Jai eremuetako sexu erasoak salatzeko telefonoa du Gora Iruñea plataformak. Hain justu, eragile horrek jai herrikoi, euskaldun, parte hartzaile eta parekideen alde lan egiten du. Arrazoi horregatik, Iruñeko Udalak bat egin du Eraso sexistarik gabeko jaien alde kanpainarekin. 699-68 76 87 telefono zenbakia 24 orduz egoten da piztuta. Sexu erasoren bat jasan edo ikusi dutenek soilik deitu dezakete telefono zenbaki horretara. Deia jasotzeko arduradunak erasoa jasan duenaren datuak bilduko ditu. Miren Aristu Gora Iruñea plataformako kideak jakinarazi duenez, beharrezkoa den kasuetan, sexu erasoa jasan dutenei polizia etxera laguntzeko prest daude.

Igandetik aurrera, zuria eta gorria izango dira nagusi Lesakan. Ofizialki, 12:00etan hasiko dira jaiak, txupinazoarekin batera. Hala ere, txozna batzordeak eta tabernariek antolatutako jai egitarauari esker, jai giroa gaurtik aurrera nagusituko da. Hain zuzen ere, asteburuan espero dute bisitari gehien. Igandetik aurrera, Lesakakoen txanda izango da.

Lesakako Kultur eta Turismo teknikaria da Belen Mutuberria. Azken egunak ero xamarrak izaten ari direla aitortu du, lanez gainezka baitabil. Izan ere, sanferminak hastear daude. Otsailean hasi ziren biltzen Jai Batzordeko kideak, egitaraua diseinatzeko. Mutuberriak azaldu duenez, herritarren parte hartzeari ematen diote batez ere garrantzia. Gaineratu duenez, lesakarrek asko parte hartzen dute beren jaietan, "eta horrek egiten ditu horren erakargarri".

Aurten San Fermin egunaren bezpera igandea denez, asteburua profitatu nahi izan dute Txosna Batzordeak eta herriko tabernariek. Horregatik, hamaika ekitaldi izango dira txupinazoaren aurretik -igandean izango da, 12:00etan—. Mutuberriak argi du asteburuan batez ere kanpotik joango dela jendea. "Igandetik aurrera, kanpotar gutxiago izango da", argitu du.

Izan ere, ohikoa da Lesakako jaietara joaten direnak asteburu pasa joatea. Herrian dauden zelaietan jartzen dituzte kanpin dendak. Mutuberriak azaldu duenez, zelai horiek berez ez dira kanpinentzat bereziki prestatzen. Hala ere, urtetik urtera ohitura zabaltzen ari dela jakinarazi du. Horren eraginez, herrian nahiko nahaste izaten da, batez ere, kanpinetan lo egiten dutenentzat ez dagoelako ez komunik ezta dutxarik ere.

Gaur, 18:00etan irekiko dituzte txosnak. Gauean, Sarkor eta Gose taldeen kontzertua izango da. Bihar, berriz, 17:30ean, Trikiti Txapelketa izango da, plazan. 23:30ean, Dolce&Tangana eta Revolutionary Brothers taldeen emanaldia izango da.

Igandean hasiko dira ofizialki jaiak. 12:00etan, plazan txupinazoa izango da. Mutuberriak jakinarazi duenez, askorentzat ekitaldi "maitatuenetakoa" izaten da. Aurten, Rafael Eneterreagak botako du txupinazoa, Lesakako kultur bilketan egindako lanagatik. Arratsaldean, dantza emanaldia izango da pilotalekuan. 20:00etan, Erraldoien eta Buru Handien konpartsa ibiliko da herriko kaleetan, danborradarekin batera. Gauean, Aske, Urban 13 eta Kalera taldeen kontzertua izango da, txosnetan.

Egun handia, astelehena, San Fermin eguna izango da. Ezpata dantzariek, eguerdi aldera, Zubigainekoa deituriko dantza dantzatuko dute Onin ibaiaren bi aldeetan. Arratsaldean, berriz dantzatuko dute, baina neskekin. Gauean, Trakets taldeak joko du.

Asteartea peñen eguna izango da; asteazkena, haur eta gazteen eguna, eta osteguna, berriz, bikoteen eguna. Mutuberriak jakinarazi duenez, aurten 58.000 euro eman dituzte sanferminetako egitaraua osatzeko. Azken urteen zenbateko bertsua.

