• Nafarroan gaixotasun arraroren bat duten pertsonak. Ezohiko gaixotasunak eta gaitz kronikoak lehentasunezkoak izatea eskatu du Nafarroako Gaixotasun arraroen elkarteak. Izan ere, 30.000 lagunek pairatzen dituzte Nafarroan halako gaixotasunak.
Nafarroa
2013-12-062013-12-06Nafarroa
Irati irratiaren bazkide kopurua.
Azken zenbaketen arabera, egun Irati irratiak 176 bazkide ditu. Hala ere, aurten ahalegin berezia egin dute bazkide berriak egiteko. Izan ere, aurten, 68 bazkide berri erdietsi dituzte. Horiei esker, aurrera jarraitzen du Irati irratiak.
2013-12-062013-12-06Nafarroa
%34,8
• Nafarroan egiten diren epaiketen artean, azkarrak izan direnen ehunekoa. Nafarroan urtarriletik irailera 4.334 administrazio eta zigor epaiketa egin dira. Horietatik 1.512 epaiketa azkarrak, epaiketa guztien %34,8. Orain 10 urte legeztatu zituzten epaiketa azkarrak.
2013-12-062015-04-21Nafarroa
Pirinioetako lagunen bilgune
Hogei urte igaro dira Irati irratiaren ibilbidea hasi zenetik. Egun arte egin duten bidea ez da batere erraza izan. Mota askotariko arazoak izan dituzte: ekonomikoak, teknikoak... Hala ere, arazo, oztopo eta muga guztiak gainditu eta Aezkoa, Erroibar, Luzaide eta Agoitzen entzuteko parada dago. Zazpi urtez isilik egon zen arren, bihar, Garraldan 20. urteurrena ospatzeko egitaraua prestatu dute, orografiak banatzen duenak irratiak batzen duela ospatzeko.
"Egun on, Auñamendi", hala hasten du irratsaioa Arkaitz Almortza Irati irratiko esatariak astelehenetik ostiralera. Berez urnietarra izan arren, Irati irratiko esatari izateko erronkari uko ezin egin, eta ia urtebete darama Aezkoa aldean. "Niretzat erronka izugarria izan da hona etortzea, baina oso pozik nago", adierazi du Almortzak. Irati irratia irrati xumea dela dio, eta egia da.
Aezkoako Batzorde Nagusiak Ariben duen egoitzako gela batean dago Irati irratia. Leihotik begiratu, eta joan den astean errepide bazterrak elurtuta ikus zitezkeen. Luxu handirik gabeko irratia da. Hala ere, egunero bi ordu eta erdiko irratsaioa egiteko oinarrizkoa badute. "Denetariko lanak egiten ditut, teknikariarenak, kazetariarenak...", azaldu du Almortzak irri artean. Hala ere, nabari da iaioa dela irratiko mahaiko kontrolak gora eta behera mugitzen.
"Pirinioetako eskualdeetako informazioa lantzen dugu, informazio lokala, eta entzuleei iritzia emateko aukera ere eskaintzen diegu", jakinarazi du esatariak. Dena den, askotan jendeari deitzea kosta egiten zaiola gaineratu du. "Nik ez dakit zergatik den, baina jendeari irratian parte hartzea kosta egiten zaio", azaldu du atsekabetuta. Dena den, parte hartzea sustatzen jarraitzea da gorriz azpimarratutako irratiaren helburuetako bat.
Atzera begira jarrita, urrun gelditu dira irratia abian jartzeko 1990eko hamarkadako lehen urteetan, Aezkoa inguruan irrati bat sortzeko emandako pausoak. Nafarroako Hizkuntza Politikarako Zuzendaritza Nagusia sortu berria zen, eta diru laguntzak ematen hasi zen lekuan lekuko irratiak sortzeko. Irati sortu aurretik, Aezkoan bazen beste irrati txiki bat, egoitza Garraldan zuena. Espainiako Kultura Ministerioak bultzatutako programa bati esker sortu zen irrati hura. Helburua Aezkoa inguruko herrien arteko kohesioa eta harremana sustatzea ziren, baina ideiak ez zuen ez aurrera eta ez atzera egin, eta proiektua bertan behera gelditu zen.
