“Iazko suteak klima berri baten esparruan gertatu ziren”
Mar 9, 20182024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Iazko suteak klima berri baten esparruan gertatu ziren”

Edurne Elizondo

Jose Manuel Morenok (Espinoso del Rey, Toledo, Espainia, 1952) ontzat jo du Nafarroako Gobernuak klimaren aldaketara egokitzeko proiektua martxan jarri izana. Ekologian katedraduna da Moreno Gaztela-Mantxako Unibertsitatean, eta baita IPCC Klima Aldaketari Buruzko Gobernuen Arteko Taldeko kide ere.

Baikor izateko tarterik ba al dago klimaren aldaketari buruz?

Parisko akordioa garatzeko aukerari eutsi behar diogu. Asmo handikoa da, baina behar du herriek baliabide gehiago jar ditzatela mahai gainean, konpromiso handiagoa har dezatela. Helburua da planetaren tenperaturak ez gora egitea bi gradu baino gehiago, baina, herriek hartutako konpromisoei so egiten badiegu, hiru gradutik gertu izanen gara. Beraz, konpromiso handiagoak behar ditugu, klimaren aldaketak ekar ditzakeen ondoriorik larrienei aurre egin ahal izateko.

Datuak kezkagarriak dira?

2017. urtea bigarrena izan da urterik beroenen zerrendan, datuak jasotzen direnetik. Beroena izan da, kontuan hartzen badugu 2016an El Niño-ren fenomenoaren eragina izan genuela, eta 2017an ez. 2017an etengabekoak izan dira berri txarrak: lehorteak, tenperatura inoiz baino altuagoa... Ezohikoz betetako urtea izan da, baina ezohiko gertaera horiek ari dira datorkigun bidea zehazten. 2017an gertatu denak erraten digu, funtsean, ez dugula klimaren aldaketaren zain egon beharrik, hemen dugulako jada.

Urrian Portugalen eta Galizian gertatu ziren suteak klimaren aldaketaren ondorio izan dira?

Sekula izan gabeko tenperatura esparru batean gertatu ziren iazko sute horiek; hau da, klima berri baten esparruan gertatu ziren. Klimaren aldaketa hemen dugu, zalantzarik gabe. Zientzialariak aspaldi hasi ziren gertatzen ahal zenaren berri ematen: 2001. urtean, IPCC Klima Aldaketari Buruzko Gobernu Arteko Taldeak hirugarren txostena onartu zuen, eta agiri hartan ohartarazi zuen gertatzen ahal ziren beroaldiez. 2003an sekulako beroaldia gertatu zen Europan, eta 70.000 pertsona hil zituen. 70.000. Inor ez zen oroitu bi urte lehenago zientzialariek errandakoarekin.

Agintariei ere kosta egin zaie zientzialariek errateko zutena entzutea?

Gertatzen dena da agintariek, herrietako gobernuek, datu zehatzak nahi izaten dituztela. Jakin nahi dute zer gertatuko den, non eta noiz. Baina zientzialariontzat zaila da hain zehatzak izatea klimaren aldaketari buruzko kontuetan. alerta piztu dugu, eta ordua da erabakiak hartzeko, gertatzen ahal denari aurre egiteko prest ote gauden jakiteko.

Klimaren aldaketara egokitzea da orain kontua?

Bai. Prest egon behar dugu gertatzen ahal denari aurre egiteko. Eta hobe dugu egoerarik txarrenari aurre egiteko prestatzen hasten bagara.

Garaiz gara klimaren aldaketaren ondoriorik larrienak hutsean uzteko?

Munduko gobernu guztiek erabakiko balute bihar isurketa bakar bat ere gehiago ez egitea, klimak aldatzen jarraituko luke; izan ere, atmosferan berotegi efektua eragiten duten gas kopuru nahikoa isuri dugu jada, aldaketak denbora batez aurrera egin dezan. Noski, lortuko genuke ondoriorik larrienak hutsean uztea. Baina orain egoera arriskutsu batean gaude; berdin jarraituz gero, baliteke tenperaturak hiru gradu egitea gora mende amaierarako. Hori anitz da. Sekulakoa da. Eta horrek erran nahi du aldaketa nahiko handi bat gertatuko dela ezinbestean. Tenperatura bi gradutik gora ez igotzeko, 2050erako isurketek %50-%70 egin beharko lukete behera. Parisko akordioan jasotakoa da, ordea, isurketen gorakada pixka bat apaltzea. Datu hori nahikoa da, nire ustez, jendea arazoaren dimentsioaz eta dagoen urgentziaz jabetzeko.

Ameriketako Estatu Batuak Parisko akordiotik at gelditu izanak are larriago bilakatzen du egoera?

Gehien kutsatzen dutenetako bat da, eta, aldi berean, klima aldaketaren aurkako borroka oztopatzen du. Horrek anitz zailtzen du mundu osoko politikak garatzea hain boteretsua den herri baten kontra. Uste dut garrantzitsuena hango herritarren erantzuna izanen dela, bai eta estatuek beren kabuz hartzen ahal dituzten erabakiak ere. Adibidez, Kalifornian kezka handia dute auziarekin, eta konpromisoa hartu dute Parisko akordioaren helburuekin bat egiteko.

Nafarroak ere Life proiektu bat aurkeztu du, klimaren aldaketara egokitzeko. Arazoak planeta osoari eragiten diola kontuan hartuta, eraginkorrak dira tokian tokiko martxan jarritako gisako neurriak?

Klimaren ikuspuntutik ez da garrantzitsua nork uzten dion kutsatzeari; atmosferarentzat, isurtzen ez dugun karbono gramoa da onena. Argi dago auziak mundu osoari eragiten diola, eta mundu osoak egin behar diola aurre. Baina edozein txokotan egiten denak laguntzen digu urratsak egiten. Klimaren aldaketa jada gertatu dela kontuan hartuta, garrantzitsua da egokitzen hastea, eta esparru horretan ari da Nafarroako Gobernua. Inportantea da jakitea zeri aurre egiteko gai garen une honetan.

Datuek diote energiaren jatorria fosila dela oraindik ere. Energia berriztagarriak benetako alternatiba al dira gaur egun?

Energia berriztagarri horietako hainbat garatzen joan dira, eta lehiakorrak dira: haize errotena, adibidez. Uste dut bidea hori dela, energia berriztagarrien alde apustu egiten jarraitu behar dugula, ezinbestean. Oztopoak jarri izan zaizkie, baina ezin dugu hori egiten segitu.

Espainiako Gobernuak eguzki energiaren auzian hartutako erabakiez ari zara? Zaila da politikariek entzutea zientzialariek errateko dutena?

Era askotako interesak daude tartean. Kontua da herritarrek dutela, azkenean, nork agintzen duen erabakitzeko ahalmena. Bertzelako ardurarik ere badute herritarrek, noski. Etxean ere gauza anitz egin ditzakegu.

Hainbat herritan, halere, gehiago sumatuko dituzte klimaren aldaketaren ondorioak, ezta?

