probatzen; ezin dugu bazter utzi nazioarteko potentziek gatazka horien sorreran duten erantzukizuna ere", erran du Bea Beorlegik.
Uztailaren 15ean Madrilera iritsiko da karabana, eta, biharamunean, berriz, Andaluziara (Espainia). Algecirasen, bertzeak bertze, CIE atzerritarrentzako zentro itxiaren aurrean protesta eginen dute. Uztailaren 16an, Malagan izanen da karabana, eta handik abiatuko da Melillarantz. Melillatik Almeriara eginen dute bidea, eta hango negutegietan azken protesta egin eta gero, Nafarroarantz itzuliko dira hemendik joandako parte hartzaileak, uztailaren 22an.
Gogoz da Beorlegi, eta gizartean errefuxiatuen aldeko jarrera nagusi dela argi du. "Ezin dugu ahaztu herritarrok badugula gauzak aldatzeko gaitasuna", erran du. Adibide gisa aipatu du Cheikh Dieng senegaldarraren auzia; duela hamar urte ailegatu zen Txantreara, eta kanporatzeko agindu du, orain, epaile batek. Auzokideen babesa eta elkartasuna jaso ditu. "Hori da bidea; nahi dugun tokian bizitzeko eskubidea dugu".
Errefuxiatuen nazioarteko eguna izan zen asteartea. Hogei pertsonak egiten dute ihes sorterritik, minutuero. 2014tik, 14.000 baino gehiago hil dira Mediterraneoan, itota. Zenbakiek atzean dauden gizakiak ezkuta ez ditzaten joanen da Bea Beorlegi Melillara.
E. Elizondo
Hezkuntza zientzietan doktore eta Granadako Unibertsitateko irakasle da Jose Luis Villena (Priego de Cordoba, Espainia, 1976). Melillan (Espainia) egiten du lan, eta arlo akademikoak han gertatzen ari dena lantzeko eta zabaltzeko duen konpr...
Kattalin Barber
Erribera egin nahi dugu". Horixe da jaio berri den Erriberako Elkarte Ezkertiarraren asmoa. Bederatzi herritako hamabi zinegotzik bat egin dute sortu berri duten talde horretan, eta "batasunaren indarra" baliatu nahi dute eskualdea "ezkerretik eraikitzeko". Tuterako nekazaritzako elikagaien hirian, Bardeako tiro eremuan, Bardeako Batzar Nagusian eta beste hainbat auzitan esku hartu nahi dute, Erriberarentzat onuragarriak ez direla argudio hartuta.
Corellako Miguel Goitiandia da kideetako bat, eta, adierazi duenez, luze gabe, Erriberako 22 herriek elkartean ordezkaritza izatea nahi dute. Oraingoz, bederatzi herriren babesa dute: Corellarekin batera, Tutera, Villafranca, Cintruenigo, Fustiñana, Fitero, Cortes, Castejon eta Cascanteko hautagaitza independenteen hautetsiek bat egin dute elkartean. "Erreminta baliagarria eta erabilgarria izatea nahi dugu, eskualdearen kohesioa sustatuko duena, eta berdintasuna, justizia soziala, kooperazioa eta ingurumenaren defentsa helburu dituena", esan du Goitiandiak.
Ezkerreko ideia politikoak dituzten hainbat lagunek osatzen dute Erriberako Elkarte Ezkertiarra, eta balioek eta eskualdean kohesioa egiteko nahiak batu ditu. Orain dela urtebete hasi ziren lanean: "Ikusi genuen beharrezkoa zela indarrak batzea ezkerra mobilizatzeko. Momentu egokia da, baina argi dugu ez dugula hautagaitza bakarra aurkeztuko; nork bere herrian lan egiten jarraituko du, eta proiektu komunak izanen ditugu".
Horixe dute helburu, elkartea eskualdean finkatzea, eta gero eta indar gehiago izatea Erriberan dauden arazoei aurre egin ahal izateko. "Askorentzat horrela bada ere, Erribera ez da botoak lortzeko gune bat, Erribera subjektu aktibo bat da, eta gizartearen beharrei erantzuteko gaude". Elkarlanean aritu nahi dute herrien artean.
