Api 15, 20162016-04-14Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Ez dituztelako utzi nahi

E. Elizondo

Indarkeria matxista sufritu duten hainbat emakumek izan duten arazo bati konponbidea eman nahi dio Viopet sareak: "Harrera etxe batera joan behar dutenean, txakurra edo katua non utzi ez dute, halako zentroetan ez dituztelako hartzen", azaldu du Basatiko kide Nuria Querolek. Viopet emakumeokin bizi diren animaliak zaintzeko harrera etxeen sarea da; hainbat norbanakok eta gobernuz kanpoko erakundek osatzen dute. Bartzelonan jarri zuten martxan, 2013an, eta orain, Nafarroara ailegatu da. Herrialdeko Basati elkarteak egin du bat. Abandonatutako eta tratu txarrak jasan dituzten animaliak artatzen dituzten albaitariak dira taldeko kide, bertzeak bertze.

Indarkeria matxista sufritu duten emakumeekin bizi diren animaliak ere izaten ohi dira indarkeriaren biktima. "Harreman estua sortzen da emakumeon eta haiekin bizi diren animalien artean; ez dute txakurra, adibidez, txakurtegi batean utzi nahi", erran du Querolek.

Mahai gainean jarri du azken egunotan Espainian gertatutakoa: "Tenerifen, bikotekidearen heriotza mehatxua jaso duen emakume bat kanpadenda batean da, hondartzan, harrera etxera ezin zuelako txakurra eraman. Animaliak ere jaso du gizonaren indarkeria".

Ameriketako Estatu Batuetan administrazioak jada egin du animaliok emakumeentzako zentro berberetan hartzeko urratsa. "Haientzat espazio propioak eraiki dituzte; egoera horrek on egiten dio emakumeari".

AEBetan, Kansasen gertatu kasu batek eragin zuen, bertzeak bertze, agintarien jarrera aldatzea: "Emakume bat agertu zen aterpe batean, senarra hura hiltzen saiatu zelako. Zentroan ez zioten txakurrari sartzen uzten. Txakurrak salbatu zuen emakumea, ordea, eta hark nahiago izan zuen autoan gelditu, txakurra utzi baino. Aterpean, ondorioz, haien ordura arteko politika aldatzea erabaki zuten".

Viopet sarea zabalduz joan da, 2013. urtetik; Bartzelonatik Kataluniako bertze hainbat herritara, lehendabizi, eta Madrilera gero, bertzeak bertze. Orain, Nafarroan da, Basatiren eskutik. AEBetan administrazioak egin zuen urratsa egiteko eskatu die Querolek, hala ere, hemengo agintariei. "Entzun dezatela emakumeek errateko dutena, dituzten beharrei erantzuteko".

Albaitariak, adi

Albaitariek ere emakumeen kontrako indarkeria antzemateko prozesuan parte har dezaketela nabarmendu du Nuria Querolek, bertzalde. "Bertze animaliekin bortitza dena gizakiekin ere izaten ohi da, kasu anitzetan. Indarkeria matxistaren eta animalien aurkako indarkeriaren arteko harremanaz hamaika ikerketa bada".

Indarkeria sufritu duten animaliak artatzen dituztenean, adi egoteko eskatu die Querolek albaitariei. "Haien esku jar ditzaketen zerbitzuen berri eman diezaietela emakumeei". Emakumeen aurkako indarkeria kasu batean esku hartzea egokitu zaie jada Basatiko albaitariei, hain zuzen ere. "Foruzaingoaren abisua jaso genuen, katu bati nekropsia egiteko", azaldu du Basatiko kide eta albaitari Alfonso Bañeresek.

Emakumeak salatu zuen bere bikoteak hil egin zuela katua. "Nekropsiak ez zuen zalantzarako tarterik utzi; hainbat kolpe zituen katuaren gorpuak; barne odoljarioa zuen, gainera, eta giltzurrun bat lehertuta. Argi zegoen katua ez zela istripuz hil", nabarmendu du Bañeresek.

Basatiko kideek egindako txostena baliatu zuen emakumeak epaiketan, eta haren bikotekidea zigortu egin zuten: emakumearen aurkako indarkeriagatik, bai eta katuaren aurkako indarkeriagatik ere.

“Helburua zen gu pertsona gisa apurtzea, eta kolektiboa ahultzea”
Api 15, 20162016-04-14Albisteak, Nafarroa0

“Helburua zen gu pertsona gisa apurtzea, eta kolektiboa ahultzea”

Asier Garcia Uribarri

Aztnugal. Hitz horrekin sinatu zuen Jon Patxi Arratibelek Guardia Zibilek idatzitako polizia deklarazioa. Sarekada berean atxilotu zituzten Iker Moreno (Burlata, 1986), Gorka Zabala, Gorka Mayo, Iñigo Gonzalez eta Xabier Beortegi. Azken hori auzitik kanpo utzi zuten. Gainontzekoentzat zortzina urteko espetxe zigorra eskatu du fiskalak. Epaiketa salatzeko, tortura hainbat ikuspegitatik landu, eta gatazkaren konponbidean urratsak egiteko konpromisoak eskatu dituzte.

Nola gogoratzen dituzu atxiloketaren egunak?

Erantzun osoagoa emateko, garai horretako nire egoera pertsonala azaldu behar dut. Lehenago beste sarekada batzuk ere egin zituzten, batez ere Segiren aurka, eta sarekada horietan nire izena agertu zen. Beraz, abokatuek esan zidaten kontuz ibiltzeko. Horrela ibili nintzen urte eta erdi.

