“Wifiaren eta gaixotasunen artean ez dago loturarik”
Ira 22, 20172024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Wifiaren eta gaixotasunen artean ez dago loturarik”

Kattalin Barber

Uhinez inguraturik bizi gara, eta haien beharra du egungo gizarte modernoak. Haatik, uhin elektromagnetikoak kaltegarriak izan daitezkeela eta, kezka badago. Bereziki, wifiaren inguruan sortu da ardura. Joaquin Sevilla (Valentzia, Herrialde Katalanak, 1963) fisikan doktorea eta NUPeko irakaslea da; uste ezkorrak ezabatu nahi ditu, eta, Javier Armentia Iruñeko Planetarioko koordinatzailearekin batera, hitzaldia emanen du hilaren 27an, Iruñeko Ingurumen Heziketarako Museoan.

Arriskutsuak dira komunikazio sistemen uhinak?

Wifiaren uhinak kaltegarriak direla esan zuten Ingurumen Heziketarako Museoan antolatutako hitzaldi batean, duela hilabete batzuk. Armentia eta biok ez gaude batere ados baieztapen horrekin, eta azalpenak eskatu genizkion Iruñeko Udalari. Hitzaldia ematea proposatu ziguten. Gizartean dauden uste ezkorrak ezabatu behar ditugu. Uhinak zer diren azaltzeko, ur putzu baten adibidea jarri ohi da: han harri bat botata uhinak sortzen diren moduan, gure ahotsa eta soinua ere uhinak dira. Uhin mekanikoak dira horiek. Eguzkia, berriz, uhin elektromagnetikoen iturri da. Uhin elektromagnetikoen alorrean, bi mota bereiz daitezke: ionizatzaileak eta ionizatzaileak ez direnak. Lehenak X izpiak edo gamma izpiak izan daitezke, eta materia ionizatzeko gaitasuna dute; horrenbestez, osasunarentzako kaltegarria izan daiteke horien aurrean denbora luzea ematea. Ionizatzaileak ez direnak komunikazio sistemetan erabiltzen direnak dira.

Beraz, uhin kaltegarriak eta erabilgarriak daude?

Nik ez nuke esanen X izpiak txarrak direnik. Kontua da albo-ondorioak dituztela, eta ongi erabili behar direla. Medikuntza asko aurreratu da X izpiei esker. Gizartearen arazoaren jatorria terminologia nahasi horretan sortzen da.

Gaur egun, uhin elektromagnetikoz inguraturik bizi gara.

Bai, baina ez bakarrik gaur egun. Betidanik bizi izan gara horrela. Argia uhina da, eta eguzkia, uhin elektromagnetikoen iturria. Komunikazio sistemetan ere uhin asko daude: irratiaren uhinak, sakelakoa, telebista, wifia... Azken horren inguruan polemika dago azkenaldian, baina esan beharra dago wifiaren seinalea irratiaren seinalearen ia parekoa dela. Irratiak ez du inolako kalterik sortu urte hauetan guztietan, ezta alarma sozialik ere.

Batzuek minbiziarekin, migrainekin eta beste gaixotasun batzuekin erlazionatzen dute wifia. Zer dakigu haren arrisku errealaren inguruan?

Ez dago inolako ebidentzia zientifikorik. Minbizia sortzeko uhinek indar oso handia izan behar dute. Ikusgarria den argiak, guk dakigula, ez du minbizirik sortzen; aitzitik, izpi ultramoreek bai, eta horregatik babesten gara. Uhin ultramoreek baino uhin luzera laburragoa dutenek indar handiagoa dute; beraz, molekulak aldarazi eta minbizia sor dezakete. Uhin luzera luzeagoa dutenek ez dute indar nahikorik. Horien artean daude irratia eta wifia, adibidez. Ikerketa epidemiologikoak egin dira, eta esan dezakegu ez dagoela inolako loturarik wifiaren eta gaixotasunen artean. Existitzen den ebidentzia zientifikoak dio ez duela inolako arazorik sortzen.

Orduan, zergatik iruditzen zaizu gizartearen zati batek uste duela arriskutsuak direla?

Ni fisikaria naiz, eta ez dakit behar bezala erantzuten. Nire iritzia eman dezaket, baina ez naiz aditua. Erantzuna jakitea gustatuko litzaidake, arazo honen gainean neurriak hartzeko. Hauxe da arazoa: gizarteak erabakiak hartzen ditu ezagutza zientifikoarekin bat etorri ez arren. Horregatik uste dut garrantzitsua dela dibulgazioa eta hitzaldiak ematea. Modu batean, Bigarren Mundu Gerraren ondoren, gizarteak konfiantza handia zuen garapenean. Adibidez, lehen zentral nuklearrak egin zirenean ia ez zen egon oposiziorik. Arazoak gero etorri ziren: ingurumena, kutsadura... Hortaz, orain kontrakoa gertatu da: teknologia berriek mesfidantza sortzen dute. Izan daiteke arrazoia.

Zer egin daiteke?

