Desagerrarazi ezinezko arazoa
Urt 11, 20192019-01-10Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Desagerrarazi ezinezko arazoa

Ane Eslava

Urte berriarekin, balantzea egiteko garaia heldu da, eta hori egin du Nafarroako Gobernuko Barne Zuzendaritza Nagusiak ere. 2018an Nafarroako errepideetan izandako ezbeharren berri eman du: iaz, orotara, 34 pertsona hil ziren auto istripuetan herrialdean; 2017an baino sei lagun gehiago. Istripu horietako gehienak hiriarteko errepideetan izan ziren. Aurreko urtean baino heriotza gehiago izan arren, datua urrun dago mende hasierako zifretatik: 2000. urtean, 118 lagun hil ziren Nafarroako errepideetan.

Iaz istripuetan egondako heriotza gehienak hiriarteko bideetan izan ziren: zehazki, 27 (%79,4). Hiri barruko bideetan sei pertsona hil dira, eta landa bideetan, berriz, bakarra. Bestalde, hildako bat baino gehiago eragin duten zazpi ezbehar izan dira Euskal Herrian, eta horietako bat Nafarroan gertatu da, Cintruenigon: apirilean, bi autok izan zuten istripua, eta hiru lagun hil ziren. Era berean, azpimarratzekoa da istripuetan hildakoen artean gehienak gizonezkoak zirela: %85. Gainera, 25 urtetik gorakoak ziren biktimen %80.

2000. urtetik istripuek beheranzko joera izan dute Nafarroan. Datuak laurtekotan aztertuta, argi ikusten da beherakada: azken lau urteetan 113 hildako zenbatu dituzte Nafarroan; 2011. eta 2014. urteen artean, 148, eta 2000. eta 2003. artean, berriz, 294. Hala ere, azken urteetan jaitsiera mantsotzen hasi da, eta, 2018an gertatu den bezala, zenbaitetan gorakada puntualak jazo dira. Horrek kezka sortu du gizartean.

Mario Garcia RACVN Hego Euskal Herriko Automobil Klubeko bozeramaileak, ordea, ez du uste gorakada hori "alarma pizteko modukoa" denik. Halako igoera puntualak hainbat faktoreren ondorio direla azaldu du: "Krisialdi ekonomikotik ateratzen ari gara, eta, ondorioz, gehiago mugitzen gara errepidean. Baina ibilgailu zaharrak erabiltzen ditugu, eta azken urteetan gaizki zaindu dituzten errepideetatik mugitzen gara". Horrek guztiak eragina du istripuetan, haren hitzetan.

Bestalde, 2018ko datuei erreparatuta, zenbait aldaketa ikus daitezke arrisku taldeetan. Oinezkoei dagokienez, azpimarratzekoa da Iruñeko egoera: bost lagun hil dira ibilgailuek harrapatuta. Urte hasieran alarma piztu zen, urteko lehen 24 egunetan hiru lagun hil baitzituzten beste hainbat ibilgailuk Nafarroan. Azkenean, ordea, zendutako oinezkoen kopurua aurreko urtekoa baino baxuagoa izan da: zortzitik seira jaitsi da.

Arrisku handia jasaten duen beste talde bat txirrindulariena da. 2018an ez da txirrindularirik zendu errepide istripuetan, nahiz eta bizikletan ibiltzen direnen kopuruak gora egin duen. Hala ere, azken urteetako datuak kezkagarriak dira: 2010etik, hamalau txirrindulari hil dira Nafarroako errepideetan gertatutako ezbeharretan. 2017. urtean, lau txirrindulari hil ziren herrialdean: haietako bi auto banak harrapatuta zendu ziren, eta beste biak berez hil ziren errepidean. Ezbehar horiek kezka handia eragin zuten; hori dela eta, Nafarroako Gobernuak bilerak egin ditu txirrindularien taldeekin, eta hainbat neurri hartu ditu horiek babesteko; besteak beste, seinaleak jarri ditu hainbat errepidetan.

Istripuen kontrako neurriak

"Talde kalteberekin gertatzen diren ezbeharrak murrizteko bidea trebakuntza da". Hori uste du Mario Garciak. RACVNko kidearen hitzetan, talde horietako lagunak mugikortasunaren eta trafikoaren partaide dira, eta, gidariek bezala, oinarrizko ezagutzak behar dituzte. "Eskubideak dituzte, baina baita betebeharrak ere". Hori dela eta, egokitzat jo du derrigorrezko hezkuntzan mugikortasunaren inguruko heziketa eranstea. Bestalde, Garciak zenbait hutsune ikusten ditu bizikleten, patineteen eta halako ibilgailuen inguruko araudian, eta premiazkotzat jo du horiek betetzea.

