Nafarroa

Ezkabako presoei zor zaiena
2017-05-262017-05-25Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Ezkabako presoei zor zaiena

Kattalin Barber

Txinparta elkartea 1988. urtean hasi zen omentzen Ezkabako ihesaldian parte hartu zuten presoak, eta ordutik hona ez dute behin ere huts egin. Joan den igandean, ehunka lagun elkartu ziren Iruñe ondoko Ezkabako gotorlekuan, urteroko omenaldi beroan. Duela 79 urte gertatu zen. 1938ko maiatzean, 795 presok egin zuten ihes Ezkaba mendiko espetxetik, baina hiruk bakarrik lortu zuten Ipar Euskal Herriraino heltzea. Gainontzekoak atxilotu edo fusilatu egin zituzten.

Hil zituzten presoak ez ezik, espetxe horretan izan ziren preso guztiak ere gogoan izan dituzte Ezkaban. 1934tik 1945era, 7.000 preso inguru egon ziren, hain justu. "Orain arte, 6.000 preso inguru zeudela uste genuen, baina agiri gehiago aurkitu ditugu, eta zifra handitu egin da", azaldu du Koldo Pla Txinparta elkarteko kideak. Argi du oraindik asko dagoela egiteko, baina ontzat jo du orain arte lortutakoa: "Orain lortu dugu halako ikuspegi orokor bat gertatu zenari buruz, eta historia argitzen jarraituko dugu, lanean".

Agiritegietan Ezkabarekin lotutako dokumentu bila ari dira, adibidez. "Heriotza agiriak aurkitu nahi ditugu; senideekin harremanetan jartzea, halaber, oso garrantzitsua da. Ikertzen dugun guztia senideei eskaintzen diegu, historia borobildu nahian". Gutxika-gutxika, datu berriak azaleratzen ari dira, lan horren ondorioz.

Gazteen parte hartzea nabarmendu du Plak. Txinparta elkarteak gazte talde bat osatu du, hain zuzen ere, Txinparta Gaztea izenekoa; gazteen elkarteko hainbat kidek ere parte hartu zuten joan den igandeko omenaldian. Memoriaren transmisioaren gainean lanean ari da talde hori, zehazki. "Memoriari eutsi behar diogu, eta, horretarako, ezinbestekoak dira gazteak", aitortu du Plak. Berriki, adibidez, Botilen hilerritik izenburuko bideoa egin dute gazteok, eta interesa "gero eta nabarmenagoa" dela argi du Plak. Hainbat eskolatako ikasleekin, gainera, txangoa egin dute Ezkabara; belaunaldi berriei han gertatu zenaren berri ematea da asmoa.

Fusilatuen lau senidek ere parte hartu zuten igandeko omenaldian, eta, urtero bezala, botilak ikur bihurtu ziren presoen aldeko ekitaldian. Izan ere, espetxean hildako ehun pertsona baino gehiago hilobiratu zituzten, eta, ondoan, botila batean sartuta, haiei buruzko datuak jarri zituzten. Egindako lore eskaintzan, ondorioz, Nafarroatik eta beste hainbat tokitatik bertaratu ziren gonbidatuek botila bana eraman zuten igandean ere, eta haiek idatzitako mezu edo olerkiren bat gorde zuten ontziotan. Erdigunean kokatu zituzten botila guztiak, eta, amaieran, botila bana hartu zuten; ez nork berea, baizik eta beste norbaitek eramandakoa. "Mezuen trukea momentu berezienetako bat da".

Udan, auzolandegia

Udan, botilen hilerriak gazteen bultzada izanen du. Nafarroako Gobernuak antolatuta, gazteentzako nazioarteko auzolandegi bat izanen da. 1940ko hamarkadan gaixotu eta hil ziren errepublikanoen gorpuak dira hilerri horretan; 131 presoren arrastoak gordetzen ditu kanposantuak. Abuztuan, hormak sendotu, konpondu eta hilerria txukuntzeko kanpaldia eginen dute. Guztira 25 toki ditu, eta horien erdiak nazioartetik etorriko direnentzat izanen dira, hain justu.

Ez da hori izanen Nafarroako Gobernuak antolatutako jarduera bakarra. Ezkabako ihesaldia gogoratzeko eta parte hartu zutenak omentzeko, Ezkaba izenburuko programa zabala aurkeztu berri du. Besteak beste, iheslariek mendiko ibilbide luze baten bidez (GR) askatasuna lortzen saiatzeko egin zuten bidea berreginen dute; liburu bat aterako dute, halaber, eta presoen inguruko emakumeen eginkizuna eta Iruñeko emakumeenganako elkartasun harremana erakusten duen erakusketa ere antolatuko dute.

Egokitzat jo ditu Plak gobernuaren asmoak, baina kexu da ez direlako elkarlanean aritu. "Jendaurrean aurkeztu baino lehen gurekin partekatu izana aberasgarriagoa izaten ahal zela uste dugu".

