Edurne Elizondo

Bere ahotsaren doinuak agerian utzi du Algortako saria irabazi izanak eman dion poza. Aitak txikitan abesten zizkion bertso zaharrekin zaletu zen Ekhiñe Zapiain Arlegi (Bera, 2002), eta jendaurrean gero eta erosoago ari da orain bertsotan.

Nolakoa izan da esperientzia?

Hagitz kontent nago. Algortako Bertso Eskolak Euskal Herriko sei gazte bertsolari aukeratu zituen; denak aritu ginen lehen zatian, eta bi buruz burukoan. Bertsolari eta gazte izanda, eskola arteko txapelketak izaten dira plazan aritzeko gure aukera bakarra, eta gero, gazte sariak. Aritua nintzen baten batean, baina probatzeagatik bakarrik.

Algortara bertze asmo batekin joan zinen?

Joan nintzen pentsatuz zerbait egiten ahal nuela. Hasieran, hagitz urduri nintzen, baina gero hagitz gustura kantatu nuen.

Eskola arteko txapelketetan trebatu zara?

Ni Bortzirietako Bertso Eskolan ari naiz. 15 urterekin hasten gara eskola arteko txapelketetan; horietan trebatzen gara 18 urte bete arte. Nik aurtengoa dut azken urtea. Maiatzean eginen da Nafarroako eskola arteko txapelketa, eta gero, Euskal Herriko finala.

Final horretara ailegatu zara azken urteotan, hain zuzen.

Bai, eskola arteko txapelketan bitan kantatu dut Euskal Herriko finalean, eta bietan Xabat Illarregirekin. Hagitz gustura aritu naiz.

Plazan aritzeko behar den eskarmentua lortzen ari zara?

Saiatzen ari naiz. Nafarroan gazte anitz ari dira bertso eskoletan; kontua da gero jendeari kosta egiten zaiola plazan aritzeko urratsa egitea. Nik uste dut Nafarroan hori falta dela, azken bultzada hori. Baina poliki-poliki ari gara, eta uste dut etorriko direla gehiago.

Hain zuzen, jauzi hori errazteko asmoz sortu zen Bardoak taldekako lehiaketa. Ari zara parte hartzen?

Bai, Berako Lamixene taldean ari naiz. Gure bertso eskolan bada jendea inoiz ariko ez zena jendaurrean kantuan, eta Bardoak txapelketan aritzen dira. Ariketa errazak izaten dira, eta lagunarteko giroa sortzen da. Etxeko giroa sortzen da, eta kantatzen duzu eskolan ariko bazina bezala, lasai ederrean.

Zu nola hasi zinen bertsotan?

Aitak beti izan du zaletasun handia, eta txikitan bertso zaharrak kantatzen zizkidan. Bortz urterekin edo, oroitzen naiz baten bat ikasi nuela buruz. Gero, egia da tarte batez nazkatu egin nintzela, baina ikastolan berriz zaletu nintzen. Bertsolaritza eskolak ematen zizkiguten, eta ohartu nintzen gustatzen zitzaidala. Eta zortzi urterekin hasi nintzen Bortzirietako Bertso Eskolan. Orain hamazazpi ditut, eta hor segitzen dut, hagitz gustura.

Jarraitzeko gogoz?

Bai. Hagitz gustura nago, eta nahiko nuke horrela segitu, kantatzen. Argi dut noizbait kantatzeari uztea erabakitzen badut ere segituko dudala bertso saioetara joaten.

Eskola arteko txapelketatik gazte sariketara; Nafarroako Bertso Txapelketa ere baduzu helburu?

Oraindik nahiko urruti ikusten dut aukera hori. Hurrengo urtean izanen da Nafarroako Bertso Txapelketa, eta ez dakit zerbait eginen dudan edo ez; noizbait probatu nahiko nuke, behintzat, ikusteko ea gustatzen zaidan edo ez. Ez dakit hurrengo urtean izanen den, baina ez dut baztertzen aukera hori. Asmoa eta gogoa hor daude.

Nolakoa da emakume gazte bat izatea egungo bertsolaritzaren testuinguruan?

Aurten egin dugu Nafarroan lehendabiziko aldiz bertsolaritzaren inguruko emakumeon topaketa, eta horretan bai, sentitu nuen babes bat; ikusi nuen nik sentitzen nituen gauza anitz ez nituela nik bakarrik sentitzen.

Zer-nolako gauzak?

Nik ez dut saio anitz egin oraindik, ez dut esperientzia handirik, baina bai sentitu dut batzuetan deitu izan didatela lurraldetasunagatik, eta emakumea naizelako, nolabaiteko oreka bilatuz. Nik uste dut egin behar dela lanketa bat, nik ikasteko ez didatela horregatik deitzen, deitzen didatela badudalako zer eman. Ahalduntze bertso eskola ere ari da indarra hartzen. Ari da sortzen hor indar bat bertsoaren mundua aberastuko duena.

Bazen generoaren ikuspuntua txertatzeko beharra?

Bai. Uste dut ailegatu zela txipa aldatzeko garaia, eta argi ikusi zela behar hori bazela; bertsozale elkarteak ere ikusi zuen behar hori, eta horregatik egin dira azken boladan egin diren lanketak. Bada emakume bertsolari anitz sekulako indarra dutenak eta sekulako lana egiten ari direnak.

Emakume gazteenek erreferenteak badituzte orain?

Bai. Niretzat, Maialen Lujanbio edo Alaia Martin izan dira erreferente bertsolaritzan; orain arteko erreferente gehienak gizonezkoak ziren.

Zer ematen diote bertsolaritzari emakumeek?

Nik uste dut emakumeek eman dutela ezagutzera orain arte bertsoak ikusten ez zuen alderdi bat. Dena ez dela botatzen den bertsoa; bertso hori nola gorpuzten duzun ere bada garrantzitsua.

Bertsolaritza egiteko moduetan ere, halere, izan da garapen bat; molde berriak sortu dira, ezta?

Bai. Lehen, bertsoa lotzen zen txapelketarekin edo plazarekin. Orain ari dira sortzen bertsoa bizitzeko esparru ezberdinak, antzerkiarekin, musikarekin edo literaturarekin uztartuz.

Antzerkia aipatu duzu. Beran prestatutako Harritik hazia lanean aritu zinen. Errepikatzeko prest?

Mila gauza probatu nahi dut! Herritarrek sortutako lana zen, eta gustura aritu nintzen; herriko emakumeen memoria landu genuen, gainera. Halere, argi dut bertsotan aritzeko behar dudala prestatu, horretan zentratu.

Uxue Rei Gorraiz

Fagota jotzen ikasia da, baina, urteek aurrera egin ahala, Itsaso Loinaz (Iruñea, 1992) izen ona lortzen ari da operaren munduan ere. 2015ean Euskadiko Interprete Gazteen saria irabazi zuen, eta bigarren postua erdietsi zuen 2019ko Vincenzo Bellini nazioarteko sariketan, baita zinpeko epaimahaiarena ere. Clotilderen rola interpretatu du Norma emanaldian, Baluarten.

Nolako esperientzia izan da Belliniren Norma Baluartera ekartzea?

Balio handikoa izan da niretzat. Operaren mundua, orokorrean, musikarena, oso mundu zaila da, eta gutxitan izaten da halako aukerarik. Irudipena dut beti pertsona berberek hartzen dutela parte horrelakoetan. Eskaini zidatenean, ezin nuen sinetsi. Gazteena naiz, eta izugarri miresten ditut nirekin aritu diren denak, urte askotako esperientzia dute eta. Niri ez zegokidan egunetan ere hantxe izan naiz, haien proba saioak ikusi eta haiengandik ikasteko irrikan.

Akustika ez ezik, eszenaratzea ere erronka izan al da?

Kasu honetan, eszenaratzeak mesede egin digu, nahiko estatikoa izan baita. Zuzendariari eta publikoari begira egin ahal izan dut kantuan oro har, eta horrek asko laguntzen du ahotsaren proiekzioan. Beste batzuetan, ordea, sekulako komeriak bizi izan ditugu.