Bai. Gutxien garatutako herriak dira zaurgarrienak klimaren aldaketaren aurka. Ez dute baliabiderik ondorioei aurre egiteko. Horrek erakusten du mundua ez dela bidezkoa. Egoera dramatikoak gertatzen ahal dira. Pentsa laboreak ekoizten dituen herri nagusietako batek prezioak igotzen dituela, klimarekin lotutako gertaera batengatik. Horrek ekartzen ahal du herririk pobreenetan labore horiek ezin erostea. Urrutiko gertaera batek ere eragiten ahal digu. Ez da bidezkoa.

Mar 9, 20182018-03-09Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Karpanta doktorea M-8an

Tania Arriaga Azkarate

Lana besterik ez dudala egiten iruditzen zait; halere, sakeletan inoiz baino diru gutxiago dut. Lana besterik ez dut egiten, baina esanen nuke ikasleek ez dutela sentitzen irakasleon esfortzua. Lana besterik ez dut egiten, baina lankideak, lankide baino, lantokikideak zaizkit. Nirvana talde grunge zaharrunoaren eta medikatuaren kanta bat izan zitekeen, baina egoera hau pertzepzio pertsonaletik harago doa. Gaurko zutabean, auto-laguntza marxistari ekinen diot, konstelazio Molotov-ari, klase mind-fullnessari.

Euskal Herriko Unibertsitatearekin sei orduko kontratua (hilabeteko 24 ordu) sinatu dudan arren, 40 lanordu baino gehiago ematen ditut klaseak prestatzen, irakasten, tutoretza orduak atenditzen, 160 ikasleen lanak zuzentzen eta, gauari lapurtutako tartetan, ikerketatxoren bat burutzen, noizbait zortzi orduko kontratu finkoa izateko esperantzarekin. Horregatik guztiagatik, EHUk 771 euro ordaintzen dizkit. Lagunek "pozik egon behar duzu" esaten didate, estatuko gainerako unibertsitate publikoetan, NUPen barne, gu baino okerrago daudelako.

Ez dut hemen nire curriculumaren ingurukoak plazaratzeko asmorik, baina lortutakoarekin aski harro nagoela esan dezaket; besteak beste, lanari, jakin-minari, ausardiari eta nire ingurukoen laguntzari esker eraikia izan delako. Hortaz, pentsatzekoa da, orain arte bildutako prestakuntza eta esperientzia transmititzeko gai izan beharko nukeela, 771 euro miserableengatik bada ere. Susmoa dut, tamalez, informazio hori guztia airean gelditzen dela. Gazteei XX. mendeko irakaspenak ez zaizkie interesatzen, edo akaso gu gara, botoxik gabeko sasi-pertsonak, interesgarriak ez garenok. Esanen nuke ikasle asko klasera etortzen direla bizitzaren inguruan hitz egiten duen youtuber gazte, arin eta dinamiko, oso dinamikoen bila. Unibertsitatean, aldiz, 80 lagunen klaseak, testuak, esaldi luzeak eta irakasle grisak topatzen dituzte, ("putas viejas" eta "putos cerdos", autobusean entzundakoa). Azken buruan, ekintzaile arrakastatsuen unibertsoan, eskola-emaileok aspergarriak, motelak eta batere glamour-ik gabeko galtzaile porrokatuak gara. Eta arrazoia dute, besteak beste sistema akademikoak irakaskuntzari oso balio txikia ematen baitio.

Egoera ezegonkor, behin-behineko, larri eta eskas honetan, unibertsitateko irakasleon arteko elkartasunak inoiz baino indartsuagoa izan beharko luke. Nik ez dut horrelakorik ikusi; irakasle berrien arteko lehia itogarria da. Marka pertsonalak solidaritatea zapaltzen du, eta katedra/kontratu-grinak ahizpatasuna. Seniorrek tristuraz eta harriduraz ikusten gaituzte, eta sindikatuak… atx sindikatuak… behin-behinekotasunari barkatzen dizkiete zorrak, guc, gure çordune barkhatcen dioztegun beçala.

Ezagutzaren Ekonomiak (esamoldea trufatzeko aukeratu dut), prekaritate ekonomikoa globalizatzeaz gain, denbora lapurtu digu eta, deskuidatzen bagara, gelditzen zaigun duintasun gramoa laster sudurretik sartuko du; hipotekei buruzko bideo dinamikoa oso dinamikoa igotzen duen bitartean. Errealitate distopiko hau olio orban baten gisa zabaltzen ari zaigu. Horregatik, 2018ko martxoaren 8a egun handia izan da Karpanta doktorearentzat. Feminismoaren eskutik, XXI. mendeko "lurrean kondenatu garen langile tristeok" bildu eta troll-ei aurre egin diegulako. Zapalkuntza berriek neurriko erantzuna jaso dute: mundu osokoa, anitza, askatzailea, eskuzabala!

Martxoaren 8a XXI. mendeko Maiatzaren Lehena izan da.

Zientziaren sokarekin lotuta
Mar 2, 20182018-03-01Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa0

Zientziaren sokarekin lotuta

Edurne Elizondo

Hipatia Alexandriakoa, Maria Sibylla Merian, Sofia Kovalevskaia, Ada Byron, Marie Sklodowska-Curie, Emmy Noether, Edith Clarke, Klara Von Neumann, eta Hedy Lammar. Bederatzi emakume, bederatzi zientzialari. Astronomiaren, matematikaren, informatikaren, ingeniaritzaren, kimikaren, fisikaren edota entomologiaren arloan ekarpen garrantzitsuak egin dituzten emakume zientzialariak. Eta, halere, ezezagunak gehienak; ezezagunak gehienentzat.

Orain arte. Egoera hori aldatu nahi baitute NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoko bederatzi irakaslek. Belaunaldi ezberdinetako emakumeak dira, bai eta zientzialariak ere, eta antzezlan bat prestatzen ari dira zientziaren historiak emandako izen horiek etorkizunarekin lotzeko. "Emakume gazteak erakarri nahi ditugu zientziara, emakume zientzialarion lanaz, bai eta guk egiten dugunaz hitz eginez ere", laburbildu du Gurutze Perez industria ingeniariak Zientzialaria naiz lanaren asmo nagusia.

Sevillako Unibertsitateko bost irakaslek prestatutako eta NUPen aurkeztutako lana ikusi eta gero hasi zen Gurutze Perez antzeko proiektu bat martxan jartzeko ideia lantzen. Leire Catalanekin batera ikusi zuen Perezek espainiarren antzezlana, eta berehala jaso zuen haren babesa, bai eta bertze irakasle anitzena ere. Kezka nagusi bera dute denek: NUPeko ikasgeletan haiek ikasle izan zirenean baino emakume gutxiago dagoela orain zientzia ikasketetan. "Informatika ingeniaria naiz; ikasketak egin nituenean, ia erdiak emakumeak ginen. Orain, eskolak ematera joaten naizenean, lauzpabost emakume baino ez ditut gelan. Emakumeak Medikuntzako ikasketetan daude, zaintzen esparruan. Baina ez daude ingeniaritzetan. Zerbait egin dugu gaizki atzera egin izateko", nabarmendu du Edurne Barrenetxea irakasleak.

