nafarroan langabezian diren pertsonakBehera egin du langabeziak Nafarroan. Otsailean baino 622 lagun gutxiago daude enplegu zerbitzuko zerrendan: 48.427, guztira. 2014ko martxoan baino 3.246 langabe gutxiago dira aurtengoak (-%7,62).
Nafarroa
2015-04-102015-04-23Nafarroa
‘Moderna’ zahar gelditu da
Nafarroako establishment-aren iragarpenak bete izan balira, 2015ean inoizko langabezia tasarik baxuena izanen luke herrialdeak, Nafarroa Europako Batasuneko 30 eskualdeen artean aberatsenetako bat izanen litzateke barne produktu gordinari dagokionez (BPG), eta aurrera urrats itzelak emanak izanen lituzke garapen iraunkor, produktibitate eta bizi-kalitatearen gisako eremu estrategikoetan. Moderna planean aurreikusitakoa bete izan balitz, oso bestelakoa zatekeen Nafarroa. Baina Moderna plana ez da bete. Inondik ere ez. Aitzinera egin beharrean, atzera egin du herrialdeak hainbat alorretan, eta garapenaren aitzakiarekin argazkia atera nahi izan zutenek muturreko galanta jaso dute, errealitate gordinaren kontra.
Izan ere, Nafarroa idilikoa marraztu zuten gobernuak, PSNk, CEN Nafarroako Enpresaburuen Elkargoak, UGTk, CCOOk, Nafarroako Unibertsitate Publikoak eta Opus Deiren unibertsitateak. Idilikoa, bederen, enpresaburu eta ekintzaileentzat. 2010ean idatzi eta 2011ko martxoaren 10ean aurkeztu zuten Moderna plana, krisialdi ekonomiko betean. Egun hartan, Miguel Sanz presidenteak esan zuen "Nafarroaren etorkizunean sinesten duten guztiek" babestu zutela egitasmoa. Etorkizun horrek, ordea, gainezka egin die berehala, eta aurreikuspen guztiak hankaz gora jarri ditu. Moderno izateko jaio zen plana zahar gelditu da, lau urteren buruan.
Agintarien aurreikuspenik eza agerian utzi duen faktorerik nabarmenena langabezia izan da: Moderna planaren sinatzaileek konpromisoa hartu zuten 77.000 lanpostu sortzeko 2030. urtera bitartean. Horren arabera, 298.000 pertsonak eduki beharko lukete lanpostu bat 2015 urtea amaitzerako, baina, egiazki, 264.300 besterik ez dira gaur egun; hau da, aurreikusitakoa baino 33.700 gutxiago. Enplegua sortu ez; kontrara, suntsitu egin da azken bost urteotan: Moderna plana sinatu zenean, 45.866 pertsona zeuden langabezian Nafarroan. Gaur, 48.427 dira. Beraz, egunean 100 bat enplegu sortu beharko lirateke urte bukaerara arte, Nafarroako Gobernuak 2015erako ezarri zituen helburuak betetzeko.
Enpleguaren esparruan, enpresa handiak erakartzea izan zen planaren beste helburuetako bat, baina horretan ere porrot egin du UPNren gobernuak: 2009an, Nafarroako enpresen %1,30ek zituzten 50 langile baino gehiago; 2015erako, kopuru hori handitzea eta %1,60ra iristea aurreikusten zen, baina, gaur egun, Nafarroako enpresa handiek ozta-ozta gainditzen dute %1eko langa.
Aberastasunean ere, atzera
Europara begira eginak ziren Moderna egitasmoan zehaztutako helburu handinahiak, Europako Batasuneko eskualde aurreratuenekin lehiatzeko xedez, baina horrek konparazio gehiago eragin ditu. Eta ez dute Nafarroako Gobernua toki onean utzi.
Hala, herritarreko BPGa aintzat hartuta, Europako Batasuneko hogei eskualderik aberatsenetako bat izateko helburua ezarri zuten sinatzaileek 2015erako. Hitzarmena aurkeztu zenean, 32. postuan zegoen Nafarroa, baina gora egin beharrean, zerrendako 48. postura jausi da. Zenbaki absolutuetan adierazita, herritarreko BPGa 29.487 eurorena dela dio Espainiako Estatistika Institutuak; Moderna planak iragarritako 34.000 euroetatik oso urrun. Gauzak horrela, Nafarroako ekonomiak %21 hazi beharko luke egun batetik bestera, iragarpen baikor horiek bete ahal izateko.