Nola hasi zinen kantuan?

Hainbat faktorek bat egin zuten. Oso gazte hasi nintzen musika ikasten, fagotarekin. Kanpora ere joan nintzen ikastera, baina, lesio batengatik, jotzeari utzi behar izan nion denbora batez. Gainera, bestetik, nire institutuan antzerkigintza lantzen genuen batxilergoko bigarren urtean. Gogoan dut Flauta-jotzailearen erretaula antzeztu genuela ikasturte hartan. Emanaldi musikatua zen, eta eszena batean kantatu egin behar nuen. Aditu zidatenek bide hartatik jarraitzeko esan zidaten, ona nintzela. Eta, halaxe, gauza bat dela bestea dela, interesa piztu zitzaidan, eta kantu lirikoa ikasten hasi nintzen.

Sopranoa zara operan. Zer motatakoa?

Ahotsen sailkapena asko aldatu daiteke herrialdetik herrialdera. Niri soprano liriko arina naizela esan ohi didate. Bel canto-tik hurbilago kokatzen naute, Bellini edo Donizetti konpositoreen adarrean, alegia. Beren lanek arintasun handia eskatzen dute kantuan, eta ahotsa luzitzea da helburua erabat. Orkestrak lagundu egiten du, bigarren plano batean.

Noraino iritsi nahi zenuke operaren munduan?

Giacomo Puccini da nire konpositorerik gustukoena, baina nire ahotsa ez da egokiena haren lanetarako, behintzat orain. Soprano lirikoagoek interpretatzen dituzte halakoak normalean, ozentasun handiagoa izan dezaketen ahotsek. Hala behar du izan, bel canto-aren aldean musika tresnek pisu handiagoa baitute emanaldi horietan. Izugarri gustatzen zait hori, baina emakume helduagoen paperak dira, oro har; ahotsa ere ondu egiten baita urteek gora egin ahala.

Nola hezi behar da ahotsa?

Kantua oso subjektiboa da, eta sentsazioek gidatzen dute dena, nire ustez. Irakasle batek ere bere sentsazioei jarraikiz egiten du lan, eta biziki zaila da sentsazio horiek zureekin bat egitea. Oraindik ez dut aurkitu erabat konbentzitu nauen irakaslerik, eta, horregatik, nire kabuz lantzen dut kantua. Noski, adituen beharra ere badut, eta noizbehinka irakasle batzuekin elkartzen naiz gomendioak jasotzeko.

Kirolariak gorputza sasoian behar du izan. Nola zaindu abeslariak ahotsa?

Bakoitzak bere metodoak ditu, bere beharretara moldatuak. Dena dela, emanaldien aurreko egun edo asteetan bereziki erreparatzen zaio zainketari, jakina. Asko ez dira gauez ateratzen, edozein tabernatan ohi baino altuago hitz egin eta berehala nabaritzen delako hori ahotsean. Orduantxe ohartzen ez bagara ere, ahotsa nekatuta iristen gara gero. Kontuz ibiltzen gara edari beroegi eta hotzegiekin ere, eta ni zapia lepoan ibiltzen naiz beti.

Fagota ikasi izanak nola laguntzen dizu operan?

Arnasketan, batez ere. Azken finean, oso alderdi garrantzitsua da airezko musika tresna bat jotzeko, eta horretan asko lagundu dit. Bestetik, partiturak irakurtzeko eta melodiak barneratzeko erraztasuna dudala iruditzen zait, kontserbatorioan asko landu baitut hori fagota jotzeko. Noiz edo noiz esan izan didate zuzendariek nabaritzen dela kantaria ez ezik musikaria ere banaizela.

Nafarroan nolakoa da operaren afizioa?

Iruñean, hiri txikia izanagatik ere, berotasunez hartzen gaituzte, baina egia da hemen operak ez duela hainbesteko tradiziorik. Beste hiri batzuetan emanaldi gehiago izaten dira urtean; hemen bi besterik ez dira egin. Dena dela, arrakastatsuak izan dira. Pozik gaude.

Eskari urria izan arren, erantzuna ona da, beraz?

Zuzendariek esaten dute Iruñeko publikoa nahiko hotza dela; kosta egiten da txaloak piztea. Baina horrek ez du zertan txarra izan. Izan ere, zerbait bereziki gustatu zaienean, orduan bai, txalo zaparrada jasotzen dute oholtza gainekoek saioan, eta badakigu txalo horiek zintzoak direla beti.

Zergatik joan beharko luke jendeak opera emanaldi batera?

Aukera aparta da emanaldi berean antzerkiaz, musikaz eta kantuaz gozatzeko. Belliniren Norma lan liluragarria da, baina, bestela, operak milaka genero ditu bere barrenean. Gustu kontua da; komediak edo tragediak, antzeztuagoak edo kantatuagoak… denak dira gustagarriak.

Edurne Elizondo

Valentziatik eskatu dioten argazki bat da Bakartxo Aniz Aldasorok (Iruñea, 1977) egin duen azkena. "Martxoaren 8an, natura argazkigintzan ari diren emakumeak jorratuko dituzte institutu batean, eta nire lanaren berri jaso nahi zuten". 14 urterekin hartu zuen kamera lehendabiziko aldiz; orain, argazkigintza du ogibide (www.bakartxoaniz.com).

Gizonak dira nagusi natura argazkigintzaren esparruan?

Bai. Oro har, gizonak dira toki guztietan nagusi, oraindik ere, eta egoera hori hagitz nabarmena da argazkigintzaren esparruan, bereziki natura argazkigintzaren esparruan.

Emakume gutxi zarete, edo zaila da ari zaretenen berri izatea?

Gutxi gara, eta egiten dugun lana ikusezina da, neurri handi batean. Gizon bati eskatzen zaion baino anitzez ere gehiago eskatzen digute guri gure lana kontuan hartzeko. Ni duela hogei urte baino gehiago hasi nintzen; pixkanaka-pixkanaka egin dut nire bidea, baina zaila da. Lan handia egin behar da.

Amore emateko asmoa izan duzu?

Eutsi diot, argazkigintza niretzat pasio bat delako. Arazoa, batez ere, bertze aldean dago, halere, argazkiak jasotzen dituen publikoan, alegia. Atzean dagoen kontua da egiturazkoa; egungoa gizarte matxista bat dela, alegia.

Mendira bakarrik joaten zara lanera?

Bai. Bertze argazkilariren batekin topo egin izan dudanean, giroa ona izan da, baina nik maite dut bakarrik lan egitea. Bakarrik, mendian errazagoa da niretzat egiten ari naizen lan horretan kontzentratzea. Halere, orain ari naiz proiektu bat prestatzen bertze argazkilari batekin.

Zein da asmoa?

Finlandiara joanen gara, hango fauna eta paisaiak lantzera. Hartzak, otsoak eta jatunak daude, bertzeak bertze. Duela bi urte joan behar nuen, baina bidaia hasi baino astebete lehenago eskumuturra eta hanka hautsi nituen, eta ezin izan nuen joan. Gogo handia dut. Irailean joatea da gure asmoa. Udaberrian argi ordu gehiago izaten dira, baina udazkenekoa anitzez ere argi bereziagoa da, eta horren bila goaz. Zailagoa da lana, baina, ongi eginez gero, emaitza sekulakoa da,

Argazkilari ez ezik, basozaina ere bazara. Biak uztartu dituzu?

Bai. Nik lehendabizi basozain ikasketak egin nituen, baina argazkigintzarako zaletasuna aspaldikoa dut. 14 urterekin hasi nintzen argazkiak egiten aitaren kamera zaharrarekin; 18 urterekin, lehendabiziko kamera erosi nuen. Hamar urtez nire kabuz aritu nintzen ikasten, eta 2004. urtean, azkenean, Donostiako Euskal Argazkigintzaren Institutuan hasi nituen ikasketak.

Zerk bultzatu zintuen urrats hori egitera?