Perez, Catalan eta Barrenetxearekin batera, Idoia San Martinek, Aranzazu Juriok, Silvia Diazek, Patricia Arangurenek, Marisol Gomezek eta Alicia Martinezek osatzen dute Zientzialaria naiz obra prestatzen ari den taldea. Ekainean estreinatu nahi dute NUPen, eta herrialdeko ikastetxeetan eskaini gero. "8-12 urte bitarteko haurren aurrean aurkeztu nahi dugu, adin horretan hasten direlako emakumeak zientzien esparrua baztertzen", azaldu du Perezek.

Erreferenterik ezak eta zientziaren esparruan aritu diren eta ari diren emakumeen ikusgarritasunik ezak ez du laguntzen emakumeak zientziara lotzen. Unibertsitatearen esparruan ere, NUP sortu zenetik urratsak egin direla onartu duten arren, zer hobetu badela argi dute antzezlana prestatzen ari diren irakasleek. Batetik, zientzietako ikasleen artean bezala, irakasleen artean ere gutxiengoa direla azaldu dute. "Hainbat emakume badira orain errektoreorde lana egiten, baina ikerketa taldeetako zuzendari gisa, adibidez, emakume bakarra dago", zehaztu du Silvia Diaz telekomunikazio ingeniariak.

Bertzetik, ikerketa lana egiterakoan zeregin hori amatasunarekin uztartzeko dituzten zailtasunak utzi dituzte irakasleek agerian, bertzeak bertze. "Gizonek osatutako ikerketa talde batean ari zarenean eta nagusiari erraten diozunean haurdun zaudela eta amatasun baimena hartuko duzula, gertatzen ahal da gizon horiek zure erabakia gaizki hartzea edo ez ulertzea", erran du Diazek.

Bere esperientziaren berri eman du Marisol Gomez matematikariak. "Kontua da amatasun baimena hartzen duzunean lana bazter uzten duzula, baina, itzultzen zarenean, ez zara puntu berera itzultzen. Urtebete egon bazara unibertsitatetik at, benetan urtebete baino gehiago galdu duzu, denbora behar duzulako zure lana eguneratzeko. Behin azalpenak eskatu zizkidaten ohartu zirelako nire ibilbidean halako hutsune bat zegoela. Kontua zen ama izan nintzela denbora horretan. Okerrena da zigortzen zaituztela".

Bakarrizketak

"Ez gara inoiz agertoki batera igo!", erran du Leire Catalan industria ingeniariak. Iaz amaitu zituen ikasketak, eta tesia prestatzen ari da orain. Ezagutzen ez duten esparru batean sartu direla argi du, baina "gogoz" direla nabarmendu du. NUPeko antzerki taldeko zuzendari Iñaki Orzaizen laguntza ere badute. Jantziak, berriz, Creanavarra diseinu eskolako ikasleek eginen dizkiete.

Aukeratu dituzten zientzialarien lanaren berri emateko, hainbat minutuko bakarrizketak prestatu dituzte irakasleek. Catalanek beteko du Alexandriako Hipatiaren rola. "Historiako lehendabiziko emakume zientzialaria da. Mundu osoko ikasleak hartzen zituen. Ez zen ohikoa, baina aita liburutegiko zuzendaria zuen, eta horrek eman zion aukera zientzian aritzeko". Matematikaria, astronomoa eta filosofoa ere izan zen Hipatia.

Perezek Maria Sibylla Merian hautatu du, 1647an Alemanian jaiotako entomologoa. "Pinpilinpauxak ikertu zituen, bertzeak bertze. Liburuak argitaratu zituen, eta berak egindako ilustrazioekin osatu zituen. Orduko zientzia gizonek, ordea, ez zioten zuen balioa aitortu hark egindako lanari".

Barrenetxeak Ada Byronen lana ekarriko du gogora Zientzialaria naiz obran. 1815. urtean sortu zen. "Ordenagailurik ez zegoen garai hartan, Ada Byron izan zen lehendabiziko emakume informatikaria. Bikaina zen. Bertze emakume anitzek izan ez zituzten aukerak izan zituen, gainera", azaldu du. Argi utzi nahi izan du, halere, zientzia ez dela bakarrik "buru apartak" dituztenentzako toki. "Lana eta irmotasuna dira gako nagusiak".

Buru bikaineko zientzialaria izan zen, halaber, Emmy Noe-ther, Gomezek hautatutako zientzialaria. "Nire esparrua aljebra abstraktuarena da, eta Noether da arlo horretan zientzialaririk garrantzitsuena". Patricia Arangurenek, berriz, guztien artean akaso ezagunena hautatu du: Marie Sklodowska-Curie kimikari eta fisikaria, bai eta bi Nobel sariren irabazlea ere. Gogor egin behar izan zuen lan Parisen ikasi ahal izateko. "Irabazi zuen diru guztia erabili zuen ikertzen jarraitu ahal izateko".

Idoia San Martin industria ingeniariak 2014an amaitu zuen tesia, eta iaztik ari da irakasle lanetan NUPen. Energia berriztagarriena da haren esparrua. Hasieratik bat egin du antzezlanaren proiektuarekin, eta Edith Clarke hautatu du obrarako. "1883an jaio zen, AEBetan, eta erreferente bat da ingeniaritza elektrikoaren esparruan".

Bitxiagoa izan zen Hedy Lamarren ibilbidea —Austrian jaio zen, 1914an—, telekomunikazio ingeniaritzaren esparruan lan egiteaz gain aktore ere izan baitzen Hollywooden. Silvia Diazek hautatu du Lamarr antzezlanerako. "Komunikazio sistema sekretu bat asmatu zuen, nazien aurka erabiltzeko, baina, aktorea ere bazenez, eta emakume, ez zuten serio hartu". Zientzialaria izan zela gogoratuko dute NUPeko irakasleek. Haiek ere badirela. Emakumeek badutela tokia zientzian.

Espekulazioaren aurkako errentariak
Mar 2, 20182018-03-01Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Espekulazioaren aurkako errentariak

Edurne Elizondo

Bat egiten badugu, eragiteko indar handiagoa izanen dugu". Horixe nabarmendu dute Bartzelonako Maizterren Sindikatuko kideek, Iruñean. Nafarroako hiriburuan aurkeztu dute iazko maiatzean Katalunian sortutako elkarte hori, eta "hagitz larritzat" jo dute etxebizitzaren arloan gertatzen ari dena: "Espekulazioa da nagusi; legeak ez dio inolako mesederik egiten alokairuan bizi denari. Bigarren mailako herritarra da".