Kezkak eta ardurak dituzte, uste dutelako azken urteetan "kudeaketa txarra" egin dutela Erriberan agintean izan diren alderdiek. "Ez dituzte herritarren beharrak ase, eta politika batzuk ez dira batere eraginkorrak izan; horregatik sortu gara, eta horregatik eragin nahi dugu gure eskualdean".
Konponbidea eman nahi diote hamaika auziri, "baina ezkerretik", zehaztu dute elkarteko kideek. Ardatz dituzte langabezia, desindustrializazioa, kutsatzen duten enpresak, "bideragarritasun ekonomikoa eta soziala zalantzan jartzen dituzten azpiegitura handiak", ura, airea eta hondakinen kudeaketa, nekazaritzako elikagaien hiria, Bardeako tiro eremua eta Bardeako Batzar Nagusiaren kudeaketa, besteak beste.
"Hutsuneak ditugu eskualdean, eta irtenbidea eman behar diegu, gure ikuspegitik". Goitiandiak adierazi duenez, oraindik ez dute erantzun "irmo" bat gai bakoitzerako, baina lanean ari direla nabarmendu du: "Oraindik ez ditugu erabakiak hartu, sortu berri garelako, baina ados gaude, adibidez, tiro eremuaren auzian; azpiegitura hori bertan behera utz dezatela nahi dugu; nekazaritza elikagaien hiriaren aurka ados gara, halaber. Oso presente ditugu arazo guztiak".
Goitiandiak adierazi duenez, Erriberako Elkarte Ezkertiarra eskualdeko hirugarren indarra izanen litzateke. "Hautagaitza independenteak uharteak baino ez gara alderdien itsas handi honetan, baina elkartuz gero, indar handiagoa lortzen dugu; ez gara nor bere aldetik ariko, kolektiboa osatuz baizik, eta gure artean adostasunak lortuz".
Era berean, ez dute ahaztu nahi zinegotzi bakoitza independentea dela, eta bere hautagaitzaren identitatea izaten jarraituko duela. "Gehitu nahi dugu", zehaztu du Goitiandiak.
Euskara, lehen lerroan
Euskara ere presente izan dute elkartean, hasieratik, eta hizkuntzaren alde lan eginen dutela argi utzi dute. Ez dute zalantzarik: "Euskara nafar guztion hizkuntza da, eta eskubidea dugu, gure hizkuntza delako, eta euskaraz hitz eginez gure etorkizuna eraikitzen ari garela uste dugulako".
Goitiandiak adierazi du "bigarren mailako herritar" sentitzen direla Nafarroako Erriberako euskaldunak. "Hizkuntza eskubideak urratzen dizkigute".
Oztopoz betetako errealitatea aurkeztu du Goitiandiak, eta, egoera hori kontuan hartuta, beste hizkuntza politika bat beharrezkoa dela argi du. "Zonifikazioak ez dio inori mesede egiten Erriberan, eta hemengo biztanleria baztertzen du".
Elkartea sortu berri den arren, helburu guztiak lortzeko, hitzetatik ekintzetara pasatzeko ordua dela uste dute. Erriberako 22 herrietan eragin nahi dute, eta dagoeneko beste herri batzuk interesa agertu dute: "Gure ateak zabalik ditugu". Zabaltzen jarraitu nahi dute.
Edurne Elizondo
Zer ospatu izanen da, Nafarroan, datorren astean: ekainaren 28a da LGTBI Komunitatearen Nazioarteko Eguna, eta, bezperan, hain justu, Iruñeko Udalak martxan jarri duen LGTBI bulegoa inauguratuko dute hiriko agintariek. Ez da hori LGTBI komunitatearen aldeko azkenaldiko urrats bakarra, gainera, Nafarroako Parlamentuak onartu berri baitu berdintasun sozialeko foru legea. Testuinguru berezia ematen diote ekinaldiok aurtengo ekainaren 28ari; LGTBI kolektiboek, halere, lanean jarraitzeko beharra berretsi dute; ospatzeko, eta, aldi berean, aldarrikatzen jarraitzeko beharra, alegia.