Hori alde batetik. Bestetik, guk ere kokatu ditugu gure atxiloketak testuinguru jakin batean. Urte horietan, ezker abertzalea bere estrategiaren inguruko eztabaida egiten ari zen, eta hainbat gertakari garrantzitsu jazo ziren, hala nola Zutik Euskal Herria txostena, Gernikako akordioa, eta gu atxilotu baino hamar egun lehenago ETAk su-eten iraunkorra eman zuen. Hau da, ezker abertzaleak konponbidearen aldeko pausoak eman zituen, ETAk horri erantzun zion, eta esan daiteke gure atxiloketak estatuak ETAren erabakiari eman zion erantzuna izan zirela.

Aipatu duzue guardia zibilek bazutela nahi zuten informazio guztia. Orduan, zergatik uste duzu torturatu zintuztela?

Nire kasuan hori ikusi nuen, ez zirela ari informazio bila. Gurekin beste helburu batzuk zituzten.

Zeintzuk dira helburu horiek?

Niri sinarazi zidaten ez nintzela ez ETAkoa, ez Ekinekoa eta ezta Segikoa ere. Haiek nahi zutena zen nik beste pertsona batzuk salatzea. Eta hori zertarako? Hasteko, itxi nahi zituztelako epaiketa bati begira zituzten frogak. Baina, batez ere, nahi zuten gu pertsona gisa apurtu.

Nola egin zuten hori?

Psikologoarekin bi urte pasatxo egon ostean, prozesua ikusten dut eta konturatu naiz tortura saio horiekin heltzen zarela puntu batera non ezerk ez duen zentzurik. Puntu batera iritsi nintzen non bertatik ateratzeko nuen modu bakarra hiltzea zen. Baina momentu horretan bizirik irauteko sena ateratzen da, eta kontraesan horretan uzten diozu pertsona izateari. Momentu horretan nire gorputzak klak egin zuen, eta kodigoa beste bat zen: bizirik irautea. Orduan, burutik poltsa eta gainean nituen bost gizonak kentzeko egin behar nuen haiek nahi zutena. Hor hasten da mendekotasuna. Haiek nahi dutena egiten duzu. Haien bertsioa buruz ikasten duzu, eta eramaten zaituzte idazkari baten aurrera deklarazioa egiteko. Gero esaten dizute oso ongi egin duzula dena, eta hori epaileari esaten badiozu ziurrenik ez zarela espetxera joango. Azkenean, horrekin lortzen dute zure barruan erruduntasun hazi bat sortzea. Kaka bat zara, traidorea. Hainbat filmetan agertzen dena, edo Itziarren semea kantuan: ez ditut nire lagunak salatuko. Zuk ez duzu hori lortu. Nik bi izenen aurka sinatu nuen, eta gaur egun kostatzen zait bi pertsona horiekin egotea.

Horrek nola eragiten du zure egunerokoan?

Alde batetik, zure autoestimua lurrera doa. Baina, bestetik, gure izenak esan dituzten pertsonak kolektibo baten parte izaten dira. Beraz, mesfidantza sortzen baduzu kolektibo horretan, azkenean kolektiboa bera apurtzen ari zara. Horrekin batera, noski, baita beldurra sartzea ere. Mezu bat bidaltzea: borrokatzen bazara, torturatuko zaituzte. Haien helburua, informazioa ateratzea baino gehiago, gu pertsona gisa apurtu eta kolektiboa ahultzea zen.

Zuen epaiketa salatzeko aztnugal hitza erabili duzue. Nola baloratzen duzue egindako lana?

Epaiketa prestatzeko biltzen hasi ginenean, argi genuen aztnugal hitza berreskuratu behar genuela, uste baikenuen hitzak berak nahikoa indar zuela gure kasua azaltzeko. Baina kanpaina diseinatzerakoan bi ardatz ikusi genituen: torturaren salaketa eta gatazkaren konponbidea. Torturarekin ikusi genuen aldagai garrantzitsua zela gure kasuan. Alde batetik, Estrasburgoko Auzitegiak Espainia kondenatu zuelako Jon Patxiren [Arratibel] salaketa behar bezala ez ikertzeagatik. Bestetik, Gorka Mayo, Gorka Zabala eta ni espetxean ginela Torturaren Prebentziorako Europako Batzordeko kide batek elkarrizketatu gintuen. Gure testigantzak sinesgarritzat jo zituzten 2013an publikatutako txostenean. Hau da, jada ez genuen guk esaten torturatu gintuztela, baizik eta nazioarteko erakunde batek. Horrek behar zuen ildo propioa gure dinamikan. Oso modu ezberdinetan landu dugu gaia, eta espero baino oihartzun handiagoa izan dute ekinbideek. Otsaila oso hilabete gogorra izan bada ere, oso pozik gaude egindako lanarekin.

Uste duzue Arratibelen sententziak eta Torturaren Prebentziorako Batzordearen txostenak lagunduko duela zuen epaiketan?

Guk salaketa egingo dugu. Hala ere, Auzitegi Nazionala beste mundu bat da. Inkomunikaziotik atera ginenean Grande-Marlaska epaileari kontatu genizkion gertatutakoak, eta denek gauza bera pentsatu genuen: ziurrenik badakitela zer egin diguten eta berdin zaiela. Ez dugu epaiketa justu bat izateko inolako bermerik.

Udaberriko hitzordua errenta kanpainarekin
Api 15, 20162016-04-14Albisteak, Ekonomia, Nafarroa0

Udaberriko hitzordua errenta kanpainarekin

Joxerra Senar

Udaberriarekin batera ohikoak dira zuhaitzetako kimu berdeak, polen alergia dutenen doministikuak, ordu aldaketaren ondorengo egun luzeagoak... eta, urtero bezala, Ogasunarekikoak bete beharra. Zergadun gehienek badakite ezin zaiola ihes egin horri. Nahiz eta urte batetik bestera xehetasun nagusiak ez diren gehiegi aldatzen, Nafarroako Gobernuak 2015eko errenta eta ondasun kanpainaren xehetasunen berri eman zuen iragan astean.

NOIZ HASI ETA BUKATUKO DA
KANPAINA?