Bartzelonako maizterrak hiriz hiri ari dira sortu duten sindikatua aurkezten. Tokian tokiko elkarteak martxan jartzea dute helburu. "Gu laguntzeko prest gara", erran die Lourdes Garcia kideak, Iruñeko aurkezpenean bat egin dutenei. "Beharrak" eraginda jarri dute sindikatua martxan. "Gure eskubideen defentsan eraginkorrago izateko asmoz", erantsi du. "Zenbaitetan, nahikoa da eskaera zehatz bat nola bideratu jakitea; bertze anitzetan, bat egiteak eta anitz izateak emanen digun indarra dugu helburu, denon interesak defendatu ahal izateko".

Bartzelonako egoera "beltz" ikusten dute sindikatuko kideek, eta han gertatzen ari dena "zabaltzen" joanen dela uste dute. "Turistentzat bideratutako etxebizitzak; ezkutuan gertatzen ari diren etxegabetzeak; kontratuak berritzeko zailtasunak... Maizterrak dena du kontra", nabarmendu du sindikatuko kide Enrique Lahozek.

Espainiako Konstituzioa jarri du Lahozek mahai gainean: "Denok dugu gogoan etxebizitza duin eta egoki bat izateko eskubidea jasotzen duela; ez gara oroitzen, ordea, bigarren zatiaz, konstituzioak aipatzen baitu espekulazioaren aurka eginen dutela botere publikoek. Gaur egun, ordea, kontrakoa gertatzen da. Etxebizitza duin bat izateko eskubidea ez da bermatzen, eta sistemak espekulazioaren bidetik jotzen duenaren alde egiten du", nabarmendu du sindikatuko ordezkariak.

2013ko Hiri Alokairuen Legea jarri dute mahai gainean Bartzelonako Maizterren Sindikatuko kideek. "Etxebizitza baten alokairuan bi alde daude; lege horrek, ordea, bietako baten interesak baino ez ditu kontuan hartzen, jabearenak alegia".

"Gure helburua argia da: maizterren eskubideak defendatu nahi ditugu, jabeen gehiegikerien aurrean", berretsi du Garciak. Zehaztu du legeak, bereziki, "jabe handiei" egiten diela mesede; inbertsio funtsen atzean bat egiten dutenei, bertzeak bertze. "Horien atzean, azken finean, bankuak daude". Erantsi du "jabe txikiek" handiek ezarritako "arauak aprobetxatzen" dituztela.

"Jabeek ezarritako arau horiek ekarri dute, adibidez, kontratuak hiru urtekoak izatea, eta berritu ahal izateko dirutza ordaindu behar izatea", azaldu du Garciak. Sindikatuan artatu duten pertsona baten kasua jarri du mahai gainean. "Hiru urte pasatuta, 800 euroko alokairua 900 eurora igo nahi diote. Okerrena da berritzeko 6.000 euro baino gehiagoko bermea eskatzen diotela", salatu du, gogor. Anitzetan kontratuak sinatzeko sei hilabeteko bermea eskatzen dutela erantsi du. "Nork ordaintzen ahal du hori?".

Bartzelonan, alokairuan bizi direnek, batez beste, beren diru sarreren %40-45 erabiltzen dute etxebizitza ordaintzeko. "Gazteen artean, %65. Ez da bidezkoa", nabarmendu du Lourdes Garciak. "Ez genuke kobratzen dugunaren %30 baino gehiago bideratu beharko alokairua ordaintzeko".

Etxebizitza publikoak

Etxebizitza publikoak behar dira. Mezu hori nabarmendu nahi izan dute Bartzelonako Maizterren Sindikatuko kideek, Iruñean. Egoera ez da "batere ona" Kataluniako hiri horretan, azaldu dutenez: "%2 baino ez dira". Europako bertze hainbat herritan egoera hagitz bertzelakoa dela gaineratu du Lahozek: "Alemanian, adibidez, etxebizitza publikoak dira %40. Horrek erran nahi du etxebizitza horien alokairu prezioak ez dituela merkatuak kontrolatzen, administrazioak baizik". Bidea hori dela argi dute sindikatuko ordezkariek.

Administrazioarekin, hain zuzen ere, zer egin badela uste dute sindikatuko kideek. Administrazioarekin eta jabeekin batera egon nahi dute maizterrek etxebizitzari buruz erabakitzeko eta negoziatzeko mahaietan. "Eragile izan nahi dugu etxebizitzaren esparruan", zehaztu du Garciak.

Eragile, errentarien alde egiteko. Bide horretan bertzelako neurriak hartzeko aukera ez dute bazter utzi nahi, bertzeak bertze, grebarena. Hau da, alokairua ez ordaintzeko grebarena. "AEBetan eta Italian egin dituzte gisakoak. Bat egitea da halakoetan gakoa. Aukera hor dago". Iruindarrekin bat egitera etorri dira sindikatuko kideak Nafarroara. Sarea zabaltzera.

Ziurgabetasunak harrapatuta
Mar 2, 20182018-03-01Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Ziurgabetasunak harrapatuta

Edurne Elizondo
Herri bat direlako sentimendu sakona. Askatasunaren aldeko aldarri ezin isildua. Gauzak aldatzeko gogoa. Eta, hala ere, frustrazioa. Ziurgabetasunak eragindako frustrazioa. Horixe da Tindufeko kanpalekuetan (Aljeria) bizi diren gazteen ...

Mar 2, 20182018-03-01Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Erranen diegu

Jon Barberena

Erran izan zieten emakumea isila, garbia eta langilea izan behar zela; gizartearen arauen moldean sartzen zen horietakoa. Erran izan zieten gizonek ezin zutela publikoki negarrik egin. Erran izan zieten ilun-ezkilak jotzerakoan etxeratzen ez zirenak, desordutan eta deslekutan zebiltzala.

Erran izan zieten ohiturak bere horretan hartu behar zirela, nahiz eta norbere askatasuna eta nortasuna urratuak izan, onartu beharrekoak zirela. Erran izan zieten masturbatzeak pikorrak ateraraziko zizkiela aurpegian eta haragia bekatarien galbide eta tentazio zela. Erran izan zieten Antonio Machado Frantziara bere familiarekin borondatez joan zela eta Lorca bat-batean hil zela. Baina gogoz kontrako borondaterik ez dago eta hiltzetik erailtzera, h-aren galera baino zer edo zer gehiago dago.

Erran izan ziguten 1512an ez zela gurean konkistarik izan, anexioa baizik; Fernando Katolikoak eskubide osoz bereganatu zuela Nafarroa Gaztelarendako. Urte batzuk geroago, erran ziguten konkistaren 500. urteurrenaren harira, konkista ez zela bereziki odoltsua izan (behinik behin konkista hitza erabili zuten). Erran izan ziguten Gerra Zibila 1936. urtean hasi eta 1939. urtean akitu zela eta buruz ikasi genituen datak, baina inork inoiz ez zigun erran Matilde Landa andaluziarrak zergatik egin zuen bere buruaz bertze eta nork eta nola hil zuten Maravillas Lamberto nafarra.