Pertsona batek erabaki dezake wifirik nahi ez izatea, eta oso ongi iruditzen zait. Hori uler dezaket, baina, erabakiak hartzen dituztenean, froga zientifikoak kontuan hartu behar dituzte, ez beldurrak. Zientifikoki oinarririk ez duten arrazoiak ematea uste dut ez dela bidea. Arazoa da hainbatek honi guztiari probetxua ateratzen diotela, eta etekina ateratzen dutela. Beldurra sustatzen dute. Zientziak eta pseudozientziak bereizi behar ditugu, bai eta tartean egon daitezkeen aukera politikoak ere. Norbaitek esan dezake: wifia ez da txarra, baina gizarte honetan ez dugu nahi. Hori zilegizko aukera bat da, baina ez, ordea, arrazoi faltsuak ematea.

Joan den urtetik NUPeko ezagutzaren zabalkundearen arduraduna zara. Zer lan egiten ari zarete zientzia gizartean zabaltzeko?

Orain dela urte asko egiten da lan hori Nafarroako Unibertsitate Publikoan. Ezinbestekoa da ezagutza zientifikoa zabaltzea. Bai zientzia orokorra, bai eta unibertsitateko laborategietan egunero egiten den zientzia ere. Gure egitekoa hori da. Jarduerak egiten ditugu zientzia ezagutzera emateko eta zabaltzeko. Zaharkitua dago zientzialari bakartiaren ideia: pentsatzen duena bakarrik laborategian egotea dela bere lana. Ez gara horrelakoak. Egia da batzuetan kosta egiten zaigula lengoaia egokia aurkitzea, baina saiatzen gara. Horixe baita gure lana,egiten duguna gizarteari ezagutaraztea.

Ira 22, 20172017-09-21Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

‘Gernika’ ikusten da etxeko leihotik

Saioa Alkaiza

Tabernen Port Aventura bat da Alde Zaharra; entzierroaren ibilbidearen bueltan atondutako hiriaren maketatxo bat; Iruñerri osoko biztanleek ostegun, ostiral eta larunbat gauak pasatzeko aisialdi eremua; betikoa, baina gero eta betiko denda gutxiago dituen tokia; argazkiak egiteko agertoki atsegina; behin edo behin paseoan ibiltzeko zonaldetxoa; sanferminetan lolololololo ahalik eta altuen kantatzeko lekua; guiri-ek Navarrerian daudenak erretratatzeko antzerkia; Donejakue bidea egiten duten xira azpiko erromes makila eta mapadunek noraezean doazenean zeharkatu beharreko herrixka hura.

Eta Iruñeko Turismo Sailaren postal bat da Mercaderes, hanburger kate multinazional batek neonezko argiz bete duena. Unibertsitarioek ostegundu eta ilunabarrean auzokiderik gabe bizigabetu duten zonaldea, Navarreria, data seinalatuetan bizikletarekin igaro ezinezko toki hori. UPNren garaiotan abandonatutako kale ilun eta urruna, Jarauta; aparkalekudun ez-lekua, Gazteluko plaza, argazkietarako prest dagoen bihotzik gabeko pasaleku hori. Terrazek hartu dute San Nikolas, eta hutsik dagoen eraikin handi bat dago Konpainia kalean.

Alde Zaharra garai batean gutxi batzuek nahi izan zutena da, eta bertako elkarte eta bizilagunei esker, oraindik ere —eta eskerrak— eferbeszentzia etengabean dagoen gunea: herri baratzea hazten ikusi duen lekua; kaleetako jaiak sekula ahantzi ez dituena; herri mugimenduko eragileen bilerek egunez egun bor-borka jartzen dutena; kale abestien gunea; inprobisazioarena; herri kulturarena; euskararena; tokiko dendena; guztiona eta inorena; begi zuloekin parrandan eta lanerako bidean, erosketak egiten zein lagunekin solasean ikusten gaituena. Gure auzoa.

Bi ereduen arteko Iruñe horretan, faktore berri bat sartu da azkenaldian: guk, orain, Picassoren Gernika ikus dezakegu etxeko leihotik, erresistentziaren sinboloa, gerraren krudelaren oinazea, oroimenaren zertzeladak, antifaxismoaren ikurra. Bada aldaketa txiki bat: begi itxurako lanpara barruko bonbillak okupazioaren marrazki txikitxoa dauka, horiz margotuta. Kolore ukitu bat da grisaren artean, argi errainu bat. Gaztetxe bat jaio da Euskal Jai eraitsi zuten horiek bizirik gabe utzi nahi izan zuten auzoan.

Zoritxarrez, instituzioen eta herri mugimenduen arteko kinka gisa hartu nahi izan dute ezkertiar batzuek eztabaida. "Gauzak ez dira hala egiten" mantra higatuegiaren jabe, handiustetik abiatutako hausnarketak eginez, ustezko egiaren jabekuntzan, autogestiotik eta autonomiatik sortu den hori beste xendra batetik zuzentzeko nahian. Beste asanblada batean ibilitako zenbati ahantzi ote zaion zer den kolektibitatea eta asanblearismoa?

Eta, dena dela, esanak esan, gertatu dena da urte mordoa hutsik zeraman eraikin batek ateak ireki dituela, ehunka bizilagun batu direla, Rozalejos, inorena izatekotan, herriarena dela berriz, eta ez hautsa pilatzen ari den munstro bat. Errealitatea da "bazen garaia!" izan zela gehien errepikatutako esaldia auzokideei begira antolaturiko bisita gidatuan.