Apirilaren 7an hasi eta ekainaren 24an amaituko da. Hemendik aurrera, gutun bidez igorriko ditu aitorpen proposamenak.

ZERGADUN DENEI IGORTZEN
ZAIE PROPOSAMENA?

Ez, 179.068 autolikidazio proposamen igorri dizkiete 239.885 zergaduni. Tartean aitorpen bateratuak daude.

ZER EGIN BEHAR DA
PROPOSAMENA ONESTEKO?

Ezer ere ez. Ontzat joz gero, ez da ezer egin behar, Ogasunak ulertuko baitu onartu dela. Alderantziz, ados ez egonez gero, aurrez aurreko ordua eskatu eta aitorpena egiten denean, automatikoki aurrekoa desegingo da.

NOIZ HASIKO DA
ORDUA ESKATZEKO EPEA?

Apirilaren 20an hasi eta ekainaren 24an amaituko da. Proposamen automatikoa jaso ez dutenek edo harekin ados ez direnek egin behar dute aurrez aurrekoa.

NON EGIN DAITEKE?

Ogasunak hainbat bulego ditu: Iruñean, Burlatan, Barañainen, Lizarran, Tuteran eta Tafallan. Dena den, herritarra ez dago derrigortuta haietara jotzera. Ogasunarekin elkarlanean aritzen diren 18 erakundetako 1.300 bulego eta egoitzetan ere egin daiteke. Laboral Kutxa, Kutxabank, Caixabank, BBVA, Ibercaja, Popular, Caja Rural, UAGN, Tradisna, Mutuavenir, Intia, Nafarroako Garraiolari Autonomoen Elkarte edo Nafarroako Ostalaritza Elkartearen egoitzetan egin daiteke, besteak beste. www. navarra.es webgunean eta 948 505 505 / 506 telefonoetan lotu daiteke ordua.

NORK EGIN BEHAR DU?

Behartuta daude errenta aitorpena egitera Nafarroan bizi diren herritarrak. Batetik, lan errentetan iaz 11.250 euro gordin izan zituztenek. Bestetik, iaz 1.600 eurotik gorako kapital higiezineko irabaziak edo ondasun igoerak izan zutenek. Bestelako errentak dituztenak (profesionalak, autonomoak, enpresaburuak edo maizterrak), behartuta daude aitorpena egitera edozein diru sarrera izanez gero.

ETA ONDASUN ZERGARENA
NORK EGIN BEHAR DU?

Ondarearen gaineko zergaren kanpaina herritar gehienek ez dute egin behar, gutxienez 1,5 milioi eurotik gorako ondarea izan behar duelako zergadunak.

ZENBAT ZERGADUN DAUDE
DEITUTA KANPAINARA?

Ogasunaren datuen arabera, errentaren kanpainan 472.547 nafarrek parte hartuko dute, eta 325.395 aitorpen egingo dira. Horietatik heren bati (105.733) ordaintzera aterako zaie, eta gainerako bi herenei (219.662) Ogasunak dirua itzuliko die.

ZENBAT DIRU ITZULIKO DU
OGASUNAK?

Datu hori ez du aurreratu. Dena den, 179.068 autolikidazio proposamenen kasuan, Ogasunak 71,9 milioi itzuliko dizkie guztira 120.700 proposameni. Gainerako 50.000k 36,6 milioi euro ordainduko dute. Hartara, autolikidazio proposamenen kasuan, 35,3 milioi euroko kostua izango du Ogasunarentzat, iaz baino 11 milioi euro gehiago. Agintariek aurreratu zuten orotara iazko kanpainan baino 22 milioi euro gehiago itzuliko dituela Ogasunak. Iaz, PSNren eta UPNren zerga erreforma egon zen indarrean, eta tarifa modu orokorrean jaitsi zen.

ZEIN DIRA ORDAIN EPEAK?

Ordaintzea egokituz gero, bi epetan helbideratuko du Ogasunak: uztailaren 1ean diruaren erdia, eta beste erdia azaroaren 16an. Epe bakarrean ordaintzea nahiago izanez gero, aldez aurretik jakinaraztea komeni da. Aldiz, dirua jasotzea egokituz gero, Ogasunak apirilaren 18tik ordainduko du autolikidazio proposamenen kasuan bederen.

LANGABE SARIA ETA BEKAK
AITORTU BEHAR DIRA

Bai eta ez. Langabezia sariak lan errendimendu gisa kontsideratzen dira. Aldiz, ordainketa bakarreko langabezia sariak zerga ordaintzetik libre daude, baldin eta gutxienez bost urteko jarduera ekonomiko baterako erabiltzen badira; hots, lan sozietate edo kooperatiba baten kapitala bereganatzeko edo autonomo gisa jarduteko. Ikasketa edo ikerketa bekak edo zentro teknologikoetakoak aitorpenetik libre dira.

ZER KENKARI DAUDE?

Hainbat. Nagusia etxebizitzarena da, %15 eta %18 bitartekoa. Norbanakoen kasuan, gehienez oinarria 7.000 euro izango dira, eta 15.000 euro, aitorpen bateratuetan. Etxearen zaharberritzea ere aintzat hartzen da, eta kenkaria handitu egiten da (%20-23 artean) eraginkortasun energetikorako bada. Etxe alokairuaren %15 kenkaria da, gehienez 1.200 euro. Beste hainbat kenkari daude: gizarte edo ongintza arloko erakundeei emandako diruaren %25; hezkuntzan seme-alaben itunpeko ikastetxeei emandakoaren %25; sindikatu kuotaren %25, eta gehienez 600 euro; alderdietako afiliazio kuotaren %25, gehienez 600 euro; biomasako instalazio termikoetan inbertitutakoaren %15...