Horrez gain, Aranzadi elkartearen laguntzaz iaz abiatutako bidean, Ezkabatik ihes egindakoen arrastoak bilatzen jarraituko du gobernuak, gorpuzkiak ateratzeko lanak egiteko asmotan. Apurka-apurka sakabanatuta dauden gorpuzkiak aurkitu eta hobitik ateratzen ari da, identifikazio lanetarako. Joan den apirilean, Ezkabatik ihes egindako sei presoren hilotzak aurkitu zituzten Burutain inguruan. "Oraingoz, 30 hilotz inguru aurkitu ditugu", nabarmendu du Plak. "Gauza asko lortzen ari gara ikerketen bidez; gehiago nahiko genuke, baina egindakoa inportantea da".

Omenaldiak eta ikerketak egin ez ezik, memoria historikoari buruzko liburuak argitaratu ere egiten dituzte Txinparta elkartean. Aurten, urteurrenarekin batera, bi liburu eta poema liburu bat aurkeztu dituzte. La represión y las luchas por la memoria en Argentina y España da horietako bat, preso horietako baten Argentinako senide batek idatzia: Julieta Olasok. Bestalde, Benan Oregik Zutik ozta-ozta nator liburua idatzi du, bere aitonak espetxetik idatzi zituen gutunen inguruan. Hirugarren lana Será grana la lluvia da, Plak berak idatzitakoa; memoriaren inguruan jaso dituen poema guztiekin osatu du.

Nafarroako hiriburua babesteko sortu zuten Ezkabako gotorlekua, baina 1934an kartzela bilakatu zuten. Uste dute 7.000 preso inguru izan zirela han, 1945. urtean itxi zuten arte. 1936ko gerran izan zuen preso gehien, frankistek Nafarroa menderatu ostean. Munduko ihesaldirik handienetakoa izan zen Ezkabakoa, eta, duela 79 urte jazotakoa ez ahazteko, dozenaka lagun ari dira lanean. "Iragana ezagutzeko eta gertatu zenaren berri emateko beharra dugu".

Ehun urteko bidea egin du margolanak
2017-05-262017-05-25Albisteak, Nafarroa

Ehun urteko bidea egin du margolanak

Edurne Elizondo

Ehun urte joan eta gero, islatzen duen unea inguratzen zuen isiltasun bera dario Javier Ziga margolariaren Biatiko bat Baztanen izenburuko lanari. Gaixo dagoena apaizaren zain da Elbeteko Askoa etxean; elizakoak ematera joan da apaiza; beltzez jantzitako hiru emakumek egin diote harrera. Mezalagunak eskuan duen txilinaren hotsak baino ez du hitz egiten. Bertze guztiak isilik dira. Zigak (Iruñea, 1877-1960) 1916. urtean margotu zuen koadroa, Elizondon. Herriko bizilagunak erabili zituen modelo gisa. Obra Madrilen aurkeztu zuen lehendabiziko aldiz, 1917ko maiatzaren 28an egindako Espainiako Arte Ederretako Erakusketan. Mende bat bete du Zigaren biatikoak, eta, hori ospatzeko, hainbat ekitaldi antolatu ditu Nafarroako Museoak, han baita orain Zigaren lana.

Ziga fundazioko presidente Pello Fernandezek "maisulantzat" jo du margolariaren Biatiko bat Baztanen. Koadroa ongi ezagutu nahi duenak izanen du aukera, Nafarroako Museoak bisita gidatuak antolatu baititu: ekainaren 4an eginen dute lehendabizikoa, gaztelaniaz; 12:30ean hasiko da. Ekainaren 11n, berriz, ordu berean, euskaraz eginen dute. Fernandez bera ariko da gidari lanetan. Hitzaldi bat hartuko du museoak, halaber, ekainaren 7an, 19:30ean: Iñaki Urrizelki ariko da, 1917ko Madrilgo arte ederretako erakusketari buruzkoak azaltzen.

Oihartzun handia izan zuen 1917ko Madrilgo erakusketak; 404 margolan erakutsi zituzten, eta egileen artean ziren lehen mailako artistak: Sorolla, Muñoz Degrain, Anglada Camarasa eta abar. Javier Zigak bi lan eraman zituen: Biatiko bat Baztanen lanarekin batera, On Frantzisko Xabier Arbizukoa Gorrizen erretratua aurkeztu zuen erakusketan. "Parisen arrakasta lortu eta gero joan zen Ziga Madrilera; orduan hasi zuen heldutasunaren etapa", azaldu du Fernandezek.

Ziga fundazioko presidenteak ongi ezagutzen du margolariaren lana. Batetik, "bikaintzat" jo du artistak erakutsitako trebezia teknikoa; bertzetik, koadroak jorratzen duen gaiari buruz, Fernandezek nabarmendu du Zigak ederki islatu zuela "erlijio emozioa". Hala eta guztiz ere, 1917ko erakusketatik esku hutsik atera zen Ziga; hau da, saririk gabe. Lehendabizikoa Valentin Zubiaurrek jaso zuen, Bertsolariak izenburuko lanarekin; hirugarren, berriz, bertze nafar bat sailkatu zen, Gustavo de Maeztu, alegia, Lur iberikoa izenburuko margolanarekin. "Halakoetan irabazteko, izen handia behar zenuen Madrilen, eta azpiegitura artistikoak ongi kontrolatu", azaldu du Fernandezek.