Heriotza kopuruen jaitsiera mantsotu dela ikusita, Nafarroako Gobernua hasia da neurriak hartzen. Batetik, Bide Segurtasunaren Nafarroako Estrategiak errepide istripuen kontrako hamasei kanpaina antolatu zituen iaz. Bestalde, ekainean abian jarri zuten distrakzioen kontrako kanpaina instituzional bat, eta laster jarriko dute martxan berriz ere: 400.000 orri-markatzaile banatuko dituzte, Mugikorrak beti itxaron dezake, zure bizitzak ez leloarekin.

Kanpainaren helburua da kontzientzia zabaltzea gidatzerakoan sakelako telefonoa erabiltzeak dakarren arriskuaren inguruan. Izan ere, azken urteetan gora egin duen arazo bat da hori. Nafarroako Gobernuaren datuen arabera, distrakzioek eragiten dute hildakoak dauden hiru istriputik bat, bai eta biktimarik gabekoen erdiak ere.

Kanpaina horrekin batera, Nafarroako Gobernuak bide segurtasunaren inguruko hiru lantalde sortzea aurreikusten du. Lehenak aztergai izango du zer eragin duten arau-hausteek istripuetan, ondoriorik larrienak dituzten arau-hausteak antzemateko eta horien kontrako kanpainak antolatzeko. Era berean, biktimek ezbeharretan nolako arreta eta laguntza jasotzen duten aztertuko dute, beharrezkoak diren hobekuntzak egiteko.

Beste lantalde batek Bide Heziketa landuko du, Nafarroan arlo horretan egiten diren jarduera guztiak biltzeko xedez. Azkenik, hirugarrenak alkoholaren eta drogen eraginpean gidatzearen kontrako kanpaina bat egingo du, gidarien eta oinezkoen droga kontsumoa baita istripuen bigarren kausa. Zehazki, 2017. urtean errepide istripuetan zendutakoen %44 drogen eraginpean zihoazen.

RACVNko bozeramaileak egokitzat jo ditu neurri horiek guztiak, baina uste du falta dela kanpoko faktoreei ere heltzea. "Egia da gidaria dela istripuen zentroa, baina badira haren menpe ez dauden alderdi batzuk, eta horiek ez dira konpontzen", adierazi du. Haren taldean zenbait neurri eskatu dituzte; besteak beste, PIVE planak eta zerga onurak ibilgailuak berritu ahal izateko, eta errepideen eta seinaleen hobekuntza.

Izan ere, auto istripuak saihesteko hartzen diren neurri gehienak zigorrarekin lotuta daude. "Eta hori azken urratsa izan behar litzateke", Garciaren ustez. "Aurretik egon behar lirateke trebakuntza eta informazioa, jendartea kontzientziatzeko". Garciak horien alde lan egiten jarraitzeko asmoa duela ziurtatu du. "Hildako bakar bat dagoen bitartean ezingo baikara erlaxatu".

Etxe bat Iruñeko emakumeentzat
Urt 11, 20192019-01-11Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Etxe bat Iruñeko emakumeentzat

Edurne Elizondo

Nafarroako Gobernua babesten duten taldeek 2015. urtean sinatutako akordio programatikoan jasota zegoen; Iruñeko Udalak 2016. urtean onartutako III. Berdintasun Planean ere bai. Orain arte, halere, oztopoak izan dira nagusi Emakumeen Etxea errealitate bilakatzeko bidean. Iruñeko Udalak, azkenean, Pablo Sarasate musika kontserbatorioaren egoitza zaharra moldatzeko eta atontzeko lanak egiteko txostena onartu du, eta 2019ko aurrekontuko 142.300 euroko diru saila zehaztu du horretarako.

Iruñeko Udalak 2017ko abenduan jarri zuen martxan Emakumeen Etxea egiteko proiektua garatzeko parte hartze prozesua. Hogei eragile baino gehiago aritu dira lanean, geroztik. Azken berdintasun plana onartu baino lehen, diagnostikoa egin zuen Iruñeko Udalak, eta azterketak agerian utzi zuen Iruñean bazela emakumeentzat etxea martxan jartzeko beharra. Nafarroa osoan gisakorik ez da.

Parte-hartze prozesua martxan jarri zuenetik, Iruñeko Udalak Donostiako, Zaragozako eta Madrilgo emakumeen etxeak bisitatu ditu, hiri horietan egindako bidea ezagutzeko asmoz. "Gure asmoa izan zen etxe autonomo eta horizontal bat sortzea; behetik egindako proiektu bat izatea", erran du Aranzadiko Laura Berrok.