Bidean urratsak egiten segitu ahal izateko helduleku aproposa izan daiteke parlamentuak onartutako lege berria, hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuari eusten dioten lau indarrek hasieratik adierazi zuten LGTBIfobiaren aurkako politikak iraultzeko asmoa, baina, azkenean, PSN izan zen LGTBI kolektiboaren eskubideak bermatzeko lege berri bat ontzea proposatzen lehena. Laukoaren eta sozialisten artean adostu zituzten legearen oinarriak, eta parte-hartze prozesua egin eta gero, hilaren 8an onartu zuten legearen behin betiko testua.
Eragile sozialek aurrerapausotzat jo dute lege berria, baina argi eta garbi erran diote Nafarroako Gobernuari behar diren baliabideak jarri beharko dituela araua garatu ahal izateko. Bertzela, hutsean gelditzeko arriskua bada. Kattalingorriko Raul Lopezek, adibidez, legea "hagitz orokorra" dela ohartarazi zuen, onartu berritan, eta, ondorioz, ezinbertekotzat jo zuen dekretuen bidez garatzea. "Borondate ona" sumatzen du Kattalingorriko kideak, halere.
Lugatibe eta Zikutak kolektiboetako kide Luna Martinikorenak ere "aurrepausotzat" jo du testua, baina adi egoteko beharra nabarmendu du: "Pozik gara, baina gauza bat da lege on bat egitea, eta beste bat, lege horri zehaztasuna ematea", erantsi du. Indarkeria matxistaren aurkako legeen kasua jarri du mahai gainean, lege horiek ekarri duten markoa ez delako nahikoa izan emakumeen aurkako indarkeria bertan behera uzteko, eta ez dutelako benetako berdintasunik ekarri.
Borrokari eusteko arrazoiak badira, LGTBIfobia, oraindik ere, gizartetik desagertu ez den arazoa baita. Martxoan Hazte Oir elkartearen autobusa iritsi zen Nafarroara, adibidez, bere lelo eta ikur transfoboekin. Karrikan aurre egin zioten herritarrek. Erasoek ere gora egin dutela gaineratu du Martinikorenak. "Ezin dugu egungo testuinguruaren perspektiba galdu".
Adierazpen instituzionala
Udalak jarrera hartu zuen Hazte Oir elkartearen autobusaren aurka, eta hirian sartu ahal izateko ikur eta lelo horiek guztiak kendu behar izan zituen autobusak. Udalak asteartean inauguratuko duen LGTBI bulegoa ere jarrera hartzeko modu bat da. San Gregorio karrikako 28. zenbakian izanen da, eta Kattalinguneko kideek artatuko dituzte herritarrak zerbitzuan. Iruñeko Udalak adierazpen instituzionala onartu du LGTBI Komunitatearen Nazioarteko Egunarekin bat egiteko. Adierazpen horretan udalak konpromisoa hartu du berdintasunaren aldeko eta bazterketaren aurkako borrokan "eredugarri" izateko. Udalak, gainera, Nafarroako Gobernuari eskatu dio LGTBI berdintasun sozialeko foru legea garatzeko baliabideak jar ditzala.
Nafarroako Gobernuak Kepa Iekora izendatu du bere LGTBI unitateko arduradun; Iekorak ere aurrerapausotzat jo du lege berria onartu izana, eta talde feministek eta LGTBI elkarteek egin duten bidea nabarmendu du. Eragileen ekarpenek hasierako testua aberastu dutela erran du.