"Merke" erosi zuten

Madrilen aurkeztu eta gero, bertze hainbat erakusketatan zintzilikatu zuten Zigaren Biatiko bat Baztanen lana: 1978an, Nafarroako Museoan margolariaren omenez egindako erakusketan; 1986an, Bartzelonan Nafarroako artisten inguruan egindakoan; eta 2014an, Aranda de Dueron (Espainia), arte sakratuari buruzko erakusketan.

Ehun urte bete dituen Zigaren lana Nafarroako Diputazioak erosi zuen. "Merke" erosi zutela erran du Fernandezek, hain zuzen ere. Azaldu duenez, Florencio Ansoleagak diputazioari oinordetzan utzitako diruarekin erosi zuten. 5.000 pezeta utzi zituen Ansoleagak. "Monumentu historiko eta artistikoen batzordeak Eduardo Carceller ordezkariaren esku utzi zuen negoziazioen ardura; Zigaren maisu zen", gogoratu du Fernandezek. 2.000 pezetako prezioa ezarri zuen Zigak, hasieran; 1917ko erakusketan lana saldu ez zenez, negoziazioak martxan jarri zituzten, berriz ere, handik itzuli zenean; azkenean, 1.625 pezetaren truke erosi zuen diputazioak. Zigak, gainera, bertze koadro bat margotzeko eta diputazioari emateko konpromisoa hartu zuen. "Antza, koadro hori ez zuen egin. Ordaindutako prezioak erakusten du, halere, erakundeak ahalegina egin zuela ahalik eta gutxien ordaintzeko; ez zioten aitortu zuen balio ekonomikoa", erran du fundazioko buruak.

Fernandezek, hain zuzen ere, Zigak egindako lanen eta bidearen garrantzia nabarmendu du. Haren lana hobeki ezagutzeko aukera balia dezatela eskatu die herritarrei. "Artearen gorena gogora dakar lan honek", erran du. Orain, duela ehun urte bezala.

2017-05-262017-05-25Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Baztango Udala eta tetrabrikak

Jon Barberena
Denborak ez du denborarik galtzen, baina galbidera garamatza. Denborarekin amaren bularra edo esnezko hortzak galdu genituen, eta beldur naiz eskualdeko esnea eta esnezko behiak ere ez ote ditugun galduko. Danonek ez die Nafarroako mendia...

Ez dutelako konformatu nahi
2017-05-192017-05-18Albisteak, Nafarroa

Ez dutelako konformatu nahi

Mundua eraldatu nahi dute; egungo sistema kapitalistak ezartzen dituen joko arauei aurre egin; lanerako eta lan harremanetarako esparru propioa sortu dute horretarako, inguru hurbilenean, eta, gizartean, oro har, eragiteko asmoz: Lizarran Denendako proiektu komunitatea sortu dute hainbat gaztek; Iruñean Gakoa gazte kooperatiba jarri dute martxan bertze hainbatek. Edurne Elizondo Denendako: “Nahi dugun aldaketaren alde ari...

Matxismoaren aurkako aldarria
2017-05-192017-05-18Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Matxismoaren aurkako aldarria

Kattalin Barber

Laguntza eta babesa eskaini nahi diet nirea bezalako egoeran diren pertsonei, indarkeria bazter utzi ahal izateko; ahal delako, eta behar delako". Indarkeria matxista jasan duen emakume baten testigantza da Nidos desnudos (Habia biluziak) dokumentalaren hari gidari nagusia. Virginia Senosiainek eta Juan Luis Napalek egin dute, eta fikzioa, errealitatea, adituen elkarrizketak eta kaleko jendearen iritziak baliatu dituzte obrari forma emateko.

"Lan honen bidez, adierazi nahi dugu gizartearen gehiengo osoa indarkeria matxistaren aurka egon arren, egunero pairatzen jarraitzen dugula. Errealitate hori behingoz hutsean uzteko ordua dugu", adierazi du Senosiainek. Aurreratu duenez, dokumentala "gogorra eta gordina" izan arren, "modu positiboan" amaitzen da. "Genero indarkeria jasan izan duen emakumeak esaten duena esanen dut nik ere: putzu horretatik atera daitekeela, eta are garrantzitsuagoa dena, atera egin behar da".

Dokumentala osatu ahal izateko, 88 pertsona elkarrizketatu dituzte, genero, adin eta jatorri desberdinekoak. "Helburua, hortaz, guztiok borroka komun bat dugula adieraztea izan da: indarkeria matxista desagerraraztea", gaineratu du Napalek. Horrez gain, genero indarkeriaren inguruan sentsibilizazioa eta hausnarketa sustatzeko ere egin dute dokumentala. "Gizarte osoaren parte hartzea behar dugu gaitz horri aurre egin ahal izateko", esan du Senosiainek.

Besteak beste, dokumentalean parte hartu dute Aritz Romeo Iruñeko Udaleko Hiritar Segurtasuneko zinegotziak, Amaia Alcala Iruñeko Udaltzaingoaren Indarkeria saileko zuzendariak, Maria Ortega genero indarkerian espezializatutako abokatuak eta Iruñeko Emakumeendako Udal Arreta zerbitzuko langileek.

