“Ezintasunak mugatu arren, gainditzen saiatu behar duzu”
Mar 3, 20172024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Ezintasunak mugatu arren, gainditzen saiatu behar duzu”

Kattalin Barber

Ikusmen arazoak ditu Izaskun Osesek (Barañain, 1984). Begi batekin %5 ikusten du bakarrik, eta bestearekin, %15. Iaz lana utzi behar izan zuen, baina asmatu du bizitzaren kolpeei buelta ematen. Lesionatuta dagoen arren, uztailean Londresen eginen den Atletismoko Munduko Txapelketa du helburu.

Kirolari onenaren saria jaso berri duzu. Zer ekarri dizu?

Poz handia eman dit sariak. Orain lesionatuta nago, eta horrelako sariek aurrera jarraitzeko bultzada ematen didate. Ederra da jakitea zure lana kontuan hartu dutela, pizgarria.

Urte gogorra izan da zuretzat 2016a. Zer irizten diozu orain?

Oso gogorra izan da, eta ahalegin handia egin dut. Urte osoa pasatu nuen entrenatzen, eta eskatutako gutxieneko markak behin eta berriz errepikatzen, sailkapen zerrendan postu hobea lortzeko. Aldi berean, ordainsaria sekulakoa da; eta ez da brontzezko domina eskuratzeagatik, baizik eta Rio de Janeirora joateagatik.

Nola gogoratzen duzu Rio de Janeiroko esperientzia?

Aberasgarria da oso. Baina egia da lehiatu nintzen arte nire baitan bilduta nengoela. Entrenatu, atseden hartu, hango klimara egokitu... Ez nuen besterik egiten, horrela ere asko gozatzen dudan arren. Behin lehiatuta, giroaz gehiago gozatu nuen. Eta brontzezko dominarekin itzultzea ikaragarria da. Baina, egia esan, aurreko urtean egindako lana berdina da hirugarren, laugarren edo bosgarren gelditzen bazara ere. Kontua da domina dela kirol munduan balio duen ordainsari materiala.

800 metrokoan lehiatzen ohi zara; Paralinpiar Jokoetan, 1.500 metrokoa egin zenuen. Ongi?

Bai. Paralinpiar Jokoetan ez dago 800 metroko probarik. Hortaz, halabeharrez proba horretara egokitu behar izan nuen. Ongi atera zitzaidan, eta espero dut marka hobetzen jarraitzea. Dena den, esan behar dut oraindik ere hobeto ikusten dudala neure burua 800 metrokoan.

Joan den urtea gogorra izan zen, halaber, lana utzi behar izan zenuelako. Nola bizi izan zenuen?

Erizaina naiz, eta lana utzi behar izan nuen dudan ikusmen arazoa dela eta. Aurrera begiratzen dut orain, eta egoerara egokitu naiz. Ez dago besterik. Orain, Tuteran fisioterapia ikasteko izena eman dut, baina patxadaz hartzen ari naiz. Ezintasunak ez dit uzten erizaina izaten, baina kirolarekin jarrai dezaket. Hortaz, nire lehentasuna korrika egitea da. Ardura handiz egin behar da lan atletismoan, eta zaila da beste lan batekin uztartzea. Ez da gauza bera Espainiako Txapelketan parte hartzea edo Paralinpiar Jokoetarako prestatzea. Lana utzi behar izateak are gehiago entrenatzeko aukera eman dit. Gauzei alde ona aurkitzen jakin behar da.

Nolakoa izan da egokitzapena atletismo pistan?

Ez ikustera egokitu naiz. Atletismo pistan, berdin. Entrenatzailea beti alboan dut. Ezintasunak mugatzen zaitu, baina hori gainditzen saiatu behar duzu. Jarrera ona izatea ezinbestekoa da, eta, noski, aukera eta baliabideak izan behar dituzu aurrera egin ahal izateko.

Korrika egiten hasi baino lehen, taekwondo egiten zenuen. Zergatik erabaki zenuen kirola aldatzea?

Espainiako txapelduna izan nintzen, 21 urte bete nituen arte. Behin baino gehiagotan min hartu nuen, eta, azkenean, uztea erabaki nuen. Kirola beti gustatu zait, eta korrika egiten hasi nintzen gero. Hasieran, herri lasterketetan parte hartzen nuen, eta Hiru Herri taldean izena eman nuen gero. Orduan hasi nintzen lehiatzen, asko pentsatu gabe; eta gaur arte.

Uste duzu merezi duten garrantzia ematen zaiela Paralinpiar Jokoei?

