Amets Aranguren Arrieta
Goizean goiz hasi dira Estafeta kalea Eguberrietako argiz apaintzen, zeren, beste gauza batzuetarako ez, baina horretarako beti bada dirua. Argiak jartzen ari ziren langileak oztopo ziren mendira zihoazen goiztiar horientzat guz...
Lohizune Amatria
June Fernandez kazetariak Uxue Alberdi idazleari Pikaran egindako elkarrizketa irakurri, eta gehien gehienok jo dugu ondoren Argia aldizkarira. Zein izanen ote da Aritz Galarragak egin zion elkarrizketa "matxista"? Sálvame pixka baten...
Naiara Elola
Aste honetan, hirugarrenez eseri naiz ordenagailu aurrean, zutabea idazteko asmotan. Maiz arrapaladan ateratzen diren hitzak, motel antzera etorri zaizkit burura birritan. Esan nahi den hori nola esaten den garrantzizkoa. Baina garrantzi h...
Lur Albizu Etxetxipia
J oan den asteburuan jarri zen martxan Errigoraren aurtengo kanpaina. Non, eta Mendigorrian, aurten euskararen aldeko borrokan Nafarroan leku sinbolikoa izan den horretan.Euskarari puzka aritzen den kanpainak ez du gutxi bultzatze...
Amets Aranguren Arrieta
Eskuak burura eraman ditu(gu) askok eta askok duela aste pare bat-edo CUPeko diputatu izandako Quim Arrufaten inguruko berriarekin. Tipoak alderdia utzi behar izan du egotzi zaizkion jarrera eta eraso matxistak direla eta.
Amorrua, inpotentzia, tristura, dezepzioa senti daitezke, baina sorpresa? Egia esan, eta ongi pentsatuta, sorpresarik ez, eta hori bai dela tristea —nahiz eta dena frogatu gabe dagoen oraindik—. Alderdi, mugimendu, antolakunde, talde… ezkertiar eta aurrerakoietako kideek ez dute horrelakorik egiten, feminismoa dute haien borrokaren ardatzetako bat. Ja. Oso urrutira joan gabe, inguruan gertaturiko pare bat kontatuko dizkizuet, ideia egin dezazuen. Ez dut izen errealik erabiliko.
Mirenekin izan nintzen duela urte batzuk Leitzako festetan. Katalunia aldean ezaguna egin den talde batek zuen gau hartan kontzertua. Kontzertuaren ondotik haiekin pare bat trago hartu eta Mirenek taldeko tipo batekin alde egin zuen txosnagunetik. Geroago deituko zigun. Deia jaso eta Mirenek, negarrez, zegoen lekura hurbiltzeko eskatu zigun mesedez. Txortan ari zirela, tipoak kondoia kendu zuen. Bukatzean ohartu zen Miren horretaz. Tipoak barkamena eskatu eta drogatua zegoela erabili zuen aitzakia gisa. Taldeak kantu bati esker lortu du ospea: emakumearen askatasuna aldarrikatzen duen kantu bati esker. Pentsa. Kantu hori entzuten dudan bakoitzean…
Martxoaren 8ko manifestazioan Gora borroka feminista! oihuak bota eta Me tacho de macho kamiseta daraman horrek ere suntsitu zuen psikologikoki Maddalen. Hark ez zuen Maddalenekin harremanik nahi, momentu horretan ez baitzuen harremanik izan nahi inorekin. Ados. Baina, aldi berean, exijitu egiten zizkion berak ematen ez zituen zaintzak eta gaizki sentiarazten zuen neska zaintza horiek ez bermatzeagatik. Era berean, zaintza edo hurbiltasun keinu minimo bat ikusi eta halakoak botatzen zizkion: "Nik zurekin ez dut deus, ez dizut ezer zor". Sekretuki elkartu behar izaten zuten, ez zezaten tipoa Maddalenekin ikusi, zer pentsatu behar zuten berataz bestela… Koldarkeriak eta umekeriak eraman zuten tipoa beste neska batekin hastean Maddaleni "esango dizudana ez zaizu gustatuko, baina zuk behartu nauzu (…)" edo "jo paretan, eman buruarekin kolpeak edo ez dakit (…)" bezalakoak botatzera. Pantailaz bestalde, noski. Baina bera ez da matxista, e, ez du inoiz emakumezko bat jo. Hau ere ikusiko duzue denetarik aldarrikatzen.