Bi egun eta ordu gutxi batzuk baino ez dira falta sanferminak hasteko. Udaletxetik jaurtitako suziriak iragarriko du jaien hasiera. Suziria lehertzearekin batera, Nafarroako hiriburuan bederatzi egunez jaia nagusituko da. Batzuek jaiez gozatzeko aukera izango dute; beste batzuek, aldiz, lan egin beharko dute. Hala ere, bada lana eta jaia uztartzen saiatuko denik ere, sanferminek horretarako aukera ere ematen baitute.

Ez da hori Julen Lezaunen kasua izango. Euskal Ikasketak egiten ari da Gasteizen. Ikasturtea amaituta, udarako diru apur bat irabazteko asmoz, Nabarreria plazako okindegi batean ariko da lanean sanferminetan. Egunero-egunero arituko da beharrean, eta ez du ia jaiez gozatzeko paradarik izango. "Sanferminak izugarri maite ditut, baina aurten Nabarreriako okindegitik ikusi beharko ditut". Gainera, bederatzi egunez, gogor lan egin beharko du. Izan ere, 05:00etarako okindegian egon beharko du. Hala ere, arratsalderen batean kuadrillakoekin gelditzeko asmoa du, tarte batez bada ere jaietan murgiltzeko xedez.

Irune Tubia mediku iruindarrak, halabeharrez, lana egin beharko du hainbat egunez. Duela gutxi hasi zen Izabako osasun etxean lanean, mediku modura. Bost egunez ariko da beharrean, eta gainontzekoetan sanferminez gozatzeko parada izango du. Aitortu duenez, ohituta dago sanferminetan lan egiten. Azken lau urteotan Nafarroako Ospitale Gunean aritu da lanean. Pirinioetako medikua izateak bere alde onak ere badituela aitortu du: "Lan egin behar dudan egunetan Izaban egonen naiz, eta, beraz, ez dut horrenbeste sufritu beharko". Hala ere, Tubiak aitortu duenez, ahalko balu sanferminetan oporrak izatea gustatuko litzaioke.

Bada oporrak hartzeko aukera izaten duenik ere. Hain justu, Itzi Gartzes Muthiko Alaiak peñako kideak ia astebete darama oporretan. "Peñakideok beste modu batera gozatzen ditugu sanferminak; urte osoa jaiak iritsi zain egoten gara". Berarentzat zein jaiegun den gustukoena galdetuta, kosta egin zaio baten alde egitea. Jakinarazi duenez, egun guztiek dute zerbait berezia. Hala ere, Tubiarentzat bezala, uztailaren 6a izaten da gehien atsegin duen egunetako bat: "6an ateratzen da jende gehien, eta horregatik gustatzen zait". Dena den, San Fermin eguna ere gorriz inguratzen du Gartzesek. Izan ere, orduan izaten da jaietako lehenengo zezenketa. "Zezenketetako giroa ikaragarria da; izugarri gustura joaten naiz zezen plazara", adierazi du Muthiko Alaiak peñako kideak.

Lehen ez bezala, egun, zezenketak izaten diren orduan, ekitaldi andana izaten da Iruñean. Gainera, gero eta gehiago dira zezenketetara ez joatea erabakitzen dutenak. Ia zezen plaza erdia, eguzkitan dagoena, peñakideek betetzen dute. Joera aldaketarik antzeman ote duten galdetuta, Gartzesek zalantzak ditu. Adierazi duenez, duela urte batzuk zezenketarako abonamenduak zozketatu egin behar izaten zituzten, eskaria eskaintza baino handiagoa zelako. "Orain, aldiz, eskariari ongi erantzuteko moduan izaten gara". Egoera aldaketaren arrazoiak askotarikoak izan daitezkeela uste du. Hala ere, Gartzesek egoera ekonomikoarekin lotu du batez ere zezenketako abonamenduen eskari jaitsiera.

Gauzen gordailu

Sanferminetan inoiz baino lehenago irekitzen du Marcela Abarzuzak Santo Domingoko aldapan duen paper denda. Entzierroa korritzen dutenek euren giltza eta sakelakoak Abarzuzari uzten dizkiote dendan, entzierroa amaitu artean gorde ditzan. "Gurean uzten dituzte, korrika ari direla galtzeko arriskua dutelako", argitu du egunkari saltzaileak. Korrikalari gehienak sanferminetan soilik ikusten dituen arren, eurekin oso harreman estua izaten duela azaldu du. Izan ere, asko urduri izaten dira, eta haiek ulertzen saiatzen da.