Senosiainek eta Napalek haien hondar aletxoa jarri nahi izan dute, eta, zuzendari lana egiteaz gain, dokumentaleko aktore ere badira. Aktorea da Senosiain, baina lehenengo aldia izan da Napalentzat. Erasotzaile baten larruan jartzea zaila eta gogorra gertatu zaio. "Irudi latzak grabatu ditugu, gordinak". Hala ere, leuntasunarekin eta sentiberatasunarekin landu dute gaia dokumental osoan.

Fikzioaz eta elkarrizketez gain, indarkeriaren inguruko performance bat ere ageri da dokumentalean, dantzan oinarritutakoa. Carmen Larrez eta Txusmi Pellicer aritu dira dantzari: "Dokumentalaren alderdi artistikoa da, eta oso iradokitzailea da; horrelako zerbait sartu nahi genuen".

Orain, dokumentala lau haizeetara zabaltzea da asmoa. Hilaren 7an estreinatu zuten Leitzan, eta biak kontent azaldu dira izan duen harrerarekin. Oraindik ez dituzte data zehatzak, baina Nafarroako hainbat udalek interesa agertu dutela jakinarazi dute egileek. Horrez gain, Iruñeko Golem zinemetan estreinaldia egiteko asmoa dute sanferminak baino lehen. "Mundu guztiak ateak ireki dizkigu, eta zinez eskertzekoa da".

Sanferminetan ere jarri dute arreta dokumentalean, eta iazko eraso sexistei gizarteak kalean eman zien erantzuna erreferentziatzat hartu dute. "Gaitzespen sozial izugarria egon zen, eta hori zerbait ongi egiten ari garen seinale da. Orain dela hamar urte horrelako erantzuna ezinezkoa zen, baina egindako lanaren fruituak jasotzen ari gara", dio Napalek. Urratsez urrats, aurrerapausoak ematen ari direla ziur dira. "Bere onetik aterata dago gizartearen parte bat, eta belaunaldi gazteen balioetan jarri behar dugu arreta", dio Senosiainek.

Aspaldiko asmoa

Aspalditik zuten buruan Napalek eta Senosiainek genero indarkeriaren inguruko lanen bat egiteko ideia. Antzerki ikuskizun bat egiteko aukera aztertu zuten hasieran, baita eta lip dub bat ere. "Azkenean, ordea, lanari ekin, eta dokumentala atera zaigu", azaldu dute egileek. Ikus-entzunezko lehen lan handia izan da bientzat, eta lan eskerga izan dute azken hilabeteetan. Halere, esku artean dituzte proiektu gehiago, eta dagoeneko ari dira lantzen hurrengoa: 36ko gerra emakumearen ikuspuntutik aztertu nahi dute, film labur baten bidez. "Gehiegi landu ez den gaia dela uste dugu, eta merezi du", dio Napalek.

Orain, indarkeria matxistari buruzko lana dute lehentasun. Gaztelaniaz dago bakarrik, oraingoz, baina euskaraz eta katalanez ere emanen dute. Asmoa da, gainera, bertsio bakoitzak "identitate bat" izatea: "Elementu komunak izanen dira, baina elkarrizketa berriak eginen ditugu, euskaraz eta katalanez aritzen diren adituekin". Euskal Herrian eta Katalunian grabatu dituzte irudi guztiak.

Ubarroiak badu nork babestu
2017-05-192017-05-18Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Ubarroiak badu nork babestu

Edurne Elizondo
Ubarroi handia aspalditik dute jomugan arrantzaleek. Hegaztion dieta da, haien ustez, animalia hori etsaitzat hartzeko arrazoia: amuarrainak jan, eta ibaiak hustea egotzi diete, hain zuzen ere. Ubarroiak uxatzeko baimenak lortu izan dit...

2017-05-192017-05-18Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Euskararen mugak

Lohizune Amatria
Inoiz zalantzan jarri ez dudan erabaki bati buruz galdetu zidaten aurrekoan. Euskaraz egin ditut ikasketak, horrek nire formakuntza prozesuan edota ezagutza mailan gabeziarik eragingo ote zuen ezbaian jarri gabe. Guraso batek bota zida...

Hiru hamarkadako ikasturtea
2017-05-122017-05-11Albisteak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Hiru hamarkadako ikasturtea

Edurne Elizondo

Nafarroako Parlamentuan egin zuen lehendabiziko urratsa Nafarroako Unibertsitate Publikoak (NUP), duela 30 urte. 1987ko apirilaren 21ean sinatu zuten erakunde horretan NUP sortzeko lege proiektua; Sario eraikina izan zuen lehen egoitza nagusi, Francisco Javier Saenz de Oiza arkitektoak diseinatutako Arrosadiko campusa errealitate bilakatu zen arte. Egun, Tuteran ere badago NUP; hemezortzi gradu eskaintzen ditu, eta datozen urteotan bertze zazpi emateko proiektua martxan jarri du. Duela hiru hamarkada hasitako ikasturtea hamaika ikasgai, irakasle, ikasle, ikerlari eta proiektu berrirekin hornitzen jarraitu nahi dute NUPeko arduradunek.