Ondorioz, helburu horiek erdietsi gabe gelditu ziren. Herri eta eskualdeetako irrati txikien loraldiaren garaia zen, eta Aezkoa inguruan irrati baten beharra bete gabe zegoen. Nafarroako Gobernuaren diru laguntza bati esker, ibarreko hainbat lagunek Irati irratia sortu zuten, harreman sozialak bultzatu eta euskararen erabilera sustatzeko asmoz. Hasieran, Irati irratia udal irratia bazen ere, kudeaketarako lantaldea sortzea erabaki zuten, eta horren bitartez sortu zen Irati elkartea.
Pauso horien ostean, 1993ko urtarrilaren 20an emititu zen Irati irratiaren lehen saioa. Ederki oroitzen da garai horietaz Karmele Galarza. Euskararekin eta hainbat herri mugimendurekin konprometitutako emakumea da, eta zenbait urtez irratiko esataria era izan zen. Baina osasun arazoak direla medio, zeregina utzi egin behar izan zuen. "Izugarri gustatzen zait irratia, bertako informazioa lantzen duelako; eta halako komunikabideak behar-beharrezkoak dira", azaldu du. Nostalgia apur bat nabari zaio irratiaz hitz egitean. Hala ere, oso harreman estua du oraindik ere.
Irratiaren ibilbidea 1993ko urtarrilean hasi zen arren, zailtasunez betetako ibilbidea izan duela ondo baino hobeto daki Galarzak. "1993an hasi ginen irratian, baina 2009. urtera arte ez genuen lizentziarik lortu", dio. Egoera horrek hainbat zailtasun eragin zituen, tartean teknikoak. Hain justu, arazo tekniko horien eraginez, emititzeari utzi behar izan zioten 2002an. "Pentsatzen genuen azkar batean konponduko genituela arazo teknikoak, baina ia zazpi urtean irratia isilduta egon zen".
Berriz guztia martxan jartzea izugarri kostatu zitzaien Irati elkartekoei. Irratiko atea ireki eta guztia abiaraztea lan nekeza izan zen, batez ere Nafarroako Gobernuak euskarazko hedabideei ematen zizkien diru laguntzak erabat desagertu ostean. "Izugarrizko ahalegina egin genuen, eta lortu genuen Irati irratia abiaraztea", adierazi du Galarzak. Dena den, emititzeko lizentziak ordu arte izandako segurtasunik eza erabat desagerrarazi zuen.
Aldaketen garaia
Irratia asko aldatu dela dio Galarzak. Tristura apur bat antzematen zaio, igarotako garaien nostalgia dela eta. Almortzak argi dio aurrerapen teknologikoek izugarri erraztu eta arindu dutela irratigintza. Hala ere, sarritan oinarrizkoarekin, elektrizitatearekin arazoak izaten dituzte. "Gezurra dirudi, baina askotan elektrizitatea joan egiten da zuzenean ari garela", azaldu du Almortzak.
Dena den, aurrerapen teknologien olatuak hartzen jakin izan dute Irati irratiko kideek. Izan ere, 2011n Berria bekari esker, Aitziber Villalba Irati irratiko esatari ohiak hedabidearen webgunea garatu ahal izateko diru laguntza erdietsi zuen. Horri esker, egun Egun on, Auñamendi! saioa Internetez entzuteko aukera dago. Horrez gain, sakelakotik ere entzun daiteke Uhin Bank aplikazioaren bitartez.
Baina, ziurrenik, Aezkoan egoitza duen irratian aldaketarik handiena publizitateak eragin du. Aurten hasi dira iragarkiak saioekin tartekatzen, eta modu horretara proiektua finantzatzeko beste diru iturri bat erdietsi dute. "Aurten lehenengoz publizitatea izatea lortu dugu, eta hori aurrerapen garrantzitsua da", aitortu du Almortzak. Aurrerantzean ere publizitatea mantendu eta indartu nahi dute epe motzean lantzeko eremu gisa.
Hala ere, zailtasunak zailtasun, bihar jai giroan irratiaren hogeigarren urteurrena ospatuko dute. Irati irratiaren eguna izango da bihar. Goizean goizetik izango dira ekitaldi, kontzertu eta tailerrak. Bazkaria 14:30ean izango da, eta arratserako, pilota txapelketa eta pintxo poteoa izango da. Gauean kontzertuak antolatu dituzte.