Gainera, korrikalariek San Fermin santuari entzierroa baino lehen abesteko baliatzen duten egunkariak saltzeko, ohi baino lehenago irekitzen dute denda; 05:30erako atea irekia izaten dute, egunkariak saltzeko prest. Normalean, atearen parean mahaitxo bat jartzen dute, salmenta azkartzeko. Izan ere, ordu horretan, jende gehiena parrandan eta edanda egoten da, eta modu horretan saihesten dituzte "arazoak".

Lanak jaiez gozatzeko aukera gutxi uzten dio Abarzuzari. "Guk gure modura gozatzen dugu; goizero, txistulariak edo peñak pasatzen dira gure denda paretik". Aitortu du ez duela izaten lagunekin edota senideekin jai giroan tarte bat igarotzeko modurik; dena den, argitu du ez duela horren faltarik sumatzen.

Kike Diez de Ulzurrun kazetariak ez du entzierrorik korritzen, eta ez ditu sakelakoa eta diru zorroa dendan uzten, baina sanferminak maite ditu. "Garai batean jaiak gehiago gozatzen nituen gauez; orain, aldiz, egun argiz nahiago izaten ditut". Gazteagoa zenean, egunero ateratzen zen. Askok parrandazale fama ere jarri izan diote. Hala ere, azkenaldian, sanferminetako egun batzuk hautatzen ditu jaiez gozatzeko.

Berarentzat egunik maitatuenak zein diren galdetuta, txupinazoa, San Fermin eguna eta Zaldiko Maldiko elkarteko bazkaria egiten duten eguna aipatu ditu. Izan ere, Iruñeko Alde Zaharreko elkarteko kidea da. Uztailaren 9an egingo dute bazkaria, eta Diez de Ulzurrun han izango da.

Duela lau urtekoak ez bezala, igandean hasiko diren jaiak "lasaiak" izango direla jakinarazi du. "Lasaitu ederra hartu nuen Espainiako selekzioa Munduko Futbol Kopatik kanpo gelditu zenean; ez dugu pantaila erraldoirik izango Gazteluko plazan", dio, irri artean. Dioenez, Hego Afrikako Munduko Kopa "gogaikarria" egin zitzaion, Gazteluko plazan partidak ikusten zituzten jarraitzaileak eta haien ospakizunak zirela eta.

Aita denetik, jaien izaera ere aldatu da Kike Diez de Ulzurrunentzat. Bi seme-alaba ditu, 16 eta 12 urtekoak, hurrenez hurren. Txikiena sanferminetan kanpoan izango den arren, zaharrena Iruñean izango da, eta adin "zailean" dagoela aitortu du. Izan ere, gauza askotarako adin txikia du.

Gainera, jaiei izkin egitea ez da batere erraza Diez de Ulzurrunentzat, Labriteko aldapan bizi delako. Dena den, zortea duela jakinarazi du. Logelako leihoek Tejeria kalera ematen dute, eta astez lo egiteko arazorik ez dutela izaten dio, "mugimendu gutxiago izaten delako". Iaz, esaterako, ez zuten arazorik izan.

Inma Errea itzultzaileak ez du bere burua sanfermin zale izendatzen. Iruñeko Udalean lan egiten du, eta, beraz, datozen bederatzi egunetan oporrak izango ditu. Duela urte batzuk ETBn aritzen zenean, lan egitea tokatzen zitzaion. "Iruñeko Udaleko langileok egunero minutu batzuk lehenago sartzen gara lanera, sanferminetan oporrak izateko", jakinarazi du Erreak. Aurten, jaietan adiskideekin hamaiketakoa egitekotan da. Ahal duenetan, asteburua Iruñetik kanpo igarotzen saiatzen da. Aurten, ikastaro bat egingo du. "Aspaldiko partez, UEU Udako Euskal Unibertsitateak antolatzen dituen udako ikastaroetan izango naiz, Baionan", ohartarazi du. Izan ere, sanferminetan denerako aukera izaten dela argitu du.

Auzolana eta konpromisoa dira Gora Iruñearen funtsa. Jai herrikoiak aldarrikatu eta gauzatzeko lana gogor egiten dute urte osoan. Euren zeregina ez da sanferminetara soilik mugatzen. 2006an sortu zen ofizialki Gora Iruñea plataforma. Nafarroako hiriburuko kultur eta gizarte eragile andana biltzen dira plataforma horretan: peñen ordezkariak, auzoetako jai batzordeak, erraldoi eta dantza taldeak... Iruñeko kultur ekintza herrikoiak sustatzea dute xede. Iragan urtean, lehenengoz jai gune bat lortu zuten sanferminetan eta aurten esperientzia errepikatu ahal izango dute, Arrotxapeko Runa parkean.

