gaiak

Borrokaren soinu banda
2019-07-052019-07-04Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Borrokaren soinu banda

Edurne Elizondo

Lagun artean aritu dira, eta lagunari buruz. Mahai ingurua egin dute Julieta Itoiz eta Maite Mene musikariek eta Jose Mari Esparza idazleak, Fermin Balentziaren lanari buruz. Memoriaren Autobusak eta Iruñeko Peñen Federazioak aurtengo Txupin Etxepare saria eman diote kantautoreari, eta, aitzakia hori baliatuz, borrokarako musikaz aritu dira Itoiz, Mene eta Esparza, Katakrak liburu dendan. Balentziaren abestiez aritu dira, neurri handi batean; musikak kontzientzia astintzeko duen gaitasunaz ere bai; musikak sistemaren aurkako tresna gisa duen indarraz, finean. Entzuleen artetik egin die so Balentziak lagunei, lagun artean.

Julieta Itoizek eta Maite Menek "eredutzat" jo dute Balentziaren musika, eta, bertze gauza guztien gainetik, nabarmendu dute kantautorea "hagitz eskuzabala" dela, eta "herritarren aldeko jarrera" hartu duela beti. "Beti dago kantatzeko prest", berretsi du Menek. Esparzak erdigunean jarri nahi izan du Balentziaren musikaren osagai nagusia maitasuna dela: "Ferminek maite du bere herria; maite du bere klasea, eta maite ditu bere hurbilekoak; eta hori guztia islatzen dute bere abestiek".

Bidegabekerien soinu banda osatzen dute Fermin Balentziaren abestiek. Horren adibide dira langileen borroken edo 1936ko gerraren errepresioaren berri ematen duten kantak. Hainbat belaunaldirentzat benetako ikur bilakatu da, adibidez, Balentziak Maravillas Lambertori buruz idatzitako pieza. Frankistek hil zuten Larragan, aitarekin batera.

Memoria historikoaren parte dira Balentziaren abestiak. Maite Mene musikariak ere helburu horrekin ulertzen du bere lana: "Gertatzen diren injustiziak salatu behar ditugu". Menek argi du borrokarako gaitasuna dutela abesti anitzek. Julieta Itoizek, berriz, musikariak jarri ditu erdigunean: "Kantak borrokarako tresna bilakatzen dira musikariak borrokalariak direlako".

Liburua eta diskoa

Balentziaren borrokarako grinaz inolako zalantzarik ez du Jose Mari Esparzak. Mahai ingurua baliatu nahi izan du laguna proiektu berritan murgiltzeko. Txalapartako editore izan da urte luzez Esparza, eta ofizioaren arrastoa nabarmena da harengan, oraindik ere: "Liburu bat idatzi behar duzu". Balentziaren hitzen atzeko istorioak eta historiak kontatzeko garaia dela argi du Esparzak.

Liburuarekin batera, noski, diskoa grabatzeko eskatu dio Esparzak musikariari. Eta proposamen horrekin bat egin dute, berehala, Maite Menek eta Julieta Itoizek. Are gehiago, disko horretan parte hartzeko prest direla nabarmendu dute. Balentziarekin "abesteko gogoz" direla erran dute bi kantariek.

Balentziak eskertu ditu lagunen hitzak; irribarre artean hartu ditu bota dizkioten loreak. Umiltasunez erantzun du, halere, eta maite duena egin duela argi utzi du. Etxetik datorkio musikarako zaletasuna, azaldu duenez. Koplak entzun, koplak kantatu eta koplak idatzi eta sortu ditu Balentziak. Eta ez du aski, oraindik ere. "Musikaren bidez egin dut borroka, eta musikarekin gozatu dut, izugarri; nire bizitzaren parte da. Kantatzen dut, barruak hori eskatzen didalako", erran du.

Kontent da Txupin Etxapare sariarekin. Kontent, lagun arteko mahai inguruan. Kontent, batez ere, musika duelako. Musika, borrokatzen jarraitzeko.

Aurreiritzien aurkako ahotsak
2019-06-282019-06-27Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Aurreiritzien aurkako ahotsak

Ane Eslava

Gu pertsona normalak gara, helburu batzuk ditugu, borroka egin nahi dugu, eta geure burua ezagutarazi". Angela Gabarre Azkoiengo gaztearenak dira hitzak, Helena Baiona kazetariak zuzendu duen Romipen izeneko dokumentalaren protagonistetako batenak. Film labur horrek emakume ijitoen inguruko aurreiritziak hautsi eta haiengana gerturatu nahi du ikuslea, begirada feminista eta politiko baten bitartez. Maiatzean egin zuten lanaren aurkezpen pribatua, eta laster aurkeztuko dute jendaurrean.

Zazpi emakumeren ahotsak jasotzen ditu dokumentalak: Carmen Jimenez, Saray Borja, Andrea Khalfaoui, Angela Gabarre, Joana Amador, Silvia Aguero eta R. Jimenezenak. Gehienak euskal herritarrak dira, guztiak ijitoak, baina guztiak ezberdinak. Bat doktoretza ikasketak egiten ari da, beste batek etxean lan egiten du; batek toki guztietan esaten du ijito dela, beste batentzat ijito izatea "zama bat" izan da; batek flamenko musika gustuko du, besteak ez... "Ez dago ijito izateko modu bakarra; emakume edo feminista izateko modu bakarra ez dagoen bezala", laburbildu du Saray Borjak filmean. Helena Baionarentzat hor dago lanaren gakoa: "Ijito ez garenok komunitate horren estereotipo bat dugu, eta helburua izan da erakustea zer alde dagoen haietako bakoitzaren artean". 28 minutuko filma osatu du Baionak, eta saiatu da "gaian sakontzen eta kontzeptu garrantzitsuak lantzen".

Romipen dokumentalak iaz du jatorria. Baionak Mordiendo el aire izeneko dokumental laburra egin zuen gradu amaierako lanerako, eta Nafarroako Gobernuaren, Gaz Kalo Nafarroako ijitoen elkartearen eta Pikara Magazine hedabidearen laguntzarekin gaian sakontzeko aukera izan du. Angela Gabarre da Mordiendo el aire dokumentalean agertu ziren emakumeetako bat, eta oraingoan berriro eman du testigantza. Haren ustez, bi lanak baliagarriak dira gizartearen iruditerian finkatuta dauden ideiak hausteko. "Beti ikusten da ijitoon alde negatiboa, eta nazkatuta gaude: guk gauza batzuk gaizki egin ditugu, edozeinek bezala; baina ari gara ikasten, lanean, borrokan… Eta hori erakutsi behar da", adierazi du. Bera da protagonisten artean gazteena, eta beti izan du argi zer bide hartu nahi zuen: ez zen gazte ezkonduko, eta ikasi egingo zuen.

Hartutako bidearengatik "presioa" sentitu izan duela aitortu du Gabarrek: "Sentitu izan dut nire komunitateak ez ninduela ulertzen, eta horrek beldurra sentiarazi dit". Baina berak argi dauka inoiz ez diola uko egingo bere komunitateari. "Ikasteagatik utziko diot ijito izateari? Ez", laburbildu du. Zuzendariaren ustez, "urrats garrantzitsua" da Gabarrek kameraren aurrean beldurra duela esatea: "Guztiok izan dugu beldurra noizbait, baina hori ez da ahultasun bat, indargune bat baizik: indarra duelako da gai esateko beldur dela".