Alardean emakumezkoen presentzia onartzetik harago doa hau dena, ez dakit batzuk jabetzen diren. Maialen Lujanbiok duela hiru urte transexualitatearen inguruan bota zituen bertso famatu horiek txalotu zituztenen artean, zenbatek txalotzen dute hori bera bertso saiotik kanpo? Uste dugunek baino gutxiagok. Bada, horrekin bezala, beste gauza askorekin. Ez, ez gara hain aurrerakoiak.
Eta bai, holako jendearen izenak ere badira zerrenda honetan. Baita espero ez ditugunak ere: Quim Arrufat, Adibidez.
Lohizune Amatria
Polemika interesatu" bat ekarri nahi dut mahai gainera. Eraso sexisten aurkako hiriko sarreretako panelak kentzeko "erabakirik" ez dagoela esan du Enrique Maia Iruñeko alkateak. Ados, erabakirik ez dute hartu. Ukatuko lukeen arren, ordea, argi eta garbi erakutsi du alkateak kartelak kentzeko nahia badutela. Beharra ikusten dutela.
Kartel horietan idatzita dagoena "begi-bistakoa" dela esan dute, argudiatzeko kartelek "ez dutela zentzurik" edo "kentzea litzatekeela egokiena". Baina ez da hori benetako arrazoia. Maia alkateak garbiago erakutsi zuen eskuinak gaiarekiko duen jarrera kazetariek aferari buruz galdetu ziotenean. Haren ustez, herritar asko "suminduta" daude kartelekin, "eraso sexistei buruz hitz egitea baita Iruñeaz jasotzen den lehen irudia". Hortxe arazoa: irudia, esanen dutena.
Tamalez, gizarte honetan izendatzen ez dena ez da ikusten, eta ikusten ez dena ez da existitzen.
Ikusaraz dezagun, bada.
Espainiako Estatuan bizi diren 16 urte edo gehiagoko emakumeen %57,3k indarkeria matxistaren bat pairatu dute inoiz. Irail hasierako albistea da, Espainiako Gobernuaren Ordezkaritzak egindako Emakumeen aurkako indarkeriaren inkesta-ren emaitzak biltzen dituena. Bi emakumetik batek jasan du inoiz. Bitik batek. Ez gara intzidentziak alderatzen jarriko, baina nabarmentzeko moduko pandemia dela erakusten duelakoan naiz.
"Bere adineko beste edozein emakumek bezala", emakumeak erre egiten zuela, parrandan ateratzen zela eta lagunekin kafea hartzen zuela leporatu zion 2016ko sanferminetako talde bortxaketagatik zigortutako gizonetako batek biktimari auzitegian. Argazkiak egin zizkion detektibe agentzia batek uda hartan, eta, nahiz eta auziko epaimahaiak horiek frogatzat ez onartu, gehienen eskuetara iritsi ziren. Orain, emakumearen "bizimodu normala" erretratatzea, biktima zelatatzea, ez dela delitua ebatzi du justiziak.
Urriko albistea da. Bortxatzen gaituzte eta nola jokatu beharko genukeen esaten digute. Emakumeen giza eskubideak urratzen dituena baino, biktima da behin eta berriz epaitua dena, auzitegietan, kalean eta hedabideetan. Udako datuak eman berri ditu Foruzaingoak. Iazko datuekin alderatuta, erdira murriztu dira sexu erasoen salaketak. Testuingururik gabe irakurrita, pozteko moduko albistea dirudi. Baina salatu ez izanak ez du esan nahi erasoa gertatu ez denik. Koronabirusaren pandemia hasi zenetik, etxean egoteko gomendioa jasotzen ari gara, etengabe; eta badakigu etxea ez dela leku segurua guztientzat. Itxialdia bitartean, adituek ohartarazi zuten emakume asko tratu txarrak ematen dizkieten gizonekin itxita zeudela eta zaildu egin zitzaiela laguntza eskatzeko modua. Orain ere hala izanen delakoan naiz, baina honi buruz ez da hitz egiten.