Argazkigintza nire ogibide bilakatzeko gogoak. Saiatu nahi nuen, behintzat, zaila baita. Zure kabuz aritzen zarenean, ikas dezakezunak mugak ditu, eta horregatik erabaki nuen ikasketak egitea, profesionalizatzea.

Lortu duzu argazkigintza ogibide bihurtzea?

Neurri handi batean, bai. Azken bi urteotan batez ere argazkigintza ikastaroak antolatu ditut, eta ongi ari dira funtzionatzen. Helburua da natura argazkigintza naturan bertan jorratzea. Talde txikiak egiten ditut, gehienez ere bost pertsonakoak; hirukoak ere bai zenbaitetan. Nafarroako Gobernuarentzat ere ari naiz lanak egiten. Kontent naiz. Pixkanaka, baina ari naiz.

Pazientzia, hain zuzen, ezinbertzekoa da natura argazkilari batentzat?

Bai. Gerta daiteke lanera ateratzea, egun osoa ezkutalekuan sartuta ematea, eta argazki bakar bat ere ez egitea. Ez da ohikoena, baina gertatzen da. Pazientzia handia behar da, baina ez bakarrik faunaren argazkiak egiteko, paisaiarenak egiteko ere bai. Jendeak uste du zailagoa dela faunarekin lan egitea, baina paisaia baten argazki on bat egitea ez da batere erraza.

Zein da zailtasun nagusia?

Irudi ikusgarri eta on bat bilatzen duzunean, lan handia egin behar duzu. Anitz landu behar duzu argiaren auzia, adibidez. Finean, argia da argazki ororen oinarria. Nik ikastaroetan beti erraten dut argazki baten atzean ezin imajina daitekeen lana dagoela. Kontua ez da kamera hartu eta mendira joatea, ez da hain sinplea.

Asmo zehatz bat dago argazki baten atzean?

Argazkigintza lengoaia bat da, eta argazki orok badu zabaldu nahi duen mezu bat. Bertze kontu bat da zuk zabaldu nahi duzun mezu hori jendearengana ailegatzen ote den. Baina asmoa hor dago beti. Argazkiak astindu egin behar zaitu; ez du zertan ederra izan.

Zein da zure asmoa?

Nire asmoa da naturak duen indarra eta sentikortasuna azaltzea; naturan dagoen arriskua ere bai, batzuetan. Jendeak nik egindako sugegorrien argazkiak ikusten dituenean, adibidez, beldurrarekin lotzen ahal ditu. Finean, espezie orok, edo momentu, argi eta paisaia orok transmititzen du istorio bat, eta kontua da naturak duen hori guztia jendearengana hurbiltzea.

Jendeari ere egin diozu so zure lanaren bidez: Aragoiko (Espainia) herri hutsen inguruan egin duzu Piedras con alma argazki liburua. Nolakoa izan da esperientzia?

Herrikoa naiz ni, hagitz herrikoa. Basozaintzako praktikak egiten ari nintzenean, lankideek herri huts batera eraman ninduten. Ilunabarrean joan ginen, eta anitz ukitu ninduen. Erabaki nuen noizbait eginen nuela herri hutsen inguruko lanen bat. 2006an, argazkigintza ikastaroak amaitu nituenean, ikasketen amaierako lana egin behar nuen, eta aukera egokia zela pentsatu nuen. Azkenean, lau urtez aritu nintzen Pirinioetan gora eta behera, eta lan horren emaitza da liburua. Lan horren bidez, erabat aldatu zait Pirinioei buruzko ikuspuntua.

Zertan aldatu da?

Niretzat Pirinioak ziren natura, fauna, mendiak, eta orain pertsonak ikusten ditut. Herri hutsetako harri horietan ere badago pertsonen arrastoa.

Irakasle ere bazara. Gora egin du zaletasunak kamera digitalen eta sare sozialen aro honetan?

Zaletasunak gora egin du, bai, eta neurri handi batean izan da kamera digitalak gero eta eskuragarriagoak direlako. Arazo bat ere sortu du horrek, kamera bat duen edonork uste baitu argazkilaria dela. Ezin dugu ahaztu argazki bat ez dela bakarrik klik egitea. Natura argazkigintzaren esparruan, funtsezkoa da argazkilariok dugun kode etikoa, eta horrek erran nahi du bertze edozer gauzaren gainetik dagoela argazki bilakatu nahi dugun animalia, paisaia edo landare hori.

Teknologia anitz aldatu da; argazkia ere bai?

Nik uste dut ezetz. Egia da batzuek gehiegi editatzen dituztela argazkiak, baina hori sumatzen da, zorionez. Kamera digitalek dirua aurreztu digute, baina denbora kendu digute, bertzalde. Aukera anitz eskaintzen dute, baina jakin behar da kudeatzen. Ni orain hasi naiz droneekin lanean, betiere kontu handiz eta errespetuz. Baina aldaketa horiek guztiak gertatu arren, argazkia, funtsean, ez da aldatu.

Uxue Rey Gorraiz

Energia nuklearraren kontra eginiko protesta baketsu batean, Guardia Zibilak Gladys del Estal hil zuen, tiroz. 1979ko ekainaren 3an izan zen, Tuteran. Egun hartako gertakariak eta mugimendu antinuklearrak Euskal Herrian zein nazioartean izan zuten rola bildu dute 66 minutuko dokumentalean. Bertha Gaztelumendi (Irun, 1962) da zuzendaria, eta lana garaile izan da Argia Sarietan.

Nola jaio zen gai horren inguruko dokumental bat egiteko ideia?

Ideia Sabino Ormazabalena izan zen hasieratik. Berak proposatu zidan filma egitea. Bidea aspaldi hasi genuen, orain dela hiru urte egin baikenituen lehenbiziko grabaketak, Lemoiz inguruan, eta duela urtebete erabaki genuen proiektuari buru-belarri ekitea. Elkarrizketen eta grabaketen lan mardularen ondoren, udan egin genuen muntaketa lana. Hala, emaitza Gladysen hilketatik berrogei urte pasatu diren honetan estreinatzea lortu genuen, 2019an.

Hilketaren egunean gertatutakoa kontatzea da asmoa?

Hori du ardatz edo interesgune nagusi, bai, baina Gladys lurra eta ingurumena defendatzen ari zela hil zuten, eta, ezinbestean, zentral nuklearren aurkako borrokari buruz mintzatu gara filmean. Oso mugimendu plurala zen, sormen handikoa. Manifestazioak eta protestak egiteko modu berri bat sortu zuten garai hartan. Desobedientzia zibilak rol handia jokatzen zuen, antimilitarismoarekin ere harremana zuen batzuen kasuan… Diskurtso desberdin asko biltzen zituen mugimendu bat zen. Mugimenduan parte hartu zuten 33 ahots jaso ditugu.

Zergatik narrazioa barrenetik egiteko hautua?

Gidoi bat diseinatzeko orduan, beharrezkoa da hainbat erabaki hartzea: zer kontatu eta noren ahotik, gure kasuan. Erabaki genuen borroka horretan parte hartu zuten horiek izango zirela protagonistak. Dena dela, barrutik kontatu dugu, baina Euskal Herriko mugak zeharkatu, eta kanpora ere atera gara ahots horien bila. Danimarkan, Anne Lund elkarrizketatu genuen, hain zuzen; Ez, eskerrik asko! logotipoaren egilea da. 70eko eta 80ko hamarkadetan, mugimenduak garrantzi handia izan zuen hemen, baina baita nazioartean ere.

Zer jarrera erakutsi dute dokumentalean aditu daitezkeen 33 ahotsek?

Hasieratik oso prest agertu ziren parte hartzeko. Azken finean, bistan da mugimenduaren parte zirela eta konpromiso handia erakusten dutela gaiarekin. Pozik agertu ziren, kontatu ez zena kontatzera gindoazelako nolabait. Horrela, askotariko ahots sorta bat lortu dugu, eta esan daiteke milaka film biltzen direla pelikula bakarrean.

Zer xede erdietsi nahi ditu dokumentalak?