Pirinioetako abeltzainek egin ohi duten bezala, auzolanean prestatu dute Irati irratiaren eguna. "Ni afarirako ogitartekoak egiteaz arduratuko naiz", dio pozik Galarzak. Izan ere, hedabidearen sustatzaileak elkarlanean aritzera ohituta daude. Aurrerantzean ere bide horretatik jarraitu nahi dute, orain arte bezala, Aezkoa ingurukoak informatuz.
2013-12-062013-12-06Nafarroa
AUTOBUS GELTOKIRIK EZ
Atarrabiako Martiket auzokoak haserre daude billabesako 4H linea duela zenbait hilabetetatik bertatik pasatzen ez delako. Udaberri aurreko ibilbidea egiteko eskatu dute auzokideek.
2013-12-062013-12-06Nafarroa
“Zapatak arnasa hartu, malgua izan eta iraun egin behar du”
Goizero, gosaldu ostean, 08:00etan sartzen da Xabier Iturriotz (Legorreta, Gipuzkoa, 1962) Imotzeko Erason duen tailerrean. Etxe ondoan du tailerra, bioeraikuntza oinarri hartuta eraikia, eta bertan ditu lan tresna guztiak. Karmele Del Rio bazkideak eta Jaione Goñik larru puskak mozten dituzte, eta Iturriotzek zapatak egiten ditu. Del Riok eta Goñik Iruñeko Arrotxapea auzoan duten Zapatari denda eramaten dute. Baina azoketan ere asko ibiltzen dira, Madrilen, Katalunian eta Euskal Herrian gehienbat. "Bezeroari zapata ia etxeraino eraman behar zaio", esan du Iturriotzek. Hark argi du nolakoa izan behar duen zapata on batek. "Zapatak arnasa hartu, malgua izan eta iraun egin behar du". Iturriotzek, Del Riok eta Goñik egiten dute zapata ekoizteko prozesu osoa. Horrela, produktu berezia sortu eta gastuak gutxitu egiten dituzte.
Iturriotzen aitak, Legorretako paper fabrikan lan egiteaz gain, herrikoen zapatak konpontzen zituen. Aitaren tailerrean hasi zen Iturriotz zapatak konpontzen, asteburuetan diru apur bat izateko. Garaia heldutakoan, Gasteizera joan zen ikastera. Bertan, Irakasle eta Euskal Filologia ikasketak hasi zituen, baina ez zuen ez bata ez bestea bukatu. Ikasketetan zorte handirik izan ez zuenez, bizimodua aurrera ateratzeko Gasteizen bertan zapatak konpontzeko denda jarri zuen. Gero, bertako zapatagile bat erretiratu zenean, zapatak egiteko makineria saldu zion Iturriotzi. Zapatak egiten ere irakatsi zion, eta denda ireki zuen Errementari kalean: Zapatari.
Gasteizen txokoa egin bazuen ere, Iturriotz Iruñera joan zen 1993. urtean, emaztea bertakoa duelako. Iruñean, Karmele Del Riorekin batera sozietate bat egin zuen. Antsoleaga kalean, zapata denda jarri zuten. Del Riok larru puskak moztu, eta Iturriotzek zapatak bukatzen zituen. Gasteizen zegoenean, larru puskak eginak erosten zituen. Antsoleaga kaleko dendan, zapatak saltzeaz gain, konpondu ere egiten zituzten; gaur egun, ordea, ez. "Bertan zortzi bat urte eman genituen, baina lokala pixka bat txikia geratu zen, eta Arrotxapea auzoko Tomas de Burgi kalera joan ginen". Arrotxapean dute denda, gaur egun, Iturriotzek eta Del Riok. Baina zapata tailerra Erason dute. "Emazteak eta biok lursaila erosi genuen Erason, eta hara bizitzera joan ginen. Poliki-poliki, herrian bizi eta lan egiteko hautua egin dut", azaldu du Iturriotzek. Del Riok eta Jaione Goñik, larrua moztu, eta zatiak josten dituzte. Iturriotzek, berriz, zati horiek jaso, eta Erasora eramaten ditu. Larru zatiak moldean muntatzen ditu, kurrika batzuen laguntzaz. Muntatzean, zapatak josi eta itsatsi egiten ditu. Ondoren, prentsan jarri eta, bukatzeko, zapatak lizatu eta txukuntzen ditu.