Eta, bitartean, Maiak dio "hiritar arruntarentzat" gaindituta dagoela Iruñea eraso sexistarik gabeko hiria dela esan behar izatea. Ez omen naiz ni "hiritar arrunta", beraz. Eta, benetan, eskuinak hitzari ezarri dion adierarekin bada, ez dut izan nahi normala.
Naiara Elola
Bada mutiko bat, 8 edo 9 urte ingurukoa. Herri txiki batean bizi da. Berez herriarena den etxe txiki eta zahar batean bizi da, zehazki. Negu euritsu eta hotzak besteenean baino lehenago hasten dira etxe horretan, eta luzeagoak ere izaten ...
Lur Albizu Etxetxipia
Arestik idatzi zuen, eta iltzatuta geratu zen gure herriaren (literaturaren) historian. Nire aitaren etxea defendituko dut. Otsoen kontra, sikatearen kontra, lukurreriaren kontra, justiziaren kontra, defendatu eginen dut nire aitaren etxea.
Duela bi urte eta erdi, 2018ko apirilaren 26an, Iruñeko sanferminetako talde-bortxaketaren inguruko sententzia egin zen publiko. Epaileen arabera, abusua zen, ez erasoa. Ez bortxaketa.
Gernikako bonbardaketaren egun berean erabaki zuten epaileek emakumeon bizitzen gainetik pasatzeak ez ziela hainbeste suposatzen. Esaldi bat hasi zen mugitzen, eta kamiseta ere bilakatu zen: nire ahizpa* defendituko dut, otsoen kontra, erasoen kontra, indarkeriaren kontra, justiziaren kontra, defenditu eginen dut nire ahizpa!
Kontua ez da hainbeste zein erasoaren aurrean defenditzen dugun gure burua, baizik eta zer den defendatzea dagokiguna, garaian-garaian eta unean-unean.
Uste dut baditugula gauza batzuk defenditzeko, beste mundu batean sinesten dugunok, behintzat. Ezer aldatu nahi ez dutenek ez dute halako arazorik izanen. Baina herri, auzo eta lurralde duinak nahi ditugunok, egun hauetan, beste lan batzuk ere baditugu: bizitza duinak posible izanen diren errealitate baten alde lan egitea.
Ez dakit Aresti berrezaugarritu beharko genukeen 2020. urtean berriz, edo dena asmatu behar dugun, baina zer defendituko dudan badakit, edo defenditzea zer gustatuko litzaidakeen.
Bizitzak erdigunean jarri nahi baditugu, beste zerbait eraikitzeko anbizioz, baina defenditzera joan behar dugula iruditzen zait, etorriko diren hilabete hauetan, behintzat.
Segurtasuna ez delako bakarrik ez kutsatzea: segurtasuna izan beharko litzateke jakitea gure inguruko zerbitzu publikoak prest ditugula, helduleku konkretu batzuk ditugula, pertsonen bizitzak defendatzen dituzten gune horiek martxan eta osasuntsu daudela.
Hori behar dugulako: osasungintza, hezkuntza, garraioa, zaintzarako bermeak. Pertsonak zaintzen dituzten zahar etxeak, ez mozkinak pilatzen dituzten enpresak, langileak baldintza kaxkarretan dituztenak. Behar ditugu posiblea dutenaren mugan lanean ariko ez diren osasun etxeak, prebentzioa lantzen dutenak. Arreta behar duen pertsona oro artatzen duten ospitaleak behar ditugu.