Omenaldi, aldarrikapen eta transmisiorako tresna gisa funtzionatzea dugu helburu. Testuinguru konplexu hartan zer gertatu zen kontatu, eta urteetan ezkutatu izan dena argitara ekarri nahi izan dugu. Baina helburu nagusia Gladys del Estal estatuko motibazio politikoko biktima bat dela aldarrikatzea da. Horixe baita, askok hala ikusi nahi ez badute ere.

Zer aitortza egin diote instituzioek Del Estalen kasuari?

Estatuko instituzioek bizkarra eman diote erabat. Ez dute sekula onartu gertatutakoa. Hemen, gurean, bai. Urtero egiten dira omenaldiak hilketaren urteurrenaren bueltan, eta Egiako auzokideek ekitaldiak prestatzen dituzte. Hantxe da Gladys Enea parkea, esaterako. Iaz, bestalde, Gladys gogoratu zuten Donostiako Udalak eta Eusko Jaurlaritzak bultzatutako Adiorik gabe izeneko ekitaldian. Estatuak, ordea, ez du halakorik egin berrogei urtean, eta ez da bidezkoa. Gladys del Estalek eskubide osoa du biktimatzat har dezaten, eta bere hurbilekoek behar bezalako erreparazioa merezi dute. Justiziarik ere ez da izan kasuaren inguruan.

Zergatik da hain garrantzitsua gaur egun gogoratzea?

Oso inportantea da gizarteak ez ahaztea eta bizirik mantentzea. Hori ere gertatu zelako, eta hori ere kontatu behar delako. Askotan errepikatu da halakorik: gauza batzuk kontatu egiten dira, eta beste batzuk, isilarazi eta ezkutuan gorde. Kasu batzuk gogorarazi egiten dizkigute, baina beste batzuk oroimenean gordetzen ditugu soilik, ahal bezala. Asko ikasten da iragana orainera ekarrita, eta garrantzitsua da etorkizunera ere eramatea.

Gazteek ezagutzen dute Gladys del Estalen istorioa?

Ez dute inondik inora ezagutzen gertatutakoa. Irudipen hori dut nik behintzat. Helduok horren berri izatea normala da, garaikideak baikara, baina kontu urruna da belaunaldi berrientzat, eta ez nau guztiz harritzen. Kontatu ez den istorio bat da, eta horregatik kontatu nahi izan dugu guk.

Gazteei ere mintzatu nahi izateak badu eraginik azken emaitzan?

Bai. Narrazio ulergarri bat izan dadin saiatu gara; ulerterraza, ez bakarrik guretzat, baita atzetik datozenentzat ere. Erritmo bizia eman nahi izan diogu, kontakizun dinamiko bat egin. Erronka handia izan da, gai asko ekarri nahi genituelako argitara filmean, baina narrazioa gehiegi zamatzeak ez luke zentzurik egungo kontsumo joeretara egokitu nahi bagenuen. Emaitza ikusita, uste dut helburua bete dugula. Harrera oso positiboa izaten ari da.

Berrogei urte joan dira: zertan dira antzekoak orduko mugimendu antinuklearra eta egungo klima aldaketaren kontrakoa?

Borrokatzeko modua asko aldatu da, baliabideak beste batzuk direlako, bereziki. Halere, funtsean harreman estua dute bi mugimenduek, orduan izan zirelako ekologiaren lehen pausoak. Beste izen batzuk jartzen zitzaizkien gauzei, ekologia izena nahiko ezezaguna zen orduan, baina mugimendu antinuklearra ekologia modernoaren aurreko zuzena da. Klima aldaketa mundu osoko arazoa da, eta halakoa zen zentral nuklearren mehatxua ere. Egun, bistan da erronka handia dugula aurrean, eta kontzientzia behar da aurre egiteko; bestela, jai dugu.

Edurne Elizondo

Iruñeko Udalak Emakumeen Etxean zentsuratutako hitzaldia emanen du Paola Damontik (Milan, Italia, 1984), gaur, Iruñeko Katakraken. Orgasmo arrakalaz ariko da, emakumeek sexualitateaz gozatzeko duten eskubideaz.

Zer-nolako azalpenak eman zizkizuten zure hitzaldia bertan behera uzteko?

Telefonoz deitu zidan Iruñeko Udaleko berdintasun teknikariak, hitzaldia egin baino bi egun lehenago. Teknikariak, noski, ez du auzi honetan inolako ardurarik. Azaldu zidan, tamalez, saileko arduradunak erabaki zuela hitzaldia ez egitea; erabaki politiko bat zela erran zidan.

Zergatik ez zuten egin nahi izan, programan sartu eta gero?

Ez zidaten erran. Izenburuaz zerbait aipatu zidaten, baina bertzerik ez. Halere, argi utzi nahi dut erran direla zuzenak ez diren kontu batzuk: adibidez, hitzaldiaren izenburua aldatzeko edo bertze momenturen batean egiteko aukera eman zidatela. Hori ez da egia.

Harritu zaitu zentsurak?

Ez nuen espero. Iruñeko Udala jarri zen nirekin harremanetan, Emakumeen Etxea martxan jarri zutenean. Aurretik ere egin nuen hitzaldiren bat udalarekin, eta berdintasun teknikariak ezagutzen ninduen. Proposamenak eskatu zizkidan, eta nik hiru hitzaldi egiteko aukera proposatu nion. Orgasmo arrakala: nola jazartzen zaigun patriarkatua oheraino izenburukoa hautatu zuen udalak. Data zehaztu, eta Emakumeen Etxearen egitarauaren barruan jarri zuten. Pentsa, navarra.com-en ere eman zuten berria, inolako arazorik gabe.

Zerk eragin du hitzaldia zentsuratzeko erabakia?

Iruñeko Udalaren jarrera aldatu zen Vox-ek hitzaldiaren aurkako txio bat idatzi eta gero. Nik argi dut txio hori idatzi izan ez balute hitzaldia ez zutela bertan behera utzi izanen.

Ez da larria erakunde publiko batek eskuin muturreko talde batek egindako txioaren aurrean amore eman izana?

Larria da. Hitzaldia proposatu nuenetik ez dut inolako aldaketarik egin, ez izenburuan, ezta edukian ere, eta azken unera arte, udalak ez du arazorik izan.

Azken unean, baina, patriarkatuarekin batera Navarra Suma ere jazarri zaie emakumeei, oheraino?

Bai, hala izan da. Hitzaldia bertan behera uzteko erabakia Navarra Sumak hartu du. Batetik, ez dute nahi sexualitateaz hitz egitea adingabeekin, eta hori hagitz larria iruditzen zait. Bertzetik, helduekin ere ezin dugu sexualitateaz hitz egin. Skolaeren aurka egin dituzten erasoek ez zuten inolako zentzurik, eta hitzaldiarekin egin dutenak are gutxiago.

Zergatik uste duzu ez dutela sexualitateaz hitz egin nahi?

Nik uste dut kontua dela friboloa iruditzen zaiela hitz egitea emakumeen orgasmoak izateko eskubideaz edo orgasmoen auzian dagoen desberdinkeriaz. Ematen du ulertarazi nahi dutela, oro har, onartu dela soldata arrakala badagoela eta ez dela zuzena, baina orgasmoak nahi izatea lelokeria bat bertzerik ez dela.

Eta lelokeria bat da?

Ez. Ideia horren atzean dagoen ustea da emakumeok ez dugula plazera sentitzeko eskubidea. Hori, noski, estuki lotuta dago genero identitatearekin, identitate femeninotzat eta maskulinotzat jotzen den horrekin. Horren arabera, gizonezkoei onartzen zaie sexualitateaz gozatzeko eta hitz egiteko eskubidea, baina emakumeoi ez. Egia da, ñabardura guztiekin, emakumeok urratsak egin ditugula sexualitatearen esparruan, azken urteotan, baina urratsok izan dira, batez ere, sexua izateko eskubidearen arloko urratsak; sexuaz gozatzeko emakumeon eskubidea bertze kontu bat da.