Hiru produktu egiten dituzte: sandaliak, zapatak eta botak. Denda egunero irekitzen dute, goizez. Ostegun eta ostiraletan, arratsaldez ere irekia izaten dute Arrotxapeko denda. Baina mugitu beharra dute zapatak saltzeko. "Dendara ez da jende asko etortzen, horregatik joaten gara artisautza eta ganadu ferietara: Abadiñora sanblasetan, Donostiara San Tomas egunean, Urretxura santaluzitan eta Irurtzunera ganadu azoketara", azaldu du Iturriotzek. Euskal Herritik kanpo ere joaten dira. "Duela gutxi Madrilen egon gara, Biocultura ferian, eta datorren astean Kataluniara joango gara". Urtean sei aldiz joaten da Kataluniara Iturriotz, hango ferietara saltzera. "Oso gustura joaten naiz Kataluniara. Baditugu leku finko batzuk: Lleida, La Seu d'Urgell, Sant Boi de Llobregat, Molins de Rei eta Bartzelona. Euskaldunekin giro oso ona dute". Hala ere, bidaiatzea da bere lanetik gutxien gustatzen zaiona. "Gogorra da kargatu, deskargatu, muntatu, desmuntatu, eta abar. Kilometro piloa egin eta etxetik kanpo ematen diren egunak. Baina saltzeko hori egin behar da", dio Iturriotzek. Erason bertan ere saltzen dute, herriko jendeari batik bat. Baina noizbait azokaren batean hurbildutako norbait etxeraino etorri zaio egindako enkargu baten bila. "Behin, Gernikan egon ginen urriko azken astelehenean. Azpeitiko batek, botak ikusi, eta hurrengo egunean Erasora etorri zen erostera. Emaztearentzako ere enkargatu zituen beste batzuk. Iruñea baino hurbilago dute askok Eraso".
Krisia nabaritu dute Iturriotzek eta Del Riok. "Jendeari gehiago kostatzen zaio erostea. Pixka bat gehiago mugitu behar izan dugu, eta prezioak mantendu ditugu. Baina lortu dugu hiru soldata ateratzea", azaldu du Iturriotzek. Euren produktua, gainera, irauteko egina dago, ez da urte batetik bestera apurtzen. Horrek asko pozten du Iturriotz, zapata onak eta iraunkorrak egiteak.
Etorkizunean, zapatak egiten jarraituko du Iturriotzek. Baina badu beste proiekturen bat ere buruan: Larruaren Txokoa. Erason bertan egiten ari da borda bat eta hiru etxola, bioeraikuntza oinarri hartuta. "Larruaren Txokoa da proiektu bat eskoletako umeak etortzeko, haraneko lanbide tradizionalak eta larrua nola lantzen den ikasteko, baina hori datorren urtean izango da".
2013-12-062013-12-06Nafarroa
Tokiko administrazioa, arriskuan
Tokiko adminitrazioaren lege berriaren onartzea ia-ia oharkabean gertatu dela ematen du. Eztabaida izan zen Kongresuan, hainbat komunikabidetan ere agertu da, baina gure karriketan deus guti sumatu dugu horri buruz.
PPren asmoa aitzinera atera zen, Euskal Herriko bi alderdiren babesarekin: UPN eta EAJ. Bi alderdi horiek PPrekin adostasuna lortu zuten, euren hitzetan, euskal erakundeen berezitasunak aintzat hartzea lortu omen zutelako. Erakunde horiek Iruñeko gobernua eta Gipuzkoa, Bizkai eta Arabako aldundiak dira. Aldiz, tokiko erakundeak, udalak eta kontzejuak, galbidean edo murrizteko arriskuan jartzen ditu Hego Euskal Herriko eremu osoan, Estatuaren peko lurralde guzian bezala. Iruñeko eta Gasteizko gobernuek ziurtatzen dute euskal erakundeen berezitasunak babestea lortu dutela eta, beraz, Madrilgo legearen eragina mugatua dagoela. Baina bertze arlo batzuetan gertatzen ari dena ikusirik, zalantzan jartzekoa da ziurtapen hori.