Erran izan zigun Jose Iribasek, Hezkuntza kontseilari ohiak, zein liburu erabili behar genuen Nafarroako D ereduko ikastetxe eta eskoletan. Euskal Herriko mapa bat agertzea nahikoa zen liburu horren erabilera galarazteko. Hau ez zen XVII. mendean pasatu, 2013. urtean baizik.

Erran izan digu, LOMCE erreformak, libreki adierazteko eta hausnartzeko bide ematen diguten ikasgaiek ez dutela lekurik gurean. Musikak, Arte Plastikoek eta Filosofiak ez omen dute baliorik egun. Enpresen mundurako hezi nahi dituzte gazteak, denak berdin. Pentsamendu kritikoari, adierazteko bideei eta aberastasunari ateak itxiz.

Berriki erran digute Telleria eta gero zer? liburua D ereduko zenbait ikasle talde adoktrinatzeko tresna izan dela. Baztanen indarrean dagoen (H)ilbeltza ekimenarekin bat eginez hiru nobela beltz proposatu zaizkie ikasleei ikastetxe batean eta horietako bat izan da Pratek idatzitako hau. Nobela beltza hauspotzea eta irakurzaletasuna indartzea izan dira fikziozko nobela honen bidez erdietsi nahi izan diren helburuak, baina UPNko hautetsiek mamuak marraztu nahi izan dituzte matrikulazio kanpaina hastear zela.

Nafarroan eta, oro har, Euskal Herrian bizi den egoera politiko berria dela medio, diskurtsorik gabe gelditu dira UPNko agintariak, eta arriskurik ez egonagatik, beldurra elikatzea eta jendea larritzea hartu dute beren helburu. Errealitatea distortsionatzen duen eskizofrenia hedatu nahi dute.

Erran izan zieten, erran izan ziguten, erraten digute… baina guk ere erranen diegu ez dugula inor adoktrinatzen eta ez dugula inor adoktrinatu nahi.

“Nahitaez daude lotuta ekologismoa eta feminismoa”
Mar 2, 20182024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Nahitaez daude lotuta ekologismoa eta feminismoa”

Kattalin Barber

Betaurreko moreak ez ezik, berdeak ere jantzi ditu Ana Maria Dominguezek (Plasencia, Espainia, 1981). Iruñeko Udaleko ingurumen heziketako teknikaria da, esperientzia handikoa kolektibo ekologista eta feministetan. Asteazkenean hitzaldia eskainiko du, CGTk antolatuta, Iruñean.

Zein da ekologismoaren eta feminismoaren arteko lotura?

Nahitaezko lotura da ekologismoaren eta feminismoaren artekoa. Ekologismoak ingurumenaren babesa du oinarri, baina ingurumena zentzu zabalean ulertuta, eta faktore sozialak kontuan hartuta. Horrela ulertzen dut nik, behintzat. Ekologismoan betaurreko berdeak jantzi nituen, eta feminismoan, berriz, betaurreko moreak. Orain, bi koloredun betaurrekoekin ikusten dut mundua. Ingurumen arazoez jabetzeaz gain, lurra interes ekonomikoen, politikoen eta pribilegiatutako klaseen mesedetan dagoela konturatu nintzen. Hau da, kapitalismoaren mesedetan. Eta feminismoak emakumeen mendekotasuna erakusten du sistema patriarkal batean. Orduan konturatu nintzen lotura handia dutela, bi menpekotasun mota direla. Gainera, ezinezkoa da sistema kapitalista bat existitzea sistema patriarkalik gabe.

Hortaz, nola definituko zenuke ekofeminismoa?

Bizitzaren iraunkortasunerako a priori desberdinak diruditen bi korronteen arteko nahitaezko elkarrizketa gisa ulertzen dut ekofeminismoa. Ekologismoa eta feminismoa ez dira hain desberdinak, badituzte ezaugarri komun asko. Borroka feminista eta ekologisten arteko elkarrizketak kontuan hartuz, modu osatuago batean ikus dezakegu nola joan gaitezkeen beste eredu desberdin baterantz. Ekologismoak ingurumenari eta bizitzari eutsi nahi dio, baina, ez badu begirada feminista txertatzen, asko utziko du kanpoan. Horregatik diot ekofeminismoaren begirada osatuagoa dela. Ekologismoak eta feminismoak bat egiten dute ekoizpenari egindako kritikan, hazkunde ekonomikoari egindakoan eta garapenari egindakoan, eta bat egiten dute eguneroko bizitza erdigunean jarriko duen gizarte eta ekonomiaren aldeko apustuan. Azken finean, feminismoa eta ekologia lotzea da ekofeminismoa. Hau da, mundua aldatzeko bi teoria eta praktika horiek elkarrengana gerturatzea.

Ekologismoak elikatzen du feminismoa eta alderantziz?

Bai, ekofeminismoak bietatik edaten du, bi menpeko harremanetatik. Kezka asko berdinak dira, eta jatorriak ere bai, hortaz. Egia esan, gero eta aurrerapauso gehiago ematen ari dira, askotan ekofeminismo hitza agertu gabe. Adibidez, orain dela gutxi irakurri nuen Klima Aldaketaren Bide Orria dela-eta emakume talde bat kexu agertu zela, genero ikuspegia falta zitzaiolako. Izan ere, pobrezia energetikoa handiagoa da emakumeen artean. Begirada hori kontuan hartzen ez badugu, ez dugu begirada osoa izanen, ez ditugu osagai guztiak izanen zapalketa ulertzeko.

Feminismoan ere kontuan hartzen da begirada ekologista?

Feminismoan ez da zertan egon begirada ekologista bat. Era berean, ekologismoa ez da zertan feminista izan. Bat egin dezaketen bi kontzientzia mota dira. Hala ere, feminismoan sakontzen badugu, eta, adibidez, heldu den asteko greba kontuan hartzen badugu, konturatuko gara diskurtso hau gero eta gehiago hartzen dela kontuan. Lan greba, zaintza greba eta kontsumo greba izanen da. Greba honetan badago begirada hori, eta azken bi urtetik hona hasi naiz horrelako begirada ikusten feminismoan. Aurreko urteko Martxoaren 8ko manifestazioaren bukaeran irakurri zena oso ekofeminista izan zen. Gero eta gehiagok hartzen dute bere gain diskurtso antikapitalista eta antikontsumista.

Nola eraman daiteke praktikara ekofeminismoa?

Hain zuzen ere, nik uste dut ekofeminismoaren erronka handienetarikoa dela praktikara eramatea. Oso teorikoa da, eta saiatu behar dugu praktikara eramaten, baina diskurtsoa ekintzetara eramatea zaila da, eta esfortzu handia egin behar dugu. Adibidez, jabetzea emaitza ez dela prozesua baino garrantzitsuagoa. Nire lanean, asteleheneroko bileran "zer moduz?"batekin hasten gara beti. Bakoitzak bere bizitza du, baina guztia kontuan hartzen saiatzen gara. Kostatu zaigu giro hau eraikitzea gure artean, baina lortu dugu. Ez gara makinak, eta bakoitzari gertatzen zaionak inporta du.

Nolakoa da ekofeminismoaren mugimendua Euskal Herrian?