Iazko uztailera arte, Berro izan da Iruñeko Udaleko Berdintasun eta LGTBI zinegotzia, eta haren sailaren esku egon da, ondorioz, etxea egiteko proiektua. Uztailean, baina, krisia piztu zen hiriko gobernuan, eta Joseba Asiron alkateak udal gobernutik kanpo utzi zituen Aranzadiko zinegotziak eta Ezkerrako Edurne Egino.

Uztailaren 5ean hautsi zuen Asironek udal gobernua. Ordura arte Aranzadiko zinegotzi Laura Berroren esku egondako Berdintasun eta LGTBI sailaren ardura hartu zuen Asironek. Krisiak agerian utzi zituen udal gobernuko taldeen arteko aspaldiko tentsioak. Uztaileko gertaeretan, halere, Emakumeen Etxearen inguruko erabakiek zerikusi handia izan zuten.

"Mugimendu feministaren aspaldiko eskaera da Emakumeen Etxearena; guk jaso genuen; udalaren berdintasun planak ere jaso zuen, baina argi dago egungo gobernu taldearentzat ez dela lehentasuna", erran du Berrok.

Asironek Aranzadiko eta Ezkerrako kideak udal gobernutik kanporatu baino lehen, haustura ekarri zuen bozketa egin zuten udaletxeko osoko bilkuran. 2017. urteko sei milioi euroko superabita zertan inbertitu eztabaidatu eta bozkatu behar zuten, zehazki. Aranzadik 500.000 euro bideratu nahi zituen Emakumeen Etxea egiteko; EH Bilduk, berriz, 50.000. Iruñeko Udalak, azkenean, irailean egindako osoko bileran, 150.000 eurora igo zuen saila.

Lanak, eskas

Uztailetik Asiron da Berdintasun eta LGBTI arduraduna. Irailean ezagutarazi zuen udalak Pablo Sarasate kontserbatorioa moldatzeko asmoa bazuela, Emakumeen Etxe bihurtzeko. Proiektua garatzen aritu diren emakume taldeek, talde feministek eta emakumeek erdigunetik gertuago nahi zuten etxea, baina udalak ezinezkotzat jo zuen aukera hori. Sarasate kontserbatorioa hautatuz gero, ekitaldi aretoa moldatu eta erabili ahal izanen zutela azaldu zuen, trukean. "Zehaztutako diruarekin ezin izanen dute obra hori egin, ordea", salatu du Berrok.

Iruñeko Udalak ere onartu du hori. Zehaztu duenez, onartutako diru sailarekin, eraikinaren kanpoko aldean lanak eginen dituzte, batetik, egoitza denentzat irisgarri bilakatu ahal izateko; bertzetik, zorua konpondu eta paretak atondu eta margotuko dituzte; azkenik, komunak ere berrituko dituzte, eta, gainera, etxea bere funtzio berrietara egokitzeko bertze hainbat lan eginen dituzte. Ekitaldi aretoan egin beharreko lanik ez du zehaztu udalak, ordea.

Berrok nabarmendu du Emakumeen Etxeak "horizontala eta autonomoa" izan beharko lukeela, eta, horretarako, etxea moldatzeko ez ezik, kudeaketarako ere diru saila bideratu beharko lukeela udalak. "Milioi bat euro eskatu ditugu guk", erran du.

Berrok argi utzi nahi izan du orain arteko bidean emakumeek eta emakume taldeek eta talde feministek izan duten garrantzia. "Haiei esker egin da egin den guztia; emakume anitzek eta askotarikoek parte hartu dute prozesuan". Udalak "huts" egin duela uste du Berrok, ordea. "Berandu ari dira, eta argi utzi dute ez dutela lehentasun", erran du Aranzadiko kideak udal gobernuko taldeei buruz.

"Etxe fisiko bat behar da hirian, bai eta ikur bilakatu den etxe bat ere, emakumeak norbanako eta talde gisa ahalduntzeko", erantsi du Berrok. Zinegotziak uste du aldaketaren aldeko gobernua ez dela aritu zegokion mailan.

“Tratamenduek merezi izan dutela errateko idatzi dut”
Urt 11, 20192024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Tratamenduek merezi izan dutela errateko idatzi dut”

Edurne Elizondo

Gripearen aurkako txertoa jarri zioten, baina, halere, gaitzak harrapatu egin du Blanca Angulo Muñoz (Iruñea, 1985). Elkarrizketa bertan behera uztekotan egon da, gripe bat larria izan daitekeelako beretzat. 20 urterekin minbizia izan zuen, eta gaixotasunak eta tratamenduek biriketan utzitako ondorioei egin behar die aurre. %39ko desgaitasuna du. Pagoda negra izeneko liburuan jaso du, orain, egindako bidea.