30. urteurrena "gogoetarako une aproposa" dela nabarmendu du NUPeko errektore Alfonso Karlosenak, hain zuzen ere. Batetik, gizarte osoari eman nahi izan dizkio eskerrak, "egindako ekarpenagatik"; bertzetik, unibertsitateak berak gizarteari eman diona nabarmendu nahi izan du errektoreak. "Nafarroa bertzelakoa litzateke NUP gabe", erran du.

Unibertsitate publikoa ederki ezagutzen du Maria Jose Asiainek (Goñi, 1957). Matematikan doktore da NUPen. Hain zuzen, Asiainena izan zen erakunde horretan irakurritako lehendabiziko tesia. Bat egin du errektorearekin, eta unibertsitateak Nafarroan herritarrek uste baino anitzez ere gehiago eragin duela nabarmendu du. "NUPen bertan formatu diren katedradunak baditugu jada; eta hemen ikasitako jende anitz ari da hamaika ardura postutan. Unibertsitatearen garapena handia izan da, eta izan duen eragin soziala ere bai. Ezin dugu ahaztu hemen, NUP sortu baino lehen, unibertsitate pribatua baino ez zegoela".

Opus Deiren unibertsitateak publikoaren garapenean eragina izan duela uste du Asiainek; ezin dela erakunde pribatuak izan duen eta baduen pisua bazter utzi. "Bertze gauza anitzen artean, unibertsitate pribatuak marketin zerbitzu bikaina du", erran du matematikariak. Ez hori bakarrik. "Kontuan izan behar dugu, ezinbertzean, gure unibertsitateko irakasle anitzek ere unibertsitate pribatuan ikasi dutela".

Hori sumatzen da, Asiainen hitzetan, NUPen gertatutako hainbat gauzaren inguruko jarreretan: "Manifestazio edo pintaketaren bat arazo bilakatzeko joera izan dute hainbatek; alderantzizkoa beharko luke jarrerak, ordea, eskerrak eman beharko genituzke zerbait mugitzen delako! Lasaitasuna, unibertsitate batean, ontzat jo ohi dugu, baina ez da; gurearen gisako erakundeek biziak izan behar dute".

Azken osoko bileran

Legegintzaldiko azken osoko bileran onartu zuten, 1987an, NUP sortzeko lege proiektua. Gabriel Urralburu zuen presidente orduko gobernuak, eta Roman Felones zen Hezkuntza kontseilaria. 1983ko hauteskundeetan, Felonesi egokitu zitzaion sozialisten programa idaztea, eta testu hartan helburu nagusitzat jo zuen Nafarroako Unibertsitate Publikoa sortzeko urratsa egitea. Garai hartako inkestek agerian uzten zuten herritarrek nahi zutela unibertsitate publiko bat Nafarroan. 1987ko lege proiektua onartu eta gero, "egin beharrekoa eginda" utzi zuen kontseilari kargua Felonesek, NUPek mende laurdena bete zuenean nabarmendu zuenez.

Maria Jose Asianek ez zuen Nafarroan ikasteko aukera izan. "Zaragozara joan nintzen, hango unibertsitate publikoa zegokigulako nafarroi, NUP sortu aurretik". Ikasketak amaituta, Bigarren Hezkuntzako irakasle izan zen matematikaria, eta, gero, Zaragozako Unibertsitatean bertan hasi zen lanean, fakultateko laguntzaile gisa. "1991n etorri nintzen NUPera, laguntzaile gisa hasieran. Nire tesia prestatzen ari nintzen, eta Julio Lafuente nuen zuzendari; Lafuente 1989an etorri zen unibertsitatera. 1992an nire tesia defendatu nuen, azkenean. Ohorea da niretzat NUPeko aurrenekoa izana". 1993an hasi zen irakasle lanetan Asiain, eta 1995ean lortu zuen plaza.

Hamarkadotan unibertsitatea anitz aldatu dela uste du Asiainek. Sortu zenetik, hain zuzen ere, 35.000 ikaslek lortu dute titulu bat NUPen. Egun, 8.306 ikasle ditu erakunde horrek; 885 irakasle eta ikerlari ari dira unibertsitate publikoan lanean, eta, administrazio eta zerbitzuen arloan, berriz, 456 pertsona. 2017rako, 70,4 milioi euroren aurrekontua du unibertsitate publikoak.

NUP anitz hazi da, eta egin ditu urrats anitz, 1987tik. Zenbait arlotan, halere, lehengo lepotik dira buruak, Asiainek agerian utzi duenez. Aitortu du kezka duela hainbat auziri buruz. Batetik, ikasleen jarrera jarri du mahai gainean. "Hasierako urte haietan ikasle bikainak genituen; ikasteko gogo biziz etortzen ziren unibertsitatera; bertzelakoa da egungo egoera; etorkizunarekin etsita daude gazteak, neurri handi batean; ikasteko pizgarririk ez dute".