Gai zehatz batek zeharkatzen du dokumental osoa: feminismoak. Protagonistek modu ezberdinetan bizi eta ulertzen dute feminismoa; batzuek diskurtso teorikoagoa dute, eta beste batzuk bizitzak berak egin ditu feminista; emakume eta ijito izateak dakarren zapalkuntza bikoitzak. Halere, filmean aipatzen dute sentitu izan dutela feminismo hegemonikoak "alboratu" egin dituela ijitoak; ez dituela aintzat hartu beren aldarrikapenak. Saray Borjak, kasurako, beharrezkotzat jotzen du feminista guztien arteko elkarguneak bilatzea: "Patriarkatuak zapaltzen gaitu emakume guztiok; horrek izan beharko luke abiapuntua".

Gabarrerentzat, "dena da feminismoa". Bere askapenerako bidean tresna garrantzitsua izan dela esan du, eta amona jarri du feminismoaren eredutzat. R. Jimenez da, dokumentaleko protagonistetako bat. Jimenezek bizi osoa eman du lanean familia aurrera ateratzeko, eta, Gabarrek kontatu duenez, kalean ere bizi izan zen. Amonaren istorioa ezagutzeak "ahalduntzen" lagundu diola ziurtatu du gazteak.

Zuzendariaren iritziz, ezinbestekoa da feminismoa "birpentsatzea" eta kide ijitoengandik ikastea: "Euskal Herrian komunitate anitz biltzen duen feminismo bat garatzen ari gara, baina horretan jarraitu behar dugu, guztiok ez ditugulako zapalkuntza eta klase baldintza berberak".

Dokumentala zuzentzeak zalantza asko eragin dizkio Baionari, esan duenez. Botere harreman oro apurtzen saiatu da lanerako, ijitoak berdintasunez tratatzen; horizontaltasunez. Baina, galdera bat sortu zaio: "Zergatik egin behar dut nik lan hau, eta ez ijito batek?". Protagonistekin zalantza hori partekatzean, ordea, gehienen erantzuna izan da "kooperazio" gisa ikusten dutela lana. "Gizarte berean bizi gara emakume ijito eta ez ijitoak, eta proiektu komun bat egitea zoragarria da", Gabarreren hitzetan. Zuzendariak egindako ahalegina eskertu du: "Helena errespetuz etorri zaigu, begirada garbi batekin, epaitu gabe... Ni oso eskertuta nago".

Sareak indartzeko aukera

Dokumentalak 28 minutuko iraupena badu ere, Baionak patxadaz elkarrizketatu ditu protagonistak: luze eta zabal. Eta asko ikasi du solasaldietan. Aitortu duenez, elkarrizketetan bere aurreiritziez jabetu zen: "Erantzun zehatz batzuk espero nituen, eta ez zen hala izan. Orduan, pentsatu nuen: agian ezin da teoriarik erabili kasu hauekin, agian teoria, egin egin behar dugu; horretarako, haiek esaten digutena entzun beharko dugu". Alde pertsonalean, bestalde, "aurkikuntza handia" izan da dokumentala sortzea: "Emakume zoragarri hauek ezagutzeko aukera eman dit". Era berean, emakume ijitoek haien arteko sareak indartzeko aukera izan dute filmari esker.

Maiatzean egin zuten dokumentalaren estreinaldia, Nafarroako Filmotekan. Baionarentzat eta Gabarrerentzat "oso une berezia" izan zen. Bi lagunak urduri zeuden: elkarrekin eseri ziren, eta eskutik helduta ikusi zuten dokumentala. Baionarentzat, hura izan zen dokumentala sortzeko esperientziak utzitako unerik berezienetako bat. "Amaitzerakoan, Angelaren aurpegia ikustea oso polita izan zen", adierazi du. Gabarrek, berriz, sorpresa hartu zuen lagunaren lanarekin: "Oso lan ona espero nuen, baina askoz hobea izan zen; lan ikaragarri bat ikusi nuen". Gehien "asebete" zuena izan zen amona pantailan hizketan ikustea: "Izugarria izan zen".

Aitatxiren eta bilobaren etxea
2019-06-282019-06-27Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa

Aitatxiren eta bilobaren etxea

Edurne Elizondo

Saria merezi duen etxe bat; saria merezi duen aitatxi baten eta bilobaren arteko harremana. Etxe honetan izenburuko bildumak jaso berri du Etxepare saria. Asier Iturraldek egin ditu ilustrazioak, eta Aintzane Usandizagak idatzi du testua. Pamiela etxeak udazkenean argitaratuko du lana.

Leire Bilbao idazlea, Leire Salaberria ilustratzailea eta Idoia Sobrino liburuzaina izan dira Etxepare sariko epaimahaiko kide. Aurkeztutako hogeita hiru lanen artean hautatu dute Etxe honetan. "Edonori ezagunak egin ahal zaizkigun egoerak bizitasunez kontatu eta marraztu dituzte egileek, umorea maisuki erabiliz", nabarmendu dute.

Zehazki, etxe berean elkartu diren aitatxi baten eta bilobaren arteko gorabeherei eta harremanari egin diete so Iturraldek eta Usandizagak. Etxeko arauak ezartzera ohituta dagoen gizon bat da aitatxi hori, baina egunerokoa eta errutinak hankaz gora jarriko dizkio bilobak. Neskaren ama eta osaba ere bilakatu dituzte egileek Etxe honetan sortutako familiako kide, eta, epaimahaiko kideek erantsi dutenez, eraikina bera istorio horretako pertsonaia ere bada, marrazkien eta hitzen bidez. "Istorioan pasatzen dena azaltzen laguntzen du etxeak", erran dute.

Iruñeko Udalak antolatutako Biko-Teka topaketetan, batera aritu dira Iturralde eta Usandizaga, eta elkarlan horren emaitza izan da orain Etxepare saria jaso duen lana, hain zuzen ere. "Kontent" hartu dute. "Lanean hasi ginen unean bertan erabaki genuen istorioa moralkeriatik aldendu nahi genuela", nabarmendu du ilustratzaileak. "Familia guztietan daude arauak elkarbizitzarako, baina, aldi berean, pertsona oso ezberdinak bizi gara etxe baten barruan", erantsi du idazleak. Etxe honetan bildumako etxean bizi diren aitatxi hori eta haren biloba "oso ezberdinak" direla pentsa dezake irakurleak hasieran, egileek azaldu dutenez, "baina segituan konturatuko da halako lotura berezia dutela, eta gauza garrantzitsuetan ados direla".

Toki entitateen saria

Nafarroako hogeita bi toki entitatek antolatzen dute Etxepare saria, beren euskara zerbitzuen bidez. Pamiela argitaletxea eta Galtzagorri elkartea dituzte laguntzaile, eta Nafarroako Gobernuko Euskarabidea, berriz, babesle. Saria 2004. urtean antolatu zuten lehendabizikoz. Hasieran, haur, gazte eta helduentzako euskarazko literatura lanak saritu zituzten, baina, 2006. urtean, beka bat sortzea erabaki zuten, haurrentzako bildumak sortzeko asmoz. 2009. urtean egin zuten azken aldaketa, eta beka sari bilakatu zuten berriro. Haurrentzako bildumak saritzen dituzte Etxepare antolatzen duten hogeita bi toki entitateek, zehazki, eta Pamiela etxeak argitaratzen ditu gero.