Api 15, 20162016-04-14Iritzia0

1912: 1.517; 2014-2015: 6.400

Izaskun Etxeberria Zufiaurre

Gaur betetzen dira 104 urte denon memorian iltzaturik geratu den Titanic itsasontzia urperatu zenetik. 1912ko apirilaren 15ean, ordura arteko luxu handieneko ontzia hondoratu zen izozmendi bat jo eta gero Atlantikoko iparraldean. 1.517 pertsona hil ziren ezbehar hartan.

Belfasteko oletan egindako barkuak luxua zuen ikur: haren egongela nagusiko eskalinata famatua, gelak, altzariak, Bohemiako beirateria, larrialdiko azkeneko unera arte jo zuen orkestra…

Kondaira bihurturiko Titanic-en historiak istorio askotarako eman du. Esaterako, 1953ko Titanic filma, non euskara lehendabiziko aldiz entzun zen Hollywooden. Eszena batean itsasontzira igotzeko ilaran familia bat dago. Ondoan suertatzen zaien gizonezko batek ea espainiarrak ote diren galdetu, eta euskaldunak direla erantzuten diote, eta une horretantxe euskaraz egiten dute, oso euskara ulergaitzan, besteak beste, Uzkudu pertsonaiaren emazteak errepikatzen duen tukutu hitza; gauza eta sekula hitzak baitira argi ulertzen diren bakarrenetakoak.

Bitxikeriak bitxikeria, Bilboko Arrese gozotegiko toffe famatuak ere ailegatu ziren Titanic-era. Madrilgo Peñasco familia burgesak Ameriketara eraman nahi izan zituen bonboi preziatuak: luxuzko bizimoduaren beste adierazle bat. Datu harrigarri horri tira eginez, Josu Hormaetxea bilbotarrak bi abizen euskaldun aurkitu zituen bidaiarien zerrendan: Artagaveytia eta Urrutxurtu, lehenengoa Uruguaiko familia ezagun baten semea eta bigarrena, diputatu mexikarra.

Titanic-eko zerrendan, ordea, bazen, gutxienez, beste abizen euskaldun bat, hain justu ere, Nafarroako Ergoienako Lizarragatik Donostiara neskame joan zen neskarena: Araña, Hormaetxeak aipatu ez zuena, apika, armiarma esan nahi duen hitz erdalduna zelakoan.

Araña Etxarri Aranatz eta Arbizuko deitura arrunta da, areñe-tik datorren toponimoa adierazten duena eta eremu zabala esan nahi duena, Erdoziaren arabera, eta ertarako herri galdu bat izendatzen zuena, Karasatorreren arabera. Venancia Araña, garai hartako hainbat neska bezalaxe, neskame joan zen, Donostiara, preseski, eta haurtzain ontziratu zen senar-emazte aberats batzuen zerbitzuan. Venancia etxera bueltatu ez zen 1.517 pertsona haietako bat izan zen. Bizimodu hobe baten bila herria utzi zuena, eta ur hotzetan bizia galdu zuena 1912ko apirileko gau hotz hartan.

Ezbehar hartatik ehun urte pasatu eta gero, 2014an zehazki, 3.500 pertsona izan ziren bizia galdu zutenak hain epela suertatzen ez den Mediterraneoan. Ofizialki, 2015ean, 2.900 izan ziren itsasoan hil zirenak. Errefuxiatu haietako batek adierazi bezala, barra-barra hiltzen ari ziren. Ez zuten bizimodu hobea bilatzen soilik, gerra krudel batetik ihes egiten zuten. Baina zorte kontua, edo patua, zeinek jakin, batzuen ferrya hobea zen beste batzuena baino.

Beste batzuen ferrya, berriz, lepo, nahiz ekipajeek tokirik betetzen ez zuten. Europarako lehenengo zatia egina zutelakoan, lehen mundura, ustez, elkartasunezko Europatik atzera bueltarik edukiko ez zuen bidaiari ekin zioten. Bai konto! Gehiegirendako atzera bueltarik izan ez duen bidaia. Eta gehienei Turkiarako buelta ekarriko diena.

Ospatuko dugu gertakizun horien urtemugarik? Izango ginateke horretarako gauza lotsarik sentitu gabe? Antolatuko dira erakusketak, Baluarten adibidez, hildako horien memorian? Glamour-ik gabekoak suertatuko lirateke, luxuaren adierazpiderik gabekoak.

Eta ikusteko gaude 2016ak ekarriko diena.

“Gure aurrekontua orain 1991. urtekoa baino txikiagoa da”
Api 8, 20162024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Gure aurrekontua orain 1991. urtekoa baino txikiagoa da”

Asier Garcia Uribarri

Mende laurdena beteko du Lizarrako Gustavo Maeztu museoak. Erakustokiak gaurkotasunik ez galtzeko eta eskaintza berriak sortzeko, gogor lan egiten dute Camino Paredes zuzendariak (Iruñea, 1959) eta bertako langileek. "Museoa arte eta kultura etengabeko ekintzen gunea da".

Gustavo Maeztu museoak 25 urte egingo ditu aurten. Zu hasieratik ibili zara proiektuan. Atzera begira, zer balorazio egiten duzu?

Oso balorazio positiboa egiten dut, uste baitut museoak bere tokia lortu duela Lizarran. Hori oso garrantzitsua da, Gustavo Maeztuk nahi zuelako haren ondare artistiko osoa Lizarrako herritarrena izatea. Urte hauetan, museoak eta herritarrek bat egin dute, modu sakonean.

Museoa zergatik da garrantzitsua Lizarrarentzat?

Badaude museoak borondate politikoarengatik sortzen direnak, eta beste batzuk herritarren borondateagatik sortzen dira. Gustavo Maeztu museoa Lizarrako herritarren eskaeraren ondorioz sortu zen. Herria margolariarekin oso identifikatuta sentitzen da, Maeztuk bere azken urteak Lizarran pasatu zituelako eta haren lan guztiak hiriari eman zizkiolako.

Nola sortu zen museoaren proiektua?