Militar batek eraiki eta markesen etxea izandako jauregiaren balkoian hariz egindako koloretako eskulanak ikusterakoan, irribarre txikia margotzen zait niri. Are distiratsuago dago Navarreria, Gernika-ren argipean.

Begiratu, nabari bilakatzeko
Ira 15, 20172017-09-20Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Begiratu, nabari bilakatzeko

Edurne Elizondo

Karrikan nintzen. Ez nuen deus. Ez nuen dirurik, ez nuen zer jan ere. Iturrietako ura, bertzerik ez". Logroñokoa (Espainia) da Edu, eta 42 urte ditu. Ratilla erraten zioten han, eta Sagutxo hemen. "Iosuk salbatu ninduen; hark ekarri ninduen etxera".

Leoncio Urbaien karrikako 6.eneko eraikina du Eduk, orain, etxe. Duela hilabete eta erdi okupatu zuten kalean bizi ziren hainbat pertsonak. Babesa emanen zien aterpea bilatzen zuten; etxe bat, alegia. Eta hiriko auzorik aberatsenetako batean aurkitu zuten. Eskubide omen den etxebizitzaren inguruko kontraesanak agerian gelditu dira han: "Nafarroako etxerik garestiena dagoen auzo aberats honetan bizi dira orain, abandonatutako etxe batean, deus ez duten hainbat pertsona", erran du Iosuk.

20 urte ditu, eta gizarte lana ikasten ari da. Edurekin eta karrika bizitoki zuten bertze hainbat pertsonarekin bizi da Etxe Ikusezinean. Izen hori jarri diote Belosogoitin okupatutako eraikinari. Aterpe hutsaz harago, karrikan bizi direnen egoera salatzeko eta haien aldeko bertzelako politikak eskatzeko toki bat izan nahi du. Egun ikusezina den errealitate bat agerian jarri nahi dute egitasmo horrekin. Ezkutuan dena agertzeko, eta nabarmentzeko. Etxebizitzaren inguruko eztabaida politikoa mahai gainean jartzeko. Eta, horretarako, begiratzea da lehen urratsa.

Ikasketek sortzen dizkioten kontraesanei erantzun nahi die Iosuk, gainera, Etxe Ikusezinean, argi baitu erakundeen bitartez inoiz ezin izanen lukeela Belosogoitin martxan jarri duten egitasmoaren gisakorik sortu. Etxebizitza okupatuaren bidez, karrikan direnak, behar gehien dutenak laguntzeko "urrats praktikoa" egin du ikasleak. Ez du erakundeekin elkarlanean aritzeko aukera bazter utzi nahi. Iruñeko Udalaren esku hartzea eskatu du, zehazki, eta etxebizitza sozialak bultzatzeko hartutako konpromisoak gogoratu dizkio. Bete ditzan.

Erakundeen lanarekin ez du konfiantza handirik Santik. Eduren eskutik ailegatu zen Etxe Ikusezinera, duela hilabete inguru. "Karrikan ezagutu nuen Edu". 23 urte ditu Santik, eta Zizurkoa da. 14 zituenean alde egin zuen etxetik. "Atera behar izan nuen". Hainbat zentrotan bizi izan zen hasieran, baina 18 urterekin karrika bilakatu zen bere etxe. Lan egiten saiatu da; izan du lanposturen bat, baina, ikasketarik gabe, zaila izan du enpleguari eustea. Oinarrizko errenta ere eskatu du, baina ez diote eman. "Hirutan ukatu didate".

Gizarteak bazter utzi duela sentitzen du Santik. 23 urte dituela gogoratu du. Badituela proiektuak eta helburuak; lan egin nahi duela. "Txarrez ikasia dut lezioa, baina lan egin nahi dut, nire bizitza izan nahi dut, nire familia", azaldu du. Etxe Ikusezinean behar zuen babesa jaso duela nabarmendu du. Familia bat aurkitu duela. Aurrera egiteko helduleku bat. "Hori anitz da karrikatik datorren norbaitentzat".

Proiektuaren arlo politikoa ere pizgarri da Santirentzat. Ukitzen du bertzeak laguntzeko aukerak. David, hain zuzen ere, asmo politiko horrek eraman du Etxe Ikusezinera. 31 urte ditu. "Okupazioa jarduera politikoa da; egungo etxebizitza eredu kapitalistaren aurka borroka egiteko tresna", nabarmendu du.

Sistemaren arauak

"Sistema kapitalistak kalte egindako pertsonentzat espazio askeak behar ditugu, beren oinarrizko beharrak asetzeko; zer jan eta non lo egin izan dezaten; elkarbizitzarako eredu berriak sortzeko aukera izan dezagun", berretsi du Davidek.

Egun dauden oztopoak agerian utzi ditu, gainera, eta nagusien artean aipatu du laguntzak emateko erroldatuta egotea eskatzen duela administrazioak. "Eskubideak onartzeko, eta administrazioak dituen baliabideak eta zerbitzuak eskuratu ahal izateko, ezinbertzekoa da erroldatuta egotea. Karrikan bizi zarenean, noski, baldintza hori betetzea hagitz zaila da".