Iruñeko Udalak sanferminetan hiriko benetako errealitatea ezkutatzen duela uste du Xabier Gartzia Gora Iruñea plataformako bozeramaileak. Azken urteetan, jaiek hartu duten norabidearekin ez datoz bat. Dioenez, sanferminak kanpora begira egindako jaiak dira. Gainera, sarritan jaien irudi herrikoi faltsua helarazten dela ere jakinarazi du. Egoera horri erantzuteko sortu zen hain justu Gora Iruñea 2006an. Helburua argia zuten: "Iruñeko herri egutegia indartzea, koordinatzea eta sustatzea".

1999. urtean Yolanda Barcinak Iruñeko alkatetzara iristearekin batera, jai herrikoien aurkako oztopoak eta isunak areagotu zirela ohartarazi du Gartziak. Traba horiek gainditzeko kultur eta gizarte eragileek bat egiteko beharra atzeman zuten. "Auzoetako jai batzorde guztiek eraso bera jasotzen zituztenez, plataforma bat sortzeko beharra ikusi genuen. Gainera, argi genuen udalaren trabei aurre egiteko plataforma soil bat ez genuela izan nahi", azaldu du Gartziak.

Jai herrikoiak dira Gora Iruñearen muina. Iragan urtean, ia ezustean, jai gunea izatea lortu zuten sanferminetan. Gartziak 2013ko uztailaren lehen egunak "ero xamarrak" izan zirela onartu du. Hala ere, iaz udalak emandako jai guneak aurrekari bat badu. 2009ko sanferminetan, Santa Ana plazan txoko bat izan zuen Gora Iruñea taldeak. Hala ere, eszenatoki "txiki" eta taberna bat jartzeko aukera besterik ez zuten izan. Besteak beste, zezenketen orduan ekitaldiak antolatu zituzten, zezenketez gaindi beste egitarau bat posible zela frogatzeko. Dena den, Santa Anako eskaintza oso "mugatua" zela onartu du Gartziak. Izan ere, gauerdia baina lehen amaitu behar izaten zituzten ekitaldi guztiak. "Eguneko kontua zen, astean zehar bakarrik eskaini ahal izan genuen gure egitaraua, baimenak soilik hori baimentzen zuelako", azaldu du Gartziak.

Hurrengo urtean, 2010ean, Gora Iruñeak ez zuen gunerik izan. Beste behin, udalak euren eskaintza debekatu egin zituen. "Beti ibili gara debekuen mende, sarritan nekagarria ere izan da. Hala ere, argi izan dugu Gora Iruñea bezalako plataformak beharrezkoa zela", onartu du Gartziak.

Iruñeko jai batzorde ezberdinak saretzeko Gora Iruñea plataformak egindako lana goraipatu du Leticia Molina Alde Zaharreko Jai Batzordeko kideak: "Jai batzorde ezberdinen arteko elkarlana sustatu ahal izan da Gora Iruñearen bidez, eta hori izugarri garrantzitsua da". Urte sasoiaren arabera, bi astean behin edota astero biltzen dira. Argitu duenez, gabonen bezperan, astero biltzen dira Olentzeroren kalejira eta Pirritx, Porrotx eta Marimototsek urtero Anaitasunan eskaini ohi duten ikuskizuna antolatzeko.

Hamabi urte txosnarik gabe

Gizarte eragile eta alderdi politikoen txosnak duela hamabi urte debekatu zituen Iruñeko Udalak. Gartziak dioenez, txosna horietan ezker abertzalearekin lotutako tabernak izaten ziren arren, beste hainbat ildo politikotako alderdiek ere izaten zuten bere tokia. Hala ere, Gora Iruñeak aurten bigarrenez Runa parkean izango duen guneak txosnekin zerikusi "gutxi" duela irizten dio Gartziak. "Guk gune bat baino zerbait gehiago eskaintzen dugu. Egitarau erakargarria, osatua euskalduna eta herrikoia eskaintzen dugu Gora Iruñearen gunean", dio Gartziak. Urte luzez egun Iruñeko autobus geltoki berriaren inguruan egoten ziren lehen txosnak. Egia da orduan ere ekitaldi batzuk antolatzen zirela, baina ez dute zerikusirik Runa parkeko eskaintzarekin.