Iaz, Cosimoren katiuskak bildumak jaso zuen Etxepare saria. Dani Martirenak idatzi zuen testua, eta Ana Ibañezek egin zituen marrazkiak. Pamielak iazko udazkenean argitaratu zuen lana, eta abenduan Durangoko Azokan aurkeztu zuten egileek.

Iturralderen eta Usandizagaren Etxe honetan ere argitaratuko du Pamielak; udazkenerako izanen dute prest, zehazki. Etxepare sariko antolatzaileek argi eta garbi erran dute: "Irakurleek erabaki dezatela nork agintzen duen etxe honetan". Usandizagaren eta Iturralderen aitatxiak eta haren bilobak bikote berezia osatzen dute; idazleak eta ilustratzaileak ere bikote gisa egin dute lan Etxe honetan bilduma ontzeko. Elkarri emanez aritu dira. "Irudi argi eta baretsuak lortzea" izan da Iturralderen helburua, hasieratik. Epaimahaiko kideek irudi horien "narratibotasuna" nabarmendu dute: "Ederki uztartu dituzte hitza eta irudia", erran dute.

Asier Iturralde donostiarra da, eta Arte Ederretan lizentziaduna. Irudigilea eta diseinatzaile grafikoa ere bada. 2017an, Studio Gaston sortu zuen, batez ere erakundeentzako lan egiteko. Aintzane Usandizaga, berriz, Lasarte-Oriakoa da, eta Artearen Historian lizentziaduna. 2014an, Zumaiako Udaleko Julene Azpeitia ipuin lehiaketako lehen saria irabazi zuen; aurten, berriz, Kabitu ezina izenburuko liburua argitaratu du, Elkar etxearekin. "Betidanik" maite ditu istorioak. Grina horrek eraman du saria jaso berri duen lana sortzera, Asier Iturralde ezinbertzeko bidelagunarekin.

Egiak kantatuz barrena hustu
2019-06-212019-06-21Albisteak, gaiak, Nafarroa

Egiak kantatuz barrena hustu

Ane Eslava

Egia. Hori da kantu batek behar duena: "Egia esan; benetakoa izan". Hori uste dute Areta Senosiain, Amets Aranguren, Ibai Osinaga, Eder Escalera eta Javier Larrañeta musikariek. Egiak kontatzeko eta barrenean zutena musikaz kanporatzeko, Ibil Bedi taldea sortu berri dute. Erlojuaren kontra ondu dute lehenbiziko diskoa, eta Berandu baina garaiz izena jarri diote, urteetan taldearen proiektua geroratzen aritu ostean egin baitute urratsa; berandu, baina garaiz.

"Ines Osinagari entzun nion kantu batek egia esan behar zuela funtzionatzeko", adierazi du Amets Arangurenek. Hori bera pentsatzen dute hark eta haren taldekideek, eta hori egiten saiatu dira: sentimenduak hitz bihurtu, eta, gero, kantu bidez, hartzaileekin partekatu. Zazpi abestiko lana osatu dute, eta gai pertsonalei buruz mintzatu dira horietako bakoitzean. Sentimendu jakin batek zeharkatzen du diskoa, bereziki: galerak. Osinagak eta Arangurenek idatzi dituzte hitzak, azkenaldian bizitako bolada txarretan, ezinegonak airatzeko eta barrena sendatzeko. Hala, aurrera egiteko baliatu dute musika: aurrera ibiltzen jarraitzeko. Eta ideia hori bera eraman dute taldearen izenera.

Musikak elkartu ditu bost kideen bideak, baina aldez aurretik ezagutzen zuten elkar. Senosiain eta Aranguren Iruñekoak dira, eta, taldean, lehenak biolina jotzen du, eta bigarrenak, pianoa eta saxofoia; biek egiten dituzte koroak. Escalera Erriberrikoa da, eta taldeko bateria jotzailea; Osinaga Irunberrikoa da, eta abeslaria eta gitarra jotzailea; Larrañeta, berriz, Zangozakoa da, eta baxu jotzailea. Lehenbiziko laurek institutuan eta kontserbatorioan ezagutu zuten elkar; Osinaga eta Larrañeta, berriz, herrien gertutasunarengatik dira lagun.

Senosiainek, Arangurenek eta Osinagak institutu garaitik zeukaten musika talde bat sortzeko ideia, baina Silvia Perez Cruzen kontzertu baten ostean hartu zuten erabakia. Bi neskek elkarrekin ikusi zuten abeslari kataluniarraren kontzertua, iaz, Donostian, eta, ateratzean, pentsatu zuten saiatu behar zutela jendeari sentiarazten egun hartan haiek sentitutakoa. "WhatsApp talde bat egin genuen, Ibairekin, eta Benetan izena jarri genion; esan genuen: egingo dugu zerbait, baina benetan", kontatu du Senosiainek. Iazko udan izan zen hura. Erabakia hartuta, lehenbiziko kantu batzuk lantzen hasi ziren, eta, beste taldekideak bilatu ondoren, aurtengo urtarrilean jarri ziren martxan bost lagunak. Azkar sortu dute diskoa, beraz.

Proiektua gerorako uzten aritu izanak inspiratu zituen diskoaren izena erabakitzeko. Zehazki, Arangurenek proposatu zuen. "Behin, esaldi bat irakurri nuen [Karmele Jaioren] liburu batean; zera zioen: Garaiz esaten ez direnak, gero ezin izaten baitira esan. Eta pentsatu nuen gu berandu gindoazela, baina ez beranduegi; epearen barnean", azaldu du.

Laguntasunak eta musikarekiko pasioak ez ezik, musikan ibilbide bat egina izateak berdintzen ditu bost taldekideak. Osinagak kontserbatorioan ikasi zuen; Altxatu punk-rock taldean aritu da bederatzi urtez, eta hainbat txarangatan jotzen du. Aranguren, Senosiain eta Escalera ere kontserbatorioan ikasten ari dira, eta azken hori txarangatan ere ibiltzen da. Larrañagak, berriz, Soul Meeting taldean jotzen du, eta, Osinagarekin batera, Hordeum Vulgare proiektua sortu zuen, baina eten egin dute. Kontatu dutenez, denek musika jakintzak izateak kantuak sortzeko erraztasuna emateaz gain, exijentzia handia izatera eramaten ditu, horrek dakartzan gauza on eta txarrekin. "Guri erakutsi digute inoiz ez dela perfektua; beti hobetu daitekeela", aipatu du Senosiainek. Ondorioz, onartu dute diskoarekin "gustura" egon arren oraindik xehetasun batzuk aldatuko lituzketela.

Askotariko esperientziak dituzten modu berean, musikan erreferente ezberdinak ere badituzte. "Ez dugu erreferentziazko talde jakin bat, baina gugan eragina izan dezaketen taldeak daude", azaldu du Arangurenek. Horien artean aipatu dituzte Anari, Katamalo, Izaki Gardenak, Itoiz eta Hertzainak taldeak. Ez dakite nola definitu sortzen duten musika, eta ez dute definizio itxi bat egiteko asmorik, baina gustatu zaie nola deskribatu duten taldea Euskal Irratietan: "Pop folkeroa, rock kutsuekin". Edonola ere, hala laburbildu du Osinagak haien musika: "Ez da gaueko hamabietarako musika bat: geratzeko musika bat da; entzutekoa".