Santirentzat erroldatuta ez egotea da oinarrizko errenta ez jasotzeko arrazoia, hain zuzen ere. Abdulek ere etxebizitzarik ez du. Non erroldatu ere ez. Karrikan ezagutu zuen Abdulek Dani, eta haren eskutik bat egin du Etxe Ikusezineko familiarekin. Senegaldarra da, eta kanpotik etortzeak kaleko errealitatea are zailago bilakatzen duela nabarmendu du.

Dani Azkoiengoa da. 34 urte ditu, baina badaki hondoratzea zer den. 14 urte zituenean aita hil zitzaion. Harreman estua zuen harekin. Txirrindularia zen Dani orduan, eta aita zuen jarraitzailerik eta laguntzailerik sutsuena. Haren hutsa ezin izan du bete, oraindik ere. "Aitarekin euskaraz egiten nuen; aita galdu nuenetik, ez dut bertze inorekin egin". Depresioak jo zuen Dani, eta, orain, Belosogoitiko etxe okupatua du aterpe. Iosuren laguntzarekin, ari da aurrera egiten. "Hari esker, orain argi dut zer nahi dudan. Argi dut hemen egiten ari garena dela bide zuzena; elkarri laguntzeko gaude hemen; batzuentzat, akaso, ez gara legez ariko, baina nik ez dut zalantzarik, eta badakit ongi ari garela".

Legea aipatu du Danik. Izan ere, udaltzainak joan ziren etxe okupatura, abuztuaren amaieran. "Logeletara sartu ziren zuzenean", salatu du Iosuk. Eraikineko jabeak ez du erabili azken hamabost urteotan, Etxe Ikusezineko kideek jakinarazi dutenez, baina haien aurkako salaketa jarri du dagoeneko. "Prozesua martxan da". Etxetik kanpo nahi ditu jabe horrek bertze etxerik ez dutenak.

"Gaizki gaudelako gaude hemen; ez da erraza karrikan bizitzea", berretsi du Abdulek. Gaizki dauden bertzeak laguntzeko beharra nabarmendu du, eta hori dela Etxe Ikusezinaren helburua. Hori txalotu du. "Bizitzaren gakoa da elkarri laguntzea. Hemen gustura nago. Badugu toki bat elkarrekin egoteko, hitz egiteko, elkar errespetatzeko. Errespetua badago, erraza da talde batekin bat egitea", erantsi du senegaldarrak.

Beharra dutenak laguntzeko modu bat izan daiteke nork erroldatuko dituen aurkitzea. Horixe nabarmendu du Davidek. Izan ere, karrikan bizi direnentzat udal aterpera sartzeko ere beharrezkoa da erroldatuta egotea. "Bertzela, hiru egunez egon zaitezke, eta gero alde egin behar duzu". Aterpeak eskaintzen duen arreta erabat "asistentziala" dela gaineratu du, eta erabiltzaileek parte hartzeko eta erabakitzeko tarte handiagoa izan beharko luketela nabarmendu du. Erroldatuta ez daudenentzako hiru eguneko egonaldiarekin arazoa toki batetik bertzera mugitu bertzerik ez dutela egiten salatu du Davidek, eta horrek, finean, ez duela ekartzen karrikan bizi direnen egoerak hobera egitea. Iruñerrian 60 pertsona inguruk dute kalea etxe, Belosogoitiko kideek nabarmendu dutenez.

Ezagutu eta lagundu

Andoni, Sergio eta Leire ez dira karrikatik ailegatu Etxe Ikusezinera. Ikasleak dira; 19 urte ditu Leirek, eta batxilergoa bukatu berri du. 23 dituzte, berriz, Sergiok eta Andonik. Gurasoen babesa izan dute hirurek, orain arte, baina Belosogoitiko kideekin bat egitea erabaki dute. Urrats politikoa da egindakoa hirurentzat.

"Iosuren bidez jaso genuen proiektuaren berri. Etxetik atera nahi genuen. Ez gaude egungo etxebizitza ereduarekin ados. Produktu huts bilakatzen du egungo sistema kapitalistak etxebizitza, eta horri aurre egin nahi diogu", azaldu du Andonik. Sergiok erantsi du bertzelako errealitateak ezagutzeko gogoak ere bultzatu dituela Etxe Ikusezinera. "Lagundu nahi dugu. Egunerokoa partekatu karrikatik ailegatu direnekin, eta beren errealitatea ikusgarri bilakatzen lagundu".

Antzeko asmoak ditu Leirek ere. Etxeko emakume bakarra da, oraingoz. Ailegatu berri da Belosogoitiko eraikinera. "Ez da bidezkoa oinarrizko eskubideak eta beharrak pribatizatzea. Denok dugu etxebizitza izateko eskubidea".

Aterpe bilakatu da Etxe Ikusezina eraikinera jo duten guztientzat. Leirek argi du, halere, nork bere testuingurutik eta esperientziatik egin duela Belosogoitirako bidea. "Nork bere errealitatea bizi du. Askotariko pertsonek bat egin dugu etxe berean, eta elkar ezagutzen ikasi behar dugu". Davidek bat egin du Leireren hitzekin, eta nabarmendu du helburu nagusietako bat ere badela etxea denentzako espazio seguru bilakatzea, eta elkar zaintzea. Generoa landu beharreko auzietako bat dela erantsi du. "Ni ailegatu nintzenean, Danik erran zidan, adibidez, emakume izanda, nik izan behar nuela lehena jaten, nahiago zuela bera deus gabe gelditzea. Nik erantzun nion ezetz, denak garela berdinak", kontatu du Leirek.

