Edurne Elizondo
Oliveto kondearen etorbidean du egoitza Nafarroako Alergologia Zerbitzuak. Han du kontsulta Esozia Arroabarren medikuak (Elizondo, 1974), baina gaixorik ez da zentroan egunotan, koronabirusak eragindako osasun krisiaren ondorioz. "Telef...
Amets Aranguren Arrieta
Egunero ikasten du kantu berri bat txirularekin patioa gurekin partekatzen duen bizilagun batek. "Eta zein da problema?", pentsatuko duzue askok. Eskolako txirula horiarekin egiten du.
Aitortuko dizuet, hasia naiz te poltsatxoek dakartzaten mezu superpositibista happyflower-ak irakurtzen, eta ez dakit zenbat aldiz eman diodan dagoeneko bostekoa Fausto Murillori, galdu egin dut kontua.
Tarte horretan irakasle bat mozkor heldu da teleklasea ematera, Klimten Musua koadroa etzanda ikusi dut, eta pareko atikoko gizonak Veinte años jo du gitarraz. Grabatu dut, baina ez diot inori bidali.
Hilabeteei kanpotik begiratzeko aukera eman dit konfinamenduak, nahiz eta inoiz baino barrurago egon eta, konturatu naiz, ez dago hain hurbil hilabeteak eternitatea zireneko garaia. Lotarako arazo handirik ez dut izan, baina egia da ez dudala gogoan non jartzen nituen besoak lehen, beti izan dira horrelakoak? Zer egiten nuen haiekin?
Gaur maiatzak bi ditu, ohetik altxatu eta balkoira egin dut. Plaza ederra dugu etxe parean, eta gaurkoan, gainera, Arane entzun dut oihuka. Ez dut ezagutzen, baina hau poza. "Bat, bi eta hiru" esan, eta bankutik aitaren besoetara egin du salto. Behin eta berriz. Barrura sartu, eta gosaltzeari ekin diot, arratsaldeko paseoa buruan irudikatzen dudan bitartean.
Beti bezala, planeaturikotik deus ez. Arga ingurura egin dut, pasareletara. Han naiz geratua aspaldi ikusi ez dudan lagun batekin, eta, bai, gutaz aparte Iruñeko merindade osoari okurritu zaio bertara joatea. Bueno, topatu dut laguna, eta hasi gara paseoan. Hazi eta dena egin naizela esan dit (altueran).
Txakurrari bainatzen utzi eta gero, harresien inguruan jarraitu dugu paseoan, berriz alde zaharrean sartu garen arte. Adokin, pareta eta balkoi bakoitzari inoiz baino adiago begiratzen niela, Nahiaren balkoipean gelditu, eta oihu egin dut "Nahia!", "Nahia, June!", "Nahia, June, Nekane!". Nekane, atera, eta esan dit Nahia eta June paseoan daudela. Batzuei tontakeria irudituko zaizue, baina holakoak nik pelikuletan eta gurasoen ahotik besterik ez nituen entzunak. 70eko hamarkadan sentitu naiz.
Lehendik ere ba omen zeuden zuhaitz, etxe eta harri horiek denak hor, baina gaur dira lehendabiziko aldiz subjektu eta ez objektu. Paseoa kalerik lasaienetatik bukatzea erabaki dugu, jende gehiegi izaten ez duten horietatik, alegia, eta bat-batean norbaitek hots egin digu. Txabo da, bere etxe berriko balkoi loretsutik.
Kale horri egiten zaion gutxiespenaz aritu gara, eta baita, parean, oraindik ere, Elizak dituen jabetza horiekin guztiekin zer eginen genukeen pentsatzen. Eta, gutxinaka, azkenean, erretirada egin dugu etxera. Lagunok, zenbat gauza pasatzen ahal diren hiru ordutan.
Sukaldeko mahaiaren bueltan eseri eta datorkiguna nolakoa izanen den hasi naiz pentsatzen. Eta, zer nahi duzue esatea, ni pozten nau uztailaren 9an urtebetetzea nahi dudan koloretako soinekoa jantzita ospatuko dudala pentsatzeak.
Edurne Elizondo
Zazpi saio, azken urteotan". Erriberan golf zelai bat eraikitzeko egon diren egitasmoez ari da Eduardo Navascues. Denak hutsean gelditu direla nabarmendu du Erriberako Ekologistak Martxan taldeko kideak. Behintzat, orain arte; Tuterako Udalak azken hilabeteotan egindako urratsek, baina, egoera aldatzeko atea ireki dute: hirian golf zelai publiko bat egiteko Graas elkarteak sustatutako asmoa jaso du udalak bere Lurraldearen Okupazioaren Udal Estrategian.
"Erriberan aspalditik egon da jende multzo bat golf zelai bat eraikitzeko asmoa bultzatzen; asmo horren atzean daude eraikuntza enpresen arloko interesekin lotutako pertsonak". Hori argi du Navascuesek, eta horren adierazgarri aipatu ditu mahai gainean egon diren azken egitasmoak: 2000ko hamarkadan, Tuteran, Eco-City proiektua garatu nahi izan zuten, eta helburua zen 3.500 biztanle inguru izanen zituen auzo berri bat eraikitzea, golf zelai batekin, bertzeak bertze; Fontellasen, berriz, Monrepos eraikuntza enpresak herri horretako Cerro Fontellas kirol elkartearekin egin zuen bat, etxebizitzak eta golf zelai bat eraikitzeko.
Bi proiektuon bideragarritasunik ezak utzi zituen hutsean golf zelaia egiteko asmoak; Fontellaskoa egiteko proiektua onartu egin zuen Nafarroako Gobernuak, halere. "Ez zuten egin, behar zuten dirua ez zutelako lortu, baina proiektu horren udalez gaindiko eragina duen plana indarrean da, oraindik ere", gogoratu du Eduardo Navascuesek.
Fontellasko proiektuak huts egin eta gero sortu da Tuterako azkena, Ekologistak Martxan taldeko kideak erantsi duenez. Iazko martxoan, Graas izeneko elkartea aurkeztu zuten Erriberako hiriburuan, Tuteran golf zelai publiko bat egin dezatela eskatzeko. Aurkezpen ekitaldi horretan parte hartu zuten Graas elkarteko presidente Ignacio Lopezek eta Nafarroako Golf Federazioko buru Joaquin Anduezak, bertzeak bertze. "Tuterako UPNko alkate ohi Luis Casado ere han zegoen", gaineratu du Navascuesek.
Casadok 2015ean amaitu zen legegintzaldian utzi zuen postua; duela bost urteko maiatzean egindako hauteskundeetara ez aurkeztea erabaki zuen, hamabi urtez Tuterako alkate izan eta gero. 2015eko hauteskundeetan udal gobernutik at gelditu zen UPN, eta Ezkerra, Tudela Puede eta PSNk hartu zuten agintea.
Hiruko udal gobernu horrek martxan jarri zuen, berriz ere, 2009tik ukitu gabe egon zen Tuterako Hiri Antolamenduko Plan Orokorra osatzeko prozesua. Lehen urratsa izan zen Lurraldearen Okupazioaren Udal Estrategiaren agiria garatzea. "Legegintzaldia amaitu baino lehen, estrategia behin-behinean onartu genuen", azaldu du hiruko udal gobernuarekin Tuterako ingurumen zinegotzi izan zen Olga Risueñok.