Haurrak heziko dituen hezkuntza sistema bat behar dugu. Lurraldea eskualdez eskualde lotuko duen garraio publikoa behar dugu, ez Nafarroan aspalditik dugun garraio-sistema negargarria, enpresei inolako exijentziarik egiten ez diena, eta garraio publikoaren aldeko apustu errealik izan ez duena. Behar ditugu profesionalak, baldintza duinak dituzten langileak, bizitzak zainduko dituen beste sistema bat (inor zapaldu behar izanik gabe).
Ez dakit zein izanen den gure hurrengo poesia, gure hurrengo esaldia edo borrokarako gure hurrengo kanta. Baina nik argi dut horiek guztiak defendituko ditudala; gaurkoagatik, eta biharkoengatik. Eta berandu baino lehen.
Amets Aranguren Arrieta
Omenaldi politiko batean izan naiz berriki. Izan naiz eta parte hartu dut, nire aletxoa jarri diot omenaldiari. Nahi izan dudalako. Hitzartzeak, agurra, bideo bat, pare bat kantu eta krabelinak. Tradizio den gisan, azken hitzartzea Eusko gudariak ereserkiaren lehen hitzekin bukatu da. Publikoak heldu dio kantuari, ukabilak gora:
Eusko gudariak gara Euskadi askatzeko
gerturik daukagu odola bere aldez emateko.
Irrintzi bat entzun da mendi tontorrean,
goazen gudari danok ikurrina(re)n atzean.
Eusko gudariak gara Euskadi askatzeko? Bueno. Baina gerturik daukagu odola bere aldez emateko? Bai? Mmm… Ez dakit nik. Estrofa honek beti sentiarazi izan dizkit sentimendu kontrajarriak. Ulertzen dut adin bateko jendeak sentitzea, kantatzea eta epikotasun horrek, hein batean, belaunaldi oso bat (eta belaunaldi horretatik kanpoko beste batzuk ere) hunkitu ahal izatea. Hala ere, nostalgiatik eta malenkoniatik kantatua dela ulertzen dut, eta errespetatzen dudan arren, ez diot gaurkotasunik ikusten. Eta honekin ez diot aferari garrantzirik kendu nahi, ez dut esan nahi kantatu behar ez denik. Baina iruditzen zait ereserki honek duela urte batzuk komunitate bat trinkotu, indartu eta hunkitzeko zuen indarra ez duela gaur egungo komunitate horretan bertan (ez gehiengo handi batengan, bederen). Esaldi batean, ez dut erabat sinisten 2020an 16 urteko gazte bat hori kantatzen.
"Zalantza dut, euskal komunitateaz ari bagara, edo Euskal Herriaz proiektu politiko bezala, bakarrik ote garen ikurrin bat, lauburu bat eta aurresku bat. Edo trikiti bat edo... jarri nahi dituzun hitz guztiak. Eta hori ere bagara. Baina subjektu politiko bezala, iruditzen zait sinbologiaren eta iruditeriaren berrosatze bat beharrezkoa dela. Nik kezka hori dut, eta konpartitzen dut, baina ez diot soluziorik aurkitu. Ez dut makilatxo magikorik". Oier Zuñiga aktore eta margolariak Argia aldizkarian aipaturiko honen ildotik ari naiz edo behintzat, horrela interpretatu nituen nik bere hitzak. Badakigu kantatzen duen herria ez dela inoiz hilko, baina herri horretako sinbologia eta iruditeriaren berrosatze horri ekiten ez badiogu eta egungo jendartearen gehiengoarekin bat egiten ez badu, bidean geratuko direla zenbait gauza, ereserki hau tarteko.
Eta bai, badakit, letrari erreparatu gabe ere kantuak berak baduela zentzu sinbolikoa, tontakeria dela agian letran zentratu eta literalki hartzea. Baina, aldi berean, ez nau eroso sentiarazten eta ez diot zentzu handirik ikusten egungo gizartean (nire ustez, betiere) zentzurik ez duen kantu bat mantentzeari. Eta nago ez naizela bakarra. Honekin ez naiz egin behar dena ala egin behar ez dena esaten ari. Labana hartu eta meloi handi honi lehen zirrikitua ireki nahi diot, besterik ez.