Bigarren mailan daude Paralinpiar Jokoak, eta hori ikusi egiten da, bai barrutik eta bai kanpotik. Aurrerapausoak eman diren arren, asko gelditzen da aldatzeko. Ez naiz ari bakarrik Paralinpiar Jokoei buruz, baizik eta kirol egokituari buruz. Guk egiten dugun esfortzua ez da hainbeste aintzat hartzen, baina Olinpiar eta Paralinpiar Jokoetarako entrenatzen garenok ahalegin bera egiten dugu. Bete-beteko arduraldia da gurea, eta, gainera, gure zailtasunak gehitu behar dizkiogu horri.

Kontzientziazioa falta da, zure ustez?

Egia da ez dagoela hainbesteko ikusminik, baina nik uste dut egoera aldatzen ari dela. Esaterako, 2012ko Londresko Paralinpiar Jokoetako hamabi bat ordu eman ziren telebistan; joan den urtean, berriz, 80 ordu. Hori bada. Egunkarietan egia da ez zaiola askorik erreparatzen. Arlo ekonomikoan ere, desberdintasuna itzela da, eta ez luke horrela izan behar. Ea poliki-poliki egoera iraultzen dugun.

Kirol egokituan ere desberdintasunak sumatzen dira emakumeen eta gizonen artean?

Orain dela gutxi horri buruz hitz egin nuen Marta Mendia atletarekin. Oro har, kirolean ez gaituzte berdin tratatzen, eta desberdintasunak azalekoak dira. Komunikabide gehienetan beti agertzen dira lehenik gizonak eta gero emakumeak. Baina atletismoan esan behar dut ez dudala aldaketarik sumatzen, ez kirol egokituan, ez bestean. Berdin baloratzen da, baina egia da kirol gehienetan ez dela horrela.

Erronkarik duzu urte honetarako?

Urte honetako helburua Londresen izanen den Atletismoko Munduko Txapelketan parte hartzea da, baina, horretarako, zaindu eta egoera onean egon behar dut. Rio de Janeiron hartu nuen min. Berez, han ez zen sumatzen, baina oinean haustura dut. Ez da larria, baina ezin dut korrika egin. Bitartean, gimnasioan eta beste ariketa batzuk egiten aritzen naiz. Espero dut apirilerako ongi egotea, eta, horrela, udan behar bezala lehiatzea.

Autoen hiria ez da oinezkoena
Ots 24, 20172017-02-24Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea0

Autoen hiria ez da oinezkoena

Edurne Elizondo

Estatistikek islatzen dituzten datu hutsez harago, bat-bateko heriotzak eragindako samina dago, beti, auto harrapatze baten atzean. Iruñean gora egin du gisako gertaeren inguruko kezkak, hilaren 11n auto batek 76 urteko emakume bat zebra-bide batean harrapatu eta gero; bertan hil zuen. Orduko 50 kilometroko abiadura muga, eta hainbat semaforo eta zebra-bide ditu errepide horrek; abiadura kontrolatzeko radarra ere bai. Hala eta guztiz ere, gertatzen diren istripuak kontuan hartuta, bide hori da hiriko arriskutsuenetako bat.

2013tik 2016ra zazpi pertsona hil dira Iruñean, autoek harrapatuta. "Oro har, istripuek behera egin zuten 2008tik 2015era, krisiak gogorren jo zuenean, alegia, denbora tarte horretan autoen erabilerak ere behera egin zuelako", azaldu du Iruñeko Udaleko Hiri Ekologiaren eta Mugikortasun Jasangarriaren Saileko zinegotzi Armando Cuencak. "Autoen erabilerak pixka bat gora egin orduko, ordea, gora egin du istripuen kopuruak ere". Neurri eraginkorrak martxan jartzeko ordua dela uste du zinegotziak, eta orain arte udaletxeko pasabideetan errandakoa mahai gainean jarri du, herritarrek Aranzadiko kideen proposamenaren berri izan dezaten: "Iruñea orduko 30 kilometroko abiadura muga duen hiri bilakatu nahi dugu".

Proposamen horren bidez garbia da Cuencaren taldeak ezarri nahi duen politikaren norabidea: autoak egun duen nagusitasuna bazter utziko duen hiri eredu bat nahi du. Oinezkoei, bizikletei eta garraio publikoari lehentasuna emanen diena. "Hiri eredua baitago harrapatzeen atzean", nabarmendu du zinegotziak.

Autoek harrapatuta hildako herritarren adinari egin dio so Cuencak, halaber; izan ere, 2013tik 2016ra hildako zazpi pertsonetako bostek 70 urte baino gehiago zituzten; denbora tarte horretan 85 pertsona larri zauritu ziren istripuen ondorioz, eta haietako 43 ziren 70 urte baino gehiagokoak. "Iruñea ez da hiri egokia zaharrak oinez ibiltzeko", laburbildu du zinegotziak. Kontuan hartuta populazioa gero eta zaharragoa dela, eredua "lehenbailehen" aldatzen hasteko beharra berretsi du. Iruñeko biztanleen %22k dituzte 65 urte baino gehiago, jada.