Ibil Bedi-ren nortasuna, halere, hitzetatik etorri da, "hitzen mesedetara" konposatzen baitute musika. Hortaz, garrantzizkotzat jotzen dute entzuleek ere horiei erreparatzea. Bost kantu Osinagak idatzi ditu —Agur, Sua, Zaldi zangarra, Gaindosia eta Ama—, eta beste biak —Ihesean eta Hariak—, berriz, Arangurenek. Eta "hustu" egin dira, "barnetik eta lehen pertsonan" idatzi dituzte hitzak. Osinagaren kasuan, amaren heriotzak markatu eta zeharkatu ditu kantu guztiak: iaz hil zitzaion, eta minetik eta galeratik hasi zen sortzen, bizitakoari erantzuna emateko. "Niretzat disko hau monografiko bat da: azken urte honetako nire egoera pertsonalaren isla", adierazi du abeslariak. Hain zuzen ere, amari eskainitako kanta bat sartu du diskoan, eta ama bere "kantu guztietan" dagoela adierazi du.

Arangurenek ere garai gogor batean idatzi zituen kantuak, buruan zituen gauzak idatzita eta kantu bihurtuta "kanporago" zeudela sentitzen baitzuen. Bolada horretan lagun izandakoei eskaini die kanta bat; bestea, gaizki pasarazi ziotenei. "Gorka Urbizuk kontzertu batean esan zituen hitz batzuk buruan geratu zitzaizkidan", esan du "Ez dakit norenak ziren, baina zioten kantatu behar dela galeratik, ez gorrototik; nik, orain, abesti hauek kantatzean, hori dut buruan".

Asteburu batean grabatuta

Maiatzean grabatu zuten diskoa, Amorotoko (Bizkaia) Musikorta estudioan. Estudioaren jabeak ezagunak zituztelako erabaki zuten hara joatea, eta haien gertutasunari eta tokiaren berezitasunari esker "oso gustura" egon zirela esan dute taldekideek, aho batez. Azkar egin zuten grabaketa, asteburu bakarrean, eta hori ere erronka bat izan zen haientzat. Pablo Blanco ilustratzaile zangozarrak diseinatu du diskoaren azala: bost aurpegi abstraktu agertzen dira marrazkian, bost taldekideenak. CDaren diseinua, berriz, Olrait Studiorena da.

Taldekideek argi dute, dena dela, haien musika ezagutzeko modurik onena kontzertuetara joatea dela. Dagoeneko hasiak dira batzuk ematen: Irunberriko Saira tabernan egin zuten estreinaldia, maiatzaren 30ean, eta ondoren Iruñeko Karrikiri elkartean, Bilboko Bira kulturgunean eta Miarritzeko gaztetxean izan dira. Kontzertu bakoitza "oso ezberdina" izan dela kontatu dute taldekideek, eta guztiak "bereziak eta gertukoak". Modu bitxi batean hasi eta bukatu dituzte kontzertuak: bertso bat kantatuz, ahots hutsez. Arangurenek konposatu du, Oskorriren Negu partean mizpira kantuaren doinuarekin. Honakoa dio: Beterik gatoz sendagaiaz, gu prest gaude eta hi non haiz? Bidea hasi da eta ibil bedi. Ekainaren 30ean eta uztailaren 8an dituzte hurrengo kontzertuak, EHZ jaialdian eta sanferminetan.

Ibilbidea hasi berritan, Ibil Bedi taldeko kideak "harrituta" daude jendearen erantzunarekin. Izan ere, badakite gaur egun ez dela erraza kontzertu batean kantu batekin entzuleei negarra eragitea, edo ezagunek mezuak idaztea esanez diskoa entzun eta malkoak isuri dituztela. Baina haiek lortu dute. Eta argi dute zergatik den: kantuetan "egia" esan dutelako.

Mendeurren besta erraldoia
2019-06-212019-06-20Albisteak, gaiak, Nafarroa

Mendeurren besta erraldoia

Edurne Elizondo

Besta gune. Ospatzeko toki bilakatu zen Iruñeko zezen plaza, larunbatean, hiriko Pamplonesa udal musika bandako kideei esker. Ez ziren bakarrik izan: herritarren babesa izan zuten, batetik ordu eskas batean saldu zituzten kontzerturako sarrera guztiak, eta, bertzetik, mundu osoko laurogei bandatako 3.100 musikarirena. Iruñeko erraldoiek ere parte hartu nahi izan zuten, eta lehen mailako dantzari bilakatu ziren Pamplonesaren mendeurren bestan.

Aurtengo ekaina berezia izaten ari da bandako kide guztientzat. Hilaren hasieran, 6an, 7.000 ikasleren aurrean jo zuten musikariek, mendeurrenari lotutako ekinaldiak martxan jartzeko. Hogeita hamabi ikastetxetako haurrek egin zuten bat Nafarroa Arenan, egun horretan, bandako kideak entzuteko prest. Haur horiek ikasturte osoan landu dute Pamplonesaren lana eta historia, eta ekainaren 6ko kontzertuak eman zien egindako lana biribiltzeko aukera. Pamplonesako kideentzat ere "berezia" izan zen emanaldia, kontzertua zuzendu zuen Jesus Garisoainek bukatu bezain pronto nabarmendu zuenez.

Datorren uztailaren 6koa ere egun berezia izanen da, segur aski, Pamplonesa bandako zuzendariordearentzat, Garisoainek berak botako baitu aurtengo sanferminak hasteko txupinazoa, Iruñeko herriko etxetik. Ia aho batez erabaki dute iruindarrek Pamplonesak abiatuko dituela Iruñeko bestak: 9.472 herritarrek eman dute botoa, eta ia guztiak eskuratu ditu musika bandak, %92,1 alegia. Osasunako presidente Luis Sabalza zen bertze hautagaia.

Iruñeko Udalak joan den astean ezagutarazi zuen Pamplonesak botako zuela bestetako txupinazoa. Joseba Asiron jarduneko alkatea zen, eta argi erran zuen: "Pamplonesa esatean, Iruñea esaten dugu, eta sanferminak". Izan ere, suziriak eztanda egin bezain pronto, Pamplonesako musikariak arduratzen dira plazan lehendabiziko obra jotzeaz: Gaintza biribilketa. Garisoain izaten dute bandako kideek zuzendari egun horretan. Besta lehenago hasiko da, aurten, musikarientzat.

Liburua

Momentuan gozatzeko dira Pamplonesaren kontzertuak, baina mendeurrena ospatzeko, bertzelako euskarriak ere jorratu ditu musika bandak: Cien años con la Pamplonesa (Ehun urte Pamplonesarekin) lana ondu dute Luis Maria San Martin musikologo, irakasle eta bandako kideak, Rebeca Madurga musikologo eta arte eta humanitateetako doktoreak, eta Javier Vazquez historialari eta udaleko teknikariak.

Bandaren historia jaso du liburuak. 1919. urtean sortu zuten hainbat herritarrek, orduan banda militarrak baino ez zeudelako hirian. 1941. urtean, Iruñeko Udalak hartu zuen bere gain. Urte horretatik 1987. urtera bitarte, Iruñeko Musika Bandaren Patronatuak izan zuen taldearen ardura. 1987an, patronatua desegin, eta jatorrizko eredura itzuli zen: kultur elkarte bihurtu zuten; eta kultur elkarte da, oraindik ere. Ehun urtekoa.