Maeztuk Lizarrako Asteria kalean zuen estudioa, eta, bertan, bere lanak zituen banatuak gutxi gorabeherako irizpide artistikoekin. Margolaria hil zenean, 1947an, lantegia itxi, eta bere lan guztiak gaur egun museoa dagoen jauregira ekarri zituzten, Nafarroako Erregeen jauregira. Urte batzuetan, erakustaldi jakin batzuk egin ziren, baina azkenean itxi zuten eraikina, oso hondatuta zegoelako. Azkenean, Nafarroako Gobernuak eta Lizarrako Udalak museoa egiteko lankidetza ituna sinatu zuten 1991. urtean. Horren arabera, gobernuak eraikina egokitu, eta udala museoaren kudeaketaz arduratuko zen. Miguel Angel Alonso del Val arkitektoak zuzendu zituen lanak. Urte hartako ekainean ireki zen museoa.

Nola sortu zen Maezturen eta Lizarraren arteko harreman berezi hura?

Maeztuk Nafarroako Foru Diputazioaren enkargu garrantzitsu bat jaso zuen 1935ean: Nafarroako jauregiko bilkura gela apaintzea mural batekin. Enkargu hori oso inportantea izan zen, orduko agintariek uste baitzuten Maeztu izan zitekeela Nafarroaren izaera hobekien irudika zezakeen artista. Bere lana 1936ko ekainean entregatu zuen. Urte hartan uda Lizarran igarotzea erabaki zuen, hiriarekin maitemindu zelako. Oporretan zegoela, militarrak altxatu ziren. Horren ondorioz, Maeztuk erabaki zuen bere ondasunak Bilbotik Lizarrara ekartzea eta bertan bizitzea. Lizarran hil zen. Azken urteak oso biziak izan ziren margolariarentzat. Garai hartan, Lizarratik pasatu ziren orduko artistarik onenak; besteak beste, Zulueta eta Amarika. Maezturi esker, hiri hau kulturaren gune bat izan zen. Hiriari hartu zion estimuagatik erabaki zuen hau izatea bere lanen gordailua.

Nola garatu da museoa?

Gizartearekin batera aldatu da museoa, erakusketa iraunkorra aldatuz eta hobetuz. Ia haren lan guztiak zaharberritu ditugu. Era berean, bat egin dugu museoen gaur egungo irizpideekin; besteak beste, bilduma osoa digitalizatuz. Gure webgunean, Maezturen lan guztiak ikus eta deskarga daitezke. Publikoarekin eta gaurkotasunarekin batera goaz aurrera.

Erakusketa iraunkorra duzue Maezturen lanekin. Nola egiten duzue 25 urte dituen erakusketa horrek gaurkotasunik gal ez dezan?

Garrantzitsuena museoa estetikoki gaurkotua izatea da. Urte hauetan, besteak beste, hormetako koloreak aldatu ditugu, margolanak, kartelak eta azalpen diskurtsoak. Horri gehitu behar zaio museo honek urte osoan duen jarduera, hezkuntza, ikastaro, erakusketa eta ekintza maila handia. Museoa artearen eta kulturaren inguruko etengabeko jardueren gunea da. Horrez gain, badugu liburutegi garrantzitsu bat. Bertan, Maezturen garaiko arte garaikideari buruzko 40.000 liburu ditugu. Horri esker, dokumentazio zentro garrantzitsu bat gara ikertzaileentzat eta arteaz gehiago jakin nahi duen ororentzat.

Zer tailer mota dituzue?

Askotariko tailerrak ditugu. Helduentzat, Tailer kulturalak daude; horietan harremanetan jartzen ditugu historia, artea eta literatura. Otsailetik martxan da bat Espainiako urrezko mendeari buruz. Horrekin batera, helduentzat ere baditugu beste tailer praktikoago batzuk, artea ezagutu eta sortzeko. Era berean, badugu tailer mordoa haur eta gazteentzat, integraziorako, bai eta bibliografikoak ere. Hezkuntza lan handia egiten dugu.

Urte hauetan museoak garai hobeak eta okerragoak izan ditu?

Argi dago museoak bere gorabeherak izan dituela. Azken urteetan, krisia pairatzen ari gara. Udalak erabaki zuen irekitzeko ordutegia murriztea; orain, goizez baino ez gaude. Egoera hori kudeatzea zaila da, bisitari asko ditugulako. Baina zailtasun horiei aurre egiteko bestelako aukera batzuk asmatu ditugu, museoak indarrik ez galtzeko.

Nola eragin dizue krisiak?

Museoen finantzaketa behea jota dago, bai gobernuaren eta bai udalaren aldetik. Horrek asko zailtzen du kudeaketa. Gure aurrekontua orain 1991koa baino txikiagoa da. Baina zailtasun horiek gainditu ditugu babesleen laguntzarekin. Norbanako batzuen eta beste erakunde batzuen eskuzabaltasunari esker lortu dugu museoak etengabeko jarduera izatea.

Uste duzu instituzio publikoen laguntza aldatuko dela?

Politikariek berriz pentsatu beharko lukete kultur erakundeen egoeraz. Horrenbeste murriztu dute, itolarrian gaude. Oso gogorra da. Badakit egoera latza dela guztiontzat, baina museoen egoera berraztertu behar dute. Bideragarritasuna helburu duen analisia behar dugu.

Uste duzu artea ez dagoela behar bezala baloratua Nafarroan?

Ez dakit nolakoa litzatekeen behar bezala hori, baina instituzionalki axolagabetasun handia dago arlo askotan. Bereziki, kultura arloa oso egoera zailean dago. Itxaropena dut, krisia gaindituz goazen heinean, kultur erakundeon egoera berriro aztertuko dela.

Urtemuga honetarako zer ekintza prestatu dituzue?