Legeak Berdintasun Institutuaren organigraman txertatu du LGTBI unitatea, eta bere lana izanen da gobernuaren politikak koordinatzea alor horretan. Legeak, gainera, LGTBI pertsonen aurkako jazarpen kasuetan ofizioz esku hartzeko aukera ematen die administrazio publikoei eta Arartekoari; transexualitatearen despatologizazioa berariaz aipatzen du testuak, bertzetik. Gainera, hezkuntzaren esparruan, komunitate osoa inplikatzea da helburua, LGTBIfobiari aurre egin ahal izateko.
Asmo horrekin antolatu du Iruñeko Udalak LGTBI Komunitatearen Nazioarteko Egunarekin bat egiteko programa. Hainbat hitzaldik, mahai inguruk eta zinema emanaldik osatu dute. Laura Berro da Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzia, eta gogoratu du ekainaren 28koa 1969. urtean New Yorkeko Stonewall tabernan gertatu zena oroitzeko eguna dela. Homosexualek, lesbianek, transexualek eta bertzek bat egiten zuten taberna hartan, eta poliziaren etengabeko jazarpena jasaten zuten; aurre egitea erabaki zuten arte. Egun toki anitzetan besta bilakatu den egun horrek, beraz, erresistentziarako ekinaldi politiko bat du bere oinarrian.
Lugatibe kolektiboak, hain zuzen ere, Joseba Berdugo kideak errandakoak partekatu ditu egunotan. LGTBI mugimenduan dagoen "despolitizazioa" salatu du Berdugok, hain zuzen ere, eta "LGTBI komunitatearen instrumentalizazioa" ere kritikatu du. Bat egin du Martinikorenak, eta instrumentalizazio horren aukerak kezkatzen duela aitortu du. Batez ere, kolektiboek aurretik egindako lana nabarmendu du; eskertu eta aitortu egin du, eta borrokatzen jarraitzeko beharra jarri du mahai gainean.
Udalak antolatutako programaren barruan, intersexualitateen inguruko hitzaldia emanen du Cira Lopez antropologoak, datorren astelehenean, hilaren 26an. 19:00etan hasiko da, Caldereria aretoan. Asteazkenean, E28 plataformak antolatutako manifestazioak hartuko ditu Iruñeko karrikak. Besta giroko protesta izanen da, baina aldarrikatzeko beharra bazter utzi gabe.
Lohizune Amatria
Diotenez, iritsi da uda. Asteazkenekoa izan omen zen urteko egunik luzeena, baita gaurik motzena ere, beraz. Askorentzat, dena den, gaurkoa izango da urtaro aldaketaren eguna. Sanjoan bezpera izango duzue askok buruan, gaurik motzenean...
Edurne Elizondo
Zaratak iragarri du Miluzeko parkean suhiltzaileak bueltan direla. Abisua jaso dute Zangoza ondotik; norbaitek kea ikusi omen du. Deia jaso, eta berehala abiatu da helikopteroa; barruan dira pilotua, lau suhiltzaile eta haien kaboa. Basoko esku hartze azkarreko brigada osatzen dute. "Ez zen suterik; irteera baliatu dugu, halere, ariketa bat egiteko", azaldu du Kike Arizaleta kaboak, itzuli direnean. Aurizko parkeko kide da Arizaleta, baina udako kanpainarako Miluzera mugitzen da.
Sute bat pizten denean, basoko esku hartze lasterreko brigadetako kideak dira tokira ailegatzen lehenak. Helikopteroak ematen die inor baino azkarrago iristeko aukera. Haien helburu nagusia da ahalik eta lasterren hastea lanean, sua zabal ez dadin. Txinpartak itzali, suteak ez pizteko. Arizaleta buru duen brigadak ekainarekin batera hasi zuen udako kanpainako bere lana; atzo, berriz, bertze bi hasi ziren lanean, bertze helikoptero batekin. Bi brigada horietako bakoitzean emakume bana dago.