Ahanzturatik oroimenera
2019-06-142019-06-13Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Ahanzturatik oroimenera

Ane Eslava

Duintasuna. Memoria. Aitortza. Justizia. Esker ona. Halako hitzak entzun ziren ekainaren lehenbiziko egunean, Loitiko gainean. Iruñea eta Esa lotzen dituen N-240 errepide zaharrean dago Loitiko gaina, eta, 1936ko altxamendu militarraren ostean, mendatearen bi aldeetako herriek errepresio handia jasan zuten. Orain, 80 urteren ostean, eremuan erail eta hobiratu zituzten 69 pertsonak gogoratzeko oroitarri bat jarri dute han. Omenaldi jendetsu batekin inauguratu zuten oroitarria, familiekin eta inguruko herrietako bizilagunekin. Ahaztutakoei eta isilarazitakoei izen-abizenak jarri zizkieten, ezkutukoa argira ateratzeko, ahanzturaren tokian memoria jartzeko.

1936an Loitiko inguruan errepresioaren alderik bortitzena sufritu zuten lagunak dira orain omendu dituztenak: haien herritik atera eta Loitiko gainean erail eta hilobi irekietan zein errepidearen parean lurperatu zituztenak. David Maruri zangozarrak ikerketa zabala egin du egitateen inguruan, eta, bildu dituen datuen arabera, 1936ko uztail eta abendu artean gutxienez 69 lagun fusilatu eta lurperatu zituzten han. Gehienak Nafarroako inguruko herrietakoak ziren, eta batzuk Aragoikoak (Espainia).

Identifikatu dituztenen artean, hamabost Carcarreko bizilagunak ziren, hamar Zangozakoak, bederatzi Kasedakoak, zortzi Oibarkoak, beste zortzi Andosillakoak, lau Galipentzukoak, hiru Irunberrikoak, bat Burlatakoa, bat Izabakoa, bat Urraulbeitikoa, bat Miranda Argakoa eta bat Aragoiko Sos del Rey Catolicokoa. Eta, horiez gain, gaur egun oraindik badira topatu gabeko hilobi eta gorpuak.

Gertaera latz horiek gertatu zirenez geroztik, biktimen familiek ez dute etsi beren senitartekoak aurkitzeko borrokan. 1939an atera zituzten lehenbizikoz hilotz batzuk Abintzaoko hilerritik, eta behin frankismoa amaituta hasi ziren beste senide asko gauza bera egiten. Hainbat alditan egin dituzte gorpuak lurretik ateratzeko lanak, eta azkenekoak 2016an egin zituzten, Nafarroako Gobernuaren laguntzarekin.

Ekainaren 1eko ekitaldian, azkenean, Loitin hildakoek aitortza jaso zuten. Mikel Iriarte artista nafarrak Isilpeko hilerria izeneko eskultura multzoa sortu du haien omenez. Hiru zutabeko trikuharriak eta sei harriko cromlechak osatzen dute obra. Artistak azaldu zuenez, trikuharriaren zutabeek "egia, justizia eta ordaina" irudikatzen dituzte, eta cromlecharen sei harriek, berriz, hilobietako bakoitza. "Bista ederrak zituzten toki garaietan oroitzen zituzten gure arbasoek hildakoak; hemen ere hori egingo dugu", adierazi du Iriartek.

Zangozako Udalaren bultzadaz sortu dute oroitarria, eta hainbat udalek babestu dute ekitaldia: Burlatakoak, Kasedakoak, Carcarrekoak, Andosillakoak, Oibarkoak, Urraulbeitikoak, Izabakoak eta Sos del Rey Catolicokoak. Angel Navallas Zangozako alkateak ekitaldian zehaztu zuen moduan, Irunberrikoa izan da parte hartzeko eskaerari uko egin dion bakarra. Nafarroako Gobernuak ere babestu du omenaldia, bai eta hainbat elkartek ere.

Omenaldian, senideek urteetan instituzioengandik jasandako "bazterkeria" eta frankismoak izandako "zigorgabetasuna" salatu zuten. Era berean, eskertu egin zuten Nafarroako Gobernuak, udalek eta elkarteek oraingoan egin duten urratsa ahaztutakoak gogoratzeko. Askorentzat berandu da, halere, dagoeneko hilik baitaude biktima gehienen gurasoak, anai-arrebak eta senar-emazteak, eta, batzuetan, baita seme-alabak ere. "Honek balio dezala datozen belaunaldiek jakin dezaten errespetatzen eta oroitzen, egitate ezatsegin hauek ez daitezen berriz gertatu", adierazi zuen Emilia Salvatierrak, Emilio Salvatierra andosillarraren alabak. Ekitaldian, Zangozako Rocamador dantza taldeak, Irunberriko txarangak eta Fermin Balentziak hartu zuten parte; bina abesti eskaini zizkieten biktimei eta senideei.

Omenaldiaren antolatzaileek eskerrak eman zizkioten David Maruri ikertzaileari haren lanarengatik. Hark, berriz, azpimarratu du Loitiko omenaldia aurrera ateratzeko "ezinbestekoa" izan dela Nafarroako Gobernuaren Memoriaren Institutuak azken lau urteetan egin duen lana, Zangozako Udalaren ekimena, eta gainontzeko udalen eta elkarteen laguntza. Ikertzaileak "justizia" moduan ikusten du errepresioa sufritu dutenei laguntzea, eta "oso atsegingarria" dela adierazi du: "Senideen erantzuna ahaztezina izaten ari da".

Ikerketa osatzen ari da orain Maruri. N-240 errepidean egondako fusilamenduez gain, inguruko beste errepide txikiago batzuetan egondakoak ere erregistratzen ari da. Zangozako Enrique II de Albret kultur taldeak urtero argitaratzen duen Zangotzarra agerkariaren hurrengo zenbakian aterako du ikerlan berria, Carreteras sin retorno (Itzulerarik gabeko errepideak) izenburupean. Lan horrekin, bere alea jarri nahi du Nafarroako Gobernua sortzen ari den hobien mapa osatzeko.

Memoriaren lekuak

Loitikoarekin, beste urrats garrantzitsu bat egin dute Nafarroan memoria historikoaren alde. Era berean, Nafarroako Gobernuak onartu berri du memoria historiakoaren lehen sei lekuak inskribatzea, horiek "babesteko, kontserbatzeko eta hedatzeko" helburuarekin. Hala, memoria historikoko lekuen erroldan inskribatu dituzte Sartagudako Memoriaren Parkea, Urbasako Otsoportillo leizea, Olabeko hobia, Igaritik Bidankozerako errepideko oroitarria, Erreniegako hilobien oroitarria eta Azkoiengo emakumearen errepresioaren memoriaren eskultura. Ana Ollo Herritarrekiko eta Erakundeekiko Harremanetako jarduneko kontseilariak esan du lekuen izendapenekin horien ezagutza sustatu nahi dutela, "beldurraren lekuak oroitzapenerako gune bilakatzeko, horiek bakearen eta bizikidetzaren aldeko balioak transmititu ditzaten".

Sei horiek ez dira izango bakarrak, halere. Ollok jakinarazi duenez, dagoeneko lanean ari dira erregistroan beste zazpi leku sartzeko. Horien artean daude Eloko Tejeriako hilobia, Cadreitako Valcarderako hilobia, Ezkabako GR-225 ibilbidea, Iberoko Hiru Gurutzeen Gaina, Etxauriko Memoriaren Parkea, Berako Argaizko harrobia eta German Rodriguezen oroitarria.