Hala ere, Gartziaren irudiko, txosnek egindako ibilbidea oso garrantzitsua izan da jai ereduaren inguruan hausnartzeko. "Txosnak proiektu edo ideia politiko batzuk finantzatzeko erabiltzen ziren. Guk , aldiz, ez dugu inolako irabazi asmorik", argitu du. Gora Iruñea plataformaren helburua ekonomikoa gastuak estaltzeko adina diru erdiestea da.

Iaz, guztia arrapaladan egin behar izan zuten. Uztailaren 6ko bezperako egunetan jaso zuten Runan jai gunea jartzeko baimena. Udalak lehiaketa bat jarri zuen abian parkean jai gune bat jartzeko baina ez zen inor aurkeztu. Hautagairik ez zegoenez, Gora Iruñea plataformari eskaini eta "zalantzarik" egin gabe proposamena onartu zuten.

Egun haietaz oroitzean irri egiten du Xabier Gartziak. Dioenez, udalaren proposamena ez zuten espero eta beraz guztia bat-batean martxan jarri behar izan zuten. Azken une arte ezin izan zieten kontratatutako taldeei konfirmatu gunea izango zuten ala ez. Ondorioz, baimena jaso zutenerako askok ezin zutela Iruñera etorri jakinarazi zieten. "Aurrez programatuta genituen ekitaldi asko erori egin zitzaizkigun, baina egia da elkartasun izugarria jaso genuela", dio Garciak.

Pozik oroitzen da nola Joxe Mari Agirretxe Porrotx-ek deitu zion bere burua eskaintzeko. Horrez gain, ehunka boluntario aritu ziren lanean gunea muntatzeko, segurtasunean, tabernetan... "Oker ez banago 1.100 lagun aritu ziren musu truk Gora Iruñearen gunean lanean". Horrez gain, ehunka jende erakarri zituzten Esne Beltza, Gose edota Vendetta taldeek.

Aurten ere iazko ereduari jarraituko diote. Eguerdi partetik aurrera ekitaldi ugari izango dira eta adin guztiei zuzenduta. "Gora Iruñea gunea denena izatea nahi dugu. Lanean ari gara denak jai gunean eroso senti daitezen", azaldu du Gartziak. Gora Iruñea plataformako kideak gogor ari dira lanean, bigarrenez jai gunea gauzatu ahal izateko behar duten 20.000 euroko bermea lortzeko. Gartziak ez du uste arazorik izango dutenik zenbateko hori lortzeko.

Horrez gain, hasi dira uztailaren 6tik aurrera, jai gunean lanean arituko direnen txandak antolatzen. Arkaitz Otazuri esaterako, uztailaren 8an lan egingo duten lagunen antolaketa kudeatzea egokitu zaio. Txanda ezberdinak izango dira egun horretan, batzuk goizez, beste batzuk arratsaldez... "Dagoeneko hasi da jendea deika Gora Iruñearen gunean boluntario moduan lan egin nahi dutela esanez. Egia esan eskertzekoa da jendeak duen borondate ona". Oraindik, Otazuk ez ditu lotu uztailaren 8an denak ondo funtzionatu dezan behar dituen 110 lagunak. Ziur da ez dutela arazorik izango. Boluntario gisa lan egin nahi dutenek txandak.gune@gmail.com helbidean eman behar dute izena.

Helburua lortu duten arren, Gartziak argi du Iruñeko Udalak bestelako jai eredu baten alde egingo balu Gora Iruñearen jai gunea ez litzatekeela beharrezkoa izango. Hala ere, jakinarazi du, Iruñean Gazteluko plazan izaten diren kontzertuekin alderatuta kultur eskaintza anitzagoa dela, eta hori da hain justu euren gunean eskaintzen dutena.

Kalamuaren balio terapeutikoaren defendatzaile sutsua da Juan Clemente Carrio (Valentzia, Herrialde Katalanak, 1966). Ia bost urte dira kalamua hainbat pilularen ordez hartzen duela. Dioenez, bere familia medikua ere harrituta dago kalamuak eragin diz...

HERRI EKINALDI LEGEGILEA EZTABAIDATZEKO BEHAR DIREN SINADURAKNafarroako Ordezkaritza Kanabikoak 5.000 sinadura behar ditu kalamu elkarteak arautzeko herri ekinaldi legegilea Nafarroako Parlamentuan eztabaidatu ahal izateko. Hilabetean, 1.500 bat lort...