Ohi baino goizago jarri da martxan aurten suteen aurkako udako kanpaina, aurreratzea erabaki baitu Nafarroako Gobernuak: batetik, bereziki herrialdeko hegoaldean dagoen lehorteagatik; bertzetik, laboreen uzta ohi baino lehenago hasiko dutelako; eta, hirugarrenik, datozen hilabeteotarako bero handia eta euri gutxi espero delako. "Pentsa daiteke basoko sute handi bat izan dezakegula aurten ere", azaldu du Juantxo Cisneros sarjentuak.
Miluzeko parkean 11 orduko lanaldia dute udako kanpainarako kontratatu dituzten suhiltzaileek. Zangozatik itzuli eta gero, zain gelditu dira. Zain, baina adi. Bero handiko eguna da, eta, lurraren hezetasuna kontuan hartuta, edozein momentutan piztu daiteke sute bat eraginen duen txinparta. "Gauez hobera egiten du egoerak, baina, egunez, nabarmen egiten du behera lurraren hezetasunak", azaldu du Arizaletak. Uzta garaian laboreak biltzeko erabiltzen dituzten makinek sortzen dituzte, kasu anitzetan, gero suteak eragiten dituzten txinpartak. Larreak erretzeko ohiturak ere eragiten ditu suak, haizearen eraginez, adibidez, egoerak kontrolari ihes egiten dionean.
Suteren baten berririk ematen duen deirik ez, oraingoz, Miluzeko parkean. Han, Tafallako iazko sua dute denek gogoan. Azken urteotako handiena izan zen. Suak 3.500 hektarea hartu zituen abuztuan. "Azken urteotako joera da sute handi bat gertatzea udan", azaldu du Cisnerosek. Iaz, hagitz lehorrak izan ziren udako hilabeteak, eta larreak ahitu egin ziren herrialde osoan. Tenperaturari buruzko datuak jasotzen direnetik, iazko abuztua izan zen inoizko beroena.
Iazko udako kanpainan, denera, 516 sute izan ziren herrialdean; 4.600 hektarea erre zituzten su horiek. 198 hektarea baino ez ziren erre 2015. urtean, eta 894, berriz, 2014ko udan. 218 hektarea hartu zituen suak 2013. urtean, eta, 2012. urtean, berriz, 1.297. Urte hartan, 621 sute gertatu ziren Nafarroan, udan, hain zuzen ere. Iparraldean, neguan gertatzen ohi da sute gehien. Klimaren aldaketaren ondorioak gero eta nabarmenagoak direla argi dute suhiltzaileek.
"Lan teknikoa"
Basoko esku hartze lasterreko brigadako kideen lana "oso teknikoa" dela nabarmendu dute kideek. Helikopterotik jaisten direnean, aizkora, pala edo arrasteluaren gisako tresnak dituzte suari aurre egiteko. Bizkar zorroan 20 litro ur badituzte. Gehiago ez. Helikopteroak, halere, badu ura hartu eta botatzeko poltsa. "Suhiltzaileok beti gara helikopteroarekin harremanetan; ura non bota esaten ahal diogu; pilotuak, halaber, toki txarrean bagara, ohartarazten ahal gaitu". Bai eta lagundu eta diren tokitik atera ere, arriskuak gora eginez gero.
Helikopteroak du, finean, sutearen irudirik argiena. Horregatik, basoko esku hartze azkarreko brigadako kideen lana funtsezkoa da, lurretik ailegatzen diren lankideek ezin baitute izan sutearen irudi orokor bat. Kamioiak ailegatzen ez diren tokietara iristen ahal dira, gainera.
Aurtengo udan, denera, ohiko taldeko 400 suhiltzaileekin ariko dira kanpainarako kontratatutako bertze 150. Nafarroako Gobernuak azaldu du 140 suhiltzaile boluntario ere ariko direla lanean, bai eta Ingurumen Departamentuko 109 basozainak ere. Suhiltzaile boluntarioei buruz, Arizaletak argi utzi du ezin direla sartu suteak itzaltzeko moduan direnen taldean. "Boluntarioak dira; horrek esan nahi du sua pizten denean, akaso, lanean edo oporretan direla; hasierako esku hartzerako ez dira prest izaten". Lan egiteko moduan direnean, halere, haien parte hartzea eskertu ohi dute suhiltzaileek, tokia ongi ezagutzen dutelako.