David Marurik gogora ekarri nahi izan ditu memoriaren bidean aitzindariak izan diren pertsonak, taldeak eta egitasmoak. Batetik, Itzulera operazioa delakoa aipatu du: "Franco hiltzean, biktima askoren hilotzak hobietatik eta areketatik atera zituzten, eta lurperatze duina eman zieten beren herrietan". Bestetik, lehenbiziko omenaldiak ekarri ditu gogora, eta 1978an Martzillan egin zutena nabarmendu du.

Memoria historikoaren arloan lanean aritu direnen artean, berriz, Jose Maria Jimeno Jurio historialaria nabarmendu du, memoriaren aldeko mugimenduaren "sortzaile eta motor" izan baitzen, haren hitzetan. Azkenik, Nafarroako fusilatuen zifrak zehazteko orduan "gakotzat" jo du Tafallako Altaffaylla kultur taldeak 1986an argitaratu zuen Navarra 1936. De la esperanza al terror liburua (Nafarroa 1936. Itxaropenetik terrorera).

Urrats garrantzitsuak egin dira, baina oraindik lan handia egin beharra dago Nafarroako hobietan geratu zirenei memoria eta duintasuna itzultzeko.

Kultura jaso eta zabaldu
2019-06-142019-06-13Albisteak, gaiak, Nafarroa

Kultura jaso eta zabaldu

Edurne Elizondo

Oholtza gainean edo kontzertu areto batean gertatzen dena baino anitzez ere gehiago dira musika eta arte eszenikoak. Sorkuntza prozesuaren ingurukoek ere elikatzen dute azken emaitza. Oihalaren atzekoak ikus-entzuleen begiradatik at gelditzen ohi dira, ordea, kulturaren alde ezkutuan. Esparru horretara argia eraman nahi izan du Nafarroako Gobernuko Kultura Departamentuak, hain zuzen ere; hori egiteko bidea 2017an hasi zuen, Musikaren eta Arte Eszenikoen Artxiboa sortuz; orain, jasotako funtsen berri emateko eta zabaltzeko webgunea jarri du martxan, www.amaen.es helbidean.

Nafarroako Artxibo Nagusiaren esku dago musikaren eta arte eszenikoen inguruko ondarearen ardura. 2017tik, hogeita hamazazpi egileren eta erakunderen funtsak jaso ditu: hogeita bederatzi dira musikaren arlokoak, eta bost, berriz, antzerkigintzaren alorrekoak; gainerako hirurak, azkenik, dantzaren esparrukoak dira.

Musikaren arloan, hamaika musikariren, konpositoreren eta abeslariren lanak eta haien ingurukoak hartu ditu artxiboak: Teresa Catalan, Koldo Pastor, Pablo Sarasate, Pedro Iturralde, Isidoro Fagoaga eta Maria Dolores Higueras Dominguezenak, bertzeak bertze. Iruñeko Ganbera Abesbatzak, Iruñeko Orfeoiak, Lizarrako Gaitariek eta Santa Zezilia Kontzertu Elkarteak ere Nafarroako Artxibo Nagusiaren esku utzi dituzte beren funtsak.

Antzerkigintzari dagokionez, lau egilek eman dute beren kultur jarduerarekin lotutako ondarea: Aurora Moneok, Nieves Oteizak, Ventura Ruizek eta Alfredo Sanzolek. Urrats bera egin du, gainera, Nafarroako Antzerki Eskolak. Dantzaren arloan, berriz, Nafarroako Dantza Eskolako funtsarekin batera, Almudena Lobon eta Concha Martinez eta Jose Lainez dantzari eta koreografoena jaso du artxiboak.

Sortze prozesua

Nafarroako Gobernuko Agiritegien eta Dokumentazio Ondarearen Zerbitzuko buru da Joaquim Llanso, eta gobernuak Musikaren eta Arte Eszenikoen Artxiboa martxan jartzeko aukera mahai gainean jarri zuenetik, proiektu horren sustatzaile eta babesle izan da.

Artxiboa sortzeko lehen fasean, gisako bertzelako erakundeak bisitatu zituzten erakundeko arduradunek. Llansok azaldu du, bertzeen lana abiapuntutzat hartuta, ohartu zirela artisten sortze prozesuarekin lotutako funtsak jaso nahi zituztela, nagusiki. Artxiboko kideen asmoa da egileen eta erakundeen lanari dagokion testuingurua ematea. Hori, kasu anitzetan, egileek beraiek egiten dute, artxiboan gordetako bideo lanen bidez, bertzeak bertze. Gisa horretako euskarriak bultzatu nahi dituzte, etorkizunera begira, funtsak egungo eta biharko herritarren esku jartzeko asmoz.

Artxiboak egun duen materialaren kopurua handitu eginen da laster, Llansok ezagutarazi baitu jasotako bertze hamar funtsen berri emanen duela erakunde horrek, laster. Jasotzea eta zabaltzea da haien lana.

Ezkaba mendiko loreen aniztasunaren argazkia
2019-06-072019-06-06Albisteak, gaiak, Ingurunea, Nafarroa

Ezkaba mendiko loreen aniztasunaren argazkia

Ane Eslava

Orkidea, oreganoa, armiarma lorea, azafraia, ezkila lorea, kurkubia... Sei landare horiek, eta beste 404, ikus daitezke Iruñe iparraldeko Ezkaba mendia osatzen duten mila hektareetan. Oscar Perezek, Xabi Egurzegik, Marion Stefaniek eta Marga Galdeanok bost urte daramatzate Ezkaba mendiko bazterrak zeharkatzen eta han topatzen dituzten landareak fotografiatzen eta erregistratzen. Modu horretan, lau lagunek eremuko floraren aniztasuna erakutsi nahi diete herritarrei. Izan ere, gizartea "naturatik urruntzen" ikusteak kezkatu egiten ditu, eta antzina gizakiak landareekin zuen lotura berreskuratu nahi dute.

Oscar Perez da Ezkabako landareak erregistratzeko proiektuaren sortzailea. 43 urte ditu, eta betidanik bizi izan da Iruñean; lehen Arrotxapean eta gaur egun Ezkaban. Txikitatik izan du landareekiko interesa, baina gaztetan, jakin-mina asetzea erabaki zuen, eta Gorosti zientzia elkartera jo zuen, ikastera. "Garai hartan ez zegoen Internetik, libururik ere ez kasik, eta han asko ikasi nuen", kontatu du. Elkarte horretan German Rodriguez Nafarroako Unibertsitateko irakaslearen liburu bat aurkitu zuen. Rodriguezek Ezkaban aurkitutako 450 landare erregistratu zituen liburuan. Lan hori ikusi ondoren hasi zen Perez haren argazki makinarekin Ezkabara joaten.

2014an, Egurzegi, Stefanie eta Galdeano batu zitzaizkion, eta ordutik elkarrekin doaz mendira, landareak bilatzera. Txangoetan argazki makinak "oso baliagarriak" direla esan du Perezek: "Lehen, landarea etxera eraman behar zuten hura identifikatzeko, orain xehetasun handiko argazkiak egin ditzakegu, eta aski dugu". Dagoeneko espezie ugari identifikatu dituzte. "German Rodriguezek 450 aurkitu zituen, eta guk 410 daramatzagu; hark ikusi ez zituen batzuk identifikatu ditugu, eta, urteak pasatu arren, oraindik ikusten ditugu berriak". Aurkitzen dituzten landareak katalogatzen ari dira, eta hitzaldiak ere eman dituzte Iruñerriko hainbat auzo eta herritan.