Zergatik erabaki duzu idaztea?

Azken bi urteotan arnasa hartzeko arazo handiak izan ditut. 2014tik, bost aldiz ospitaleratu behar izan naute. Pentsatu izan dut zerbait gertatuz gero nahi nuela zerbait utzi, jendearentzat baliagarria izaten ahal zen zerbait. Aldi berean, Josep Carreras fundazioarekin harremana izan dut. Nire kasuaren berri emateko eskatu zidaten. Idazten hasi, eta ohartu nintzen paragrafo bat baino gehiago idatzi nahi nuela. Minbizia izan nuenean ere, eguneroko bat idatzi nuen.

Eguneroko hori hartu duzu abiapuntu?

Ez naiz egunerokoa berriz irakurtzeko gai izan. Beldur nintzen, gaizki pasatutako uneetan idatzitakoa berriz irakurtzeko beldur. Horren ordez, garai horretako argazkiak erabili ditut memoria freskatzeko. Argazkiei lotutako sentsazioak baliatu ditut. Nire asmoa da nire esperientziaren bidez bertzeak laguntzea.

"Zerbait gertatuz gero", erran duzu.

Minbizia gainditu nuen, baina gaixotasunak arrasto sakona utzi dit. Birikak gaizki ditut. 2010-2011. urtean jada medikuek ohartarazi zidaten transplantea beharko nuela. Baina ezin didate egin.

Zergatik ez?

Erradioterapiak utzitako arrastoagatik. Birikak erre dizkit, eta, ondorioz, zainek eta arteriek bat egin dute birikekin, eta masa homogeneo baten gisako zerbait sortu dute. Hori dela eta, hagitz zaila izanen litzateke birika zain eta arteria horietatik bereiztea ebakuntza batean. Biriken egoerak okerrera eginen duela badakit.

Zer moduz zaude orain?

Iaz oxigenoa behar izanen nuela pentsatu nuen, ibiltzen nintzenean oxigenoaren asetasun mailak nabarmen egiten zidalako behera. Udan botikak aldatu dizkidate, eta hobera egin dut. Baina badakit joera hori izanen dela. Halere, nik argi utzi nahi dut gauza bat: minbizia gogorra izan zela, baina, hala eta guztiz ere, gerora ere osasun arazoak izan baditut ere, lortu dudala disfrutatzea eta bizitzaz gozatzea. Hori nabarmendu nahi dut. Horregatik idatzi dut liburua. Tratamenduek merezi izan dutela argi errateko. 2006an hasi nintzen, eta 2019an gara jada. Merezi izan du. Gauza anitz egin ditut, agian minbizia izan ez banu egin izanen ez nituzkeenak.

Liburuan idatzi duzu medikuek eufemismoak erabiltzen dituztela minbizi hitza ez errateko; zuk, berriz, zoriontasunarekin lotu duzu.

Medikuek tumore edo masa deitzen zioten minbiziari, nire kasuan. Eta gaixotasunak niri mundu berri bat ekarri dit. Gauza txikiei duten balioa ematen hasi nintzen, lagunekin eta senideekin pasatutako une guztiak gozatzen, pentsatuz azkena izan zitekeela.

Erasmus programan parte hartzeko ahalegina izan zen egindako handiena?

Hori zen nire ametsa, eta amore ez ematea erabaki nuen. Hamar hilabete egon nintzen Bruselan. Gaizki nengoen, eta uste nuen hilabete eskasa eman ahal izanen nuela kanpoan, baina azkenean hamar izan ziren. Hemengo hematologoarekin emailez aritzen nintzen. Lizentzia jasotzera etorri nintzenean, probak egiteko baliatu nuen egonaldia. Han ere, Bruselan, hilabetean behin joaten nintzen ospitalera, behar nuen botika hartzera.

Gaizki egoteko aukera ere eman diozu zeure buruari?

Bai, hori ere behar da. Hasiera izan zen zailena, niretzat. Onartzeko prozesua ez da erraza. Minbizia nuela erran zidatenean, ezin nuen sinetsi. Gaztea nintzen, kirola egiten nuen, ez nuen erretzen, ez nuen edaten.

Errudun sentitu zinela ere erran duzu. Zergatik?