Museoak bi gune berri sortu ditu, eta opari bat dira herritar eta erabiltzaileentzat: liburutegia eta gune didaktikoa. Gainera, erakusketa programazio berezia egin dugu. Orain, Naturalezas (Naturak) erakusketa interesgarria dugu. Gainera, hainbat ekitaldi egingo ditugu. Datorren hilean, Juan Manuel de Pradak hitzaldi bat emango du, eta, ekainean, sinposio bat antolatu dugu; Mauricio Wiesenthal, Luis Antonio de Villena eta Tomas Hierro ariko dira, besteak beste. Kontzertuak ere prestatu ditugu.

Helburua betetzeko oxigenorik gabe
Api 8, 20162016-04-07Albisteak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa0

Helburua betetzeko oxigenorik gabe

Edurne Elizondo

Nafarroako ingurumenari mehatxu egiten dioten proiektuen mapa aurkeztu zuen Sustrai Erakuntza fundazioak, martxoaren amaieran, erakunde horretako bazkideen eta lagunen aurrean. 2015eko gatazkei egin diete so fundazioko kideek mapa hori osatzeko, eta hamaika auzi jarri dituzte mahai gainean: abiadura handiko trena, Esa handitzeko proiektua, handik gertu harrobia egitekoa, Aroztegiko egitasmoa, Castejongo zentral termikoak, goi tentsioko lineak, eta abar. Luzea da zerrenda. Sustrai Erakuntzako kide Xabier Zubialdek, halere, denak arazo beraren hainbat aurpegi direla nabarmendu zuen aurkezpen hartan: elkarri lotutako auziak direla, eta egungo gizarte ereduaren ondorio direla denak.

Sustrai Erakuntza fundazioak egindako mapatik kanpo gelditu arren, egungo gizarte eredu horrek ibaiengan duen eragina ere mahai gainean jarri nahi izan zuen, martxoko bilera hartan, Juan del Barrio ekologistak. Zehazki, Argak Iruñetik beheiti duen egoera salatu zuen. Hainbat adituk egindako ikerketek ere agerian utzi dute errealitate hori: 2015erako bete behar zituen helburuak ezin izan ditu bete, ibaiaren egoera ez baita ona, hainbat zatitan, Europak zehaztutako kalitate irizpideen arabera. Ondorioz, 2027ra arte atzeratu behar izan dute kalitate ona lortzeko epea, Argako hainbat zatitan.

Nafarroako herritar gehienak Iruñerrian bizi dira. 350.000 biztanle baino gehiagoko populazioa du eskualde horrek. Eta Arga ibaiari eragiten dio herritar horien bizimoduak, egunero, bertzeak bertze. Arazurin, 1990. urtean araztegia inauguratu zuten, Iruñerriko urak garbitzeko. Arazketa primarioa eta sekundarioa egiten dute azpiegitura horretan, baina ez da nahikoa ibaiak behar duen kalitatea izan dezan.

Garbitzeko gaitasunik gabe

145 kilometro luze da Arga. Goi ibarrean Eugiko presak heltzen dio urari. Handik behera, berriz, Iruñerriko industriak eta bidean dituen presa txikiek eragiten diote, batez ere. Ebroko Ur Konfederazioak berak egindako txostenek argi diote ibaiaren egoera zein den: "Argaren kalitatea aski hondatua dago; horrek harreman zuzena du ibaiak Iruñerrian barrena egiten duen bidearekin; Barañain inguruan dauden gatz ustiapenekin; bai eta bere bidean dauden presekin ere". Arazuriko araztegiak ez du arazketa tertziarioa egiten, eta, ondorioz, gatzen arazoa ez da konpontzen. Kutsatzaile guztiak desagerrarazteko ahalmenik ere ez du, eta ibaian gelditzen dira herritarrek erabiltzen dituzten xaboi, kosmetiko edo botiken arrastoak ere.

Arazo hori onartu du Uraren Kultura Berria fundazioko kide Fito Jimenezek. Presek eragiten dutena nabarmendu du, bereziki, halere. Zehazki, Garesko udalerriko Sarriako presak aipatu ditu. "Eremu horretan ur lasterrak baziren lehen, eta ura berez garbitzen zen, berez oxigenatu egiten zen". Egindako presek, ordea, dinamika hori apurtu egin dute, eta, ondorioz, ibaiak berez garbitzeko zuen gaitasun hori galdu egin du.

Sarriako presen aurka Arga Bizirik elkarteko kideek egin zuten borroka, urte luzez, Garesen. Sarriako lursailaren jabe Felix Huarteren familiak 1959. urtean jaso zuen han presa bat egiteko kontzesioa. 1991n, presa horren ordez hiru egiteko proiektua jarri zuen mahai gainean Iniciativas Energeticas izeneko enpresak. Konpainiak 2004. urtean lortu zuen egitasmo hori gauzatzeko baimena.

Kantabriako Unibertsitateak Argari buruzko txostena egin zuen, 2011n, eta Belaskoain eta Gares arteko presa horiek nabarmendu zituen Argak dituen arazo nagusien artean. Jimenezek, halere, ez dio konponbide erraza ikusten auzi horri. "Kantabriako Unibertsitatean egindako txosten horrek ere aipatu zuen garestiegia litzatekeela presa horiek behera botatzea", azaldu du.

Bertzelako neurriak jarri izan ditu administrazioak mahai gainean, azken urteotan, auzi horri buruz. Adibidez, udan Eugiko urtegiko ura erabiltzea Argaren emaria handitzeko, eta, ondorioz, garbitzen laguntzeko. Uraren Kultura Berria fundazioak ez du neurri horrekin bat egin, ordea. Egindako zenbait txostenek ere ez dutela neurri hori eraginkortzat jotzen nabarmendu du. "Helburua da Iruñerriak Itoizko ura behar duela justifikatzea", erran du Jimenezek. Are gehiago orain, Iruñerriko Mankomunitateak berak zalantzan jarri duenean Canasarekin duen ituna. Urtean milioi bat euro baino gehiagoko kanona ordaintzen du mankomunitateak "uraren erreserba" gisa, baina Itoizko ura Iruñerriak kontsumitzen duenaren %6,4 baino ez da.