Bestalde, berrikuntzaren alorrean ere, Europako herrialde garatuenen pare egotera heldu nahi zuten gobernuak, sindikatuek, patronalak eta unibertsitateek, eta haiek uste baino kaskarragoak izan dira emaitzak: I+G+B Ikerketan, Garapenean eta Berrikuntzan eginiko inbertsioak %2,2koa izan beharko luke aurten, baina, gaur-gaurkoz, ez da %1,8ra iristen —duela lau urte baino gutxiago—. Sinatutako patenteen kopuruak ere behera egin du nabarmen 2011tik gaurdaino. Horrek guztiak argi adierazten du Moderna planaren ardatz nagusietakoa eta etorkizuneko garapen ekonomikoaren oinarri izan beharko lukeen I+G+B sektorea hazi ez, makaldu egin dela gobernuaren egitasmoa indarrean jarri zenetik.
Moderna planak orain arte jasotako kritikak, alta, ez dira mugatzen adierazle makroekonomikoetara eta lorpenetara. Ituna sinatu zen egunean bertan, hainbat sindikatuk eta eragile sozialek elkarretaratzea egin zuten Baluarte auditoriumaren kanpoaldean, planaren izaera "neoliberala eta atzerakoia" salatzeko.
"Plan berri honek kapitalismo basatira eta zerbitzuen pribatizaziora bultzatzen gaitu. Langileak betiereko krisialdira eta behin-behinekotasunera kondenatzen dituen eredu batean oinarrituta dago", adierazi zuen Iruñerriko Langabeen Plataformak, aurkezpenaren egunean kaleratutako ohar batean.
Diru publikoa, klub pribatua
Planaren kudeaketa ere kritikatu dute ELA eta LAB sindikatuek. Izan ere, egitasmoaren inbertsioak eta funtzionamendu egokia ikuskatzeaz arduratzen den erakundea ez da Nafarroako Gobernua, Moderna fundazioa baizik, itunaren sinatzaileek osatutako taldea.
LABeko ordezkarien arabera, "gobernuaren egitekoak eta politika publikoak de facto pribatizatzea da" fundazioaren sorrera bera. "Politikariek, enpresaburuek eta sindikalista otzanek osatutako klub batek arpilatu ditu erakunde publikoek kudeatu beharreko diruak", azaldu dute.
Bere garaian, ELAk ere "nardagarritzat" jo zuen Moderna planaren sorrera, "batez ere, milaka nafar langabezian daudela jakinda". Sindikatu horretako ordezkarien irudiko, "botere politikotik at dagoen egitura paralelo bat" da Moderna fundazioa, eta helburu garbi bat dauka: "Guztion dirua kudeatu nahi dute planaren sinatzaileek, kontrol publikoak saihesteko eta, pixkanaka-pixkanaka, zerbitzu publikoak pribatizatzeko".
Sindikatu abertzaleek eta langabeen plataformak "patronalaren bide orri" gisa definitu dute Moderna plana. Hala azaldu du LABek: "Euren irabaziak bermatu nahi dituzte nafar enpresaburu handiek, langileon bizkarretik bada ere. Ikuspegi horrekin bultzatu dituzte osasunaren pribatizazioa, higiezinen espekulazioa eta AHTaren gisako azpiegitura jasangaitzak".
2015-04-102015-04-21Nafarroa
‘Paparazziak’, euskal hitzen bila
Martxan da, bigarren urtez, Euskara Merkataritzara egitasmoan parte hartzen duten hamar udalek eta Karrikiri Euskaldunen Elkarteak antolatutako Euskal Paparazziak argazki lehiaketa. Iruñerriko eta Gareseko saltokietan euskarak duen presentzia argazkien bidez ikusaraztea du helburu. Apirilaren 26a bitarte aurkeztu ahalko dira argazkiak, WhatsApp edo Telegram aplikazioen bidez lanak 605 75 40 17 zenbakira bidalita. Euskara eta merkataritza ondoen irudikatzen dituen argazkiak 500 euroko bonoa jasoko du.
2015-04-102015-04-23Laguntzaileak, Nafarroa
77
LANPOSTUAK, MILAKOTANModerna planaren sustatzaileek 2010ean iragarri zuten 77.000 lanpostu sortuko zituztela, baina, ituna indarrean jarri zenetik, langabeziaren tasak kontrako norabidea hartu du: 45.866 langabe zeuden plana sinatu zenean. Gaur egun, ...