Amaren etxetik ailegatu da Leire Etxe Ikusezinera. Karrikatik ailegatu den emakumerik ez da, oraingoz, etxean. Haien errealitateaz gogoeta egiteko beharra jarri du mahai gainean Davidek, halere. "Haien egoera are latzagoa da, eta ikusezinen artean ikusezinenak dira".

Urratsez urrats egin nahi dute aurrera familia osatu duten Belosogoitiko biztanle berriek. Hitz egin, elkar ezagutu eta elkar errespetatu nahi dute etxe barruan. Kanpora begira, ateak zabalik dituztela nabarmendu, sarea osatu, eragileen, erakundeen eta norbanakoen elkartasuna eta laguntza jaso. Gizarte gisa aurre egin nahi diote egun karrikan bizi direnak zigortzen dituen sistemari. Ikusezinak ikusgarri bilakatu nahi dituzte. Eta, ikusteko, begiratzea da lehen urratsa.

Oteiza batetik bertze Oteiza batera
Ira 15, 20172017-09-18Aisialdia, Albisteak, Nafarroa0

Oteiza batetik bertze Oteiza batera

Edurne Elizondo

Edozein hiri ezagutzeko hamaika modu badira; Iruñea bisitatzeko bat izan daiteke hiriko eskulturei so egitea. Jorge Oteiza (1908-2003) artista oriotarrak egindako lanei erreparatu die hiriko udalak, hain zuzen ere, eta, aldi berean, mugikortasun iraunkorra bultzatzeko asmoz, ibilaldia egin du, eskulturaz eskultura, bizikletaz. Nahi duenak badu aukera bidea errepikatzeko: hiriko hainbat karrika eta plaza lotzen ahal ditu, Oteizaren obren bidez; Oteiza batetik bertzera. Hiriko paisaiaren parte bilakatu dira lanok jada. Eskultorearen ibilbidea sakonago ezagutu nahi duenak, gainera, Altzuzan du haren museoa.

GAZTELUKO PLAZA
Unitate hirukoitz eta arina

Iruñean, Gazteluko plaza izan daiteke bidea hasteko toki egoki bat. 1999. urtean jarri zuen udalak Oteizaren Unitate hirukoitz eta arina eskultura, Gazteluko plazan. Oteizak berak ikuskatu zituen obra bere tokian paratzeko lanak; han izan zen, artistarekin batera, Iruñeko orduko alkate Yolanda Barcina ere. Egun hotz bat zen, eta kafe bat eraman zioten Orioko eskultoreari. Barcinak berak eutsi zion katilua jartzeko platertxoari, Oteizak errazago har zezan. "Alkatea ari zaizu kafea hartzen laguntzen!", erran zion norbaitek artistari. "Alkatea da?", erantzun zuen Oteizak, harridura itxurak eta irri eginez.

1950. urteko lana da Gazteluko plazakoa, eta Oteizak hiperboloideari buruz egindako lehendabiziko azterketen emaitza da. Zilindroaren figura du ardatz, baina masa galduz doa; hutsa, finean, eskultura bilakatzen da lan horretan. Hori izan zen Jorge Oteizaren kezka nagusietako bat. 2004. urtean tokiz aldatu zuten eskultura, plazan gehiago sartu eta plazako giroarekin barneratzeko.

ASKATASUNAREN PLAZA
Korearra

Eskultura hau lan garrantzitsua da, adituen hitzetan, artista oriotarraren plastikaren barruan. Formari dagokionez, agerikoak dira erreferentzia figuratiboak, eta nabarmena da giza irudia: erabat definitua ez badago ere, hankak, gorputz enborra eta burua erraz identifikatzen ahal dira.

Hiltzeko zorian dagoen gizakia irudikatzen du, zehazki; barrutik hutsik da, eta besoak altxatuta eta eskuak garondoari helduak ditu. 1950. urtekoa da lana, gerra hotzaren garaikoa alegia.

UNIBERTSITATE PUBLIKOA
Saenz de Oizari omenaldia

1997. urtean hamar urte bete zituen NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoak. Urteurrena ospatzeko, hainbat eskultura jarri zituen unibertsitateak Arrosadiko campusean; haietako bat zen Jorge Oteizak Francisco Javier Saenz de Oiza arkitekto eta lagunaren omenez egindako lana. Hutsaren ideia funtsezkoa izan zen Oteizarentzat, eta NUPeko obra horretan nabarmena da hutsaren inguruko gogoeta eta lana. Saenz de Oizarekin harreman estua izan zuen Oteizak, eta arkitektoak egin zuen Altzuzan Orioko artistaren lanak gordetzen dituen museoaren diseinua.

FELIX HUARTE PLAZA
Omenaldia espirituari

1952. urteko lana da Felix Huarte plazakoa. Hiru zatik osatutako multzoa jarri zuen Oteizak hiriko txoko horretan. Gazteluko plazako obraren bidetik, zilindroa husteko eskulturen seriearen barruan dago. Oteizak Londresko Tate Galleryk antolatutako nazioarteko eskultura erakusketarako egin zuen obra. 1953an egin zuten erakusketa hori. Handik hainbat urtera, 1965ean, harriz garatu zuten Oteizaren proiektua Madrilgo etxe bateko lorategian jartzeko, batetik, eta, bertzetik, Iruñean. Iruñeko Udalak eta Felix Huarte ren familiak ordaindu zuten.