Behin-behinean bai; ez, ordea, behin betirako. Azken urrats hori oraindik ez du egin Tuterako Udalak, hain zuzen ere, eta noiz eginen duten ere ez dago argi, hiriko agintarien jarduera egungo alarma egoerak baldintzatu baitu. Kontua da azken hauteskundeetan Navarra Sumak lortu zuela Tuterako Udaleko agintea, eta koalizio horrek jaso egin ditu, estrategia behin-behinean onartu eta gero, testua moldatzeko egindako iradokizunak. Horietako bat da Graas elkarteak aurkeztutakoa, hirian golf zelai publiko bat eraikitzeko asmoz.
"Egoera ez da samurra guretzat; estrategia guk garatu dugu, baina ezezkoa eman beharko diogu, golf zelaia egiteko aukera zabaltzen badu", nabarmendu du Risueñok. Argi utzi du estrategiak golf zelaia eraikitzeko asmoa jasotzeak ez duela erran nahi proiektua garatu eta gauzatuko dutenik. "Estrategiaren asmoa da zehaztea zer-nolako azpiegiturak nahi ditugun hirian, nolako garapena nahi dugun. Ez gara orain proiektu zehatz bat eztabaidatzen ari". Egoerak, halere, kezka eragin dio Tuterako zinegotziari: "Golf zelai bat egiteko asmoa jasotzen duen estrategia onartuz gero, proiektu hori errealitate bilakatzeko aukerari atea zabaltzen diogu. Ez hori bakarrik; eginez gero, non egonen litzatekeen ere zehazten dugu", azaldu du.
"Egitasmo elitista bat"
"Lotsagarria da. Egitasmo elitista bat da", nabarmendu du Eduardo Navascuesek. 2008. urteko Eco-City proiektua bizi-bizi du memorian, garai horretan egin zuelako bat Erriberako Ekologistak Martxan taldearekin. "Prozesu luze eta gogorra izan zen, baina borroka irabazi genuen", gogoratu du.
Fontellasko egitasmoaren kasuan, arazo nagusia dirua izan dela nabarmendu du Navascuesek. Monrepos eraikuntza enpresa izan zen proiektua bultzatu zutenetako bat, eta etxe hori hartzekodunen konkurtso batean sartuta dela erran du. "Beren hasierako asmoa zen hemezortzi zuloko zelai bat egitea; Cerro Fontellas kirol elkarteak jarriko zuen lurra, eta enpresak obra ordainduko zuen zelaiaren inguruan eraikitako etxebizitzen salmentaren bidez. Gero, zelai txikiago bat egitea proposatu zuten, baina asmo horrek ere ez zuen aurrera egitea lortu", kontatu du Navascuesek.
Golf zelai publikoa
Oraingoan, Graas elkarteko kideek golf zelai publiko bat bultzatu nahi izan dute. "Tuterako Udalaren eta Nafarroako Gobernuaren parte hartzea beharko luke". Graasek duela urtebete eman zuen bere asmoen berri, baina orduan urratsik ez egitea erabaki zuten ekologistek. "Elkarteak nahi duena eskatzeko aukera du". Orain, proiektuaren aurka egitea erabaki dute, Tuterako Udalak asmo hori jaso eta gero proiektua gauzatzeko prozesua martxan jar daitekeelako.
Apirilaren 21ean, Ekologistak Martxan taldeak bilera batera deitu zituen herritarrak, baina ezin izan zuten egin, martxoan osasun krisiak eragindako alarma egoera indarrean sartu eta gero. "Baina ez genuen deus egin gabe egon nahi", erantsi du.
Ekologistek argi dute Erriberako herritarrek golf zelairik ez dutela behar, ezta nahi ere. Aurreko legegintzaldian hamaika bilera egin zituzten Tuterako Udaleko agintariek hiriko herritarrekin eta elkarteekin, Lurralde Antolamenduaren Udal Estrategia prestatzeko, baina egindako bilera eta jardunaldi horietako bakar batean ere ez zuen inork aipatu golf zelai bat egiteko aukera. "300 orriko dokumentu bat osatu genuen, herritarrekin behin eta berriz hitz egin eta gero; Tuteran ez du inork horrelako azpiegiturarik eskatu", nabarmendu du Olga Risueñok.
Graas elkarteko kideek, hasieran, zelaia eraikitzeko balizko hiru toki aztertu zituzten, baina, Tuterako Udalak jasotako iradokizunaren testuan, azkenean bat aukeratu zuten: Valdetellas izeneko eremua. "Ureztatzeko lurrak dira eremu horretakoak; nekazari handientzat balio handiko lurrak, alegia", azaldu du Navascuesek. Ekologistak harremanetan jarri dira jada UAGN sindikatuko arduradunekin, eta, antza, UAGNko kideek ere ez dute ontzat jo Tuteran golf zelai bat eraikitzeko aukera.
Ingurumenaren ikuspuntutik, asmo horrek inolako zentzurik ez duela erran du, argi eta garbi, Eduardo Navascuesek: "Tuteran euri gutxien egiten duen tokietako bat da hori; golf zelai batek behar duen ur kopurua beldurgarria da. Erriberako nekazariak urte luzez aritu dira erraten ura behar zutela beren lurrentzat; Itoizko urtegia eta Nafarroako ubidea egin eta gero, agerian gelditu da proiektuon errentagarritasunik eza; lehen faseko nekazari batzuek uko egin diote Itoizko urari, garestiegia delako. Eta orain, zer, eta golf zelai bat egin nahi dute batzuek, pilota bati kolpeak emateko. Ez dute lotsarik", salatu du, gogor, Ekologistak Martxan taldeko kideak.
Ekologistek bilera bat eskatu diete Tuterako Udaleko Hirigintza arduradunei, baina ez dute erantzunik jaso, orain arte. Oraindik ez dute zehaztu Lurralde Antolamenduaren Udal Estrategia behin betiko onartzeko data, baina ekologistak jada alarma egoeran dira.
Uxue Rey Gorraiz
Eskultorea, etnografoa, kultur eragilea, euskaltzalea, historiazalea… Gauza asko izan da Joxe Ulibarrena (Azkoien, 1924 - Iruñea, 2020), eta guztiak aldi berean. Lau urte besterik ez zuen falta mendea betetzeko, eta azken unera arte aritu da lanean. Ondare aberatsa utzi du, bai fisikoki, bere artelanetan eta Artetan sortutako etnografia museoan, baita askoren oroimenean ere. Nafarroako Erresumako artista gisa gogoratuko dute askok, eta memoria historikoari estuki lotutako zizelkari modura beste anitzek. Joan den astean zendu zen.
Zenbait gertaerak baldintzatu zuten Ulibarrenaren bizitza. 1936ko gerran, frankistek sarraskia egin zuten Azkoien haren jaioterrian, eta aita izan zen fusilatuetako bat, baita lehengusina bat ere. Ulibarrenak 11 urte besterik ez zuen hori gertatu zenean, eta arrastoa utzi zion. Maiz erakutsi zuen, bere lanen bitartez, ez zituela gerra hartan gertatutakoak ahaztu nahi, eta beti defendatu zuen horiek gogoratu eta biktimak omendu beharra.