Presioa, karrikan

"Gipuzkoako etorbidean gertatu dena ez da istripu puntual bat; hiri eredua da arazoa", bat egin du Cuencarekin Aitor Txarterinak, 8-80 Iruñea plataformako kideak. Elkarretaratzea egin zuten talde horretako kideek, joan den astean, istripua jazo zen toki berean. "Harrapatze bat gertatzen den bakoitzean aterako gara kalera; askotan, ezkutuan gelditzen dira halakoak. Hiriak segurua izan behar du 8 eta 80 urte bitarteko herritarrentzat, eta, gaur-gaurkoz, hori ez da gertatzen".

"Presioa" egin nahi du 8-80 Iruñea plataformak, hain zuzen ere, autoaren nagusitasunari aurre egiteko. Iruñeko Udala "norabide onean" dela uste du Txarterinak, baina erantsi du aldaketak ez direla gertatzen ari nahi bezain azkar eta nahi bezain sakon. Oposizioko taldeen jarrera ere kritikatu du, autoaren nagusitasuna nabarmentzen duen sistema aldatzeko saioei trabak jartzen dizkietelako.

Cuencak ere argi du lanean hasteko ordua dela. Berandu baino lehen hasi behar dutela neurriak martxan jartzen egungo sistema aldatzeko. "Badakigu herritar guztiak ez direla kontent izanen Iruñean orduko 30 kilometroko abiadura muga ezartzen badugu, baina neurri hori ezartzea merezi du, segurtasunaren alde", defendatu du Cuencak. Erantsi du, gainera, Iruñea zeharkatzeko batez besteko abiadura, gaur egun, orduko 15 kilometrokoa baino ez dela.

"Auto batek norbait harrapatzen badu orduko 64 kilometroko abiaduran, hiltzeko arriskua %85ekoa da; orduko 30 kilometroan, berriz, %5ekoa", azaldu du Iruñeko Udaleko zinegotziak. Cuencak argi du helburuak izan behar duela inor ez hiltzea auto batek harrapatuta.

Galiziako Pontevedra hiria jarri du eredu. Han, orduko 30 kilometroko abiadura muga dute. Hiriko erdiguneko karrikak oinezkoentzako egokitu dituzte, eta bizikletari eta garraio publikoari ere eman diete lehentasuna. "Emaitzak hor daude; azken bost urteotan ez da inor hil harrapatzeen ondorioz", nabarmendu du Cuencak.

Administrazioak hirian gertatzen diren istripuen ardura bere gain hartu behar duela argi du zinegotziak: "Helburutzat hartu behar dugu hildako bakar bat ere ez izatea administrazioaren utzikeriagatik. Hori nahi dut nik Iruñean".

Administrazioak erantzukizunaren bere zatiaren ardura bere egin behar duela argi du Aritz Romeok ere. Iruñeko Udaleko Herritarren Segurtasunerako zinegotzia da. Aitortu du "oso berri txarra" izan dela Gipuzkoako etorbidean gertatutako harrapatzea. "Hasi gara errepide hori aztertzen, berriz ere halakorik gerta ez dadin", azaldu du.

Neurri batean bat egin du Romeok Cuencarekin. "Iruñeko abiadura mantsotzea beharrezkoa da", nabarmendu du zinegotziak. Ez du hain argi, ordea, hori lortzeko bidea Nafarroako hiriburua orduko 30 kilometroko hiri bilakatzea dela. "Horretara jo behar dugu, baina batez besteko abiadura muga gisa. Kalez kale aztertu behar dugu hiria, kalez kale neurririk egokienak ezarri ahal izateko; zenbaitetan inportantea da zirkulazio arina izatea".

Agerian gelditu dira Aranzadiko eta EH Bilduko kideen iritzien artean dauden aldeak. Cuencak neurri orokor gisa hiri osoan ezarri nahi duena Romeok hainbat kaletan baino ez du egokitzat jotzen. Ermitagaña karrika jarri du Cuencak desadostasun horren adibide. "Udaltzaingoak uste du 50eko abiadura mugari eutsi behar zaiola hor, Nafarroa etorbideko zirkulazioa arintzeko balio duelako. Autoari ematen dio lehentasuna erabaki horrek, berriz ere".

Asmo guztietan ez dute bat egin, baina Romeok onartu du egoera hori aldatu beharra dagoela. Autoari egun duen protagonismoa kendu behar zaiola. Bere sailak hori lortzeko esku artean dituen proiektuak nabarmendu ditu zinegotziak. "Navas de Tolosa kalea autobusentzako bide bilakatuko dugu", azaldu du. Horrekin batera, egun errepide batek moztuta dauden Taconera eta Basotxo berriz ere elkartzea da udalaren asmoa. "Autoak hortik kanpo geldituko dira". Proiektu horren bidez, helburu nagusia da Jose Alonso karrikako zirkulazio arazoak konpontzea. "Bide bakarreko kalea da, eta, egun, 10.500 auto pasatzen dira handik; xedea da kopuru hori 3.000ra jaistea". Armada etorbidea erabili beharko dute autoek.