Arrazoi bat baino gehiago dago Ezkaban hainbeste lore egoteko. Batetik, oso mendi zabala da eta 450 metroko altitudetik 895 metroraino heltzen da. Bestetik, iparraldeko eta hegoaldeko orientazioak dauzka, eta lurzoru mota bat baino gehiago. Eta, azkenik, klima trantsizioko eremu batean dago: Iruñerri hegoaldeko klima mediterraneoa da, Sakanatik gertuko eremukoa atlantikoa, eta Agoiztik gertukoa kontinentala. "Horrek guztiak eragiten du espezie asko egotea".

Baina ez bakarrik Ezkaba; Iruñerria ere aniztasun handiko tokia da; landare mota asko ikus daitezke kalean. "1.000 espezie ere egon liteke Iruñerri osoan", zehaztu du Perezek. Baina hark eta haren kideek kritikatzen dute hiriko lorategietako belarra asko moztearen eraginez landare asko ezkutuan geratzen direla. "Belarra pixka bat gehiago hazten utziko bagenu, landare asko ikusiko genituzke", azaldu du.

Mendia aldatu da

Perez argazkiak egiten hasi zenetik —orain dela hamabost urte—, asko aldatu da Ezkaba mendiko flora. "Garai hartan, larre gehiago eta zuhaitz gutxiago zeuden", azaldu duenez. "Eta duela 80 urte arte, adibidez, mendiak ez zuen zerikusirik oraingoarekin, asko aldatu baita lurzoruaren erabilera". Gero eta larre gutxiago egoteak kalte egiten dio floraren aniztasunari, adituaren hitzetan. "Larreetan argia sartzen da, eta basoetan baino espezie gehiago hazten dira; gainera, landare horiek intsektuak erakartzen dituzte", azaldu du. Hortaz, "premiazkotzat" jo du larreak babestea, ekosistemaren mesedetan.

Mendia aldatu da, baina gizartearen ohiturak ere aldatu dira. Hori uste du Perezek, eta kexu da: "Galdu egin dugu naturarekiko gertutasuna; gu, txikitan, beti genbiltzan landareekin jolasean; orain, landareak soilik lorategietan ikustera ohitu gara. Hirietan autoa eta hormigoia lehenetsi ditugu eta natura baztertu dugu". Hori aldatzeko bidea informazioa zabaltzea dela uste dute Perezek eta haren kideek. Horregatik, dibulgazioa egiten jarraituko dute, "gizarteak naturarekiko erlazioa berreskura dezan".

Ez dituzte auzoan nahi
2019-06-072019-06-06Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Ez dituzte auzoan nahi

Edurne Elizondo

Goia jo du Iruñeko Sanduzelai auzoko bizilagunen kezkak, eta antolatzea erabaki dute: batu egin dira apustu etxe eta joko aretoen kontra. Larunbatean protesta egin zuten karrikan, eta eskatu zuten auzoan dauden bi apustu etxeak ixteko. Gaur, berriz, batzar irekia eginen dute, 19:00etan, Karrikaguneren egoitzan.

Sanduzelaiko bizilagunen kezka bera dute Aralar elkarteko kideek ere. Jokoaren mendekoak eta haien gertukoak artatzen dituzte erakunde horretan. Elkartean aspaldi piztu ziren jokoaren industriaren inguruko alarmak. Azken urteotan gora egin du apustu eta joko etxeen kopuruak, bai eta arlo horren inguruko publizitateak ere; Interneten bidez jokatzeko aukerak ekarri du, gainera, apustu egiten dutenen adinak behera egitea. Aralarren, argi dute: "Lehen, jokoaren mendekoen batez besteko adina 45-48 urte zen, eta txanpon makinak erabiltzen zituzten; orain, 33 urte da batez besteko adina, eta kirol apustuetan aritzen dira batez ere; Internet bidezko jokoa ari da nagusitzen".

Sanduzelaiko bizilagunek jasotako datu gehiago jarri dituzte mahai gainean: "16 eta 18 urte bitarteko Iruñeko ikasleen erdiak egin dute apustu, behin gutxienez". Auzo horretan, bi apustu etxe daude; Iruñeko gehienak, hain zuzen, Sanduzelain, Buztintxurin, Etxabakoitzen eta Arrotxapean daude. "Ez da kasualitatea; langabezia tasarik handiena duten auzoak dira, eta, ondorioz, bazterketa arriskurik handiena ere badute", salatu dute Sanduzelaiko bizilagunek.

Nafarroako Gobernuak egoitza fiskala herrialdean duten enpresen jarduera bakarrik arautzen ahal du. Bi konpainiak dute egoitza Euskal Herrian: Reta eta Kirolbet enpresek. Horiez gainera, beste biren apustu makinak daude Hego Euskal Herriko aretoetan: Garaipen-Codere eta Sportium etxeenak. 2017. urtean, 411 milioi euro jokatu ziren lau enpresa horien makinetan eta webguneetan. Aurreko urtearen aldean, %10eko hazkundea. Bilakaera nabarmenago ikusten da 2017ko diru sarrerak 2012koekin alderatuta: %80 egin dute gora.

Hego Euskal Herriko 2017ko datuen arabera, agerikoa da jokoen pastelean gero eta handiagoa dela apustuei dagokien zatia. Oraindik ohiko txanpon makinak dira jokorik arrakastatsuena —Nafarroan, sektorean gastatutakoaren %37 dagokie—; horren atzetik, Espainiako loteria dago; eta, hirugarren postuan, kirol apustuak.

Mendekotasun ikusezina

Gizarteak onartutako jarduera bat da jokoaren ingurukoa, neurri handi batean. Aralarko adituek horixe nabarmendu dute behin baino gehiagotan. Sanduzelaiko bizilagunak ere ohartu dira egoera horretaz, baina erabaki dute ordua dutela aski dela errateko. Horregatik erabaki dute apustu etxeen aurka lanean hastea. "Apustu etxeek ikusten ez den mendekotasun bat sortzen dute; antzemateko zailagoa izaten da, eta, ondorioz, larriagoak izaten dira haren ondorioak", erran dute. "Ezin dugu ahaztu apustu etxeak boterearen erreminta direla herritarrak kontrolatzeko eta gizartea desaktibatzeko", erantsi dute.

Sanduzelaiko bizilagunek aldarrikatu dute gazteek bertzelako jarduerak behar dituztela aisialdirako. Bide horretan, hiru helburu zehatz finkatu dituzte apustu etxeak auzotik eta hiritik ateratzeko: tabernetan apustuak egiteko makinak jartzea debekatzea, apustu etxeekin lotutako publizitatea debekatzea, eta Sanduzelain dauden bi apustu etxeak ixtea.

Publizitateari dagokionez, administrazioaren kontrolik eza salatu dute auzolagunek: "Tabakoaren eta alkoholaren inguruko publizitatea kontrolatzen dute, baina ez da berdin gertatzen apustu etxeekin". Erantsi dute administrazio publikoek ez dutela kontrol zorrotzik egiten gisa horretako egoitzak irekitzeko ere. "Iruñean, bederatzi zinema areto daude, eta 53 joko areto. Kopuruak nabarmen egin du gora azken urteotan", erran dute.