Azkoien utzi, eta Iruñera joan zen bizitzera, familiarekin. Han hasi zituen arte ikasketak, Iruñeko Arte eta Lanbide Eskolan, eta, aldi berean, zurgindegi batean egiten zuen lan. Han eta hemen aritu ondotik, Parisen hasi zituen Arte Ederretako ikasketak, beka bati esker, eta Venezuelan ere izan zen bolada batez.
1936ko gerrako biktimak omentzeko sortutako Sartagudako Memoriaren Parkean dago haren lan ezagunenetako bat: Gurutzada Santuan tiroz hildakoak eskultura. Artistak oparitu egin zien artelana, eta hori izan zen abiapuntua gero parkea eraikitzeko. Hiru giza figura antzeman daitezke altzairuzko pieza horretan. Hiru pertsona dira, elkarri besarkatuak eta tiro zuloak diruditen hutsunez josiak. Artistak berak ikusitako gertaera bat irudikatzen du artelanak, Reyes Ilintxeta kazetariari aitortu zionez Argia aldizkarirako egindako elkarrizketa batean. Iruñeko Gaztelugibelean hiru gazte nola fusilatzen zituzten ikusi zuen Ulibarrenak.
Nafarroako Fusilatuen Senitartekoen Elkartea eta Alargunen Herria elkartea izan ziren parkearen sustatzaileak, eta azken horretako kide Carlos Martinez arduratu zen artistarekin elkarlanean aritzeaz. Martinezi "bitxia" iruditu zitzaion Azkoiengoaren lan egiteko modu hura. "Berdingabea zen guztiz, eta teknikaren aldetik oso bestelakoa zen beste artista gehienen aldean". Iritzi berekoa da Daniel Fernandez, parkeko arkitektoa. Biziki harritu zuen materialak lantzeko zerabilen moduak, eskuz egiten baitzuen ia dena, baita oso tamaina handiko piezetarako ere. "Izaera indartsua zuen, eta gogo biziz azaltzen eta defendatzen zituen bere moduak eta ideiak".
Ulibarrena "bihotz handiko gizona" zela azaldu dute biek. Martinezek azpimarratu du, gainera, denboraren joanak ez zuela lortu artistaren grina itzaltzea. "Mundu honetan norbait askea izan bada, hori Joxe dela uste dut".
Bereizi ezinekoak
Artea etnografian, eta etnografia artean. Modu berezian egiten zien so inguruko gauzei Ulibarrenak, eta askori ireki zizkien begiak, erakutsi baitzuen ezen, esaterako, antzina artzaintzan, abeltzaintzan, burdinoletan eta bestelako gremioetan langileek erabiltzen zituzten tresnek, beren funtzio praktikoez gain, artea ere bazutela beren baitan. Ulibarrenak arbasoen 10.000 pieza etnografiko baino gehiago bildu zituen, eta museoa sortu Artetako Fantikorena etxean. Bilduma zabal eta aberatsa da 40 urte baino gehiagoko lanaren emaitza, eta Nafarroako Erresuma zenaren historiaren lagina ere bada, XII. mendetik XX. mendera bitarteko tresnak baitaude museoan. Joxeren alaba Elur Ulibarrena da museoaren arduraduna.
Artistak 90 urte bete zituen egunean estreinatu zen hari buruzko dokumentala, Historia zizelkatuz izenpean. Angel Sanchez Garrok zuzendu eta ekoitzi zuen lana. Aukera izan zuen Ulibarrena hurbiletik ezagutzeko. "Joxe oso eskuzabala izan zen; oso atsegina zen harekin egotea eta edozein gauzari buruz hitz egitea", azaldu du zuzendariak. Esan du, bestalde, "zorioneko" sentitzen dela, iruditzen baitzaio batzuek ez zutela artistaren alde hori ezagutzen eta "pertsona arrarotzat" zeukatela.
Ulibarrenarekin pasatutako orduei esker, zuzendariak argi eta garbi ikusi zuen Nafarroa zela artistaren pasio nagusia. "Ulibarrenaren lan guztiak zeuden Nafarroako Erresumari eta memoria historikoari eskainiak. Ezin dugu esan Ulibarrena halakoa zela eta haren eskultura, berriz, beste modu batekoa, eta haren etnografia beste batekoa. Dena zen bat".
Sareak borborka hasi ziren Joxe Ulibarrenaren heriotzaren biharamunean. Artistaren ibilbidea eta lanak goraipatu dituzte hainbatek egunotan, baita haren izaera berezia askorentzat miresgarria gogora ekarri ere. "Sumendi bat itzali da, Joxe Ulibarrena. Baskoi sakona eta nafar zorrotza. Herri honen grinaren adierazle. Gure iragan partekatuaren mugarriak irudikatu zituen", txiokatu zuen Gaizka Aranguren kazetari eta kulturgileak, artistari buruz. Politikaren mundutik ere eskaini zitzaizkion miresmen hitzak. "Tipo itzela eta artista paregabea", idatzi zuen Koldo Leoz Lizarrako alkateak, eta berdintsu egin zuen Iruñeko alkate izandako Joseba Asironek ere.
Joxe Ulibarrenak kasik azkeneraino egin zuen lan maite zuen horretan. 90 urte egin zituenean, zortziehun lan zituen eginak, eta osasunak horretarako aukera eman zion arte segitu zuen, bere hurbilekoen esanetan, "bizitasunez beti".
Alargunen Herria elkarteak mezu hau idatzi zion Joxe Ulibarrenari egunkariko eskelan: "Zure eskuekin eta zure lanarekin forma eman zeniolako herri honen memoria kolektiboari". Hark memoriari egindako ekarpenengatik, miresten dutenak sinetsiak daude haren lana harrian grabatuta geldituko dela.
Edurne Elizondo
Etxean, sakelako telefonoarekin. Ez da erabatekoa koronabirusaren pandemiak eragindako alarma egoerak ekarri duen itxialdia, herritarrek elkarri bidaltzen dizkioten argazki eta bideoen bidez bertzeen balkoiaz harago gertatzen denaren berri jaso baitezake gizarteak. Konfinamenduaren leiho bilakatu dira irudi horiek, nolabait erranda, eta leiho hori zabaldu duten egungo baliabideak aprobetxatu nahi izan ditu Nafarroako Artxibo Garaikideak ere: herritarrei eskatu die duten materiala bidaltzeko, konfinamendua dokumentatzeko asmoz.
Argazkiak, bideoak eta audioak nahi dituzte artxibo horretako kideek, bai eta Iruñeko eta Tuterako udal artxiboetako arduradunek ere. Hiriotan bat egin dute Nafarroako Gobernuak egindako deiarekin, eta dokumentazioa eskatu dute, oraina memoria bilakatzeko bidean urratsak egiten jarraitzeko.
Vianako Printzea erakundeak 2018. urtean jarri zuen martxan Nafarroako Artxibo Garaikidea. Zehazki, Administrazioaren Artxiboa baliatu du Nafarroako Gobernuko Agiritegien eta Dokumentazio Ondarearen Zerbitzuak lan esparru hori jorratzeko: "Herritarrei zabaldu nahi izan dizkiegu Administrazioaren Artxiboko ateak, haiek ere parte har dezaten hurbilekoa dokumentatzeko prozesuan", nabarmendu zuten Kultura Departamentuko arduradunek, proiektu berria aurkeztu zutenean.