Nafarroan, suhiltzaileen taldeak zerbitzu integrala eskaintzen du. Hau da, edozein motatako suteen kontra egiten dute lan. Hainbat tokitan, basoko suteetan aritzen diren suhiltzaileek talde berezia osatzen dute. "Hemen ez, baina ohiko taldea ez da nahikoa udako eta neguko kanpainei aurre egiteko", salatu du Arizaletak. Horregatik kontratatu behar dituzte suhiltzaile gehiago suteen aurkako kanpainetan aritzeko. 150, aurten. Basoko suteetan aritzen dira bakarrik.
Gobernuak, zehazki, suhiltzaile laguntzailetzat ditu langileok. Haiek ez dira kontent. "Egiten dugun lanari ez diote duen balioa aitortzen", erran du Iñigo Lasheras suhiltzaileak. "Gehiago profesionalizatu beharko lukete", erantsi du Toño Jasok. Izan ere, kanpainarako kontratatzen dituzte; hau da, hainbat hilabetez, eta, ondorioz, bertze lanen bat bilatu behar izaten dute, egunerokoari aurre egin ahal izateko. Egoera horrek zerbitzuari kalte egiten diola uste dute suhiltzaileek: "Udako eta neguko kanpainak egiten badituzu, gehienez zazpi hilabetez egiten duzu lan; jende berria etortzen da, bertze lan batzuk bilatu behar dituzulako. Formakuntzari egiten dio kalte egoerak", erran du Jasok.
Segurtasuna
Lasheras duela bederatzi urte hasi zen suhiltzaile lanetan. Lehendabizikoa du aurtengoa Miluzeko parkean. Rafa Aullo, berriz, esperientzia handiko suhiltzailea da. 1983. urtean hasi zen udako eta neguko kanpainetan lan egiten, eta Miluzeko parkean da 2007. urtetik. "1982an hasi nintzen berez, baina hilabete bat pasata bota ninduten, 17 urte baino ez nituela konturatu zirenean", gogoratu du Aullok. Sumatzen zaio suak itzaltzeko lanak betetzen duela. Horregatik, inorentzat baino mingarriagoa da beretzat iazko Tafallako sutearekin oroitzea, hangoa baita.
2004an jarri zuten Miluzeko parkean martxan basoko esku hartze azkarreko brigada. Geroztik, gauzak anitz aldatu direla uste du Aullok. "Orain, protokolo gehiago dugu, adibidez, geure burua zaintzeko; hasieran, esperientzia gehien zuenak erraten zuenari egiten genion kasu".
Hala eta guztiz ere, oraindik ere zer hobetu badela nabarmendu du Arizaletak. Basoko esku hartze lasterreko brigadak helikopteroak duen tokia baino ez du bere materiala garraiatzeko; toki mugatua da, alegia. Jasoren lana da, hain zuzen ere, errepidetik joatea, helikopteroan sartzen ez den materialarekin. Suari basoan aurre egiteko, partikula solidoen kontrako maskara baino ez dute. "Ez gaude behar bezain ongi babestuta", erran du Arizaletak. Etxebizitza bateko sutera joaten den suhiltzaileak erabiltzen duen maskarak babes handiagoa ematen du, baina Arizaletak onartu du basoan halako batekin lan egiteko zailtasun handiak izanen lituzketela. "Jende gehiago beharko genuke txandak osatzeko; edonola ere, babestuta lan egiteko dugun eskubidea aldarrikatu behar dugu".
Solastatzeko gairik ez da falta Miluzeko parkean, surik ez dagoenean. Lasheras, Aullo eta Jasorekin batera, Luis Elizegik eta Enrique Martosek osatzen dute Arizaletaren brigada. Basoko suhiltzaileak direla nabarmendu dute, administrazioak izen hori onartzen ez badie ere. Adi dira. Prest. Suak itzaltzeko prest.