Hiriko errepide nagusiak dira, hain zuzen ere, oinezkoentzako arriskutsuenak. Horixe nabarmendu du Cuencak. "Zaragozako, Sanduzelaiko, Gipuzkoako etorbideak, bai eta Pio XII.arena ere". Halakoetan eta, oro har, hiri guztian gidatzeko dauden moduak "aztertzeko beharra" jarri du mahai gainean 8-80 Iruñea plataformako Aitor Txarterinak. Gogoratu du garai batean hiritik kanpo gelditzen ziren bide zabalak Iruñe barruan direla egun, eta horrek are arriskutsuago bilakatzen dituela oinezkoentzat.

Neurriak eskatu ditu plataformak, eta neurriak behar direla onartu dute udaleko arduradunek. Badute lanean hasteko tresna: 50.000 euroko diru saila ekarri duen bide segurtasunerako plana. Iruñea mantsotzea da helburua; berandu baino lehen.

Udaberriak jo du Erronkari
Ots 24, 20172017-02-23Aisialdia, Albisteak, Euskara, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa0

Udaberriak jo du Erronkari

Edurne Elizondo

Etnografiak eta landareen biologiak bat egin dute Erronkarin, eta elkarlan horren emaitza da Erronkari ibaxako gida etnobotanikoa izenburuko lana. Euskaraz eta gaztelaniaz plazaratu berri du Lamiñarra argitaletxeak. 400 orrialde baino gehiagoko liburua da, eta, 211 fitxaren bidez, 300 landareren baino gehiagoren berri jasotzen du. Udaberriak bertze inon baino lehenago jo du Erronkariko bazterretan.

300 landare horiek ez dira, inondik inora, Erronkarin dauden guztiak. "Lagin txiki bat besterik ez da", gidaren egileek nabarmendu dutenez. Gisako lehendabiziko gida da, ordea, eta bide bat zabaltzen duelako badu balio erantsi bat, hain zuzen ere, Pascualek eta Ordunak argi utzi dutenez. Liburuaren bitartez, paisaiaren eta Erronkariko biztanleen arteko harremana jorratu dute. "Paisaiaren eta kulturaren arteko harremana, alegia", Ordunak zehaztu duenez.

Etnografoa da Orduna, eta 1998an hasi zen Erronkarin lanean. Lanbideak eman zion Erronkariko herrietako bizilagunek paisaiarekin duten loturaren berri, hain zuzen ere. Orain arte landutako gaiez harago jo nahi zuen, eta horregatik jarri zen harremanetan Virginia Pascualekin. "Gizakiek naturan utzitakoa eta, alderantziz, naturak gizakiengan utzitako hori aztertzeko". Landareen biologian doktore da Pascual. Malagakoa da (Espainia), eta Lamiñarrak plazaratutako liburuarekin izan du Erronkari aurrenekoz ezagutzeko aukera. "Oro har, etnobotanikako lan gutxi egin dira hemen. Hego Ameriketan ari dira esparru hori lantzen, batez ere".

Erronkariko landareak aztertzeko, hango herrietan gora eta behera aritu dira Orduna eta Pascual. Batetik, Nafarroako Gobernuaren laguntza jaso dute, Erronkariko lurren %60 inguru babestutako eremua baita. "Gobernuak hasieratik bat egin du gure lanarekin, Erronkariko biodibertsitatea ezagutzeko lagungarria baita; ezer gutxi jorratu denez gaia, guk lortutako datuak Ingurumen Departamentuarentzat ere badira baliagarriak", azaldu du Pascualek.

Bertzetik, herritarren parte hartzea nabarmendu dute gidaren egileek. Izan ere, herriz herri, Erronkariko biztanleen ahotik jaso dute landare baten eta bertzearen inguruko informazioa. "Landareen izenak eta landare horiek zertarako erabiltzen zituzten azaldu digute, bertzeak bertze", erantsi du Ordunak.

Jakintza tradizionala

Egileek bat egin dute: "Garrantzitsua da herriotako biztanleen ezagutza ez galtzea". Eta liburua zabaltzeko, hain zuzen ere, erronkariarren eta lurraren arteko lotura agerian uzten duen kopla jaso dute: "Ardantzak/ emoitan dei ardaua/ eta alorrak garia,/ atzeek fruitua eta,/ kartxiriak kaparrona".