Rios con Vida elkarteko Jorge Tenientek ere presek ibaien berezko ur dinamikak nola aldatzen dituzten nabarmendu du. "Garai batean, iragazkorrak ziren; egun, berriz, hormigoizko paretak dira. Aingirek, adibidez, ezin dituzte gainditu". Argako berezko espezie anitz desagertu dela nabarmendu du , eta gizakiak kanpotik ekarritako bertze hainbatek hartu dutela haien tokia.

Bertzelako hainbat azpiegituraren eragina ere jarri du Tenientek mahai gainean; uholdeei aurre egiteko erabiltzen diren lubetak, adibidez. "Ibaitik hurbilegi jartzen dituzte; ondorioz, uholdea dagoenean uraren abiadura azkartu bertzerik ez dute egiten; ibaiari gainezka egiteko espazioa eman behar zaio".

Horrek eskatzen du nekazariekin negoziatu beharra. "Egin, egiten da. Argan bertan, bisoi europarraren habitata hobetzeko kendu dituzte hainbat presa txiki". Halako neurriak eraginkorrak direla azaldu du Tenientek, eta administrazioari eskatu dio ibaian gora egiten jarrai dezala, gisako neurriak martxan jartzeko.

Urtarrilean, Nafarroako Gobernuko Landa Garapen, Toki Administrazio eta Ingurumen kontseilari Isabel Elizalderekin egin zuen bilera Tenientek. Ez zen hagitz kontent gelditu, ordea. Arazoetako bat aurrekontua dela uste du. "Elizaldek berak erran zuen aurrekonturik txikiena duen departamentua dela harena".

Bidasoan, Life proiektua

Ausardia ere eskatu du Tenientek, eta Bidasoan azken egunotan piztu den eztabaida jarri du horren adibide. Nafarroa eta Gipuzkoa Irekibai izeneko Life proiektuan ari dira parte hartzen. Ia hiru milioi euroko aurrekontua dute egitasmo hori garatzeko. Europak jarriko du %60. Proiektu horren helburua da uraren zuzentarauak zehaztutako helburuak betetzeko neurriak martxan jartzea. Ondorioz, hainbat presa botako dituzte Bidasoa ibaian. Itsasotik gora Endarlatsan dagoena da behera botako dituztenetako bat. Itsasotik Bidasoan gora sortu ziren errekaren bila sartzen diren izokinak harrapatzen saiatzen diren arrantzaleak kontra agertu dira, ordea.

"Elizalderi erran diogu Life proiektu hori betetzen ez badu Europan salatuko dugula", ohartarazi du Tenientek. "Ibaiak behar du presa horiek botatzea, eta gobernuak ezin du atzera egin 20 arrantzalek ez dutelako nahi".

Ingurumen Departamentuko Ur arloko teknikaria da Luis Sanz, eta Irekibai proiektuan parte hartzen ari diren profesionaletako bat. "Asmoa da lau presa botatzea, eta bertze batean lanak egitea iragazkor bilakatzeko; bi presa 2016 honetako agorraldian botako ditugu, eta bertze bi 2017. urteko agorraldian", nabarmendu du.

Sanzek azaldu du Life proiektuak direla Europak estatuetako ingurumen politikak finantzatzeko duen tresna. "Irekibai izeneko proiektuaren bidez, uraren eta habitaten zuzentarauek jasotako helburuen alde eginen dugu". Habitaten zuzentarauak zehazten du Europaren intereseko tokiak kudeatzeko planak egiten direnean, babes bereziko eremu bilakatzen direla. Halakoa da Bidasoa ere.

Ibaiari mesede handia eginen dio presak botatzeak. Argi eta garbi erran du hori Sanzek. Endarlatsakoarekin batera, San Martingoa botako dute Bidasoan. Erdian bada bertze bat, baina hori ez dute ukituko, hango zentral hidroelektrikoa martxan delako. Hartuko dituzten neurriekin, Bidasoako bi kilometro inguruko tarteari eraginen diote. "Orain ura bilduta dago, baina presak kenduta, ibai askea izanen dugu; horrek on eginen dio".

Ingurumenaren ikuspuntutik presak ez direla onak berretsi du Sanzek. "Lortzen eta galtzen dugunaren arteko oreka bilatu behar da, ordea". Argan Iruñetik behera daudenek ere ibaiari eragiten diotela onartu du Ingurumen Departamentuko teknikariak. "Arazoa da Iruñerriko populazioaren presioa jasan behar duela; agorraldian, gainera, ur emari txikia du. Presak badaude, noski, arazoak okerrera egiten du", azaldu du. Argan zer hobetu badela argi du. "Okerragoak ere badira, halere; Zidakos, adibidez", erran du.

Europako zuzentarauek ibaien egoerak ona behar duela izan eskatzen duela gaineratu du. "Uraren kalitateak izan behar du ona, baina ez hori bakarrik. Ibaiak izan behar dituen espezieak izan behar ditu, eta bere bidea egiteko aukera". Hau da, ibaiari ibai izaten utzi behar zaio. Gizakien eta ibaien arteko hartu-emanak ez dira oraingoak. Presioa gehiegizkoa denean, ordea, ibaiak bere izaera gal dezake. Ibai izateko gaitasuna gal dezake.

Kezka piztu duen txostena
Api 8, 20162016-04-07Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Kezka piztu duen txostena

Edurne Elizondo
Lehen, gutxi egiten nuen lo, eta Nafarroako Gobernuak egindako ikerketaren txostena irakurri eta gero, deus ere ez". El Molino okupazio zentroko erabiltzaile baten amarenak dira hitzak. Erakunde horretara eramaten du alaba. Adimen urrik...