Gaixotasuna onartu eta gero, errudun sentitzen hasi nintzen, pentsatzen nuelako gaixo nintzela behar bezala ez nuelako zaindu neure burua. Onartu behar dut, era berean, tratamendua amaitu eta gero proba bat egin eta gauzak argi atera ez zirenean, berriz ere minbizia izateko arriskua mahai gainean jarri zidatenean, erabakia hartu nuela uko eginen niola tratamendua berriz ere hartzeari. Bidaia bat nuen prestatua familiarekin, baina egun horietan probak eginen zizkidatela erran zidaten. Ezetz erantzun nien. Nahiago nuela familiarekin egon. Azkenean, minbizia ez zen itzuli.

Zure esperientzia kontatzeko, Itxaso izeneko pertsonaia eta haren taekwondoko maistra sortu dituzu. Zergatik?

11 urte nituenean hasi nintzen taekwondoa egiten. Kirol horri lotutako kultura maite izan dut beti. Horregatik baliatu nahi izan ditut liburuan taekwondoa egiten nueneko hainbat elementu. Gaixotasunari aurre egiten ere lagundu dit taekwondoan ikasitako guztiak, arnasa hartzeko, kontzentratzeko. Azkenean, taekwondoarena nire mundua da, eta liburuan sartu nahi izan dut. Taekwondoan kolore ezberdinetako gerrikoak erabiltzen dira zure garapena islatzeko; liburuan, kolore ezberdinetako pagodak erabili ditut gaixotasunaren inguruko prozesu guztia islatzeko, prozesu horretan izan dudan garapena islatzeko.

Taekwondoa egiteari utzi behar izan diozu. Gogorra izan da?

Bai, anitz maite dudalako. Halere, orain nagoen bezala nago kirolaren esparruan urratsak egiten ahalegindu naizelako. 2011n eta 2012an Donejakue bidea egin nuen oinez, eta, anitz sufritu banuen ere, lagundu zidan biriken gaitasuna handitzen. Taekwondoarekin ere saiatu nintzen, baina utzi egin behar izan nuen. Garai batean gihar anitz galdu nuen, eta edozein ariketa fisikok sekulako axubetak eragiten zizkidan. Baina kirolak lagundu zidan eusten. Ahal dudanean, maite dut paseoak ematea.

Urtean zure minbizi motako diagnostiko bakarra omen dago Nafarroan, eta zu baino pertsona zaharragoetan. Zuk izan zenuen urtean, ordea, bi izan zineten, biak emakume gazteak. Zergatik ezagutu nahi izan zenuen bertze emakume hori?

Ospitalean bat egin genuen. Bitan egon ginen elkarrekin. Haurdun zegoen, eta hasieran uko egin zion tratamenduari. Ukitu egin ninduen horrek. Ez dut haren bertze berririk izan.

Eta orain?

Orain bizitzaz gozatzen jarraitu nahi dut. Bai eta idazten ere.

Urt 11, 20192019-01-10Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Kuskusa eta manifa

Saioa Alkaiza

Sasi-esklabotza egoeran lan egiten zuten Azkoiengo baratzeetako langileek, LAB sindikatuak salatu duenez: 14 ordurainoko lanegunak; aparteko ordainsaririk jaso gabe baratzeetan pasatutako jaiegunak; kontratu mugagaberik ez, enpresan urteak pasatu arren… Noiz eta 2017ra arte, hauteskunde sindikalak egin, eta egoerak hobera egin arte: esaterako, zazpi ordura murriztu zen lan jarduna oinarrizko lan baldintzetara gerturatzeko urratsa, ez inongo pagotxa.

Eta aurrerapausoak errepresioa dakar berarekin; kaleratzeak izan dira harrezkeroztik, langileek eurek jakinarazi dutenez, lortutako lan baldintzen hobekuntzari erantzunez. LABeko idazkari nagusi Garbiñe Aranburuk laburbildu du egoera: "Enpresak ez du ongi hartu sindikatuen garaipena, eta errepresioaren, kaleratzeen eta zigorren bidez erantzun du". Sorgin ehiza izan da.

Eta horren aurrean zer egin? Bada, greba mugagabea, lantoki aurreko protestak, herri harresia, Iruñeko manifestazioa... bi hitzetan, antolakuntza eta borroka. Eta subkontzientean, kanta bat, iltzaturik ia: Hokoke, hokoke. Damun fi oroke. Lan hansaha lau admuni, patronalaren aurrean kantatzen dutena; eta, miresmenez, lelo bat, itsasgarrietan: "Nire eskubideak nire zainetako odola dira. Hiltzen banaute ere, ez ditut ahantziko".