Orain arte, Nafarroako Administrazioak berak sortutako agiriak gordetzea izan du xede Administrazioaren Artxiboak. Duela bi urte lan esparrua zabaldu eta gero, artxibo horretako arduradunek bertze hainbat arlotako agiriak jaso dituzte jada. "Kontua da gizarte garaikidearekin lotutako jardueren memoria gordetzea", berretsi dute gobernuko kideek.
Gizarte garaikidearekin lotutako jarduera horiek askotarikoak dira, eta askotarikoak dira, halaber, Nafarroako Artxibo Garaikideak orain arte jasotako funtsak: Aralar alderdiak bere material grafikoa jarri du artxiboko arduradunen esku, adibidez; Arrosadiko Auzo Elkarteak, bertzalde, bere agiriak eman ditu; eta Etxarri Aranazko Jauregi familiak jada existitzen ez den San Miguel irin fabrikako funtsa utzi du artxiboan gordetzeko. Ez dira bakarrak: Saide enpresak ere eman du berea, Alaiz kolektiboak bere agiriak, eta herritar batzuek beren bildumak.
Elkarlana
Artxiboko arduradunen asmoa da joan-etorriko prozesua izan dadila herritarrek beren hurbileko historia jasotzekoa; hau da, jasotako funtsa landu, eta herritarren esku jarri nahi dute, berriz ere, Kultura Departamentuko arduradunek. Horren adibide izan da Zinema Aretoa izeneko ekinaldia: Administrazioaren Artxiboak bere funtsari gehitu zizkion herritarren eskutik jasotako materialak, eta, horiekin guztiekin, Cines en Navarra (Zinemak Nafarroan) izeneko liburua osatu zuen, 1940tik 1990era bitarteko herrialdeko zinema aretoen memoria jasotzeko.
Oraingo deialdiarekin ere, administrazioren eta herritarren arteko elkarlana sustatu nahi du Nafarroako Artxibo Garaikideak. Iruindarrek hiriko artxibora bidaltzen ahal dituzte beren materialak: argazkiak, archivomunicipal@pamplona.es helbidera gutxienez 300 ppp-ko bereizmena behar dute—, eta audioak eta bideoak, berriz, Whatsapp bidez, 606 540 019 zenbakira.
Tuterako herritarren argazkiak eta bideoak archivo@tudela.es helbidean jasoko dituzte, eta gainerako hiri eta herrietako bizilagunenak, berriz, Administrazioaren Artxiboaren helbidean: administracion.donaciones@navarra.es helbidean, hain zuzen ere.
Koronabirusaren pandemiak eragindako itxialdiaren berri emanen du Nafarroako Gobernuak bere artxiboan, oraina iragan bilakatzen denean. Jada iraganekoak diren bertze hainbat pandemiaren memoria ere gordetzen du Kultura Departamentuak bere artxiboetako pareten artean. 1348. urteko izurri beltzaren eta gaitzak eragindako gosetearen ondorioz, adibidez, garai hartako Nafarroako Erresumako herritarren erdiak hil ziren. Duela mende bat, berriz, Espainiako gripearen epidemiak jo zuen Nafarroa. Garaiko agiriek eta kronikek kontatzen dute, orain bezala, jendea bakartzeko neurriak hartu zituztela, bertzeak bertze.
Edurne Elizondo
COVID-19aren pandemiarekin, itxialdiaren testuinguruak baldintzatuko du aurtengo Maiatzaren Lehena, ezinbertzean. ELAko Nafarroako koordinatzaile Imanol Pascualek (Iruñea, 1981) argi eta garbi erran du sindikatuaren epe motzerako helburua dela langileen osasuna bermatzea, egungo krisiaren eraginez. Mitxel Lakuntzak utzitako postua betetzen du Pascualek, iazko apiriletik. Zaintza erdigunean jartzeko beharra nabarmendu, eta kalitatezko zerbitzu publikoen defentsa sendoa egin du.
Urtea greba orokor batekin hasi zen; Maiatzaren Lehenak, berriz, etxean itxita hartuko ditu langileak.
Greba egin genuenean, bi auzi nagusi jarri genituen mahai gainean: batetik, bizitzak erdigunean jarri behar zirela aldarrikatu genuen; eta, bestetik, austeritatea eta murrizketak oinarri dituen eredu ekonomiko honek gizartean ondorio latzak dituela utzi genuen agerian. Orduan ez genuen espero orain dugun egoeran egonen ginenik, baina ondorioa argia da: auzi horiek erdigunean jartzeko gero eta behar handiagoa dago, gertatu denak erakutsi duelako egiturazko krisi bat pairatzen ari garela.
2008ko krisiaren aitzakiarekin egindako murrizketen ondorioak agerian gelditu dira?
Bai, argi eta garbi. Austeritatearen ondorioak nabarmenak dira; Nafarroan, hain zuzen, murrizketak gogorrak izan ziren osasunaren arloan; pribatizazioaren bidetik jo zuen administrazioak, eta orain ari gara hartutako erabaki horien guztien ondorioak pairatzen. Behin-behinekotasuna, adibidez, %40 da Osasunbidean. Europako Batasuneko batezbestekoarekin alderatuta, hemen ohe gutxiago ditugu ospitaleetan. Osasun krisiak orain agerian utzi du horrek guztiak duen eragina.
Itxita, baina irudi komun batekin aldarrikatuko duzue Maiatzaren Lehena ELAk, LABek, ESK-k, Steilasek, Hiruk eta Etxaldek.
Garrantzitsua da egun dugun testuinguruan sindikatuok gai izatea batasun hori irudikatzeko. Urtarrilaren 30eko grebarako egindako lanari segida eman diogu, finean.
Maiatzaren Lehenaren ondoko egoerari aurre egiteko garrantzitsua izanen da indar sindikal sendo bat osatzea?
Bai. Argi dugu aurreko krisian erabili zituzten errezeta berak erabiltzen saiatuko direla: bankuak erreskatatutako dituzte, eta horrek ekarriko du desberdinkeriek gora egitea. Horrelako erasoak eta murrizketak pairatzeko aukera badela argi dugu, baina argi dugu, halaber, gauzak beste modu batera egiteko aukerak ere sortuko direla.
Nolako aukerak?
Oraingo osasun krisiak hainbat gauza utzi ditu agerian: adibidez, zaintza lana zeinen beharrezkoa den, eta zeinen beharrezkoa den zaintza lan hori duintzea. Eta zaintza garrantzitsua da arlo guztietan: osasungintzan, zaharren egoitzetan, elikaduraren esparruan... Arlo horietan, hain zuzen, emakumeak ari dira lanean, batez ere, eta esparru horietan prekaritatea bereziki larria da. Hori salatu behar dugu. Arratsalde oro txalo egitea oso ondo dago, baina kolektibo horiek behar dutena da prekaritateari aurre egitea.
Gauzak beste modu batera egiteko aukera horiek nola sor daitezke?
Horretarako ezinbestekoa da gizartea aktibatzea eta mobilizatzea.