Emakumeek ez dute sexuaz gozatzen?

Ikerketa anitz badira. Horietako asko antisorgailu konpainiek edo sexu jostailuak saltzen dituztenek egin dituzte. Ikerketa horietako baten arabera, 25 urte baino gutxiagoko emakumeek astean hirutan dituzte sexu harremanak, gutxienez, baina herenek baino ez ditu orgasmoak. Bada zabaltzen ari den diskurtso bat, aurrerakoiak diren esparruetan, eta, horren arabera, orgasmoak izatea ez da hain garrantzitsua. Nik uste dut mezu hori arriskutsua dela.

Zergatik?

Gauza bat da zure sexu harremanetan orgasmoak izatea, eta, egunen batean, edozein arrazoi dela kausa, ez izatea. Noski, orgasmorik gabe ere gozatzen ahal duzu. Bertze gauza bat da, ordea, zure sexu harremanetan orgasmorik ez izatea, modu sistematikoan.

Datuek erakusten dute emakumeek gutxiagotan izaten dutela orgasmoa sexu harremanak dituztenean. Hainbat unibertsitatek egindako ikerketa baten arabera, gizonezkoen %2k ez dute orgasmorik beren sexu harremanetan, inoiz edo ia inoiz. Emakumeen kasuan, bostetik bat dira orgasmorik ez dutenak. Horregatik, errealitate hori bazter utzi eta orgasmoa garrantzitsua ez dela erraten duen diskurtsoa arriskutsua iruditzen zait; atzerakoia da. Emakume horiei ukatzen die orgasmoak izateko eskubidea aldarrikatzeko aukera, zilegitasuna kentzen dio aldarrikapen horri.

Sexu orientazioaren arabera, aldaketak daude datuetan?

Emakume eta gizon heterosexualen arteko orgasmo arrakala hagitz handia da, 30 puntukoa. Hau da, gizonen %95ek izaten ohi dituzte orgasmoak, eta emakumeen %65ek. Emakume lesbianen eta gizon homosexualen kasua aztertuz gero, datuak hagitz bertzelakoak dira, eta arrakala desagertzen da. Beraz, auzia ez da biologikoa, kontua ez da konplikatuagoak garela edo orgasmoa izatea gehiago kostatzen zaigula; datuek erakusten dute lesbiana izanda bertze emakume batekin orgasmoak izateko aukerak gora egiten duela, eta gizonen kasuan, berriz, gizon homosexualek bertze gizon batekin orgasmoak izateko aukerak pixka bat behera egiten duela.

Zein da arrazoia?

Aztertu behar dugu emakumeen identitatea nola eraikitzen den: emakumeak bertzeak zaintzen ditu, bertzeen beharrei ematen die lehentasuna. Kontrakoa gertatzen da gizonezkoen kasuan.

Genero identitatea eraikitzeko moduak baldintzatzen du arrakala, beraz?

Hori da lehen arrazoia, bai. Bertze funtsezko elementu bat ere bada: sexu hegemonikoa. Egun, sexu hegemonikoaren ideian koitoa da nagusi. Denok gaude eredu horren menpe, hori da irakasten digutena. Eta datuen batez bertzekoaren arabera bost emakumetatik batek baino ez du lortzen orgasmoa koitoarekin. Koitozentrismo horren atzean dago androzentrismoa, batez ere. Hau da, gizonei plazera ematen dien sexua hartzen da eredutzat. Eta, gainera, orgasmorik ez izatearen ardura emakumeari egozten zaio: gizonak ez badu plazera lortzen, errua emakumearena da, eta emakumeak ez badu lortzen, haren gorputza da huts egiten duena.

Gaiaz hitz egiten da?

Ez. Ez da hitz egiten, eta behar da. Hitz egiten dugunean, emakumeok konturatzen garelako saltzen diguten eredua ez dela benetazkoa.

Uxue Rey Gorraiz

Ainhoa Albisturrek (Burlata, 1997) NUPek antolatutako azken argazki lehiaketa irabazi du, zientzia eta teknologiari buruzkoa, zehazki. Ingeniaritza Industrialeko ikasketak bukatu zituen joan den ekainean, eta masterrean murgilduta dago egun. Argazkilaritza bere pasioetako bat izan da aspalditik, eta kamera atzeko talentua saritu dute oraingoan, NUPen Zientziaren Astean.

Zer ikus daiteke zehazki zure argazkian?

Prezipitazio ontzi bat da, koloretako iman batzuk barruan dituena. Indar magnetiko bat baliatuta, iman horiek bueltaka hastea lortzen da, disoluzioa eragiteko. Abiadura handiz mugitzen ari direnez, forma bereziak eratzen dituzte uretan. Fenomeno hori ikus daiteke argazkian. Biraketa indarraren efektua, azken finean.

Zaila al da zientzia gai hartuta argazkiak egitea?

Erronka polita izan da, baina handia ere bai. Nire ikasketak eta nire zaletasunetako bat uztartzeko aukera eman dit, baina kosta egin zitzaidan zer irudikatu nahi nuen erabakitzea. Zientziaren gaia hain da zabala… Halere, argi izan nuen hasieratik ingeniaritzan zentratuko nintzela, eta fenomeno fisiko bat azalduko nuela argazkiaren bidez. Horrela, lehiaketaren helburuetako bat behintzat erdietsiko nuen: dibulgazio zientifikoa.

Zer lan dago argazkiaren atzean?

Saiakera asko, batez ere. Dena den, aurretik hainbat ideia izan nituen buruan bueltaka. Gaur egun, laborategi batean egiten dut lan, eta bertako elementuak aprobetxatzea interesgarria iruditu zitzaidan. Objektua eta fenomeno fisikoa aukeratuta, esperimentazioari ekin nion. Berrehun bat argazki egin nizkion osotara ontziari: ez zen hasieran imajinatuta nuen argazkia bezalakoa, eta azkenean beste perspektiba batetik erakargarriagoa zela ikusi nuen.

Zer behar du argazki batek ona izateko?

Irudiaren konposiziori erreparatzen diot nik, gehienbat. Argazki batek ez du konplexutasun handia izan behar ederra izateko. Izatez, nirea aski sinplea da, baina konposizioa harmonikoa izan zedin saiatu nintzen sutsuki. Simetria bilatu nuen, esaterako. Biraketa indarra puntu jakin batean nabari zedin nahi nuen, zehazki. Argazkiaren osagai bakoitza behar zen lekuan egotea lehenetsi nuen.

Kalkulu matematiko baten gisan, emaitzaren perfekzioa bilatzen duzu, beraz?

Ez. Argazki on batek ez du perfekziorik behar. Ezinbestekoa den bakarra zer edo zer transmititzea da, eta hori da lortzen zailena. Pentsarazten duten argazkiak dira hoberenak, mezu bat helarazi eta ikusleari zerbait eragiten diotenak.

Argazkiak eman nahi duen mezu hori esplizituki eman behar zaio ikusleari?

Egoeraren araberakoa da hori. Nik nahiago izaten dut imajinazioari ateak zabaldu, ez dut gustuko dena egina ematea. Kasu hau, dena den, berezia da. Nire senide edo lagun askok ez dute lehenbiziko unean jakin zer zen begi aurrean zutena. Gero, ordea, aski zuten argazkiaren azpiko deskribapena irakurtzearekin. Instagramek ematen dituen aukerak aprobetxatu egin ditut, nolabait.

Zein dira aukera horiek?

Gaur egun, mundu guztiak erabiltzen du sare sozial hori; eta zer esanik ez gazteen artean. Erakusleiho erraldoi bat da, azken finean. Helburua zientzia eta teknologia jendearengana hurbiltzea denez gero, hautu ona izan dela uste dut; erosoa parte hartu dugunontzat, eta erakargarria gainerakoentzat.

Zertan lagundu dezakete ingeniaritza ikasketek argazkigintzan?