Nork eta, ia-ia gehien-gehienean, migratzaileek osatutako taldeak, nork eta zapalkuntza baldintza gogorrenak pairatzen dituztenetako batzuek, nork eta, oro har, bestelako borroketan ahanzten ditugun horiek.

Houssine Yagoubi langile batzordeko presidentearen esanetan, ez dira "poliziaren kolpeak" min ematen dietenak, "kideen kaleratzeak baizik", eta, horregatik, antolatzen segituko zutela iragarri zuen, egoera irauli arte. Errealitateak egia zioela erakutsi digu. Duintasunaren irudia izan da Azkoiengo baratzeetan ukabila altxatutako horiena.

Duintasunarena eta herri honen konplexutasunarena. Izan ere, arabieraz, gaztelaniaz eta euskaraz egin dute aldarri langileekiko elkartasunez bildutakoek mobilizazioetan non eta Azkoienen, gainera, Nafarroako eskuinak eremu ez-euskalduntzat duen horretan; izan ere, dantza eta salto egin dute Huertas de Peraltako langileek, borrokan oihukatu bitartean, Euskal Herriko langile mobilizazioetan ohi ez bezala, protesta praktika berriak gehituz; izan ere, sindikatu abertzale batekin atera dira langileok kalera, nortzuk eta xenofoboen mira puntuan daudenak. Bati baino gehiagori buruak eztanda eginen dio, segur aski, egunotako argazkiak ikusita.

Eta eredugarritik bezainbeste garaipenetik duen Azkoiengo Huerta de Peraltako langileen gatazka honek utzi beharko liguke denoi zer pentsatua auzi sindikalaz gaindi, nire ustez.

Barne arrak koxk egin baitit ikusterakoan zeinen kontent jaten dugun Azkoiengo protestaren ondoren prestatutako kuskusa eta zer-nolako ilusioa egiten diguten leloek beste hizkuntza exotikoetan, zeinen jatorrak bestetzat ditugun horiek guretzat zilegi diren borroketan sartuta. Etxe azpiko denda arabiarrean, ordea, ez naiz inoiz sartu.

Eredua aldatzeko beharra
Abe 14, 20182018-12-13Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Eredua aldatzeko beharra

Edurne Elizondo

Ez gara gure lana ongi egiten ari. Gaitasunik eza erakusten dugu pertsona bat lotzen edo gogoz kontra ospitaleratzen dugunean. Gaitasunik eza profesional gisa, bai eta gizarte gisa ere; gure balioak huts egiten ari dira, eta bada garaia neurriak hartzeko".

Elena Beristain gizarte langileak erran ditu hitzok, Nafarroako Giza Eskubideak eta Buruko Osasuna plataformak antolatutako lehendabiziko jardunaldian. Iruñean egin dute, asteon. Bat egin dute, eztabaidatzeko asmoz, buruko osasun zerbitzuotako profesionalek eta erabiltzaileek, eta gai zehatza jarri dute mahai gainean: erabiltzaileok lotzeko eta beren gogoz kontra ospitaleratzeko edo tratamenduak emateko sistemak. Beristainek uste du halakoek ereduaren porrota erakusten dutela. Giza eskubideak urratzen dituztela nabarmendu dute, berriz, lotu eta behartu dituztenek, eta pertsonak prozesuaren erdigunean jartzeko beharra onartu dute profesionalek. Eredua aldatzekoa, alegia.

Eztabaidari eusteko garai egokia da, kontuan hartuta Nafarroako Gobernua 2019-2023rako III. Buruko Osasunerako Plana prestatzen ari dela. Lehendabiziko agiria prest du jada Osasun Departamentuak, eta berriki plazaratu du. Orain, ekarpenak egiteko garaia da, testuak Nafarroako Parlamenturako bidea hartu baino lehen. "Oro har, aurreko planen bide beretik doa oraingoa ere", laburbildu du Jose Antonio Intxauspe psikiatra eta plataformako kideak.

"Ontzat" jo du planak helburu gisa hartu izana inor ez lotzea, eta buruko osasun zerbitzuetan eskaintzen den arreta humanizatu nahi izatea. Kezkatzeko arrazoiak ere badirela erran du Intxauspek, halere. "Tratamendu eta protokolo zurrunak ezartzen dira; diagnostiko bera duten bi pertsonaren kasuan, tratamendu bera ona izan daiteke batentzat, eta txarra bestearentzat; alternatibak behar ditugu, ez protokolo bakar bat, denei berdin ezartzeko", erran du psikiatrak.