Oier Zuñigak bezala, nik ere ez dut makilatxo magikorik eta ez dut proposamenik (oraingoz). Eta badakit, alternatibarik ezean, dagoena kritikatzea ez dela txukunegia, egiten denak balio duela, alegia. Beraz, honaino gaurkoz.
Lohizune Amatria
Aitortuko dizuet. Duela bost urte esan zigutenean ez nuen sinetsi: "Donostiako Zinemaldian aurkeztuko dugu". "Baina zer diote? Zinemaldian? Erotuta al daude?". Mikel Zabalzaren auziaren inguruko dokumentala egiteko idea familiari proposatu zigutenean baieztatu zuten; eta, noski, sendiarentzat gauza pentsaezina zen hori. Ez dut uste orduan inork imajinatuko zuenik osabaren historia pantaila handian idatzirik, duela 35 urte egunkarietako albiste solte eta euskal herritarren bizipen izan zirenak bildurik. Nik ez behintzat.
Eta azken emaitza zein izanen zen zalantza horrekin, hasi ziren lanean. "Kaixo, Lohizune! Gogoratuko duzunez, zurekin eta zure amarekin pare bat kontu grabatu behar ditugu. Zer moduz datorkizue urriaren 28an?". Hasi ginen lanean, eta aurreikusi gabe ezagutzen ez nituenak ezagutzen hasi nintzen: amak inoiz kontatu ez zizkidanak eta nik inoiz galdetu ez nituenak. Osabaren heriotzaren urteurrena gerturatzen den bakoitzean etxean nabaria da hutsunea. Mina. Eta, horregatik, agian, inoiz ez gara gaiaz asko hitz egitekoak izan. Honek, baina, zeharo aldatu du egoera: azken bost urte hauetan sufrimenduaren inguruan hitz egiten ikasi dugu, kalean, kamera aurrean, baita etxean ere. Eta oraindik ere ari gara horretan.
Gogorra da hurbilekoak sufritzen ikustea, gogorra ere egin zutenaren testigantza zuzena entzutea. Bide honetan izan nuen Ion Arretxe ezagutzeko plazera. 1985. urteko azaroaren 26an atxilotu zuten Arretxe ere. Atxilotu eta torturatu. "Nik ez nuen Mikel Zabalza ezagutu, baina Mikel Zabalza ezagutzen dut. Badakit bizitzea maite zuela", esan zuen duela bost urte. "Ez nuen Mikel Zabalza ezagutu, baina beti gogoratuko dut Mikel Zabalza, eta maite dut". Guk ere beti gogoratuko zaitugu, Ion; eskerrik asko hitz egitera ausartzeagatik.
Haren hitzak parafraseatuz, nik ez nuen nire osaba ezagutu, baina ezagutzen dut; eta hori herriak egin duen memoria ariketa kolektiboari esker gertatu da. Nik ez nuen auziak gure herrian sortu zuen samina ezagutu, baina ezagutzen dut. Sentitu dut. 35 urte igaro dira, eta erakunde arrotzen dokumentuetan idatzita dagoena gezurra izaten jarraitzen duen arren, egia ez da ahaztua izan.
Horren erakusle izanen da asteartean Donostiako Principe aretoko pantaila handian ikusiko dena. Bai, azkenean, Zinemaldian izanen da osabaren historia. Bost urte luze izan dira, gorabeheratsuak. Bidean itxaropena eta indarra galdu dugu une zenbaitetan; baina beti izan da baten bat erortzen ari zen horri eskua luzatzeko. Horregatik eskerrak eman nahi dizkiet Non dago Mikel? filma posible egin duten guztiei: egileei lehenik, baina baita ere diru bilketan parte hartu zuten guztiei, bileraz bilera ibilitakoei, dokumentalerako txartelak edota kamisetak saldu zituztenei, erosi zituztenei, haien doinu, hitz eta artea oparitu digutenei…
Isiltasun eta gezurrei memoriarekin erantzun diegu, elkarrekin. Memoria zer den galdetu zidaten behin; niretzat nire osaba da; eta Mikel herriak egiten du orain. Jarrai dezagun horretan.