Pascualek eta Ordunak gogoratu dute Nazio Batuek 1992. urtean dibertsitate biologikoari buruz egin zuten hitzarmenean jaso zutela landareei eta beren erabilerari buruzko jakintza tradizionala balio handikoa zela biodibertsitate horri eusteko, hain zuzen. Erronkariko landareen inguruan osatu berri duten gida etnobotanikoa da jakintza horren adibide. Egileek gaztelaniaz eta euskaraz eman dituzte landare horien izenak, eta herriz herri erabili izan dituztenak ere jaso dituzte, kasu anitzetan, Erronkariko euskaraz.

Izen horien eta landareen marrazkiekin eta argazkiekin batera, herriz herri zituzten erabileren berri jaso dute egileek. Basaporruari, adibidez, auxporru erraten zioten erronkarieraz. Hau da, frantses porrua. Mendian jasotzen zuten, eta jateko erabiltzen zuten. Astigarra, berriz, zuhaixka gogorra zenez, eskailerak egiteko baliatzen zuten, batez ere. Lapabelarra, bertze landare anitz bezala, zauri txikiak sendatzeko erabiltzen ohi zuten. Burgin, halere, lore zurixkako landare igokari bati erraten diote lapa. Hormetan gora gogoz egiten du landare horrek.

Burgin, hain zuzen, liburuaren lehendabiziko aurkezpena egin dute egileek jada. Herriz herri aurkezteko asmoa badute, hala ere, "jasotakoa itzultzeko", Ordunaren hitzetan. Berretsi du haiek egindako gida Erronkariko landareak ezagutzeko lehen urratsa baino ez dela, eta beren lanak ekarriko dituela bertze anitz.

Gurpil zorotik atera nahian
Ots 24, 20172017-02-23Albisteak, Ekonomia, Gizartea, Nafarroa0

Gurpil zorotik atera nahian

Kattalin Barber
Nafarroako Gobernuaren babespeko etxebizitzak kudeatzen dituen fundazioa da Xilema. Adingabeekin eta bazterketa egoeran dauden pertsonekin lan egiten dute, batez ere. Asteon protesta egin dute langileek, enpresak "lan baldintza onargait...

Ots 24, 20172017-02-23Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Iritzia: Zenbat

Lur Albizu Etxetxipia

Zer egin, nola erakarri, nola ekarri jendea euskarara. Antzeko galdera egin zigun duela ez asko Reyes Ilintxetak Euskalerria Irratian. Heldu den ikasturterako hezkuntzako aurrematrikulazioaz arituko ginela imajinatzen dut. Eta ez da erraza erantzutea.

Iruditzen zait ez dela erraza erantzutea, alde batetik, euskararantz jendea, erdaldunak erakartzeko mila eta bat modu asmatu behar ditugula uste dudalako. Eta, bestetik, gure esku bakarrik ez dagoelako: aspaldikoa da hemen, Nafarroan, euskararen (eta, kasu honetan, zehazki D ereduaren) kontrako kanpaina eta zalaparta. Horri ez zaio erraz bueltarik emanen; geure burua defendatzen saiatzearekin nahikoa lan daukagu.

Ez dut gogoan zer esan genuen egun horretan irratian. Baina ematen du D ereduak ez duela, geografikoki behintzat, aurrerapauso handirik emanen. Aurten, batzuk eta askotarikoak izan dira D ereduaren alde egin diren kanpainak: Sortzen, hainbat toki entitatetako Euskara Zerbitzuak, ikastolen elkartea, gobernuarena… hautsak harrotu eta euskararen kontrako alderdiek (Ezkerra, besteak beste) nahikoa zarata atera dute, jakina, gobernuaren kanpaina dela eta. Duela urte batzuk arte UPNk egiten zuen hori egiteagatik. Lau behintzat aipatu ditut, eta seguru baten bat ahaztu zaidala. Lau kanpaina desberdin, bakoitza bere berezitasun, euskarri eta ezaugarriekin. Gustu, nahi eta behar diferenteetarako. Baina eremu ez-euskaldunean ez da aldaketa handirik egon, matrikulazioari dagokionez. Zenbait eskola eta udalen jarrerak, beldurrak eta, batzuetan, kontrakotasunak, ez dute lagundu. Kanpainak beharrezkoak dira.

Baina estrategia aldatzen hasi behar dugu; gehiago hitz egin behar dugu, egon, kezkak azaleratu eta geure lubakietatik atera. Esperientziak partekatu eta lehentasunak markatzen hasi. Eta hezkuntza lehentasuna da. Eskolarik gabe nekez helduko da euskara zenbait tokitara. Nekez aldatuko ditugu jarrerak eta urrunago izanen dugu euskararen herria. Izan gaitezen zintzoak: bi urte eskas besterik ez zaizkigu geratzen. Bestela, akaso beranduegi izanen da. Eta bi urte besterik ez zaizkigu geratzen eskubide urraketa sistematikoekin bukatzeko. Zonifikazioa desagerrarazi eta maila bereko herritar izateko (paperean, behintzat), Vascuenceren Legea iraganeko kontu bihurtzeko. Euskaldunak ahalduntzeko. Gobernua babesten ari den horietako bati kontuak eskatu eta errespeta gaitzan exijitzeko.