Mintzo den horrek ez daki behar adina lege berri hontaz eta izan ditzakeen ondorioez, herritar gehienon moduan, pentsatzen dut. Baina datu batzuk adituta, tokiko erakundeen aurka izutzeko moduko eraldaketa izanen dela jakiteko adina badugu. 5.000 biztanletik beheitiko udalerrietan, ordezkaritza-sistema erabat alda daiteke, alkate eta zinegotzien kopuruak nabarmen gutituz, edo erakunde horiek desagerraraziz, adibidez, kontzejuak Araban eta Nafarroan. 20.000 biztanletik beheitiko eremuetan, oinarrizko zerbitzu publikoak bateratu (zentralizatu) eginen lirateke, mankomunitateetan, horiek zuzenean aldundien edo gobernu autonomikoaren esku geldi daitezkeelarik, eta, noski, pribatizatzeko arriskuan.
Ordezkaritza sistemari eta zerbitzuen kudeaketari buruz dakiguna hori da; aldiz, ez dakigu sistema aldatze horretan non geldituko diren herriek dituzten ondasunak, bereziki, lur komunalak.
Madriletik, aspaldi ohi duten moduan, gure herriak eta eskualdeak zuzenago kontrolatzeko asmoa darabilte, azken finean, herritarrengandik hurbilen diren erakundeen eskumenak murriztuz, botere osoa Estatuak zuzenean edo estatutik hurbilen diren erakundeetan zentralizatuz, horien esku metatuz.
Kanpotik eta, gehienetan, zuzenean Madriletik datorren eraso berri hau herritarrontzat aukera izan daitekeela ulertzen dut; aukera, bai, gure herrien antolakuntza aztertu, herritarrok behar eta nahi duguna hausnartu, eta hori lortzeko moduak asmatzeko aukera ezin hobea. Madriletik datozen astinduek iratzarrarazi ohi gaituzte, mugiarazten, eta, beraz, eraso berri bakoitza aukera da erabateko aldaketak mahai gainean jartzeko. Erronka hori hartuko al dugu?
2013-12-062013-12-06Nafarroa
“Irati irratia bezalako hedabideak behar dira”
Azken hilabeteetan buru-belarri aritu da Xabier Errea (Aurizberri, 1957) Irati irratiaren alde. Pozik dago hedabidea apurka egonkortzen ari delako, nahiz eta zailtasunak oraindik askotarikoak diren. Bihar, Garraldako jaia profitatu nahi du irratiko ba...
2013-12-062015-04-21Nafarroa
Zentsura politikoa
Piruxak Nafarroan: zentsurari buruzko ikerketa 1979-2009 ikerlan unibertsitarioa egin nuen Asmoz Fundazioaren bitartez. Erregimen frankistaren ondorengo zentsuraren fenomenoa aztertu nuen, Nafarroari lotutako kasuak bilduz. Hona hemen haren ondorio batzuk:
Nire ikuspuntutik, zentsura debekuaren formetan eratzen da gaur egungo lege eta ekinbide judizialen bidez. Euskal gatazkan, hirugarren mundurako planteamenduaz eginiko ZEN plan haren kontzeptuekin janzten da zentsura. Zona Especial Norte planak, oraindik ere indarrean. [...]
Kasuen artean, batzuk zakarrak eta gardenak dira, frankismoan gertatzen ziren bezalakoak [...]. Alfredo Jaime alkatearen garaiko kasuak, Maribel Beriain zinegotziarenak batera, UPNkoak biak, "heretikoen mailua" berau: VI. Euskaraz Komikiaren Lehiaketaren komiki zentsuratuak "eduki biolento, biluzgorri eta mezu sasi-politikoengatik", edota Mikel Urmenetaren artelana Autorretrete, besteak beste. Zentsura giroa zen hura, iritzi publikoa hartua zuela eta bere hartan segitzen zuela, laino sarriaz, lehen bezalatsu. Ez dugu ahaztu behar, adibidez, Rodolfo Martin Villa, Sindicato Vertical taldeari lotua, 1976tik 1979ra arte Gobernazioaren kartera izan zuena (UCD); frankismoaren dokumentazioa erretzeko agindua eman zuela leporatua izan dela zenbait alditan. [...]