Mugimendu handia dago, kontua da askok ez dutela euren burua ekofeministatzat jotzen. Hala ere, haien ekintzen bidez har ditzakegu borroka horiek ekofeministatzat. Adibidez, niri iruditzen zait Bilgune Feministak dituen lan ildo askok ekofeminismoaren begirada dutela. Ekofeminismoaren etiketa jarria ez duten arren, pentsamenduarekin bat egiten dute. Horrez gain, gero eta topaketa eta jardunaldi gehiago daude ekofeminismoaren inguruan, bizitzaren jasangarritasunarekin lotuta.

Zer-nolako erronkak ditu mugimenduak?

Diskurtsoa praktikara eramatea izanen litzateke erronka handi bat. Ongi legoke, halaber, talde batek teoriatik praktikarako bidea hartzea eta modu horretan gure egunerokotasunera, gure kolektiboetara eramatea mugimendua. Transgenero begirada ere behar du ekofeminismoak. Lan egin behar dugu, gizonen eta emakumeen arteko dikotomia gainditzeko.

Dorreko memoriak
Ots 23, 20182019-02-20Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Komunikazioa, Nafarroa0

Dorreko memoriak

Edurne Elizondo

Hiru ordu pasatuta. 2003. urteko otsailaren 20ko goizeko ordu bata aldera hasi zen Espainiako Auzitegi Nazionalak Euskaldunon Egunkaria-ren aurka agindutako operazioa, baina guardia zibilek 04:00 aldera jo zuten hedabide horrek Nafarroan zuen egoitzako buru Alberto Barandiaranen etxeko atea. Hiru ordu pasatuta.

Kazetariak gogoan du orduko egoerak eragindako "inpresioa"; gogoan du guardia zibilen autoan Iruñeko Alde Zaharretik Donibane auzoko Irrintzi dorreraino egin behar izan zuen bidaia, bai eta bulegoan egindako miaketan ondoan izan zituen guardia zibilen probokazioak ere. "Urduri ote nengoen galdetzen zidaten, behin eta berriz, begirada gainetik kendu gabe".

Goizean, 06:30 aldera, lagun zuen baten aurpegia ikusi ahal izan zuen Barandiaranek, azkenean: Euskalerria irratiko Mikel Bujandarena. Irrintzi dorrean du irratiak ere egoitza, eta eraikina inguratzen duen terrazatik agertu zen Bujanda, goiz hartan, Egunkaria-ren egoitzaren parera. "Ez dakit nola jakin zuen; guardia zibil bat terrazara atera zen, eta ezin izan zen gehiago hurbildu".

Egunkaria-ren Nafarroako egoitzan lankide izandako Asier Azpilikuetarekin eta Irene Arrizurietarekin gogoratu ditu Alberto Barandiaranek duela hamabost urteko guztiak. Hiruren artean osatu dute egun luze hartan jazo zenari buruzko kontakizuna, beren oroitzapenekin eta beren sentsazioekin.

Arrizurietak irratian entzun zuen egunkariaren aurkako operazioaren berri. "Bilbora joan behar nuelako esnatu nintzen goiz. Busaren zain nintzela entzun nuen Manu Etxezortu esaten Alberto bulegoan zutela guardia zibilek. Shock egoeran nintzen", erran du.

Arrizurieta 07:30 aldera ailegatu zen Irrintzi dorrera. Egoitza zigilatzeko lanak amaitzen ari ziren. Guardia zibilek inguratuta ikusi zuen Barandiaran, atearen aurrean. Zurginak deitu zituzten guardia zibilek atea hainbat egur puskarekin ixteko. Guardia zibilek alde egin zutenean, lankideek bezala, Euskalerria irratikoen egoitzan bilatu eta aurkitu zuen aterpe Barandiaranek. Orduan jakin zuten ez zegoela atxilotuta. Bai, ordea, Egunkaria-ko zuzendari Martxelo Otamendi eta bertze bederatzi.

Azpilikuetari aitak eman zion gertatu zenaren berri, ernatu zenean. Kazetaria Nafarkaria-ko arduraduna izan zen, baina UPNren gobernuak gehigarria diru laguntzarik gabe utzi eta desagertu eta gero, Andoaingo erredakzio nagusira joan behar izan zuen lanera, Egunkaria-ren Iruñeko egoitzatik. Nafarroan harrapatu zuen itxierak, eta Iruñeko lankideen ondoan egin zituen BERRIA sortu arteko hurrengo urratsak.

Azpilikuetak ere Euskalerria irratirako bidea egin zuen itxieraren berri jaso bezain pronto. Han egin zuten bat, eta han jaso zituzten langileek elkartasuna agertzeko lehendabiziko deiak. Irratiko mikrofonoen bidez, zuzenean kontatu zuten bat-batean aurrean topatu zuten egoerak eragindakoa, eta herritarrak hasi ziren deitzen ordenagailu bat edo behar zuten bertze edozer gauza eskaintzeko.

"Eguerdian, Irrintzi dorrearen aurrean egin genuen itxiera salatzeko lehendabiziko elkarretaratzea; ia deus esan gabe, eta, halere, jende asko etorri zen. Gogoan dut gizon bat laneko buzoarekin etorri zela, ondoko tailer batetik. Ordenagailu bat bazuela, eta guretzat zela nahi izanez gero. Jendearen babesa sekulakoa izan zen", gogoratu du Barandiaranek.

Bide zaila kioskoetara

Babesa azaltzeko lehen eguneko keinuak benetako elkartasun olatu bilakatu ziren egunkaria itxi eta handik bi egunera, euskalgintzak deituta manifestazio handi batek hartu zituenean Donostiako karrikak. "Sekulakoa izan zen", erran du Arrizurietak, eta Azpilikuetak ere onartu du egun hura izan zela "malko gehien" eragin zuena. Aitortu du, halaber, biharamunean Egunero-ren lehendabiziko zenbakia eskutan hartu zuenean jabetu zela benetan itxierak ekarritakoaz.

"Itxia, baina ez isildua". Lerroburu hori jaso zuten Egunkaria-ko langileek lehendabiziko Egunero haren azalean. Diario de Noticias egunkariko Uharteko errotatibatik kioskoetara ailegatzeko bidea, halere, ez zen erraza izan. "Diario de Noticias egunkariaren egoitzara joateko eskatu zidaten. Guardia Zibila etorri zen agindu judizial batekin, esanez hor ezin zela Egunkaria-ren ordezkorik inprimatu. Gogoan dut mahai baten azpian sartu nintzela, Egunkaria-rekin ez lotzeko. Han ziren langileek bilera egin zuten gero erredakzioan, zer egin erabakitzeko. Eta aurrera egin zuten. Eskertzekoa da egindako urratsa, arriskua bazelako".

Bi furgoneta atera ziren Uhartetik. Lehendabizikoaren atzetik joan ziren guardia zibilak. Handik ordu erdira atera zen bigarrena. "Ez dakit zein, baina bat ailegatu zen kioskoetara". Goizeko lauretan ailegatu zen Barandiaran etxera, guardia zibilek handik atera eta 24 ordura.