Gobernuaren plana ez da mahai gainean dagoen testu bakarra; bada Giza Eskubideak eta Buruko Osasuna plataformako kideen kezka piztu duen bertze agiri zehatz bat: Oviedoko Hitzarmenaren Protokolo Gehigarria izenekoa, alegia. Oviedoko Hitzarmena Europako Kontseiluak bultzatutako akordio bat da, giza eskubideei eta biomedikuntzari buruzkoa. Orain mahai gainean jarri duten protokolo gehigarriaren asmoa da nahi gabeko tratamendu anbulatorioa baimentzea.

"Giza eskubideen esparruko erakundeak eta erabiltzaileen elkarteak protokolo horren kontra agertu dira, argi eta garbi", erran du Intxauspek. Espainiako Gobernuari eskatu diote ez dezala sinatu, hain zuzen ere.

Gobernuak esku artean duen buruko osasunerako plan berriak ez du protokoloari buruzko aipamenik jasotzen. Intxauspek ohartarazi du, halere, aipamenik eza ez dela protokolo horren aurkako berme. Ezagutarazi du irailean barne jardunaldi bat antolatu zuela Osasun Departamentuak, eta lan saio horretan Oviedoko Hitzarmenaren Protokolo Gehigarriaren auzia jorratu zutela. "Epaile bat etorri zen, eta defendatu zuen nahi gabeko tratamendu anbulatorioa ezartzeko aukera", azaldu du psikiatrak.

Egun, Nafarroan, horrelakorik ez da egiten. Gertatzen dira, halere, gogoz kontrako ospitaleratzeak. "Jardunaldira etorri zen epaileak horrekin lotu zuen nahi gabeko tratamendu anbulatorioa ezartzeko aukera, hain zuzen ere", argitu du Intxauspek.

Ospitaleratzea tratamendu anbulatorioa baino neurri gogorragoa litzateke, eta gehiago mugatuko luke zerbitzuko erabiltzaileen askatasuna. "Gehiago mugatzen duena onartzen bada, hainbeste mugatzen ez duena ere ontzat ematen dela uler daitekeela adierazi dute protokoloaren aldekoek", erran du Intxauspek. Gaia "pil-pilean" dagoela erantsi du psikiatrak, eta "adi" egoteko beharra badela, ondorioz.

Beharra bada, batez ere, buruko osasunaren auzian "giza eskubideen betaurrekoak" jartzeko. Horixe nabarmendu du Irene Muñoz abokatuak, Iruñean egindako jardunaldian. Espainiako Buruko Osasunaren Konfederazioko kidea da, eta gogoratu du Nazio Batzuen Erakundeak ezintasun psikosoziala dutenen eskubideak bermatzen dituela. Aniztasun mentala dutenak lotzeak, edo gogoz kontra ospitaleratzeak edo tratamendua emateak ekartzen du beren giza eskubideak urratzea.

Horixe berretsi du Mejorana elkarteko kide Manuel Vazquezek, argi eta garbi. Aniztasun mentala duten pertsonen elkartea da Mejorana, eta beren ahalduntzea bultzatzeko egin du lan, azken urteotan. Giza Eskubideak eta Buruko Osasuna plataformako kide eta sustatzaile ere bada Mejorana. Jardunaldian hartu du hitza Vazquezek, eta han direnei zuzen erran die: "Hemen gauden hainbat pertsona torturatu egin gaituzte; hemen zaudeten anitzek lantoki duzuen espazioetan torturatzen dute".

Buruko osasunaren esparruan ari diren profesionalei galdera zehatza egin die Mejoranako kideak. "Noiz arte onartuko dugu hau gertatzea?". Gogoratu nahi izan du lotuta hildako azken pertsona: Bartzelonako 27 urteko gizon bat. Polizia etxera joan zen, gogoz kontra ospitaleratzeko. Lotuta hil zen. "Denbora kontua baino ez da hemen antzeko zerbait gertatzea", erran du Vazquezek.

Orain arte, daturik gabe

Orain arte, Nafarroako ospitaleratze psikiatrikoko unitateetan lotzeko sistemak zenbat eta nola erabiltzen zituzten jakiteko daturik ez zen. Nafarroako Gobernuak urte hasieran erabaki zuen informazio hori jasotzen hastea. Otsailetik dituzte unitate horietan datuak hartzeko fitxak. Intxauspek nabarmendu du, halere, datu horiek ezagutzeko "zailtasunak" izan dituela plataformak. Ekainean eskatu zituen, aurreneko aldiz, eta gobernuaren ezezkoa jaso zuen, interesekoak ez zirelakoan. Plataformak Nafarroako Gardentasun Batzordera jo zuen, ondorioz, eta haren bidez jaso ditu datuak, azkenean, hil honetan.