Beste kasu batzuek era sofistikatuagoa dute: adibide gisa, Simonidesen Jamon de Gorrión komikia, Liburu bat egiten-Cómo se hace un libro erakusketa Ziudadelatik kendu zutenekoa, Joseba Sarrionandia idazle bizkaitarra agertzen zelako, edo Altaffaylla Fundazioaren Navarra 1936: de la esperanza al terror liburuarekin izandako arazoak eta abar.
Badira kasu dexente Nafarroan "errepresura kulturalari" loturikoak (J. A. de Blas argitaltzaileak sorturiko terminoa), eta dexentek badute lotura ez bakarrik kultura, politika edo erlijioarekin; sexualitate, abortu eta gisa horretako kontuekin ere badira.
Gai honen inguruan aditu handienetako bat denak, J. M. Torrealdaik, zentsura garaikidearen kasu nabarmenetako baten biktima berau, Egunkaria itxi baino lehen ziurtatzen zuen: "Hala ere, oso ezberdina da orain egon daitekeena, eta hemendik aurrera egongo dena, frankismoaren zentsurarekin. Orduan, aparatu bat zegoen, pentsamendua bideratzeko zuzenki destinatutako aparatu administratiboa. Egun, ez da horrelakorik". [...]
Hain zuzen ere, lehen bazegoen aparatu espezializatu bat (aunitzetan apez bat ere bat); eta egun, betearazpen-akzio bat elkarbanatua da aparatu polizial edo militar eta judizialaren artean, batzuetan, aparatu politikoak bultzatua. Egunkaria-ren kasua. Gizon grisaren txostena kapitain baten ofizio-agiriak ordezkatua, instrukzioko epaile bati zuzendua, nork "dena da ETA" aski ezagututako diskurtsoaren izenean egunkaria ixten duen.
Zentsura, Francoren garaian, politikoa ere bada. Bizitzaren eremu guztia hartzen duen heinean, ohiko ekinbide bat. Normalizatua bai herrian bai erregimenaren kontrako intelektualen artean; zeren beraien baitan pairatu zuten autozentsura delako hura, nahiz eta borrokalari zintzoak. Aginte zentsuratzaileak markatzen du politika arloan debekaturik zer dagoen: erregimenaren aurka mugitzen den guztia. Horrek guztiak alderaketa egitera eramaten du: alde batetik, ze erraz ixten dituzten komunikabideak 1979tik aitzina, eta, bestetik, statu quo-aren akolitoen konplatzentzia. [...]
Nik uste dut ez dakigula elkarri hitz egiten, ez ziguten irakatsi, eta ikasi duguna justu kontrakoa da. Katalan izaeratik gutxi dugu, bai bikingoena. Eta espainarrak ere bai. Zeren, autokritikaz eta desikasteko xedeaz ari garela, ulertu behar da, izan ere, zentsura botere instituzionalizatuetatik datorren ekinbide penagarria dela, baina ez da soilik haien esklusitibitatearena, kontraboterea egin duena hark eramana edo tentatua noizbait izan da. Zentsurak paranoia kutsakorra badakar.[...]
Boterearen ekinbide ez-etikoak informazioaren kontrolean du oinarri. Horregatik, Gara eta BERRIA egunkariak ez daude Nafarroako liburutegietan; Iruñeko alkateak ez ditu gogoko CANi buruzko dokumentalak, eta Ateak Ireki itxi dute betiko diskurtso bereziaren bidez. Beharbada, Nafarroan Ateak Ireki izan liteke UPNk duen informazioa kontrolatzeko sistema bere lekutik kanpo utz dezaketen hedabide horietako bat.
Iritzi askatasuna denon eskura izan beharko lukeen eskubidea da, eta erabatekoa izan beharko luke muga inposatutakoen gainetik. Inor ez da horren ordezkoa eta jabe ofiziala, bestearen izenean inork ez baitu norbanakoaren askatasuna ordezkatu behar, eta, aldi berean, denon erantzukizuna da bestearen askatasuna defenditzea. Hitz egin dezagun inor baztertu gabe, hitza isilarazi gabe. Botereen banaketa benetan existitzen bada, bada garaia militarrak politikariari ez agintzeko. Bada gatazkaren amaieraren garaia. Zentsura gehiagorik ez.