2015-04-032015-04-03Nafarroa
Hiru pertsona hil dira Nafarroan lan istripuz urtea hasi zenetik
Hiru hilabete, beste horrenbeste heriotza. 2015. urtea hasi zenetik, hiru behargin hil dira Nafarroan, lan istripuz, LAB sindikatuak salatu duenez. Azkena, iragan larunbatean, martxoaren 28an, Noaingo Gescrap enpresan: hainbat behargin lanerako makine...
2015-04-032015-04-03Nafarroa
Jazz doinuak eraldatutako film ezagunen musika
Filmetara egingo dute salto, ostegunean, pianoaren hotsak eta Nerea Erbiti eta Teresa Zabalzaren ahotsek; Far Westean girotutako western pelikuletatik hasita, komedia eta thriller beldurgarrienetara. Film ezagunen musika hartu, eta jazz doinuez lagunduta eraldatuko dute, inspirazioari ateak irekiz. Jazz estiloan sona handiko musikariak dira bi iruindarrak: mezzo-sopranoa da Nerea Erbiti; Teresa Zabalza, berriz, abeslaria eta piano jotzailea. Iruñeko Tres Reyes hoteleko Ingles tabernan eskainiko dute Jazz eta zinema emanaldia, 19:30ean. Saiorako sarrera doakoa da.
2015-04-032015-04-21Nafarroa
2.500 kilometro
Pausorik pauso beti bidea eginez, geroa irabaziko genuela ikasi genuen Lizarran, duela orain hogeita bortz urte; ttipi-ttapa, ttipi-ttapa, korrika ere hogeita hamabortz urte daramatzagu; eta aurtengo Nafarroa Oinez-en lema Hamabortz, ama bat izanen da...
2015-04-032015-04-03Nafarroa
“Denetarik dugu, dantzetan oso aberatsa baita Nafarroa”
Ortzadar elkarteak 40 urte daramatza dantza tradizionala ikertzen eta sustatzen. 2005ean, Nafarroako Kultur Ondarearen Legea onartu zenean, lan horri testuinguru berria emateko aukera ikusi zuten. Hala abiatu zen Nafarroako Dantza Tradizionalaren Inbentarioa, atlasa ere badakarrena. Besteak beste, Karlos Irujo (Iruñea, 1960) ibili da inbentarioa osatzeko jardunean.
2005ean abiatu zen proiektua, kultur ondarearen legea onartu zenean, baina zuek hamarkada luzeak daramatzazue dantzaren inguruan lanean, ezta?
Momentu jakin batzuetan, gauza ezberdinak elkartu eta berriak sortzen dira. Guk, berez, 40 urte daramatzagu esparru honetan lanean. 2005ean kultur ondarearen legea onartu zuten, eta guk, ostean, bi txosten etnografiko egin genituen; batetik, Ituren, Zubieta eta Lantzeko inauteriak, eta, bestetik, Erronkariko hiru behien zerga kultur ondare gisa har zitzaten. Hortik abiatu genuen egitasmoa. Esku artean zehazki zer dugun jakin behar dugu, eta hortik aurrera, aitortza zerk merezi duen erabaki, edo babes neurriak zehaztu. Hortik abiatu ginen, eta gurera ekarri genuen legeak zioena. Pentsatu genuen diagnostiko bat egin behar genuela, dantzak gurean nola dauden eta denboran nola garatzen diren aztertzeko. Eta horrekin hasteko tresna bat behar genuen. Inbentarioa da tresna hori. Alegia, diagnostikatzea zeintzuk diren Nafarroan ditugun dantzak. Hor daude, besteak beste, dantza berriak, zaharrak, berreskuratuak, birsortuak... Mota askotako dantzak topatu ditugu bidean.
Argitu behar da inbentarioa eta atlasa bi gauza ezberdin direla.
Bai, ez dira gauza bera. Inbentarioa dantzen zerrenda da, zer dagoen identifikatzea. Atlasean, ordea, dantza bakoitzari dagokion fitxa dago. Horren barruan, dantzari buruzko azalpenak aurki daitezke, ezaugarri nagusiak azalduz. Eta horrekin batera, partiturak, bideoak, audioak eta halakoak ere izango dira. Hori ere zabaldu ahalko litzateke. Hain zuzen ere, hori da gure asmoa, jendearekin batera osatzea fitxa horiek.
Egitasmo zabalago baten parte da hau guztia. Nafarroako Dantza Tradizionalaren Behatokiaren parte, hain zuzen ere.