Urriaren 31ra bitarte, gogoz kontrako 162 ospitaleratze gertatu dira Nafarroako zentroetan; Ospitaleratze psikiatriko guztien %22, alegia, 746 izan baitira denera. Ospitaleratze horietako hainbatetan zerbitzuko erabiltzaileak lotu egin dituzte profesionalek: ospitaleratzeen %16,2tan, ekainean; %25,2tan, berriz, abuztuan. Gizonak lotu dituzte, batez ere: %57 izan dira. Asaldura aipatu dute profesionalek pertsonak lotzeko arrazoi nagusi gisa. "Ez da batere kontzeptu objektiboa", azaldu du Intxauspek.

Pertsona bat lotzeak ekartzen duen guztia nabarmendu du psikiatrak. Mejorana elkarteko Sandro Iabonik bere esperientziaren berri eman du, hain zuzen ere, jardunaldian parte hartu dutenek uler dezaten lotzea zer den.

"Gogorra" egin zaio hitza hartzea Mejoranako kideari, baina "beharrezkotzat" jo du. Opor batzuen bueltan psikiatrarekin hitz egin eta gero erabaki zuen Iabonik, bere kabuz, ospitaleratze psikiatrikoko unitate batera joatea. "Hobera egiteko asmoz". Gogoratu ditu oporretako antsietate eta izu krisiak, bueltan sentitu zuen ezinegona, eta psikiatrarekin egon eta gero sinetsi zuela ospitalean osatuko zela.

Kontrakoa gertatu zitzaion. "Ustez hobeki nintzelako senda-agiria eman zidatenetik, haluzinazioak eta eldarnioak baditut, eta ahotsak entzuten ditut". Unitatean pasatakoa jo du Iabonik bere egoeraren erantzule. "Gaizki nengoen, nahastuta, psikologoarekin hitz egin nahi nuen, baina ez nuen aukerarik. Une batean, lurrean eseri nintzen. Langile batek handik altxatzeko erran zidan; nik ez nuen nahi. Bertze pertsona bat etorri, eta bien artean eraman ninduten. Lotu egin ninduten ohera. Gerritik gora ezin nintzen mugitu".

Lotu zuten gelara sartu baino lehen, handik ateratzen ziren oihuak entzun zituen Mejoranako kideak. "Nik ere oihu egin nuen, baina neure baitarako: bustita nengoen, lotsatuta". Iabonik gogoratu du gertatu zenak "gizatasuna kendu" egin ziola. Eta bazuela, bertze deus baino gehiago, norbaitek errateko zuena entzuteko beharra.

Jardunaldira joan direnen artean psikologo batek "hunkituta" hartu ditu Mejoranakoaren hitzak. "Zuek psikologoak eskatzen dituzue; deitzen gaituzue, baina gu ezin gara joan", salatu du. "Esparru publikoan toki txikia betetzen dugu, eta horrek frustrazioa eragiten digu".

Dibertsitate mentala dutenek Iabonirekin bat egin dute, plataformak antolatutako jardunaldian. Entzun ditzaten behar dutela erran dute. Malgutasuna eskatu dute prozesuetan, eta zerbitzuetako erabiltzaileen borondatea kontuan hartzea. Profesionalek ere beharrezkotzat jo dute egungo zurruntasuna bazter uztea. Hainbat herritan erabiltzaileak lotzeko sistemarik ez dela nabarmendu dute. Badirela psikiatriaren esparruan bertzelako bideak. "Lantaldea osatu behar dugu profesionalok eta erabiltzaileek", berretsi du Elena Beristainek. Elkarrekin aritzeko beharra badutela. Irene Muñoz abokatuak gogoratu du giza eskubideen betaurrekoak erabiltzeko beharra ere badela. "Bihar ni izan naiteke buruko osasun zerbitzuetako erabiltzaile; nahiko nuke ohe batera lotzea?".

Azken agurra militanteari
Abe 14, 20182018-12-13Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Azken agurra militanteari

Edurne Elizondo
Hamaika arlotan eta proiektutan murgildu zen Josu Goia. Politikaria, musikaria, eskultorea eta idazlea izan zen, bertzeak bertze. Gizon polifazetikoa. Igandean, halere, Josu Goia militantea omenduko dute, Beran, haren sorterrian. Sortuk...

Abe 14, 20182018-12-13Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Politikoki zuzena

Jon Barberena Ibarra
Pasa den astean barrideak erran zidan aspaldian ez zela medikuarenerat joan. Berak ba omen daki izartxoz betea izanen lukeela informea odolaren analisia eginez gero. Egunerokoan daraman bizimodu sedentarioak, eta jateko eta edateko...