Azken urteotako krisi egoeraren eragina sumatzen du irakasleak jarrera horietan. Salatu ditu azken urteotako esparru guztietako murrizketak, eta larritzat jo du herritarren arteko berdintasunean atzera egin izana. Asiainek argi du unibertsitate ororen helburu izan behar duela gizarte justuago baten aldeko lana egiteak, eta NUPek ere zer eman baduela argi du, ondorioz. Unibertsitateak dituen erronkak, hain zuzen, justizia lortzeko bide horrekin lotu ditu. "Unibertsitateak pertsona kritikoak sortu behar ditu; pentsamendu propioa duten pertsonak. Ezin dugu onartu lanak aurrera egiteko aukera bermatuko ez digun gizarte bat; berdintasuna apurtzen duen gizarte batek ezinbertzean eginen du porrot".

Bertzetik, feminismoari buruzko gogoeta nabarmendu nahi izan du Asiainek, eta "hagitz kezkagarritzat" jo ditu ikasleen artean sumatzen dituen jarrerak. "Azken sei urteotan ikusi dudana biziki larria iruditzen zait; emakume gazte anitz bikotekidearen kontrola ari dira onartzen. Horrek argi erakusten du zerbait gaizki egiten ari garela".

Gizarteak genero bakoitzari ezarritako rolen banaketa ere agerikoa da, oraindik ere, unibertsitatean. "Gutxi dira, oraindik ere, ingeniaritzetan ari diren emakumeak; irakasletzan, berriz, emakumeak dira nagusi".

Euskara eta medikuntza

Bertze bi kontuk sortu dute eztabaida NUPen, azken urteotan. Batetik, euskarak duen tokiak. Behar baino urriagoa dela diote anitzek. Badu ondoriorik horrek: selektibitatea NUPen egin arren, EHUn matrikulatzen dira urtean 258 ikasle nafar; tartean, ikasketak euskaraz egin ahal izatea bilatzen dute 40 inguruk. Egun, 1.272 kreditu eskaintzen ditu NUPek euskaraz, 246 ikasgaitan. Oraindik ere, ezinezkoa da gradu oso bat euskaraz egitea. Alfonso Karlosena errektorearen hitzetan, ordea, eskaintzak "era egokian" erantzuten die ikasleen nahiei.

Bertzetik, NUPen Medikuntza ezartzeko aukerak eragin du eztabaida. Aurreko gobernuek ez dute aukera hori babestu, baina egungoak hori egiteko asmoa agertu du. "Hasiak gara bidea egiten", erran du Hezkuntza kontseilari Maria Solanak. Ez dela erraza aitortu du, halere. Auzi horretan ere nabaria da Nafarroako Unibertsitatearen eragina, erakunde pribatu horrena baita Klinika Unibertsitarioa.

Unibertsitate pribatu guztiak enpresak direla gogoratu du Maria Jose Asiainek. "Nafarroako Unibertsitateak asko eman duen sentsazioa dute herritarrek, baina diru anitz ere eraman du; etenik gabe, gainera". Matematikariak bertze gisa bateko unibertsitate bat defendatzen du. Eta argi du irakasleek nolakoak behar duten izan: "Irakasten dutena menperatu behar dute; irakasten gozatu behar dute; eta ikasleak bikain tratatu behar dituzte". 30 urteurrena ospatu, eta lanean jarraitzeko gogoz da Asiain.

Elkartasunak ez du etenik
2017-05-122017-05-12Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Elkartasunak ez du etenik

Kattalin Barber

Mundura etorri aurretik sortu zitzaizkion Aiorari osasun arazoak. Kardiopatia batekin jaio zen, eta bihotzeko arazoak ebakuntza bat baino gehiago egiteko beharra eragin zuen. Denbora luzez egon da ospitalean, baina aurrera egin du Aiorak. Hirugarren ebakuntza, hala ere, "atakarik larriena" izan zen. Ebakuntza sinplea izan arren, arazoak izan zituzten, eta Aiorari bihotza gelditu zitzaion 20 bat minutuz. Horren ondorioz, garun paralisia du orain Aiorak. Ate guztiak jo ditu familiak, halabeharrez, eta Kubatik iritsi zaie, azkenean, albiste pozgarria. Hala, behar duen tratamendua finantzatzeko, eta Kubako bidaia ordaintzeko, hain zuzen ere, egun osoko jaialdia antolatu dute, biharko, Lizarran: Ega Fest (Eutsi gogor, Aiora).

"Aukera handia du Aiorak hobetzeko, eta itxaropena dugu. Sei urte bete arte burmuina ez da garatzen, eta denbora hau baliatu behar dugu guztia egiteko". Maialen Zabalbeaskoaren hitzak dira, Aioraren amarenak. Hiru urte ditu egun haurrak; harenganako elkartasunak ez du etenik. Haren bizi kalitatea hobetu eta haren garuneko mina arindu ahal izateko, hamaika kanpaina eta ekintza egin dira azken hilabeteotan. Handiena, halere, biharkoa izanen da: besteak beste, Esne Beltza, Zea Mays, Mikel Urdangarin eta DJ Elepunto izanen dira Lizarran, Aiora laguntzeko prest. "Kalkulatu dugu 25.000 euro inguru beharko ditugula tratamendua ordaintzeko, ostatu hartzeko eta hegaldiak pagatzeko", esan du Zabalbeaskoak.