Ikasketek diziplinatua izaten irakatsi didate. Oro har, oso saiatua behar duzu izan ingeniaritza ikasteko. Argazkigintzan ere, nire ustez, lan handia egin behar da benetan merezi duten emaitzak lortu nahi badira. Unibertsitate ikasketei esker, tematia izaten naiz lanean, eta horrek asko laguntzen dit argazkiak ateratzeko garaian. Dena den, noski, argazkilaritza artearen adar bat da, eta ez da ingeniaritzak bezain diziplina zurruna.

Eta alderantziz, zertan da lagungarri argazkigintzan aritzea ingeniari izateko?

Argazkilaritzan lantzen den sormenak asko balio du ingeniaritzan. Azken finean, ingeniari bati arazoak planteatzen zaizkio etengabe, eta arazo horiei soluzioak bilatzea da lanaren oinarria. Sormena behar-beharrezkoa da horiek aurkitzeko, egoera bakoitzean hartu beharreko bidea edo eman beharreko pausoak zein diren arinago ikusteko. Hartu-emana dago, azken finean, bi diziplinen artean.

Zer iritzi duzu argazkien edizioaren edota iragazkien erabileraren inguruan?

Ez naiz oso zalea, ezta aditua ere. Nahiago izaten dut gehiegi ez erabili, eta argazkiak bere horretan utzi. Baina emaitza ederrak lor daitezke ongi erabiliz gero. Erabat aldatu dezakete argazki batek transmititzen duena. Onerako, askotan.

Parte hartuko zenuke berriz ere horrelako argazki lehiaketa batean?

Bai, jakina. Esperientzia ederra izan da, eta kritika onak jaso izanak motibatu egin nau argazkigintzan are gogotsuago jarraitzeko. Gainera, argazkiak ateratzeak gauzak beste era batera begiratzera narama. Argazkiok atera nituenetik, laborategia txoko ederragoa iruditzen zait. Artistikoagoa, tramankulu artean egon arren.

Edurne Elizondo
Larraungo Kalaxka talde ekologistan hasi zuen Mikel Saralegik (Donostia, 1963), duela hamalau urte, Sustrai Erakuntza fundazioko patronatura eraman duen bidea. Erakundeko presidentea da.Nola egin zenuen zuk bat fundazioarekin?Larraungo ...

Kattalin Barber

Arroz ale bat, orburuak, kuiak edota te poltsatxoak. ¡Tierra, Trágame! komikiaren protagonistetako batzuk dira. Fruta eta barazkiez baliatu da Miriam Cameros (Iruñea, 1978) gizartearen "satira dibertigarri eta zorrotz bat" egiteko. David Priegorekin batera ondu du lana.

Zer bildu nahi izan duzu ¡Tierra, Tragame! liburuan?

Egin nezakeen gibeleko garbiketarik onena izan da liburua. Egunero ikusten dudana ulertzen saiatzeko gonbita. Eta Daviden eta arkatz baten laguntzaz, barre algara erresiliente bihurtu dut oka. Zerbait groteskoa eta irrigarria egin nahi nuen, ikusten ari nintzenaren isla. Era berean, zirikatzeko asmoa dago, eta, hein batean, irakurleak egoerekin eta pertsonaiekin identifikatuta sentitzea nahi nuen.

Horretarako, barazkiak eta frutak hautatu dituzu. Zergatik?

Medikuntza txinatarreko eta makrobiotikako ikastaro batean izena eman nuen. Asko disfrutatu nuen. Kontua da nik ezin ditudala apunteak hartu marrazkirik gabe, eta bat-batean mundu oso bat azaldu zen nire aurrean: zer esango zioten elkarri tofuak eta haragiak? Ekialdeko herrialdetako azuki babarrunak eta hemengo indaba batek? Ustekabean ideia asko etorri ziren.

Protagonistak baliatu dituzu gaur egungo gai sozialen inguruan kritika egiteko.

Prekaritatea eta klase borroka ditut hizpide, baina baita harremanak, laguntasuna, maitasuna... Dena da neurriz gainekoa, nahita. Asko jolastu dugu sortzen; niretzat plazera da horrela lan egitea. Gustatuko litzaidake islatzea ikaragarri ongi pasatu dugula. Orburua da protagonistetako bat. Orburua mingotsa da, eta noren antza har zitekeen pentsatzen hasi nintzen. Adibidez, ikasketak bai, baina lanik ez dutenak. Tofuarekin berdin: laukia da, hotza, manufakturatua.... Hipster bat burura etorri zitzaidan.

Non bildu dituzu eguneroko eszena horiek guztiak?

Esan bezala, ikastaroa informazio iturri nagusia izan zen. Argi ikusi nuen zer egin nahi nuen, eta gero protagonista horiek guztiak elkarrekin hitz egiten jartzea izan da erronka. Horretarako, David Priego lagun eta gidoigileari eskatu nion laguntza. Bion artean landu dugu. Esan daiteke nik muntaketa eta zuzendaritza lana egin dudala, eta berak hitzak aukeratu dituela. Lan honetan ez dut ilustrazioan askorik sakondu. Gogoa nuen nire istorioak sortzeko. Ni ez naiz inoiz ilustratzaile obedientea izan, baina nire istorioak kontatu nahi nituen.

Ilustrazioari lotutako lan anitz egin dituzu, baina hau izan da zure lanik handiena?

Esperientzia handia dut ilustrazioaren munduan, baina hau da egin dudan lanik handiena. Esperientzia ona izan da; oso ongi pasatu dugu egiten. Nahiko nukeen asteburu batean pentsatzen badut Davidekin horrelako istorioak sortzen jarraitzea imajinatzen dut. Barrez lehertzen naiz oraindik irakurtzen dudanean, eta hori sintoma ona dela uste dut. Orain dela lau urte hasi ginen, eta lana erabat autogestionatua izan da, Bruguera saria iritsi arte. Egia da momentu gogorrak eta krisiak izan ditugula, baina lortu dugu.

Saria jasotzea nolakoa izan da zuentzat?

Sariaren lehen edizioa da, eta gure liburua saritu dute. Oso pozik gaude. Aitortza handia da, eta, batez ere, lasaitasuna hartu dugu: norbaitek balioetsi du, eta atsegin du. Argitaletxeen munduan arriskatzen duen obrak bidea izatea askotan zaila da. Horregatik, atzean lehiaketa bat egoteak babes handia ematen digu. Nire ustez, bazen tarte bat ez zela argitaratzen zerbait hain ganberroa, lotsagabea eta freskoa.

Umorea oso presente dago, baina baita kritika soziala ere. Hori izan da helburua?

Hain anarkista izan da sormena, ez genuen pentsatu zer ari ginen sortzen. Orain, pausatzearekin batera, ikusten ari naiz. Uste dut azkarra eta zorrotza dela komikia, zuhurra, eta kolpe handiak dituela. Gainera, gai asko jorratzen ditu. Ez da bakarrik izan barrenak hustea; zerbait eraiki dugu umoretik. Horrez gain, liburuak itxaropenerako bidea ematen du. Zaintzari buruz ari gara.

Oso libreak izan zarete sortzean?

Grinaren arabera sortzen dut, batzuetan gehiago eta beste batzuetan gutxiago. Honakoan, presiorik gabe lan egin dugu, nahi genuena sortuz. Esajeratu dugu. Halaber, konturatu gara orain dela lau urteko ideia eroak oraindik ere indarrean daudela; are gehiago, horietako asko naturalizatu ditugula.

Kasu honetan, errealitateak fikzioa gainditu du?

Bai. Horrek beldurra eman digu. Muturreko pertsonaiak sortu genituen, eta, egun, gizartearen parte dira, egunerokoan ikusten ditugu. Nola gertatu ote da?

Horregatik diote pertsonaiek "lurrak irents gaitzala"?

Kritika hori egin nahi izan dugu: ez badugu ezer egiten pikutara goazela. Lurra ari da abisuak ematen, eta guk kasurik ez. Oinarri ekologista du liburuak, eta manifestazio batekin hasten da. Horren inguruan dabiltza protagonistak. Barazki ekologikoak eta agente kontserbagarriak daude, adibidez. Hamaika metafora eta konparazio bildu ditugu. Arroz zuria, kasurako; jadanik oso prozesatua dago, eta ez du nutrienterik gordetzen. Gu izan gaitezke, bizitza eta mundutik erabat deskonektatuta. Hitz jokoak ere oso presente daude.