Behatokian jarraipen bat egingo dugu, tradizioa eta dantza nola dagoen aztertzeko. Leku batzuetan helduek egiten dituzte dantzak, beste batzuetan galtzear daude, eta beste leku batzuetan oso osasuntsu daude. Egoera ezberdinak dira. Beraz, behatokiaren funtzioa da diagnostiko hori noizbehinka eguneratzea.
Eta abian da jada egitasmo hori?
Bai, martxan dago. Aurten, jada, hainbat tokitan egon gara, gauzak filmatzen eta halako diagnostiko bat egiten. Noski, gure baliabideak murritzak dira, gu amateurrak baikara eta denbora librean egiten baititugu gauza horiek. Saiatzen gara proiektua leku bakoitzean azaltzen —Leitzan eta Cortesen egon gara, besteak beste—, gure proiektua auzolanaren gisara ikusten dugulako, eta denon artean egin nahi dugulako. Adibidez, orain Aranoko dantzei buruzko fitxa egiten ari gara. Gero haiengana joango gara, eta haiek esango digute zer sartu eta zer ez, bi aldeen arteko elkarlana izan dadin. Izan ere, haien dantzak dira, eta haiek ezagutzen dituzte. Guk sinesten dugu halako proiektu parte hartzaileetan.
Testigantzak oso garrantzitsuak izango dira lan horretan...
Bai, eta gustatuko litzaidake hori azpimarratzea. Tokian tokiko aldizkarietan agertu nahi dugu, jendearengana hurbildu nahi dugulako. Herrietako jendeak badaki zer dantzatzen den herrietan; edo nork dantzatzen duen oso ongi jota edo porrusalda. Testigantza horiek oso garrantzitsuak dira era honetako proiektuetan.
Zer motatako dantzak dauzkagu Nafarroan?
Denetarik. Nafarroa oso aberatsa da dantzetan. Euskal Herria, dantzei dagokionez, hemen bildu daiteke. Gipuzkoan eta Bizkaian bezala, ezpata dantzak ditugu. Ez dira berdinak, baina ezpata dantzak dira. Bestalde, batez ere ingurutxoak ditugu, guk dantza sozialak deitzen ditugunak: jotak, porrusaldak eta halakoak. Horrez gainera: makil dantzak, arku dantzak, zinta dantzak... denetarik daukagu.
Eta nafarrok ezagutzen al ditugu gure dantzak?
Topikoetan eta tipikoetan geratzen gara. Jota ezagutzen dugu, eta dantzatzen da, nahiz eta geroz eta gutxiago dantzatu... Badira dantza ezagunak. Nork ez ditu ezagutzen Otsagabiko edo Lesakako dantzariak? Eta Lantzeko zortzikoa? Baina badira beste asko galtzeko bidean daudenak, eta ezagunak ez direnak.
Eta dantzatzen ditugu?
Badago dantzarako ohitura, baina galtzen ari da. Guk oso erraz sartu izan ditugu polkak, mazurkak edo garai bateko modazko dantzak. Baina oraindik ez gara ausartzen, adibidez, dantza sueltoa sartzera. Dantza suelto modernoa nahi dut esan: rocka, popa eta holakoak. Guk ez ditugu horiek sartu izan, ez garelako ausartu. Eztabaida hori ematen ari da. Nik gogoan dut gure garaian diskotekan dantzaldia beti bukatzen zela jota batekin. Gauza horiek gero eta gutxiago ikusten dira.
Tradizioak, izan ere, eraldatu beharra du, bizirik iraun nahi badu.
Etengabe aldatzen eta birsortzen da tradizioa. Horregatik, guk hasieratik hautua egin genuen tradizioa birsortzeko borondatea daukaten adierazpen berriak inbentarioan sartzeko. Adibidez, Iruñeko ezpata dantza, Duguna taldeak egiten duena, edo Iruñeko kauteroen dantza. Ez dira emanaldi gisara egiten, folklorean sartzeko baizik.
2015-04-032015-04-03Nafarroa
9
Iruñea-Logroño autobia bukatzeko denbora, urtetan
Orain dela bederatzi urte zabaldu zuten Iruñea eta Logroño (Espainia) lotzen dituen A-12 autobia, baina bukatu gabe zegoen. Mariano Rajoy Espainiako presidenteak inauguratu du Logroñoko lotunea, bozen bezperan. Ehun milioi euroren kostua izan du 6,5 kilometroko zatiak.