Habanako CIREN neuroerrehabilitazio zentrora joan nahi du familiak, osasun sistema publikoak Nafarroan ez duelako bermatzen Aiorak behar duen tratamendua. "Ez da nahikoa. Horrelako osasun arazo bati aurre egitea gastu izugarria da, eta gizarte segurantzak ez digu eskaintzen. Hemen dagoena eskasa da Aioraren garapenarentzat".

Astean hiru egunez fisioterapia eskaini diote Aiorari, baina egunero behar du, eta baita logopeda eta hidroterapia ere. Horregatik, arlo pribatura jo behar izan dute, eta Iruñeko klinika batean jasotzen du, astean hirutan, behar duen tratamendua. "Baina egunero behar du hori, eta ez dugu behar dugun dirua ordaintzeko; Kuban tratamendu hori eskaintzen digute, hilabete eta erdiz, egunean bost orduz", azaldu du Zabalbeaskoak. Ondorioz, argi izpi bat da Aioraren amarentzat Kubako klinika.

Kubako CIREN neuroerrehabilitazio zentroaren tratamendua finantzatzeko, 2.000 sarrera saldu behar dituzte, eta egun osoko egitaraua osatu dute biharko. Esne Beltza, Zea Mays, Mikel Urdangarin eta DJ Elepunto ariko dira taulan, Lizarrako ikastolan, 19:00etatik aurrera. Goizean, berriz, askotariko jarduerak izanen dira Santiago plazan. 12:00etatik 14:00etara puzgarriak eta eskalada murrua egonen da gaztetxoentzat. Herri bazkaria antolatu dute geroko, eta, horren ondotik, ipuin kontaketa Ines Bengoaren eskutik. "Urduri gaude dagoeneko, baina oso pozik lortu dugunarekin". Telmo Iruretak eta Haritz Morrasek bakarrizketa saioa eginen dute 17:15ean. Egun oso berezia izanen dela ez du dudarik Zabalbeaskoak, eta eskerrak eman dizkie jaialdia antolatzeko lanetan laguntzen aritu eta ari diren pertsona guztiei.

Izan ere, Aiora jaio zenez geroztik honako bidea ate-joka ibiltze bat izan da gurasoentzat, baina, egoeraren gordinetik izanda ere, pozik daude elkartasunaren atea zabal-zabalik ireki zaielako. "Lizarrako erantzuna izugarria izaten ari da". Herriko Denendako kooperatiba aipatu du Aioraren amak. "Haien laguntzarik gabe, jaialdi hau ez litzateke posible izanen. Herri eta inguruko jende asko batu da, ezagunak eta ezezagunak. Izugarria da", azaldu du. Bihar, 150 boluntariok baino gehiagok parte hartuko dute jaialdian. Horrez gain, zero ilara deitutako sarrerak egonen dira. Hau da, jaialdira joan ezin baina Aiorari lagundu nahi dionak aukera izanen du zero ilara izeneko txartelak erosteko.

Hobera egin du Aiorak azkenaldian, eta etxetik eskolarako pausoa ere eman berri zuen orain dela hilabete batzuk. "Garun paralisia dutenak asko hobetu daitezke, baina hemen ez digute eskaintzen tratamendu egokirik, eta segimendua behar dute. Gauza asko lor daiteke, baina, zoritxarrez, ezin dugu hemen artatu".

Elkartearen babesa

Garuneko kaltea jasan duten adingabeen familiek Hiru Hamabi elkartea osatzen dute, eta egiten duten lana goraipatu du Zabalbeaskoak: "Burmuinean kaltea izan duten haurrek behar duten tratamendua sare publikoan jasotzea da haien helburua, eta borrokan ari dira". Horrez gain, beharrezkoa ikusten du haurren inguruko pertzepzioa aldatzea. "Behin baino gehiagotan esan didate niri horrelako haurrekin ez dagoela ezer egiterik. Baina hori ez da horrela, behar bezalako tratamendua jasotzen badute. Osasun publikoak bermatu beharko luke hori". Horregatik ere, bihar Lizarran ospatuko den jaialdian, sentsibilizazioa eta kontzientziazioa jorratuko dituzte.

Tapoiak bilduz hasi zuen Aioraren familiak haurrarentzat behar zuen laguntza lortzeko bidea. Joan den urtean, gainera, futbol partida bat antolatu zuten Lizarran, eta lortutako 3.000 euroekin Aiorarentzako gurpil aulki bat erosi ahal izan zuten. "Jendearen ekinaldiak izan dira guztiak; laguntza eskaini digute, eta zinez eskertuta gaude". Aiora jasotzen ari den babesak ez du etenik izan, eta, bihar ere, babes eta elkartasun horren erakustaldia eginen dute Lizarran, zalantzarik gabe. Familia osoa Kubaraino eraman nahi baitu Ega Fest jaialdiak.

Kezka billabesekin
2017-05-122017-05-11Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa

Kezka billabesekin

Kattalin Barber

Martxoaren 9an jaso zuen Iñaki Ibarrola TCC enpresako mekanikari ohiak kaleratze gutuna. Agiriak dionez, enpresarekin konfrontazioak izateagatik eta gaixoaldi baten ondorioz egun bat beranduago lanera joategatik kaleratu dute. Baina Ibarrolak argi du beste zerbait dagoela kaleratzearen atzean. Langile ohiak behin baino gehiagotan zalantzan jarri ditu Iruñerriko autobus publikoen konpontze eta mantentze lanak, eta "gehiegi hitz egiteagatik" kaleratu dutela uste du. LABek langilea berriz hartzea exijitu dio enpresari.