Eta hori lortzeko bidean, zer rol bete dezakezue sindikatuek?
Epe motzera begira, sindikatuon lehentasunak izan behar du osasun publikoa bermatzea, eta langileen osasuna bermatzea. Horrek berebiziko garrantzia du gure sindikatuaren jardueran. Etorkizunera begira, bai edo bai, behar duguna da austeritatea oinarri duten politikak bazter uztea, eta kalitatezko zerbitzu publikoak defendatzea. Zaintza jarri behar dugu erdigunean, eta, globalizazioaren aurrean, tokiko ekonomia suspertu.
Itxialdiak tokikoak duen garrantzia erakutsi du?
Itxialdian esperientzia oso positiboak sortu dira. Jendea antolatzen ari da, auzolanetik eta elkarlanetik. Sindikatuon lana da etor daitezkeen erasoei aurre egitea, baina baita sortzen ari diren aukera horiek baliatzen asmatzea ere. Hori da gure erronka.
Langileen osasuna aipatu duzu. Gobernuak interes ekonomikoak jarri ditu langileen osasunaren gainetik?
Oso kritiko gara osasun krisi honetan Nafarroako Gobernua izaten ari den jarrerarekin. Egia da egoera oso zaila dela, baina Nafarroako Gobernua egiten ari da patronala eskatzen ari zaiona. Hori ikusi da Pedro Sanchezek erabaki zuenean funtsezkoak ez ziren jarduerak etetea, Nafarroako Gobernua kontra agertu baitzen. Sindikatuok eskatu genuenean Aste Santuko ostegunean dendak ere ixteko, gobernuak eta patronalak horren aurka egin zuten, eta azkenean ireki zituzten.
Gure lehentasuna da osasuna bermatzea lan zentroetan, eta horretarako ezinbestekoa da baliabide gehiago bideratzea ikuskaritzaren esparrura, bai eta Nafarroako Lan Osasunaren Institutura ere. Baliabide gehiagorik gabe, gobernuak kezka duela esatea keinu huts bat da.
Salatu duzue enpresa bakar batek ere ez duela isuna jaso segurtasun neurriak ez betetzeagatik.
Orain arte, gobernuak ez dio enpresa bakar bati ere isuna jarri segurtasun neurriak ez betetzeagatik. Hori oso larria da. Nafarroako Gobernuak enpresei zabaltzen dien mezua da lasai egon daitezkeela, neurriak hartu gabe ere ez dituztelako zigortuko.
Karrikan, berriz, jazarpena salatu dute hainbat sektorek.
Aldea nabarmena da. Enpresei ez diete isunik jartzen, baina kalean poliziak eta militarrak daude, konfinamendua betetzen dela ziurtatzeko. Herritarron aurkako jazarpena dago.
AHTaren lanek martxan segitzen dute, eta berriz ekin diete Nafarroako ubidearen lehen fasea handitzeko obrei. Dirua non jarri da kontua, ez zenbat dagoen?
Batetik gastua dago, eta, bestetik, zergekin gertatzen dena. Egungo egoerari buelta emateko eta desberdinkeriei aurre egiteko, ezinbestekoa da zerga erreforma bat egitea. Oraingo sistema bidegabea da, batetik, ordaintzen dugulako, batez ere, langileok; bestetik, zerga iruzurra ahalbidetzen duelako enpresentzat; eta, hirugarrenik, Europako beste hainbat herrirekin alderatuta askoz ere zerga presio txikiagoa dugulako.
Maiatzaren Lehenerako zer mezu ematen duzu?
Gure leloa da Bizitza gara. Nabarmendu nahi dugu kolektiboak duen indarra, batetik, eta zerbitzu publikoen defentsaren beharra, bestetik. Egoera hau atzean utziko dugu kolektibo gisa ari bagara, eta zerbitzu publikoak sustatuz. Horretarako lan baldintza duinak behar ditugu, bai eta zaintza lanetan ere.
Lohizune Amatria
Matxinada eguna, ez atseden eguna". Gaurkoa halakoa izanen zela agindu zuen 1885. urtean eskurik esku Ameriketako Estatu Batuetako langileen artean zabaldu zen eskuorriak. Gehiago ere aurreikusten zuen M-1ari buruz: "Egun bat non, izugarrizko indarrez, langileen armada batuta mobilizatuko den gaur egun herri ororen etorkizuna mendean daukatenen aurka. Zapalkuntza eta tiraniaren aurka, ezjakintasunaren eta edozein motatako gerren aurka protesta egiteko eguna".
Zortzi orduko lanaldia eskatzeko, greba orokorra abiatu zuten gaurko egunez AEBetan, 1886an. Horregatik da gaur jaieguna. Horregatik, eta greba horren ondorioz langile asko hil eta ehunka atxilotu zituztelako. Gertaera hura gogoan izanen genuela Bigarren Internazionalaren Kongresuak erabaki zuen, 1889an, Parisen. Baina zenbatek izan dugu hura gogoan gaur? Eta iaz?
1890ean hasi ziren Euskal Herriko langileak Maiatzaren Lehenean kalera ateratzen. Ez da lan erreza izan, baina, askorentzat; kasu honetan ere indarkeriaz erantzun izan zaielako mobilizazioei. Maiatzaren Leheneko manifestazioak debekatu zituzten, esaterako, frankismo garaian. Sindikalista eta langileak atxilotu eta erbesteratu zituzten; eta, trukean, ekitaldiak meza bilakatu eta dantza eta futbol partidak antolatu zituen estatuak.
Gaur antzeko zerbait gertatuko delakoan nago. Dudarik gabe garrantzitsuak diren langileen lana goraipatzeko baliatuko dute askok eguna. Baliteke gaurko txalo zaparrada luzeagoa izatea. Eta ez da gutxiagorako, baina aitortzatik harago gehienentzat eduki aldarrikatzailerik gabeko eguna izanen delakoan nago.
Inoizko irudirik bitxiena utziko digu gaur maiatzaren lehenengoak. 1976an egin zen ofizial Hego Euskal Herrian Maiatzaren Lehena. Manifestazio jendetsuak izan ziren hasierako urte horietan, baina denborarekin gutxituz joan dira protestariak kaleetan, eta gaur ez da bat bera ere izanen.
Bozgorailu bakanen batetik, agian, adituko da inon Internazionala abestia. Baina, segur aski, gehiago izanen dira Resistiré adituko dutenak. "Gora langileon borroka" eltzeen kolpeek eta autoen bozinek oihukatuko dute eta leloak begien aurrean izanen dituztenak aurreko bizilagunak izanen dira. Beste egun bat etxean; eta gure etxea bizileku, lantoki eta kale, aldi berean.
Kapitalismoaren benetako aurpegia agerian utzi nahi zutela zioten iaz sindikatu abertzaleek. Gure aurrean biluztu da bada azkenaldian, eta aurpegirik krudelena erakutsi digu. Gutxi batzuen interesen truke eta askoren bizitza arriskuan jarriz, ez dute makineria gelditzen utzi. Telelana, tele-ikasketak edo tele-aisia egiteko aukerarik ez dutenak gehiegi zirela bagenekien, baina zenbakiak izugarriak dira. Bitartean, gero eta murritzagoa da etorkizunaz erabakitzeko eskubidea.