Asko geratzen zaigu aurretik eta lan handia egin beharko dugu, denborak gure kontra jokatuko duelako. Arrazoi asko eta askotarikoak ditugu eta ezagutzen ditugu euskarara hurbiltzeko, badakigu zer eman digun euskarak eta zer ematen digun, eta ez da gutxi. Zenbat irabazten dugu euskararekin? Nola irekitzen dizkigu bidezidor, bidexka, bideak? Nork bere erantzuna du: niri euskarak eman dizkit bizipenak, mundua begiratzeko moduak, lagunak, egin eta egoteko erak. Euskara gabe beste bat nintzateke. Euskarak mundu asko oparitu dizkit, ez dit ezer kendu. Probatu ez duenari ateak irekitzen asmatzen dugunean jakinen dugu aurrera egiten.

Kartzela espetxearen barruan
Ots 17, 20172017-02-16Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Kartzela espetxearen barruan

Edurne Elizondo

Euskal Herriko Bilgune Feministak elkartasuna espetxeko atariraino eramanez ospatu du bere 15. urteurrena. Martxa egin zuten 300 inguru emakumek, asteburuan, Valladolideko (Espainia) kartzelan preso direnei babesa helarazteko. Han izan ziren Bullerak taldeko kideak ere. "Sekulakoa izan zen; bozgorailu handiak genituen, eta presoek aukera izan zuten ekitaldi osoa entzuteko". Elkartasuna, ziegaraino.

Bullerak taldeak ere kartzela izanen du hizpide datorren astean, Emakumeak, bollerak, transak eta espetxea izenburuko jardunaldietan, hain zuzen ere. Hilaren 23tik 25era eginen dituzte, Iruñeko Txoko Feministan. Valladoliden bezala, preso guztiak eta espetxe sistema bera jarri nahi dituzte antolatzaileek eztabaidaren erdigunean.

"Euskal gatazkaren harira, askotan hitz egin da preso politikoei buruz, eta azkenaldian, gainera, emakume presoen inguruko hainbat jardunaldi ere egin dituzte. Konturatu ginen, ordea, irakurketa horietatik kanpo gelditzen zirela heteroarauaren barnean ez diren bestelako subjektuak, bollerak eta transexualak", azaldu dute Bullerak taldeko kideek. Horregatik, oraindik ere ezkutuan gelditzen den errealitate ikusezin hori azaleratzen saiatuko dira jardunaldien bidez. Espetxea barrutik ezagutu dutenek eta erakunde hori aztertu dutenek hartuko dute hitza.

Kartzelako hormen bi aldeetatik antzekoa da erakunde horren inguruan egiten den hausnarketa orokorra: espetxeak heteropatriarkatuaren parte direla, eta, ondorioz, emakumeentzat zigor bikoitza ekartzen dutela; emakume izateagatik, bai eta emakume lesbiana edo transexuala izateagatik ere. "Genero erakunde bat da kartzela; sistema erabat androzentrikoa", nabarmendu izan du Maria Ruiz Torrado antropologo eta ikertzaile feministak. Esparru horretan, emakumeak aldi berean "biktimizatu eta kriminalizatu" egiten ditu espetxeak, aditu horren hitzetan: "Estigmatizazio berezia gertatzen da; espetxean direnak, nolabait esanda, anti-emakumeak dira, han nagusitzen den ikuspegi hegemonikotik begiratuta".

Horri buruz zer erran badu Amaiak. Nahiago du bere izena ez eman. Barrutik ezagutu du kartzela, eta sufritu du zigor moral horren zama. "Espetxean direnak, finean, emakume estereotipo bati lotutako ezaugarriak ez dituzten andreak dira; arau sozialak hautsi dituztenak. Horrek zigor berezia ekartzen du", azaldu du. Bekatu da, finean, arau horien kontra egitea, delitua bainoago.

Amaiak eskertu egin du Bullerak taldeak kartzelari buruzko jardunaldiak antolatu izana, haren ustez espetxeko hormen artean gertatzen dena zabaltzeko aukera ematen dutelako gisa horretako ekinaldiek. Argi eta garbi erran du: "Pertsona guztien berezko espazioa askatasuna da; gure izaeraren kontra egiten du, beraz, espetxeak. Emakumeontzat izaten dira, gainera, kartzela barruko baldintzarik gogorrenak".