YAMAGUCHI PARKEA
Kubismoaren estilema hutsari omenaldia

Yamaguchi parkeko eskulturak ederki islatzen du Jorge Oteizak materiaren eta hutsaren inguruan egin zuen gogoeta lan osoa. Egituraren aldetik, lan sinplea da: metalezko oinarri baten gainean daude bi xafla bertikal eta zeihar. Oteizak espazioa husteko egindako lanaren emaitza da eskultura, hain zuzen ere. Artistaren prozesu horren amaieran, hutsa nagusitu zitzaion obraren materialtasunari, azkenean. Yamaguchiko lanak horixe islatzen du: hutsa gailendu dela, espazio irekia nagusitu dela. Lanaren jatorrizko pieza Jorge Oteiza fundazioak Altzuzan duen museoan dago; 1959. urtekoa da. Madrilgo Reina Sofia arte garaikideko zentroan ere bada erreplika bat.

ZIUDADELA
Odiseo deritzon gudari baten erretratua

Odiseo euskal gudari bilakatzen du Jorge Oteizak Ziudadelako lan horretan. Obra abstraktua da, eta indar sinboliko handikoa egilearentzat, adituek nabarmendu izan dutenez. Oteizaren kutxa hutsetako bat da Ziudadelakoa, hain zuzen ere. Ikerketa ildo horri 1957. urtean ekin zion artistak. Hutsari buruzko gogoeta da, berriz ere, lan horien ardatz. Altzairuzko hainbat xafla beltzek osatzen dute 1.500 kiloko obra.

Doan eman eta hartu
Ira 15, 20172017-09-18Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Doan eman eta hartu

Kattalin Barber

Gauza, zerbitzu edo edozergatik ordaindu behar den mundu honetan, musu truk dena hartu-eman daitekeela uste dugu". Premisa horretatik eta egungo kontsumo gizartearen aurkako alternatiba gisa sortu dute Nafarroako hainbat gaztek www.muxutruk.net webgunea. Proiektua ez da objektuetara mugatzen eta askotarikoak aurki daitezke bertan: liburuak, lanerako tresnak, rafting jaitsierak, elikagaiak, biolin joaldiak, zurgintza lanak, ikastaroak, rokodromoak, konponketa zerbitzuak....

Zerbitzu edo objektu bakoitza non dagoen zehaztuta dago, eta eskaera egiteko formulario bat bete behar da. Aurretik, webgunean bertan izena ematea beharrezkoa da, zerbait eskaintzeko, bai eta zerbait hartzeko ere. Hegoa Arrieta eta Beñat Elizalde sortzaileetako bi dira, eta, zehaztu dutenez, ez da zertan truke bat egin behar: eman daiteke jaso gabe, eta eman gabe, jaso. Eta guztia, noski, musu truk; horixe baita baldintza bakarra. "Bakoitzak ematen du nahi duena eta hartzen du nahi duena. Baldintza da ez dagoela trukerako txanponik, hemen ez da inolako zorrik sortzen", azaldu du Elizaldek.

Orain dela urtebete hasi ziren ideiari bueltak ematen. Arrieta hainbat hilabetez Mexikon egon zen, eta Chiapasko zapatisten komunitateak ezagutzeko aukera izan zuen han. "Gauzak egiteko beste modu bat dagoela ikusi nuen han, inoren laguntzarik gabe. Zapatistek ez dute gobernuaren laguntzarik nahi, eta euren kasa antolatzen dira. Hori gurera ekarri nahi izan dugu", dio Arrietak.

Sistema alternatibo hori eraikitzeko bidean, Muxutruk tresna lehen urratsa litzateke. "Etorkizun batean eta modu utopiko batean, tresna honek oso ongi funtzionatzen badu, horrek aukera emanen liguke modu honetan bizitzeko, dirurik erabili gabe; nik nahi dudana emanez, eta behar dudana sare horretatik hartuz", dio Elizaldek.

Lau hilabete eta zertxobait gehiago darama martxan webguneak, eta denbora horretan 180 erabiltzaile baino gehiagok bat egin dute egitasmoarekin. "Kopurua ona da, eta pozik gaude lortutakoarekin, denbora gutxian komunitate bat sortzea lortu dugulako", diote. Orain, haien erronka erabiltzaileen artean interakzio gehiago sortzea da. "Kontraesanezkoa izan daiteke, baina jendeari askoz gehiago kostatzen zaio bertan dauden eskaintzetatik eskatzea, zerbait eskaintzea baino. Nahiz eta jakin hor eskaintzen duen pertsonak gustura eman nahi duela zerbait, muga moduko bat dugu: nola eskatuko dut nik zerbait, eta musu truk?".

Langa hori gainditzea falta zaien arren, ez dira gutxi erabiltzaileen artean orain arte egon diren hartu-emanak, eta ongi joan dira. Arrietak, adibidez, rafting jaitsierak eskaintzen ditu, eta hainbat egin ditu uda honetan. Bizikletak, bizkar zorroak eta bestelakoak ere hartu eta eman dira.