Inoiz baino argiago ikusten dut nik osasun eta zaintza sistema birpentsatu, sektore publikoa sendotu eta ekoizpen eta kontsumo jasangarria bilatu behar ditugula. Bizitzak erdigunean behar ditugu. Atsedenerako tarterik ez dago. Matxinatu.
Edurne Elizondo
Azken egunotan behin baino gehiagotan eta hainbat tokitan entzun duen esaldi bat "gezur hutsa" dela erran du David Crespok. Haserre erran du, gainera: "Ez da egia koronabirusak herritar guztiak berdindu gaituela; ez gara denak berdinak pandemiaren aurrean. Etxean egoteko erran digute, baina etxerik ere ez duzunean, zer?".
2015. urtean Erriberan sortutako Tudela Comparte fundazioko kide da Crespo. Fundazio horrek kudeatzen du Tuterako Villa Javier izeneko jantoki soziala. 2016ko ekainean jarri zuten martxan, eta, geroztik, jantokiarekin batera, bertze hainbat proiektu ere sortu dituzte egoitza berean: El Capacico (kapazutxoa) izeneko ekonomatua; haurrentzako ludoteka; eta El Semillero (hazitegia) izeneko formakuntzarako espazioa.
Koronabirusaren pandemiaren eraginez ezarritako alarma egoerak hankaz gora jarri du Villa Javier egoitzako kideen egunerokoa, baina jantokiko arduradunak eta han aritzen diren boluntarioak azkar egokitu dira testuinguru berrira, eta ez diote erabiltzaileak artatzeari utzi. Kopuruak gora egin du, hori bai. Horregatik, behar guztiei aurre egin ahal izateko, laguntza eskatzeko kanpaina jarri du abian Tudela Comparte fundazioak. "Elkarlanean aritzeko garaia dugu oraingoa, saretzekoa eta elkarri laguntzekoa", nabarmendu du David Crespok.
Jada existitzen zen desberdinkeria are ageriago utzi du alarma egoerak. 2008ko krisiak gogor jo zuen Erribera, eta datuek erakusten dute, oraindik ere, eskualde horretan are zailagoa dela aurrera egitea herritar anitzentzat: Nafarroan, herritarren %8 da pobrezia gorrian, Nafarroako Unibertsitate Publikoak 2014an egindako ikerketaren arabera; Erriberan, berriz, bikoitza da datua: %16 alegia.
Datuen atzean dauden pertsonak artatzeko sortu zuten Villa Javier jantoki soziala, Tuteran, hain zuzen ere. Erabiltzaileak askotarikoak direla azaldu du Crespok: "Martxan jarri ginenean, uste genuen berrogeita bost urte baino gehiagoko gizonak etorriko zirela, batez ere; horiek badatoz, baina erabiltzaile ditugu ere emakume, gizon gazte eta adineko pertsona anitz".
Tuterako Udalarekin hitzarmena du Villa Javierrek, eta, horren arabera, udalak bideratutako zazpi erabiltzaile artatu dituzte jantoki sozialean, orain arte. Duela urte batzuk, udalak jantoki sozial propio bat jarri zuen martxan, baina itxi egin zuten, erabiltzaile gutxi omen zituelako. "Batetik, hiriko kanpoko aldean zegoen; bertzetik, gainerako gizarte zerbitzuak eskuratzeko baldintza berak ezarri zituzten; hasteko, erroldatuta egon behar zuten jantokia erabili ahal izateko. Hori eskatzen baduzu, lortzen duzun gauza bakarra da behar gehien dutenak kanpoan uztea", salatu du Crespok.
Koronabirusagatik ezarritako alarma egoera indarrean sartu zenetik, Villa Javierrera bideratutako erabiltzaileak zuzenean artatzen ditu udalak, etxean. Villa Javierren, halere, gora egin du erabiltzaile kopuruak. "Ia bikoiztu egin da; egunean 30 pertsona inguru artatzen ditugu".
Erabiltzaileok orain ez dira jantokian gelditzen bazkaltzera eta afaltzera; segurtasun neurriak betetzeko, bazkaria eta afaria batera banatzen diete boluntarioek, egunean behin; gosariak ere jasotzen dituzte, hiru egunean behin. "Egoera zaila da erabiltzaile anitzentzat", nabarmendu du Crespok. Txabola batean bizi diren lau gazteren adibidea aipatu du: "Haietako batek COVID-19 gaitza du; bertze hirurei etxean gelditzeko erraten diete, bertzerik ez. Baina nola moldatuko dira laurak txabola batean? Eta ezin badira atera, nola lortuko dute jatekoa?".
Horrelako kasuek agerian uzten dute Crespok hasieran erdigunean jarri nahi izan duen auzia: egoerarik kaskarrenean zirenei are gehiago eragin diela oraingo pandemiak, alegia. Eta eragiten jarraituko diela, gainera, alarma egoera bertan behera uzten dutenean ere. "Datozen bi urteak hagitz gogorrak izanen direla argi dut nik".
Puntuak erabiltzeko denda
Villa Javierren Erriberako baratzeetan lan egitera etortzen diren migratzaile anitz hartzen dituzte. "Haientzat egoera are zailagoa da, inguruan ez dutelako babestuko dituen lagun edo senide sare bat". Villa Javierrera ailegatzeko ere, zailtasunak izan dituzte paperik ez duten herritar batzuek, egunotan. Fundazioak agiri bat prestatu du haientzat, baina agiri horrek ere ez du bermatzen arazorik ez izatea. "Poliziek geldiarazten dituzte; etxera bidaltzen dituzte etxerik ez dutenak ere".
Jantokiko erabiltzaileak ez dira Villa Javierren hartzen dituzten bakarrak. Egoitzan duten dendan ere berrehun pertsona inguru artatzen dituzte: "Dendan, erabiltzaile gehienak haurrak dituzten familiak dira; hirurogei inguru etortzen dira, denera", azaldu du David Crespok. Familion baldintzen eta beharren arabera, puntuak ematen dizkiete, eta puntu horiek dendan gastatzen dituzte, jatekoa etxera eraman ahal izateko. Astean behin joaten ziren familiak, orain arte. Alarma egoera indarrean denetik, berriz, bi astean behin egiten dituzte erosketak. "Helburua da, noski, jendearen joan-etorriak ahalik eta gehiena murriztea".
Txandetan aldaketak eragin ditu alarma egoerak, bai eta lan egiteko moduetan ere. Eta Villa Javierreko aurrekontuari ere eragin dio osasun krisiak. "Oraingo egoerak bere horretan jarraitzen duen bitartean, hilabetean 6.000 euroko gainkostua izanen dugula argi dugu", erran du Tudela Comparte fundazioko kideak. Batetik, elikagaien bankuak emandakoa erabiltzen dute Villa Javierren; bertzetik, Erriberako nekazaritza industriako enpresek ematen dietena; eta, hirugarrenik, Tuterako merkataritza gune handiek emandakoa.
Orain arte, Villa Javier jantokiaren ondoko ikastetxean prestatzen zizkieten menuak. Ilundain fundazioak sukaldaritza eskola du han, eta erakunde horrekin hitzarmena du Tudela Compartek. "Guk elikagaiak ematen dizkiegu, beren praktikak egin ahal izateko; eta, trukean, guk ez dugu menuak prestatzeagatik ordaindu behar". Alarma egoeraren ondorioz, itxi egin zuten ikastetxea, eta, ondorioz, aurrezteko aukera hori galdu du Villa Javier jantoki sozialak.