Espaziorik kaskarrenak eta txikienak izaten ohi dira emakume presoentzat. "Finean, espetxea gizonezkoentzat diseinatuta eta pentsatuta dago", berretsi du Ruiz Torradok. Kartzelako hormek ezkutatzen duten horri buruz, baina, ezer gutxi dakite pareten bertze aldean bizi direnek. Jardunaldiak prestatzeko, espetxea ezagutu dutenekin mintzatu dira Bullerak taldeko kideak, eta haien ahotik entzun dituzte errealitate horren berri ematen duten pasadizoak. "Preso egondako emakume batek azaldu zigun espetxean protesta egiten hasi zirela kartzelako gizonei patioko espazioa txikitu nahi zietelako; bat egin zuten haiekin erabaki horren aurka. Funtzionario baten ahotik jakin zuten, ordea, gizonena baino anitzez ere txikiagoa zela emakumeena".

Ondoan gertatzen zenaren berri ez zuten espetxe horretako emakumeek. Herritarrek ere ez dute ezagutzen. "Garai batean, hirietako erdigunean ziren kartzelak, baina hirietatik kanpora ateratzea da oraingo joera. Iruñekoa da horren adibide. Espetxera ailegatzeko autobusik ere ez dago", erran dute Bullerak taldekoek.

Bakardadea eta bazterketa

Kartzelak, bazterrean, eta bazterketa espetxeko hormen artean ere. Amaia preso politikoa izan zen, eta bere uste politiko eta sozialak indartu baino ez zituen egin espetxe barruan, nabarmendu duenez. Kanpoan elkartasun eta babes sare zabala izateak anitz lagundu ziola aitortu du. Bertzelakoa da, ordea, preso diren bertze emakume anitzen eguneroko errealitatea. "Preso sozialen artean, bereziki emakumeen artean, bakardadea eta bazterketa dira eguneroko kontu", azaldu du. Ateratzen direnean ere aurrera egin ahal izateko gutxieneko baldintzak falta dituztela nabarmendu du preso ohiak.

Preso sozialen eta politikoen lekukotasunak jaso ditu Ines Herrero ikasketa feministetako eta genero ikasketetako adituak. Esparru jakin bati egin dio so, hala ere: emakume presoen arteko harreman sexuafektibo eta desira lesbikoaren inguruko gogoetari, hain zuzen ere. Herrerok aitortu du "ezjakintasunetik" abiatu zuela bere lana. "Ez nuen espetxeetan gertatzen zenaren berri. Bollera naiz, eta lotu nahi nuen desiraren auzia espetxe barruko emakumeen erresistentziarako estrategiekin; galdera anitz nituen, eta argitu nahian osatu nuen nire lana", azaldu du adituak.

Desira bere zentzurik zabalenean aztertu du Herrerok, eta emakumeekin egindako elkarrizketen bidez baieztatu du desira hori presente dagoela espetxean. "Mugarri bat da, gainera, emakume horientzat". Preso diren emakumeek ez dute deus kontrolatzen kartzela barruan. "Desira, beraz, erresistentziarako tresna bilakatzen da; emakumeek erabakitzen dute beren gorputzekin zer egin nahi duten". Emakumeen arteko harreman sexuafektiboez harago, laztan batek, patioan korrika egiteak, gutun bat idazteak, norekin egon edo norekin ez erabakitzeak, halako urratsek ematen diete bidea espetxe barruko giro arrotzean aurrera egiteko.

Lesbianek espetxean estigmaren zama gainean dutela azaldu du Herrerok. "Ezkutuan aritzen dira anitzetan". Azaldu du, halaber, emakumeek hartutako espazio batean sistema patriarkalaren jokabideak errepikatzen direla, neurri batean, gizonen rola betetzen duten emakumeen bidez. "Inguru arrotz batean aurrera egiteko estrategia bat da". Adituak erantsi du preso sozialen kasuan izaten direla bakarrik sentitzen diren emakumeak; inolako babesik ez dutenak, gainera, edo babes hori galdu dutenak. "Preso politikoen artean bada taldea osatzeko joera; elkarri babesa ematekoa. Zigorraren zama, hala ere, handiagoa izaten da haientzat, eta preso sozialekin bat egiten ere ez diete uzten funtzionarioek, zenbaitetan. Kanpoan, baina, babes zabala jasotzen dute".

Denboran atzera egin du Raquel Osborne soziologoak bere lanetako anitzetan, eta preso politikoen eta sozialen arteko bertzelako harreman bat deskubritu du, frankismoaren garaiko espetxeetan. "Politikoek ez zuten sozialekin bat egiten; sozialen artean anitz ziren prostituzioan aritzeagatik espetxeratutakoak. Haien arteko aldea nabarmentzen zuten preso politikoek; nolabaiteko garbitasunari eutsi nahi zioten", azaldu du Osbornek. Harriduraz hartu ditu egungo hainbat historialarik orduko kartzelen inguruan egindako azterketak, eta historialari horiek ere frankismoaren garaiko preso politikoen garbitasuna defendatzen dutela azaldu du. "Eztabaidak izan ditut haiekin; erran izan didate beren presoak zikintzen ditudala nire diskurtsoarekin", erantsi du Osbornek.