Norbanakoek ez ezik, kolektiboek ere osatzen dute Muxutruk sarea, eta bertan eskaintzen dute hainbat gauza. Zizurko Esparru gaztetxeak rokodromoa eskaintzen du, esaterako. Orain, eskuragarriago egiteko, sakelakoetarako aplikazioa sortzea dute buruan. "Dagoeneko sakelakoa gorputzaren atal bat da ia-ia, eta uste dugu errazago izan daitekeela erabiltzaileentzat", adierazi du Elizaldek. Interneteko atariak sare sozial baten moduan funtzionatzen duen arren, berez pertsonen arteko aurrez aurreko hartu-emana bultzatu nahi dute.

Euskal Herri osorako

Argi dute Arrietak eta Elizaldek ez dutela ezer berririk asmatu proiektuaren filosofiarekin. Lagun eta familia artean beti egon dira trukeak, baina Muxutruk-ek zerbait gehiago ahalbidetzen du: "Truke sarea zabaltzeko aukera dago ezezagunekin, eta beste leku batzuetara iristeko modua ere bada; betiere, aurrez aurreko harreman hori bilatuz eta doan izanez", dio Elizaldek.

Nafarroan sortu dute proiektua, baina Euskal Herri osoko erabiltzaileak eta eskaintzak daude, hain zuzen. "Horrelako tresna batek aukera ematen dizu edonondik edozer eskaintzeko eta eskatzeko, baina ez dugu koherentea ikusten, adibidez, letxuga batzuen bila joatea Baztandik Bilbora".

Diruaren ordez, alternatiba izan nahi du Muxutruk-ek, eta atariko ateak zabalik dituzte, edonork proiektuarekin bat egiteko eta bakoitzak ahal duen neurrian nahi duena eman eta hartzeko helburuarekin.

“Arazoa da adierazpena eta komunikazioa nahastu direla”
Ira 15, 20172024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Arazoa da adierazpena eta komunikazioa nahastu direla”

Edurne Elizondo

Astean hirutan eginen ditu Kolore Heziketa Sortzailea egitasmoak bere tailerrak. Arno Sternek zehaztutako bidetik eginen du lan Iñaki Zalbak (Agoitz, 1983), haur eta helduekin. Harreman ereduak jorratzea da asmoa.

Zer da hezkuntza sortzailea?

Arno Sternek eman zion izen hori egiten zuen lanari; 1946. urtean zenbait umezurtzekin lan egitea egokitu zitzaion. Margotzen jarri zituen, baina berak ez zekien ezer horri buruz, ez zekien ezer pedagogiari buruz ere. Ondorioz, haien atzean jarri zen, haien beharrak asetzeko asmoz. Hor sortu zen egoteko modu berezi bat. Metodologia bat ezarri edo bide bat zehaztu beharrean, haurrak hasi ziren beren kabuz lanean, eta beren arau propioak ezartzen. Bide hori lantzen hasi zen Stern, eta bide horretatik sortu dira guk egun eskaintzen ditugun tailerrak.

Nola bat egin duzu zuk hezkuntza sortzailearekin?

Bilbon, Miguel Castro eta Vega Martin hasi ziren Arno Sternek hasitako bidetik margo tailerrak antolatzen. Gero, tailer horietan erabiltzen zituzten eta hezkuntza sortzailearen oinarri diren baldintzak eraman zituzten buztina eta mugimendua lantzeko tailerretara. Haien eskutik trebatu naiz ni.

Zeintzuk dira oinarri horiek?

Lau dira. Lehenengoa da kontuan hartzea denok ezberdinak garela eta nork bere ezaugarriak dituela; horrek esan nahi du baten eta bestearen garapena ezberdina izanen direla. Kontua da ez alderatzea, ez lehiatzea, eta, horretarako, gakoetako bat da askotariko taldeak sortzea. Hau ez da bakarrik haurrentz at; helduentzat ere badira gure tailerrak. Heldu bat 3 urteko haur batekin ari denean, hain zuzen, heldu horrek ez du bere burua umearekin alderatuko; gai izanen da nahi eta behar duena egiteko. Bigarren baldintza da taldeka lan egiten dugula; talde horretan nork bere espazioa du, halere, eta besteak ezin dira hor sartu; nork bere papera du, adibidez. Bestetik, badira taldearenak diren gauzak edo elementuak, partekatu behar direnak; taldeka aritzeak, halaber, harremanak sortzen ditu taldeko kideen artean. Orekari eustea da kontua, ongi egoteko. Hirugarren baldintza da inor ez epaitzea. Hemen egiten dugun lana, adibidez, ez da hemendik ateratzen, inork epai ez dezan. Hemen sortzen dugu zaindutako espazio bat, epairik gabekoa. Azken baldintza da kideen beharrak aseko dituen eta baldintzak betetzen direla ziurtatuko duen laguntzaile bat izatea. Ni naiz hemen pertsona hori. Nik eginen dut lan hori. Nik oinarriak betetzen direla bermatuko dut, eta kideen beharrei erantzunen diet, eroso egon daitezen, beren jokoa egiteko, margotzeko, edo buztina lantzeko.