Egunero kaleratzeko lana egunkari berri bat sortzeko proiektuarekin uztartu zuten Egunkaria-ko langile ohiek, lau hilabetez. Iruñekoek lortu zuten haientzat hagitz garrantzitsua zen zerbait: Irrintzi dorretik alde egin behar ez izatea, alegia. Eugenio Arraizak utzitako bulegoa bilakatu zen haien behin-behineko egoitza.

Euskalgintzarekin lotura estua du Iruñeko Irrintzi dorreak, eraikin horrek hartu baitzuen, denbora batez, hiriburuan sortutako lehendabiziko ikastola. Egunkaria itxi zutenean, gainera, Euskalerria irratiak ez ezik, AEKren Irrintzi euskaltegiak ere han zuen egoitza. Irratiko lankideen babesa nabarmendu dute, batez ere, Egunkaria-ko kide ohiek, estua izan baita beti haien arteko harremana. BERRIAk ere Irrintzi dorrean du egoitza, oraindik ere, baina Barandiaranek aitortu du "min bat" baduela, langileek sortutako proiektu berriak ez zuelako lortu Egunkaria-ren egoitza zaharrera itzultzea. "Ez omen zen komenigarria. Nik, halere, min hori dut, oraindik ere", berretsi du, tristuraz, kazetariak.

Epaileek ezarritako zigilua Egunkaria itxi eta handik urte eta erdira gelditu zen bertan behera. Hautsez beteta aurkitu zuten lantoki izandako bulegoa Iruñeko langileek. Urte eta erdi horretan, halere, hainbat aldiz sartu ziren Iruñeko kazetariak epailearen aginduz itxitako egoitzan. Ate nagusia bai, egur puskekin itxi zuten guardia zibilek, baina terrazako ateetako bat, ordea, erdi irekita utzi zuten.

Itxitako egoitzaren barruan

Beldurrak hartzen zituen langileak itxitako bulegora sartzen ziren bakoitzean, orain, irribarrez, gogoratu dutenez. "Ondoko etxetik norbaitek ikustea eta filmatzea zen gure kezka, eta erdi makurtuta ibiltzen ginen terrazan. Barruan ahalik eta denbora gutxien gelditzen saiatzen ginen", azaldu du Barandiaranek. Egoitzan zituzten landareak ateratzera joan ziren lehendabizikoz. Gero, adibidez, Jorge Oteiza eskultore oriotarra hil zenean, 2003ko apirilaren 9an, artistari buruz Egunkaria-n gelditu zen materialaren bila sartu ziren.

Beldurra aipatu du Barandiaranek ordukoak gogoratu dituenean. Eta nabarmendu du kezka edo ezinegona hainbat unetan sentitu zuela, Egunkaria ixteko operazioa martxan jarri eta gero. "Behin, kalean ikusi nuen etxera etorritako guardia zibiletako bat; atzetik nuela pentsatzen dut". Arrizurietak ere onartu du beldurrak jo zuela hasieran. "Lehendabiziko gaua lagun baten etxean pasatu nuen; ez nintzen lasai sentitzen".

Epaileak urriko atxilotzeak agindu zituenean, gora egin zuen beldur horrek. "Imanol Murua Uriak deitu zidan atxiloketen berri emateko. Gau hartan etxetik kanpo egin nuen lo. Argi nuen etorri behar bazuten etorriko zirela, baina ez nuen etxean egon nahi", gogoratu du Barandiaranek.

Beldurren eta kezken gainetik, aurrera egiteko borondateak hartu zituen Egunkaria-ko langile ohiak. Onartu duen arren Egunero-ren lehen zenbakia ukitu zuenean jabetu zela benetan gertatu zenaz, Egunkaria-ren tokia bete zuen hedabide horren martxan murgiltzeak aurrera egiteko indarra eman ziola ere nabarmendu du Azpilikuetak. "Egin itxi zutenean, Iruñeko kazetariak hartu genituen gure egoitzan. Ikusi nuen Euskadi Información atera eta gero Gara sortu zutela. Argi nuen guk ere bide bera eginen genuela", azaldu du.

Idatzi, hitzaldiak eman, akzioak saldu... Hamaika lan egin behar izan zituzten kazetariek BERRIA sortu arte. Egunkari berriak izanen zuen izenari buruzkoak gogoratu dituzte langileek. "Gu izan ginen izen hori ezagutzen lehenengoetarikoak, Euskalerria irratikoen Larreko saria jaso genuenean BERRIAren elastikoak janzten lehenak izan baikinen", gogoratu du Azpilikuetak.

Larreko saria egunkari berriaren lehendabiziko zenbakia kaleratu baino hainbat egun lehenago jaso zuten Egunkaria-ko langile ohiek. BERRIA lehendabizikoz inprimatu zutenean, Diario de Noticias egunkariaren Uharteko egoitzara itzuli zen Barandiaran. Egun hartan ez zen bakarrik joan. Iruñeko lankideak izan zituen ondoan, eta haiek izan ziren egunkari berria ukitzen eta irakurtzen lehenak.

Egunkaria-ren lekukoa hartu zuen proiektuak hamabost urteko bidea egin eta gero, hasiera artako lana ekarri dute gogora Arrizurietak, Azpilikuetak eta Barandiaranek. Egunkaria-ko langile ohiek egindakoa, bai eta bidean lagun izandako guztiena ere. "Nik uste dut nabarmentzekoa dela euskalgintzak egindako lana. Jende asko eta asko inplikatu zen gurekin", erran du Azpilikuetak. Epaile baten aginduz itxi zuten Egunkaria, eta epaileek absolbitu zituzten gero, auzipetutako guztiak. "Nola azalduko diet semeei hori guztia?", galdetu du kazetariak.

Barandiaranen semeek 7 urte zituzten guardia zibilak aitaren bila joan zirenean etxera. Egunkaria-ren Nafarroako egoitzako buru ohiak beti azaldu die jende askoren artean sortutako proiektu "polit, interesgarri eta inportantea" izan zela 2003an itxi zutena. "Niretzat sekulako garrantzia izan du naizena izateko", nabarmendu du. "Gure esparruan uste genuen baino gehiago eragin zuela uste dut".

Bat egin du Arrizurietak, eta agerian utzi nahi izan du Egunkaria-k utzitako arrastoa. "Kazetaritzak eman dit asko". Egun ilunak izan ziren harentzat eta gainerako langileentzat itxierak ekarri zituenak. Hamabost urte joan eta gero, elkartasunak emandako argia du gogoan.

Jaiotzak dolua dakarrenean
Ots 23, 20182018-02-22Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Jaiotzak dolua dakarrenean

Kattalin Barber

Haurdunaldiaren 31. astean erditu zen Raquel Besora. Adrian hilda jaio zen, eta Julen, berriz, bizirik. "Pozik nintzen Julen bizirik zegoelako, baina, era berean, hautsita, Adrian hilik zegoelako". 2011n galdu zuen Besorak Adrian. Harentzat, urte gogorrak izan dira azkenak. Duela hiru urte, haurdun gelditu zen berriro. Beldurrak hartu zuen, baina dena ongi atera da.