Egoitzan ari diren langileen eta boluntarioen segurtasuna bermatzeko materiala erosi behar izan dute, gainera, eta horrek ere espero ez zuten gastu bat eragin die.
Egoerak okerrera egin izanak agerian utzi du herritarrek behar dutela Villa Javierrek eskaintzen duen zerbitzua. Horixe nabarmendu du David Crespok: "Ezin dugu jendea bakarrik utzi". Horregatik, erakunde publikoei gauza bera egiteko eskatu die: "Ez gaitzatela bakarrik utz; erakunde publikoek ez duten malgutasuna erakutsi dugu guk krisiak eragin duen egoerara egokitzeko; balia dezatela guk dugun gaitasun hori".
Paris 365, eredu
Tuterako Villa Javierreko kideentzat "oinarrizko erreferente" izan da Iruñeko Paris 365 jantoki soziala. Hiriburuko jantoki hori Gizakia Herritar fundazioak kudeatzen du, 2009. urtetik. Koronabirusaren krisia piztu aurreko hilabeteak ere gogorrak izan dira Paris 365 proiektuko arduradunentzat. 2019ko abenduan, jantokia kolokan zela erran zuten fundazioko kideek, eta laguntza eskatu zieten herritarrei, lanean jarraitzeko.
Behar zuten laguntza hori jaso zuten, baina alarma egoerak berriz ere zaildu egin du jantokiko langileen eta boluntarioen egunerokoa. Tuteran bezala, baina, lanean jarraitzen dute, behar dutenak artatzeko konpromiso garbiarekin. Paris 365 proiektuko arduradun Patxi Lasak argi utzi du: "Gure lehentasuna da jantokiko erabiltzaileen elikadura bermatzea". Paris 365 proiektuaren egoitzan ere jantokia hustu egin du alarma egoerak, eta erabiltzaileek etxera eramateko jasotzen dituzte egunean behin bazkaria eta afaria.
Jantokiko erabiltzaileen egoeraz harago, arrisku egoeran diren bertze herritarrenganako kezka ere agertu dute Paris 365 proiektuko kideek. Patxi Lasak erakunde publikoei eskatu die karrikan bizi diren pertsonak arta ditzatela. "Arrisku gehien duten pertsonak ezin dituzte bakarrik utzi". Jantokiko arduradunek argi dute administrazioak pertsona orori bermatu behar diela gizarte baliabideak erabiltzeko eskubidea, "paperak izan edo ez izan". Osasun zerbitzuak jasotzeko eskubideak "unibertsala" izan behar duela erantsi dute.
Alarma egoera ezarri zenetik, hain zuzen, hainbat neurri jarri ditu martxan Nafarroako Gobernuko Gizarte Zerbitzuen Departamentuak, arrisku egoeran diren familiei jatekoa bermatzeko. Zehazki, ia 12.750 pertsona artatzen ari dira, Gurutze Gorriaren bitartez. Haietako 4.600 dira eskolan bazkaltzeko beka zuten adingabeak.
Paris 365 ez da Iruñeko jantoki sozial bakarra: udalak ere badu berea. Bi horiekin eta Tuterako Villa Javierrekin batera, Caritasek Burlatan kudeatzen duena da herrialdeko laugarrena.
Natalia Tajadura
Arratsaldeko zortziak Oussouyen, Senegalgo Cassamance eskualdeko herri batean. Etxeratze agindua indarrean sartu da, biharamuneko 06:00ak arte. Hori da Macky Sallen gobernuak joan den martxoaren 23an martxan jarritako neurrietako bat, COVID-19aren hedatzeari aurre egin ahal izateko. Badira bertze hainbat: garraio publikoaren esparrukoak, turismoaren arlokoak —mugak itxi dituzte—, eta turismoarekin lotutako jarduera ekonomikoen alorrekoak, bertzeak bertze.
Neurri horiek errotik aldatu dute eskualdeko komunitateen egunerokoa: eskolak itxita daude; azokek zabalik jarraitzen dute, baina jende gutxi dabil. Janari bila ateratzen dira bakarrik herritarrak etxetik. Zorionekoek hozkailua dute, baina gehienak azokara joaten dira egun oro behar duten arroza erostera. Arroza ez dute falta, oraingoz, ezta duten hori banatzeko ohitura ere. Teranga (abegi ona, Senegal osoan ofiziala den wolof hizkuntzan) hemen ohiko gauza bat da; hemengo herritarrek berezkoa dute abegi oneko izatea.
Herri osora hedatu dira koronabirusari aurrea hartzeko neurriak. Etxez etxe joaten dira boluntarioak gaitzaren berri ematera eta maskarak banatzera. Herrixketako zuhaitzetan ere kartelak jartzen dituzte, eta herritarrek segurtasun neurriak betetzen dituzte. Hala ere, beti dute irribarrea aurpegian, eta agurra prest, kaletik pasatzen denarentzat.
Hamar urte lanean
Cassamance eskualdeko herrixketan erabat aldatu da egunerokoa, krisiaren ondorioz. Pandemiak bereziki eragin die Asiako eta Europako herri batzuei. Afrikan, batzuek diote mendebaldeko herriei hilaren bukaeran eraginen diela pandemiak, bereziki; tokiko komunitateek argi dute, ordea, hemen ez dela Europan gertatu dena errepikatuko. Hori uste dute, "berezko tresnak martxan" jarri dituztelako herritarrak babesteko. Mendebaldeko begiradarentzat ulertzen zaila izan daiteke hori, baina beren sinesmenen parte bat da. Mendebaldean lan egiten dute gaitzarentzako sendabide bat aurkitzeko; hemen, berriz, prebentzioa bazter utzi gabe, lehentasuna da osasunaren alde egitea: jendearen osasuna suspertzeko zer egin asmatzea.
Senegalgo Cassamancen, bertako eta Mendebaldeko moldeek egiten dute bat, neurri batean: eskualde horretan lanean ari da, duela hamar urtetik, Zinemagileak Martxan izeneko Madrilgo gobernuz kanpoko erakundea. Federica Romeoren zuzendaritzapean, erakunde horrek lan egiten du hainbat hezkuntza eta gizarte proiektu garatzeko, betiere ikuspuntu feminista batetik.
Erakundeak 2020rako lehentasunen artean du egoerarik zaurgarrienean direnekin lan egitea: adingabeekin eta emakumeekin, hain zuzen ere. Proiektu horiek guztiak tokiko profesionalek kudeatzen dituzte, boluntarioen laguntzarekin.
Proiektu horietako batek helburu du adingabeen formakuntza, Ziginchor hiriko daara batean. Senegal osoan daude daara-k: Korana oinarri duten eskolak dira, mutikoak musulmanen erlijioan trebatzeko. Eskola horietan ez dago neskarik; mutikoak, anitzetan, baldintza izugarri kaskarretan bizi dira, eta karrikan aritzen dira eskean, aurrera egin ahal izateko. Kasu gehienetan, haurron familiek ezin dituzte adingabeak mantendu. Gobernutik ekinaldion kontrako arauak badira, baina, hala eta guztiz ere, halakoak existitzen dira.