Bigarren zatia eginen duzue?

Bai, gure asmoa hori da. Apirilean hasiko gara elkarrekin berriro sortzen. Guregan eragin handia izan du liburuak. Horrez gain, euskarara itzuli nahi dugu. Aukerak aztertzen ari gara, eta gustatuko litzaiguke hurrengo Durangoko Azokarako prest izatea. Liburua itzultzea sortzea bezain lan dibertigarria izatea gustatuko litzaidake.

Edurne Elizondo

Afiziotik ailegatu da Adolfo Lakunza Eguaras (Uharte, 1956) argazkilari ofiziora. Prentsaren esparruan egin zituen lehen urratsak, baina, Navarra Hoy egunkarian sei urtez aritu eta gero, bere kabuz hasi zen. Profesionalen irizpidea eta beren begirada kritikoa aldarrikatu ditu.

Zer-nolako parlamentua erakusten du prestatu duzuen erakusketak?

Duela bi urte egindako erakusketaren segida da oraingoa, 40. urteurrena ospatzeko. 2017an, Nafarroako Parlamentuko Mahaiak eta Bozeramaileen Batzarrak erabaki zuen Iruñetik kanpo ere egitea bere bilerak, eta herriz herri joateko erakusketa bat prestatu genuen, parlamentuari buruzkoa. Orain, erakusketa hori osatu dugu; aurretik egindakoek zuten kutsu instituzionala bazter uzten saiatu gara, parlamentuak gero eta irudi gehiago erakusten baitu bere eguneroko jarduerari buruz.

Eguneroko hori islatu nahi izan duzue?

Bai. Parlamentuak egindako ekitaldiak erakutsi ditugu, bai eta parlamentuan gertatu diren hainbat gauza ere: protestak, tentsio uneak... Eguneroko hori da parlamentuaren atzean dagoen benetako errealitatea.

Parlamentariek duela berrogei urte baino garrantzi handiagoa ematen diote orain irudiari?

Erakusketa osatzeko, lehendabiziko parlamentarien irudiak sartu ditugu, erakundearen lehen etapa horretan sakontzeko. Garai horretan, hain zuzen, parlamentariek nork bere argazkia ekartzen zuten kargua hartzen zuenean. Horiek eskaneatzen aritu naiz erakusketa osatzeko. Batzuen argazkirik ez genuen, eta fotokopiak ere erabili behar izan ditugu. Argi dago oraingo egoera hagitz bertzelakoa dela. Halere, nik uste dut erakusketak duen gauzarik garrantzitsuena dela argazkiari ematen diola benetan duen balioa. Argazkia da gure historiaren lekuko. Balioa eman nahi izan diegu historia hori kontatzen diguten argazkiei. Are gehiago, egun, gure lana hain zaila denean.

Zergatik?

Egun hagitz zaila da karrikan jendearen argazkiak egitea. Bertzeak bertze, irudi eskubideen ondorioz. Kontua da eskubide horiek ustezko lehen mundu honetan ditugula, baina ahaztu egiten zaizkigu hemendik ateratzen garenean, eta bigarren edo hirugarren mundutzat jotzen diren horietako jendearen argazkiak egiten ditugunean. Orain gertatzen denaren hemeroteka sare sozialak izanen dira.

Egungo sakelako telefonoek edonor bilakatu dute argazkilari?

Argazkilari ez: irudi biltzaile. Ez baita gauza bera.

Argazkilarien lanari ez zaio duen balioa aitortzen?

Argazkilari profesionalon lana ez da kontuan hartzen, ez da errespetatzen, eta ez zaio baliorik ematen. Eskandaluzkoa da egoera hori, eta mingarria guretzat. Niretzat mingarria da. Afiziotik ailegatu naiz ni argazkilari ofiziora, eta kontua ez da argazkiak gustuko ditudala: kontua da gertatzen dena kontatzea maite dudala, nire argazki kamera baliatuz. Argazki batek gauza anitz erraten ahal ditu. Irakurtzen jakin behar dugu, eta, jakina, idazten ere bai. Argazki baten atzean dago lanbide bat agerian uzten duen lana, eta lan horren funtsezko elementuetako bat da kritiko izateko gaitasuna, irizpide bat izatea. Horrek, noski, ez du zer ikustekorik sakelako batekin momentu batean argazkilari ez den edozeinek egiten duen argazkiarekin.

Navarra Hoy egunkarian hasi zenuen zure bidea. Parlamentuarentzat noiz hasi zinen lanean?

Navarra Hoy egunkarian nintzenean hasi zen parlamentuarekin oraindik dudan harremana. Parlamentuak inoiz ez du bere argazkilaririk izan. Egiten zituen ekitaldi bakarretarako hiriko hainbat argazkilariri deitzen zien. Behin, nik egindako argazki bat eskatu zidaten, eta, hortik aurrera, tarteka deitzen zidaten argazki bat edo bertze egiteko. Parlamentuko argazki guztiak egiten ditut orain. Parlamentuan ere, orain konturatu dira ez dutela artxibo on bat. Lehen ez zioten garrantzi handirik ematen.

Egoera aldatu da?

Bai; urratsak egin dira legegintzaldiz legegintzaldi. Jose Luis Castejonekin egin zen zerbait; bisitak heldu zirenean ateratzen genituen argazkiak. Lola Egurenekin ere bai. Egoitza berriko lehen harria jartzeko, ekitaldiko argazkia egin nuen, eta obren berri ere eman genuen. Legegintzaldi batetik bertzera nabarmen egin du gora egindako lanak. Rafael Gurrearekin gauza gutxi egin genituen, baina, gero, Elena Torresekin, webgunea jarri genuen martxan. Alberto Catalanekin hasi ginen osoko bileren argazkiak egiten, eta parlamentari guztien irudiak zabaltzen.

Harreman ona dago parlamentarien eta argazkilarien artean?

Bai, hagitz ona. Gure lana da zer gertatzen den kontatzea, eta hori egiten dugu. Erran beharra dago gure parlamentuan argazkilariok askatasun handia dugula toki batetik bertzera mugitzeko. Parlamentariei ahaztu egiten zaie han garela ere.

Hasieran, egunkari batentzat egiten zenituen parlamentuko argazkiak; orain, berriz, erakunde horrentzat. Aldatu da anitz zure lana?

Bai. Halere, profesional gisa, argazkilariok beti saiatu behar dugu ahalik eta zintzoen jokatzen.

Parlamentarien argazki anitz egin dituzu; alde handia dago haien artean kameraren aurrean direnean?

Bai, zalantzarik gabe. Batzuek keinu anitz egiten dute, eta, edozer gauza erraten dutela, argazkietan berez dutena baino irudi gogorragoa ematen dute. Argazki anitz egin behar ditugu egokia den bat edukitzeko.

Nor da horrelakoa, adibidez?

Javier Esparza, adibidez. Uxue Barkosi argazkiak egitea ere zaila da hitz egiten duenean. Bertzalde, osoko bilkurak antzekoak dira, eta beti saiatu behar dugu angelu ezberdin bat bilatzen, edo zerbait ezberdina egiten. Irakurtzen duten parlamentariak, adibidez, ez ditugu gogoko argazkilariok, ez direlako batere aproposak argazki ezberdin hori lortu ahal izateko.

Eta nor duzue gogoko, adibidez?

Unai Hualde, adibidez. Lasai aritzen da. Argazkilariok, halere, mugimendua maite dugu. Paperak ateratzen dituenaren edo bertzeak seinalatzen dituenaren argazkiak egitea errazagoa da.

Ikuspuntu estetiko batetik, anitz aldatu da parlamentua?