Marta Martinezek irailean jakin zuen ume bat galtzea zer den. Haurrak taupadarik ez zuela esan zioten 36. asteko ohiko ekografia egin ziotenean. "Aurreko egunetan mugimendu handia sentitu nuen sabelean. Diotenez, zilbor-hestea hiru buelta emanda zuen lepoan, eta ito egin zen".

Besoraren eta Martinezen kasuak ez dira bakarrak. Nafarroan, bizpahiru ume hiltzen dira hilean, erditzean edo handik egun gutxira. Beste hainbat amarekin batera, Besorak eta Martinezek babes talde bat sortu dute orain, erditzerakoan edo jaio ondoren umea galdu duten gurasoei eta familiei laguntzeko. "Antzeko egoerak bizi izan dituzten familientzako espazioa da gurea. Haurra galdu dute, eta konfiantzazko toki bat eskaini nahi diegu, sentitzen dutena esateko, entzuteko, partekatzeko...", esan du Besorak. Dolua egitea oso "mingarria" dela jakinarazi dute, baina dolu hori eginda bakarrik egin dezaketela aurrera. El hueco de mi vientre sarearen bidez jarri dute martxan ekinaldia, Iruñean.

Joan den larunbatean egin zuten aurkezpena, eta pozik daude, guraso eta familia askok interesa agertu zutelako. "Gehienek esan digute beharrezkoa zela, horrelako zerbaiten beharra zutela", azaldu du Martinezek. Orain arte Iruñean ez zegoen horrelako laguntza eskaintzen zuen talderik. Asmoa da bilerak hilabetean behin egitea. Hurrengoa, hain zuzen ere, martxoaren 13an izanen da, 19:00etan.

Iruñeko taldeko bultzatzaileek esan dute dolu mota hori ez dagoela batere onartua gizartean. "Askotan esan digute lasai egoteko, gazteak garela, edo beste seme-alaba bat izanen dugula aurrerago. Baina guk hil berri den seme-alabaz hitz egin nahi dugu, eta askotan ez dugu espazio hori aurkitzen gizartean". Ez bakarrik gizartean. Haurra hilik jaiotzen baldin bada, ezin da familia liburuan erregistratu. "Ez da existitzen". Besorak eta Martinezek salatu dute gizartean eta erakundeetan, egoera hori arlo guztietan ukatzen dela. "Galera horrek ez du izenik. Nola esaten zaio ume bat galtzeari?".

Emakumeek lagun eta ezagunen bitartez egin dute bat. Laguntza eske, babes eske. Horrela osatu dute taldea, eta erabaki dute laguntza zabaltzea eta horrelako esperientziak izan dituztenekin partekatzea, guztien artean laguntza sare bat osatzeko asmoz. "Sentitzen duzuna esateko leku bat, bakarra ez zarela ikusteko leku bat, orainari aurre egiteko leku bat, bizitzari eusteko leku bat", esan du Martinezek. Izan ere, haurdunaldian hildako umeen gaia beti izan da "tabu antzekoa" gizartean, "isildu beharrekoa". Taldeek ez dute sendatzen, baina lasaitu eta mina arintzen laguntzen dute. Horixe baita helburua.

Duela gutxi gertatu zitzaion Martinezi. Erabaki asko hartu behar izan zituen umea galdu zuenean. Hilik jaiotako umearen aurpegia ikusi nahi ote zuen, besarkatu edota kulunkatuko ote zuen, adibidez. Hasieran ez zuen nahi. "Bakarrik gorrotoa nuen, haserre nengoen". Iritzia aldatu zuen, ordea, eta semea besotan hartu zuen. Zinez eskertuta dago, eta orain onartzen du esperientzia baliagarria izan zitzaiola dolua gaindituz joateko. "Nire semeari agur esan diot".

Era berean, semea galdu zuenean ospitalean jaso zuen tratu beroaren garrantzia nabarmendu du Martinezek; Besorak, berriz, "gaiaz lasaitasun osoz hitz egitea" gomendatzen du, "psikologikoki mesede handia" egiten duelakoan. Hala egiten dute etxean, eta natural tratatzen dute heriotza. "Julenek badaki bikia zela, eta noizbehinka erritual txikiak egiten ditugu", esan du. Oroitzapenez hitz egin du. Izan ere, ez du hilik jaiotako umearen oroigarririk, baina doluetan oroitzapenak zeharo garrantzitsuak dira. "Bizitza eman nahi duzu, eta bat-batean, heriotza da zuregandik ateratzen dena. Inor ez dago horretarako prestatuta, inork ez luke egon behar".

Profesionalak trebatu

Heriotza perinatal baten ondoren, berebiziko garrantzia du osasun langileek gurasoei ematen dieten arretak. Horregatik, gertatutakoa kontuan hartu behar dute, eta leuntasunez tratatu, gurasoen dolua ahalik eta osasuntsuena izan dadin, dolu konplexua garatu ez dadin eta arreta ahalik eta zuzenena izan dadin. Hori adierazi du Patricia Roncallo psikologoak; babes taldean egonen da laguntzen. "Amek sentimendu asko dituzte momentu horretan, oso une gogorrak dira, eta aukerak eskaini behar zaizkie, bai eta denbora eman ere, zer egin erabakitzeko, lasaitasunez".

Besorak, adibidez, ez zuen semea agurtzeko denborarik izan. "Azkar eraman zuten, eta senarra eta biok ez genuen aukerarik izan besarkada bat emateko". Oraindik ez du ulertzen zergatik ez zioten harekin egoten utzi, eta gogoan ditu ospitalean saihets zitezkeen hainbat gauza. Pozik da, halere, badakielako gaur egun tratua asko aldatu dela. Gainera, jakinarazi du Nafarroako Ospitale Gunean protokoloa lantzen ari direla, jaioberria galdu duten familiak hobeki artatu ahal izateko.

Seme-alabak jaio aurretik, erditzean edo epe laburrean galdu dituzten familiei babesa ematen ariko dira Besora eta Martinez; babesa jasotzen ere bai. Harrigarria dirudien arren, momenturik latzenetan ere ikasi egin du Martinezek: argia dagoela bidearen amaieran. "Prozesu bat da hau; ekaitz baten erdian nago orain, baina badakit hemendik aterako naizela". Ez dagoelako bakarrik. Ez duelako bidea bakarrik egin behar izanen.

Bidean bat egiteko
Ots 23, 20182018-02-22Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Nafarroa0

Bidean bat egiteko

Edurne Elizondo
Egiturazko aldaketa proposatzen du feminismoak, eta euskalgintzak ere horixe behar du euskararentzat". Euskal Herriko Bilgune Feministako kide Miren Aranguren Etxarterenak dira hitzak. Gehiago erran zuen, duela astebete, AEK-k antolatut...