Iruñerriko garraio publikoaren ardura du TCC enpresa pribatuak. Konpainia horrek 2012. urtean hartu zuen garraio publikoaren kontzesioa, 2019ra arte. "Ni ez naiz isilik gelditu, nire lana behar bezala egin nahi dudalako eta nire profesionaltasuna defendatu nahi dudalako", dio Ibarrolak. Azkenaldian, gainera, autobus publikoetan "gorabeherak" izan direla jakinarazi du. "Orain dela gutxi, Zizurren billabesa bat irauli zen, motorrak lehertu dira, apurtutako gurpilen bat... Denetarik izan dugu". Argi du Ibarrolak zein den egoera: "Dirurik eta aurrekonturik ez dagoenez, pieza kaskarragoak jarri behar ditugu autobus publikoetan, eta konponketak ez dira behar bezala egiten".

Ibarrolak aski ongi ezagutzen du zein den Iruñerriko Mankomunitatearen autobusen egoera. "Autobusek jasotzen duten mantentze lana ez da nahikoa, eta horrek ondorioak eta kalteak dakartza". Orain dela urte batzuk, greba mugagabea hasi zuten TCCko langileek beste lan hitzarmen bat lortzeko eta soldatetan murrizketa gehiagorik ez egiteko. "Egoera ikusirik, enpresaren erantzun bakarra soldatak murriztea eta bidaiariek ordaindu beharreko kopurua igotzea izan zen. Oraingoan, beste alderdi bati eraso egin diote", azaldu du Ibarrolak.

Carlos Elizalde TCC enpresako marketin eta komunikazio arduradunak azaldu duenez, kaleratzea "diziplina arrazoiengatik" izan da, eta ez du eman xehetasun gehiagorik. Haatik, ziurtatu du TCC enpresako ibilgailu guztiek kalitate kontrol "egokiak eta etengabekoak" pasatzen dituztela. "Gainera, azken urte eta erdian, enpresak autobus flota berritu du %20an. Matxurak murriztea lortu dugu, eta kalitate eta segurtasun neurriak hobetzea", adierazi du.

"Kaleratze bidegabea"

Ibarrolak berak eta LAB sindikatuak ez dituzte ulertzen kaleratzearen arrazoiak, eta, alde guztietatik, "kaleratze bidegabea" izan dela diote. Izaskun Juarez LABeko garraio arduradunak dio kaleratzearen arrazoiek ez dutela funtsik. "Kontu bat da langilea bat ez etortzea enpresak hartutako erabakiekin eta enpresaren filosofiarekin, baina enpresak agintzen duen bezala aritu da langilea". Adierazi dutenez, TCC enpresan inoiz ez da egon diziplina arrazoiengatik kaleratzerik. "Zeintzuk dira arrazoiak? Langile batek zalantzan jarri dituela autobusen mantentze lanak eta konponketa moduak?". Ibarrolak eta Juarezek salatu dute enpresak gastuak merkatzen dituela segurtasun neurrietan murriztuz, eta hori "onartezintzat" jo dute.

Iruñerriko Mankomunitatea ere egoeraren arduraduntzat jo du Ibarrolak. "Denon diruarekin ordaintzen dio erakunde horrek TCC enpresari; mankomunitateari dagokio kontuak eskatzea eta autobusen mantentze lanen segimendua egitea".

Iruñerriko Mankomunitatearekin bildu dira TCCko langile batzordea eta enpresa bera. Ibarrolak ere asmoa agertu du beraiekin batzartzeko. "Oraingoz ez da aldaketarik egon; enpresak langileari kalte-ordaina eman nahi dio, baina guk berriz hartzea nahi dugu", azaldu du Juarezek. Enpresari eskatu diote, gainera, beharrezko neurriak har ditzala, eta behar den dirua gasta dezala autobusak konpontzeko. Zerbitzu publikoa den heinean, "eredugarri" izan behar duelako.

Duela sei urte hasi zen Ibarrola TCCn lanean, eta orain arte ez du inolako hutsik izan. "Bat-batean hau gertatu zait". Jazotakoa lau haizeetara zabaldu nahi dute, eta mobilizazioak iragarri dituzte. Hilaren 17an, Lleida eta Bartzelonara eginen dute bidaia, han baitu Moventis taldeko TCCk egoitza nagusia. "Langilea berriz hartu arte ez gara geldituko", dio Juarezek.

2019ra arte du TCC enpresak Iruñerriko garraio publikoaren ardura, eta orduan autobusen egoera "ezin kaskarroagoa" izanen dela uste du LABek. "Murrizketak egin ditu enpresak, dirua poltsikoan sartzeko". Berdin mintzatu da Ibarrola: "TCCk irabazi behar zuena irabazi du, eta ez du gehiago gastatuko. 2019an, flota zahar bat utziko du; ia erabili ezinen diren autobusak".