Frankismoaren garaiko espetxeak aztertzerakoan emakume presoen artean gertatzen ziren harreman sexuafektiboak jorratu ditu Osbornek, hain zuzen ere. Borondatezko eta bortxazko harremanak jarri ditu mahai gainean. "Garai batean, mojak izaten ziren presoen zaindari, eta badira mojen eta presoen arteko harremanen lekukotasunak. Noski, kasu horretan harremana ez da berdintasunezkoa; presoak, finean, giro arrotz eta bortitz batean bizi ziren, eta ahul ziren sistemaren aurrean".

Anitzez ere arrotzagoa eta bortitzagoa zen espetxea emakume transexualentzat. Bizi zuten errealitatearen gordintasuna nabarmendu du Osbornek. "Arau heterosexistaren eta heteropatriarkalaren aurka egiten zuten emakumeok; sistemak gizonezkoen espetxeetara bidaltzen zituen, 2000. urtean legea aldatu zuten arte".

Frankismoaren garaia ikertu du soziologoak, eta 1970eko hamarkadaz geroztik gaur arteko errealitatea jorratzeko dokumental bat prestatzen ari da orain, bertze hainbat aditurekin batera.

Abolizionismoa

Gogoetarako hamaika gai ematen ditu espetxe sistemak. Kartzelen eta zigor prozesuen labirintoan emakumeek betetzen duten tokiari buruzkoa jarri izan du mahai gainean Paz Frances Nafarroako Unibertsitate Publikoko ikertzaile eta Salhaketako kideak. "Emakumea desoreka egoeran dago esparru horretan. Zentzuzkoena da feminismoetatik gogoeta orokor eta sakona egitea zigor prozesuei eta espetxeari buruz".

Francesek argi du zigor boterea botere patriarkala dela. "Zigor esparrutik ematen den erantzunean beti agertzen dira boterea, patriarkatua eta zigorra, hain zuzen ere". Ondorioz, Salhaketako kideak nabarmendu du gatazkak konpontzeko, boterearen erabilera bazter utzi, eta bertzelako alternatibak mamitzen hasteko ordua dela. "Argi dago proiektu abolizionistak ez duela lerro zehatzik, oraindik ere, baina oinarri sendoak ditu, eraiki ahal izateko".

Espetxea ezagutu eta gero, Amaiak ere bere egin du gatazkak konpontzeko bertzelako alternatibak lantzeko beharra. "Uste dut Euskal Herrian gai garela bazterketarik gabeko tresnak garatzeko arazoei eta delinkuentziari aurre egiteko".

Egungo espetxe eta zigor sistematik abiatuta, hala ere, gogoeta bat jarri du preso ohiak mahai gainean, indarkeria matxistari buruz: "Gaur-gaurkoz uste dut feminizidio gisa har ditzakegun erasoen erantzuleentzat espetxea dela dugun alternatiba bakarra; kartzeletan, hala ere, gora egin du gisa horretako presoen kopuruak, eta espetxe askotan jada ez dira beste presoen artean gutxiengo bat. Horrek ekartzen du kartzelak arrisku eremu bilakatzea, eta kontuan izan behar dugu gizon horiek gizartera itzuliko direla. Feminista gisa, eta zigor sistema zalantzan jartzen duen pertsona gisa, uste dut erronka dela indarkeria matxistari nola aurre eginen diogun pentsatzea; espetxearekin erantzuteko tentazioa aztertu beharko genuke".

Azterketarako eta gogoetarako aukera emanen dute datorren asteko jardunaldiek. Hori da helburua. Abiapuntua argia da: "Espetxea, sistema gisa, munstro patriarkal bat da", nabarmendu dute Bullerak taldekoek. Zuzenean egin nahi diote so. Barrutik eta kanpotik ezagutu dutenei hitza eman. Ezkutuan dena azaleratzeko. Oraindik ikusezina dena eztabaidaren erdigunean jartzeko.

Hiltegiaren metamorfosia
Ots 17, 20172017-02-16Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Hiltegiaren metamorfosia

Edurne Elizondo
Txerriak hazi eta hiltzen zituzten, garai batean, orain Pepa, Ramon, Marisa eta azken horren hilabete bateko bost kumeen aterpe diren hormen artean. Txerriak dira haiek ere, baina etxaldeko eta hiltegiko paretak bazter uztea lortu dute,...