Bai, anitz. Pentsa, lehen osoko bilkuretan ere erretzen zuten parlamentariek! Arropak ere anitz aldatu dira. Lehen, gizon parlamentari gehienek trajea janzten zuten; orain, ez. Eta lehen dena zuri-beltzean egiten genuen, eta orain koloretan

Parlamentuan, eta handik at, kamera beti lagun. Ez zara nekatu?

Lan on bat utzi nuen argazkilaritza ikasteko, beti izan nuelako gustuko. Irakasle gisa ere aritzen naiz orain, eta, parlamentuarentzat ez ezik, bertze hamaika bezerorentzat egiten dut lan. Navarra Hoy utzi nuen argazkien arduradun izatea eskaini eta gero. Beti gauza bera egiteaz nekatu nintzen, eta nahi nituen gauza berriak egin. Horretan aritu naiz azken hamarkadetan. Gaur arte.

Edurne Elizondo

Musika barrutik ulertzeko erabaki zuen Haizea Huegun Duranek (Zarautz, Gipuzkoa, 1996) konposizioa ikastea. Musika barruan daramala agerikoa da bere lanaz mintzatzen denean. Zinemarekin uztartu du lan hori, eta horri buruz aritu berri da, bertze bi emakume musikagilerekin, Lekeitioko Euskal Zine Bileran.

Hiru konpositore, hiru emakume. Gero eta ohikoago bilakatu da irudi hori?

Bai. Ni hasiberria naiz, baina Alicia Morotek eta Paula Olazek badute bide bat egina jada. Oraindik ere oso gutxi gara zineman soinuaren eta musikaren esparruan ari garen emakumeak. Horretaz aritu ginen, hain zuzen. Bagoaz, baina pixkanaka.

Zuk hasi duzu bidea. Kontent?

Bai. Bi lan egin ditut. Zauriak dokumentala izan zen lehenengoa. Oso lan polita izan da. Dokumentala asko gustatu zitzaidan. Gero, Realari buruzko Sua. Irabazi arte dokumentaleko musika egin nuen. Zinemaldian aurkeztu zuten, gainera, eta oso esperientzia polita izan da.

Nola hasi zinen musikaren munduan?

Hasi nintzen 13 urterekin. Egun batean, etxean esan nuen pianoa jo nahi nuela. Gurasoak ez dira musikariak. Baina gogo hori piztu zitzaidan. Musika eskolara joan ginen, baina esan zidaten zaharra nintzela.

13 urterekin?

Bai. Eskolan hasteko zaharra nintzela esan zidaten, lehenengo solfeoa ikasi beharko nuelako lau urtez. Ondorioz, irakasle baten bila hasi ginen, eta jazz musikan aritzen zen bat aurkitu genuen. Harekin hasi nintzen.

Hutsetik hasi zinen?

Bai. Ez nuen inoiz solfeorik ikasi. Harekin hasi nintzen, pixkanaka, eta segituan lotu nintzen. Konturatu nintzen hobera egiteko egunero jo behar nuela, eta denbora asko eman, eta hori egin nuen.

Nondik sortu zitzaizun musikarako grina hori?

Aitari asko gustatzen zaio musika, eta etxean beti entzun dugu musika asko, musika klasikoa. Orkestrarako musika entzuten nuen, eta nahi nuen ulertu. Gogo horrek piztu zidan interesa. Etxean ikasi dut, eta, ondorioz, egunean bost, sei edo zazpi orduz jotzen nuen.

Pianoa jotzen hasi zinen, baina Iruñera konpositore izateko nahiak ekarri zaitu, ezta?

Hasieran piano ikasketak egin nahi nituen, eta Donostiako kontserbatoriora jo nuen, hamabost urterekin. Musika eskolan esandakoa esan zidaten berriz ere: ongi jotzen nuela, baina berandu zela niretzat. Ia uzteko esan zidaten han.

Eta zer egin zenuen?

Aitaren laguntzarekin, berriz ere, beste irakasle bat aurkitu genuen, gure kabuz. Zorte handia izan nuen, hari esker hasi nintzelako ikasten beste gauza asko, eta musika beste era batera ikusten. Ez nuen jo bakarrik egiten; hasi nintzen armonia aztertzen, konposizio ariketak egiten, eta, horrela, pixkanaka, konposatzen hasi nintzen. Goizez pianoa jo, eta arratsaldez konposatzen aritzen nintzen.

Konposizioaren aldeko hautua egin zenuen azkenean.

Bai. Baina konposizioa ikastea erabaki nuen, batez ere, musika barrutik ulertzeko eta ezagutzeko. Irakasleak esanda, askotan joan nintzen Musikenera azterketak egiten zituzten ikasleak entzutera. Eta ikusten nuen tentsio handiarekin jotzen zutela. Nik ez nuen hori nahi. Pianoa maite dut, eta gustura aritzen naiz jotzen, baina ez nuen hori nahi. Eta konposizioaren alde egin nuen.

Zinemaren eta musikaren arteko loturak piztu du zure interesa. Nolakoa izan da esparru horretan lanean hasteko bidea?

Zauriak dokumentalaren berri jaso nuen lagun batzuen lagunen bidez. Musikari bat behar zutela esan zidaten, eta, haiekin hitz egin, eta hasi ginen lanean.

Buruko osasunari buruzko lana da. Zaila izan da?

Bai. Hasieratik argi utzi zidaten asmoa zela dokumentalean agertzen diren pertsonak biktima gisa ez agertzea. Musikak, beraz, neutroa behar zuen, eta hori erronka izan zen niretzat.

Zinemaldian aurkeztu zuten parte hartu duzun bigarren lana: Realari buruzko Sua. Irabazi arte. Gaia hagitz bertzelakoa da.

Bai. Kasu honetan ere, lagunen bidez izan nuen proiektuaren berri, eta horrela hasi nintzen lanean. Bi dokumentalak oso ezberdinak dira, baina, aldi berean, ezaugarri komunak dituzte, bietan emakumeak daudelako erdigunean. Futbola ez zait gustatzen, baina Realeko emakumeen inguruko lana zela jakin nuenean poztu egin nintzen.

Lan prozesuetan aldea sumatu duzu?

Bai. Zauriak lanerako ordenagailuz egin nuen dena. Realari buruzko dokumentalerako, berriz, grabatzera joan nintzen bertze musikariekin. Polita izan zen.

Bi lanetan bada aldarrikapen bat. Zuk musika gizarte gaiekin lotuta ulertzen duzu?

Bai. Kontserbatorioan, hain zuzen, ikuspuntua aldatu zait. Ailegatu nintzenean ez nintzen ohartzen erreferenterik ez nuela. Hamabi ikasgai nituen, eta ohartu nintzen bakar batean ere ez zela emakumerik agertzen. Emakume konpositorerik ez zegoela sinetsi nuen. Bigarren mailan, bat-batean, Erik Satieren musika ezagutu nuen. Talde bat zuen, eta taldean emakume bat bazen: Germaine Tailleferre. Hari buruzko erreferentzia bakarra hori zen, taldeko emakumea zela, alegia. Haserretu egin ninduen horrek; zerbait egin nahi nuen.

Eta zer egin zenuen?

Erabaki nuen hari buruzko lan bat egitea. Eta erabaki nuen, gainera, kontserbatorioko nire lan guztiak emakumeei buruzkoak izango zirela. Nik ere ikasi nahi nuelako.

Kontserbatorioan zein da egoera?

Irakasle emakume gutxi izan ditut. Eta haiek ere gauza asko ez zuten ezagutzen. Jazzaren esparruan, adibidez, ezagutzen diren emakumeak abeslariak dira, batez ere. Baina piano edo bateria jotzaile oso onak badira. Urratsak egiten ari dira kontserbatorioan, baina, batez ere, emakumeak dira mugitzen ari direnak.

Zer duzu orain esku artean?

Aitarekin ari naiz. Eskultorea da. Bere lan batzuekin ari naiz obra osatzen. Nik sentitzen dut jolasean ari naizela musikarekin lan egiten dudanean. Ahalegin bat da, baina gozatzen dut. Hori da kontua. Gustuko duzun horretan sakontzea.