Ziginchor hiriko eskolan diren mutikoen, boluntarioen eta Zinemagileak Martxan taldeko langileen lanari esker, han bizi diren adingabeen egoerak hobera egin du; egun, hain zuzen, lanbide heziketa eskaini ahal izateko baliabideak lortzea dute helburu, lanpostu bat lortzeko aukera gehiago izan dezaten. Koronabirusaren pandemiak mundu osoan eragindako krisiak asmo horiei ere egin die kalte, ordea.
Kanpaina martxan
Egungo egoerari aurre egiteko, kanpaina bat jarri dute martxan dirua lortzeko. Asmoa da, batez ere, adingabeek zer jan izanen dutela bermatzea, gazteei bereziki kalte egin baitie krisiak. Gainera, proiektu berri bat jarri dute martxan Cassamance eskualdeko Oussouye herrian, turismo iraunkorra sustatzeko amoz. Helburua da tokiko gazteak trebatzea, bereziki emakumeak, turismoaren arlo horretan lan egin dezaten: emakumeon lanpostu bat lortzeko aukerak gora egin dezan, batetik, eta genero ikuspuntu batetik tokiko ekonomiaren eta ingurumenaren aldeko egitasmoak martxan jar ditzaten, bertzetik.
Emakumeak dira nagusi Zinemagileak Martxan-ek babesten duen bertze proiektuetako batean: Kabrousseko baratze komunitarioa, hain zuzen ere. Bertze hainbat proiektu ere laguntzen dituzte gobernuz kanpoko erakundeko kideek: denda solidario bat kudeatzen dute Oussouyen, eta udan, berriz, bidaiak antolatzen dituzte boluntarioentzat, Oussouyeko Ojacks elkarteko kideekin batera.
Proiektuok guztiok kolokan dira orain; neurri handi batean, koronabirusaren pandemiak eragindako alarma egoeragatik. Senegalgo Gobernuak ezarritako segurtasun neurriek baldintzatuta ari dira, baina lanean jarraitzen dute Cassamance eskualdeko herritarrek eta Zinemagileak Martxan erakundeko kideek, halere, beren bizi baldintzak hobetze aldera. Ilusioa eta ideiak erruz dituzte, behintzat.
OHARRA:
Natalia Tajadura Arizaleta gizarte langile eta sexologo iruindarrak hiru hilabete daramatza Cassamance eskualdean, Senegalen, Zinemagileak Martxan gobernuz kanpoko erakundearentzat boluntario lanak egiten.
Edurne Elizondo
Koronabirusaren pandemiagatik ezarritako alarma egoerak aspaldi galdutako lasaitasuna ekarri die hiri eta herrietako karrikei, bai eta inguruko baso eta mendiei ere. Herri eta hiri, eta baso eta mendi horietan bizi diren gizakiz bertzeko animaliek aukera aprobetxatu dute, eta galdutako tokiak hartu dituzte, berriz ere. Ibaietan ere hasi dira aldaketa sumatzen ur azpian, gainean eta erreka bazterretan bizi direnak: arrantzarako kanaberarik gabe egin dezakete orain ibaian gorako eta beherako bidea. Izokinek, adibidez, 1982tik ez zuten arrantzalerik gabeko ibaia ezagutzen, Bidasoan.
Joan den otsailaren 13koa da herrialdeko aurtengo arrantza garairako arauak ezartzen dituen dekretua. Horren arabera, apirilaren 1ean hastekoa zen sasoia salmonidoen eremu mistoan; salmonidoen goiko eremuan, berriz, maiatzaren 1ean abiatzekoa zen, baina epe hori ere ezin izanen dute bete, alarma egoera maiatzaren 9ra arte luzatu eta gero.
Itxialdiaren ondorioz, apirilerako arrantza baimenak bertan behera gelditu dira, eta maiatzetik aurrerakoak ere kolokan dira. "Oraingoz ez gara baimenak ematen ari. Alarma egoera bertan behera utzi arte ez du zentzurik inolako urratsik egiteak. Maiatzaren hasieran, behintzat, lasai egon ahal izanen dute amuarrainek eta izokinek; egoerak ez dio kalterik eginen ibaiari: alderantziz, on eginen dio", erran du Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuko biologo Jose Ardaiz Ganuzak.
Iaz apirilean hasi zen arrantza garaia Nafarroako ibaietan. Arrantzaleen eskaerek eragin dute, ordea, aurten pixka bat atzeratzea salmonidoen goi eremuan. Nafarroako Gobernuko Ingurumen Departamentuko arduradunek dute epeak zehazteko eskumena; baina arrantzaleen presioak ere —izokinak harrapatzen dituztenenak, bereziki—, badu eraginik.
Gobernuko teknikariek laurehun izokin baino gehiago zenbatu dituzte aurtengo neguan, Berako Fundizioko estazioan; zehazki, 441ek egin dute ibaian gora. Europatik jasotako baliabideei esker, arrainon segimendua egiten ari dira Ingurumen Departamentuko kideak, azken urteotan, eta populazioaren joera goranzkoa dela nabarmendu dute. Bidasoko hainbat presa behera bota eta gero, gainera, inoiz baino gehiago egin dute izokinek ibaian gora, Arizkuneraino. "Ez hori bakarrik; Ezkurra ibaitik, adibidez, Goizuetaraino ailegatu dira", kontatu du Ardaiz Ganuzak. Iturengo eta Elgorriagako presak behera bota eta gero lortu dute arrainok Goizuetaraino iristea, hain zuzen ere. "Sekulakoa da. Onena da izokinak toki ezberdin anitzetan daudela".
Kumeei eta emeei mesede
Maiatz hasierako lasaitasunak herrialdeko ibaietako arrainkumeei eginen die mesede, batetik. "Udan egiten ohi ditugun azterketek erranen digute egoera zein den, halere. Itsasotik itzultzen direnean ere ikusi ahal izanen dugu aurtengo egoerak zer eragin izan duen".
Uztail aldera egin ohi dituzte azterketa horiek; kezka du Ardaiz Ganuzak aurtengoekin. "Zazpi-zortzi pertsona behar izaten dira, eta batek bertzearen ondoan egon behar du ibaian. Koronabirusarengatik ezarritako segurtasun neurriak betetzen zailak izanen dira". Urte bateko datuak galtzeko aukerak are gehiago kezkatzen du: "Amuarrainei buruzko datu biltzea duela hogeita zortzi urte hasi genuen; urte bat galtzea galera handia litzateke".
Bertzalde, arrantza garairen hasierako ezohiko lasaitasunak itsasotik ibaian gora abiatzen diren izokin emeei eginen die mesede. "Izokin eme gehienak arrantza garaiaren hasieran sartzen dira Bidasoan; gehienak, bai eta handienak ere", nabarmendu du Ardaiz Ganuzak.
Ez dago argi ibaiek noiz arte eutsi ahal izanen dioten egunotako lasaitasunari; apirila arrantzalerik gabekoa izan da arrainentzat, baina ikusteko dago datozen hilabeteotan zer gertatuko den. Gobernuak ez du erabakirik hartu, oraingoz.