Ohiko ereduetatik urrun da zuena; horrek erran nahi du badela bide berriak lantzeko beharra?

Nik uste dut arazoa izan dela adierazpena eta komunikazioa nahastu izan direla. Haur bat, adibidez, txikitatik hasten ahal da arkatz batekin marrazkiak egiten, baina inolako intentziorik gabe; plazera ematen dio, eta horregatik errepikatzen du, eta, modu horretan, jokoa sortzen du. Kontua da helduok pentsatu izan dugula hori dela artearen hastapena, eta sartu garela epaitzera, bidea zehaztera. Horrela egiten duguna da, finean, jokoa apurtu. Helduok, azkenean, ereduak finkatzen ditugu margolari ona nor den zehazteko. Artisten lanetan bada intentzio bat; hausnarketa egiten dute kontatu nahi duten horri buruz, eta hori kontatzeko modurik onena bilatzen dute. Baina dena dator burutik. Haurren kasuan ez. Ez dago hausnarketarik. Jokoa da. Eta hori da guk bultzatu nahi duguna, hain zuzen. Jokoa sortzeko baldintzak eman nahi dizkiegu haur eta helduei.

Joko hori sortzea zailagoa da helduengan?

Kontua da gehienok uste dugula ez dugula ongi margotzen, behin eta berriz esan digutelako zer dagoen ongi eta zer ez; zer egin eta zer ez. Haurrak ere irudimena galtzen ari ote diren beldur naiz; egungo sistemak ezartzen dituen muga horien ondorioz.

Hemen elkarrekin ariko dira. Helduentzat zailagoa izaten da umeekin aritzea, edo alderantziz?

Ez dut uste hor arazorik dagoenik. Baina uste dut helduok prozesuarekin bat egiteko erraztasun handiagoa dugula; hau da, behin lotura egin eta gero, erraz sartzen dira. Haurrentzat zailagoa da. Hemen egon eta gero eskolara itzultzen direlako hurrengo egunean, eta han, berriz ere, mugak ezartzen dizkiete. Esaten diete zer dagoen ongi eta zer ez. Atzera eta aurrera ari dira, beraz. Baina haien arteko harremanak erraz ezartzen dira, modu erabat naturalean.

Zaila da zuen lan egiteko modua hezkuntza sistemara eramatea?

Ez da erraza, ez. Ni Taupa Taupa izeneko eskola librean ari naiz. Laugarren urtea dut oraingoa; Bilbon bi urtez prestatu naiz heziketa sortzailearen esparruan oraingo lana egiteko, gainera. Heziketa sortzailearen gakoa, nire ustez, harremanak lantzeko modu bat da. Hori da garrantzitsuena. Eta hori ari gara lantzen Taupa Taupan ere. Hezkuntza sisteman harremanak lantzeko modua bestelakoa da; helduok dakigu zer den ona, eta guk zehazten ditugu bideak. Bada erresistentzia, oraindik ere, aldatzeko. Paradigma aldatu behar baita.

Ira 15, 20172017-09-18Albisteak, Nafarroa0

Tren publiko eta sozialaren aldeko proposamena egin du Sustrai Erakuntzak

IRUÑEA. Sustrai Erakuntza fundazioak tren publiko eta sozialaren aldeko bere proposamena aurkeztu du, asteon, Iruñean. Dauden baliabideak oinarri hartzen ditu proposamen horrek, baliabide horiek hobetzeko asmoz. Abiadura handiko trena egiteko proiektuaren aurka egiten dute, sendo. Joan den astean, hain zuzen, gobernuak iragarri zuen Nafarroako korridorea eraikitzeko itun proposamena aurkeztuko diola Espainiako Gobernuari.

Ira 15, 20172017-09-18Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Urriak 1

Lur Albizu Etxetxipia
Ez da egun batetik besterako kontua. Aldaketa guztiek behar dituzte lanketa handiak. Aldaketak egosten aspaldi jartzen dira; prestatutakoa borborka hasten denerako eternitatea pasa daiteke. Batzuetan, ez da aldaketarik etortzen, e...

Jose Mari Apezetxea margolaria hil da
Ira 4, 20172017-09-18Albisteak, Beste albiste batzuk0 0

Jose Mari Apezetxea margolaria hil da

Jose Mari Apezetxea margolari baztandarra hil da. Erratzuko bere etxean zendu zen larunbatean, eta atzo egin zuten haren aldeko hileta elizkizuna. 90 urte zituen. Baztango eta inguruko pintore anitzen irakasle izan zen Apezetxea. Ana Mari Marin eta Tomas Sobrino margolariek “lur jota” hartu dute lagunaren heriotzaren berri, eta Apezetxearen eragina nabarmendu dute. Apezetxeak Cezanne izan zuen eragin nagusi, eta halaxe...

Ikusi nahi ez den mendekotasuna
Ira 1, 20172017-09-18Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Ikusi nahi ez den mendekotasuna

Edurne Elizondo
Nafarroako Gobernuak joko mendekotasunaren auzia jarri du mahai gainean, nabarmendu baitu orain hiru urte halako bi direla gaur egun mendekotasun hori dutelako Osasunbidean artatu dituztenak. Iaz, zehazki, 69 pertsonak jo zuten osasun e...