Joan den larunbatean auzoko apustu etxeen aurrean protesta egin eta gero, Sanduzelaiko auzokideek batzar ireki batera deitu dute gaur arratsalderako: 19:00etan eginen dute, Karrikaguneren egoitzan. Bizilagun guztiei eskatu diete bat egiteko. "Arazoa larria da, eta gazteek aisialdirako bertzelako bideak behar dituzte; guk ez dugu gazteon aurka egin nahi, haiek ere biktima dira", nabarmendu dute Sanduzelaiko auzokideek. "Apustu etxeen kontra ari gara".

Txibiteren poltsikoan da giltza
2019-05-312019-05-30Albisteak, gaiak, Nafarroa

Txibiteren poltsikoan da giltza

Edurne Elizondo

Amaitu da lauko gobernuaren denbora, oraingoz: Navarra Suma koalizioak irabazi ditu foru hauteskundeak, azken orduko gainsariarekin: 19 eserleku eman zizkioten igandeko emaitzek, baina herenegun atzerriko eta gorabeheraren bat izan zen mahaietako botoak zenbatuta, hogei lortu ditu, EH Bilduren kaltean. PSN izan da bigarren indarra, 11 eserlekurekin. Geroa Baik bederatzi lortu ditu, EH Bilduk zazpi azkenean, Ahal Dugu-k bi, eta bakarra Ezkerrak, justuan.

Gobernua osatzeko giltza, beraz, Maria Txibite sozialistaren esku dago. Asteotako negoziazioek argituko dute PSNko burua gobernua osatzeko gai izanen ote den, Navarra Sumaren gobernu bat ahalbidetuko duen, edota berriro bozetara joan beharko den.

Igandeko emaitzak jakin bezain pronto, gobernua zuzentzeko asmoa agertu zuten Javier Esparza buru duen Navarra Sumako agintariek, hiriburuko hotel batean egindako agerraldian. Sarasate pasealekuko sozialisten egoitzan ere, "presidentetzat" jo zuten Maria Txibite. "Ez diogu botorik emango Esparzari, eta ez dugu akordiorik egingo EH Bildurekin", zehaztu zuen PSNko buruak; Txibite "gobernu aurrerakoi" baten lidergoa hartzeko prest agertu zen.

Espainiako Gorteetarako hauteskundeak apirilean egin zituzten, baina sumatu da haien eragina, oraindik ere, maiatzeko herrialdeko bozetan. Eskuin muturreko alderdien mehatxuak eraginda, neurri handi batean, PSNk nabarmen egin zuen gora apirilean, eta bultzada horrek ekarri du foru hauteskundeetan bigarren indarra izatea. 2015eko hauteskundeetan bosgarrenak izan ziren sozialistak, 45.164 botorekin; apirilean 94.094 jaso zituzten; orain, berriz, 70.143 (atzerriko botoak aintzat hartu gabe).

Geroa Baik eta EH Bilduk ere gora egin dute boto kopuruan: Geroa Baik 53.497 boto jaso zituen 2015ean, eta igandean, berriz, 59.106; EH Bilduk 48.166 herritarren babesa izan zuen duela lau urte, eta 49.744 boto, berriz, igandean. "Aurreko legegintzaldian bestelako Nafarroa baten alde egindako lanak zilegitasuna eman digu", erran du Bakartxo Ruizek, asteon.

Bertzelakoa izan da bi taldeok laukoan lagun izan duten Ahal Dugu-ren emaitza. Amildu egin da: 45.164 boto jaso zituen duela lau urteko hauteskundeetan, eta 16.124 igandekoetan. Alderdi horren barruko liskarrek min handia egin diote laukoari, eta hautesleek beren botoen bidez erakutsi dute haserrea. Zigor bilakatu dituzte botopaperak. Bost eserleku galdu ditu. Ezkerrak ere behera egin du: 2015ean, bi eserleku eta 12.482 boto jaso zituen; orain, berriz, eserleku bakarra, 10.226 botorekin.

Geroa Baik orain arteko parlamentari kopuruari eutsiko dio. Igandean, Uxue Barkosek onartu zuen PSNri dagokiola gobernua zuzentzeko ardura. Bi mezu jarri zituen mahaian, sozialistentzat: "Udaletako gehiengo aurrerakoiak ere kontuan har ditzatela, eta bila dezatela akordioa, anbiziozko posizioei uko eginda".

Igande gaueko ajea pasatuta, asteon lanean hasi dira jada alderdi eta koalizioetako kideak. Abian jarri dute gobernua osatzeko aulki jokoa. PSNko zuzendaritzako kideek astelehenean egin zuten bilera. Egun berean, Navarra Sumako hautagai Javier Esparzak lehen telefono deia egin zion Maria Txibiteri, konstituzionalisten arteko elkarrizketa eskatzeko. Agintari sozialistak erantzun zion "gobernu aurrekoia" osatuko duela. Esparzak argi du, ordea, "PSNren posizioa bideraezina" dela: "Edo Navarra Sumarekin hitzartzen du, edo EH Bildurekin". Ekainaren 19an eginen dute Parlamentua osatzeko saioa.

Gehiengo osotik hurbil

Iruñeko Udalean eskuz aldatuko da aginte makila heldu den legealdian. Parlamentuan bezala, Navarra Suma koalizioa nagusitu da hiriburuan ere, eta gehiengo osotik hurbil gelditu da lortu dituen hamahiru eserlekuekin. Dezente hobetu ditu Navarra Sumak UPNren duela lau urteko emaitzak. Bigarren gelditu da EH Bildu, zazpi zinegotzirekin, duela lau urte baino bi gehiago, alegia. Hirugarren indarra da PSN, bost zinegotzirekin, aurreko hauteskundeetan baino bi gehiago.

Geroa Baik emaitza kaskarra izan du, eta bi zinegotzirekin gelditu da, hiru galduta. Bereziki txarrak izan dira Aranzadiren eta Ezkerraren emaitzak, halere. Aranzadik, Ezkerrak eta Ahal Dugu-k larrutik ordaindu dute nor bere aldetik aurkeztea: botopaperen %4ra iritsi ezinik aritu dira Ahal Dugu eta Ezkerra, berdinketa teknikoan. %5 da udalean eserlekua lortzeko muga. Aranzadik hartu du kolperik handiena, botoen %0,8 bertzerik ez baitu lortu. Hiruren artean 8.000 boto dituzte, baina zinegotzirik ez.

Ekainaren 15ean osatuko dituzte udalak. Joseba Asironek egun horretan emanen dio aginte makila alkate berriari. Astelehenean hedabideen aurrean agertu zen. Etorkizunaz galdetu zioten kazetariek: "Bihotzetik mintzo naiz. Nire irteera ziurtzat jotzen duten editorial edo artikuluak gonbidapen onena dira jarrai dezadan. Batzuek presa dute ni joateko".

Hauteskunde gaueko PSNko Maite Esporrinen hitzak ere aipatu zituen. "Agur, Asiron!", oihukatu zuen sozialistak militanteen aurrean. "Ez zuen baloratu PSNri botoa eman ziotenek ez zutela pentsatzen udala eskuinari ematea", erran zuen.

Iruñerrian, aldaketak eutsi die udal gehienei: lehen indarra izan da EH Bildu Atarrabian, Antsoainen, Berriozarren eta Uharten. Altsasun, berriz, Geroa Baik marka guztiak hautsi ditu, hamar zinegotzi lortuta. EH Bilduk lortu ditu gainerako hiru eserlekuak.