Api 8, 20162016-04-07Albisteak, Iritzia, Nafarroa0

Hamar metrora

Lohizune Amatria
Amorrua izan daiteke sentitzen dudana biribildu dezakeen hitza. Imajinatzen dut, gainera, ez dela soilik nire sentimendua izanen. Aurreko astean ezagutu nuen errealitate batek eragin du nire haserrea eta harridura. Nafarroako Gobernuko...

“Gogorra da aurrekoek borrokaz lortu zutena pikutara bidaltzea”
Api 1, 20162024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

“Gogorra da aurrekoek borrokaz lortu zutena pikutara bidaltzea”

Joxerra Senar

"Barrutik hilda nago". Pedro Larrea (1968, Agoitz) LABeko ordezkariak 28 urte lan egin du TRWn, baina azken hilabeteetan bizi izandakoa ez du aurrez ezagutu. Otsailaren 24an, ZF-TRWko Iruñeko fabrikan 123 langile kaleratzeko proposamenari baiezkoa eman zioten batzarrean 327 langilek—223k, berriz, kontra—. Azken hilabetea nor kaleratuko zain egon dira langileak. Batzuek euren kontu korrontean jasotako kalte-ordainarekin jakin dute kaleratuak izan direla. Larreak enpresaren krudeltasuna salatu du.

ZF-TRWk Landabenen aldeko apusturik ez zuela egin salatu duzue. Zergatik?

Azken urteetan, TRWk ez du Landabenen etorkizunaren alde apustu egin. Lehenago, produktu berriak jaulkitzerakoan gu izaten ginen lehenak. Apustu teknologikoen lemaburu ginen, eta hori, jakina, inbertsio bati lotuta zegoen.

Noiz nabaritu zenuten?

Orain dela hiru urte, duela gutxi Iruñean izan ziren buruzagi berak heldu ziren, eta estrategia aldaketa sakon bat planteatu zuten. Irudi zuen ez zutela apustu errealik egin nahi hemen. Lana erosi zuten: lana ekartzen da hona, baina bihar hara eraman dezaket. Multinazionalak produkzioa bikoizten du. Lantoki bikiak ditu Europan, eta azkenean etengabeko xantaia bat da.

Lantoki bikien sistema hori berria da?

Bai, arduradun nagusi gisa Maciej Gwozdz jarri zutenetik dago. Gure lantoki bikia poloniarra da, bere herrialdekoa. Orain han egiten dute produkturik aurreratuena.

Multinazional baten indarrari aurre egiteko Europa mailako langileen batasuna behar da?

Europako enpresa batzorde bat dago, baina praktikoki fabrika bakoitza bere burua salbatzera mugatzen da. Adibidez, Livornoko fabrika (Italia) itxi aurreko greban, euren direkzioak egiten zituen lantoki eskirola gu ginen. Krudela eta dramatikoa da, eta pertsonalki kontraesan ugari eragiten dizkizu.

Paul Parnham 2014ko abenduan iritsi zen Iruñera Livornotik. Jabetzen zineten nor zen?

Ez zen kudeatzaile gisa etorri. Gu arazoak genituen Livornon greban zeudelako, eta ezkutuan euren direkzioak egiten ari ginen.

Bazenuten horren berririk?

Ezkutatzen ari zitzaizkigun, baina batzuk jabetzen ginen. Inoiz ez zen esan zer direkzio egiten genuen, eta Fiat Ducato hitza [Livornon egiten zuten direkzioa] ez zen aipatu. Direkzio berri batzuk egiteko makinak azkar batean egokitu behar izan ziren, eta sortutako arazo horiek konpontzera etorri zen. Ustekabea etorri zen ikusi genuenean nor zen. Gizon horrek bi fabrika itxi zituen eta beste bi moldatu. Aurretik gertatutakoek esaten ziguten jokaleku bat prestatzen ari zela.

Aurten, enpresa hurrengo fasera sartu da, eta kaleratzeak iragarri zituen urtarrilaren 12an.

Bitxia da.Abenduaren 31n 250 langile finkorekin eta ehundik gora behin-behineko langilerekin amaitu genuen. Urtarrilaren 12an, berriz, 250 finko eta behin-behinekoak sobera daude. Hori dena hamabi egunean. Ustez, bezeroek 350 langileren lana eskatzeari utzi diote. Azalpen horrek ez du bat egiten egoerarekin. Badakigu gatazka batera goazela eta stockarekin irabazten digutela. Gainprodukzio bat dago, eta hilda gaude. Horren aurka ez dago ezer egiterik.

Zenbat ekoitzi zen TRWrentzat?

Ez dugu zifra zehatzik, baina bi hilabeteko lana bazutela uste dugu. Gainera, Poloniako enpresa bikiaren bitartez, jende gehiago kontratatu zezaketen.

Nolakoa izan zen iragarpena? Lan hitzarmenaren negoziazioari buruzko lehen bileraren azken unean honako hau bota zigun: "A, eta bide batez esan behar dizuet erregulazio espediente bat aurkeztuko dugula". Ez zuen esan zenbat izango ziren; hurrengo asterako utzi zuen. Oso krudela da. Sadiko bat da.

Iruñean jarraitzen du Paul Parnhamek?

Bai, eta egunero agurtzen zaitu: "Egun on, Pedro". Aurreko bilera batean denetarik deitu nion. Irain egin diezaiokezu, denetarik esan diezaiokezu, baina bost axola zaio dena. Benetako profesional bat da. Soldatapekoa da, eta edozer jasaten du.

Esaten duena sinesten du?

Ez, esaten duenagatik ordaintzen diote. Gauza bat da sinestea eta bestea esaten denagatik ordaintzea.

Iruñeko goi kargudunek zer funtzio jokatu dute?

Aurreko kudeatzailea atzeko atetik atera zen. Ziurrenik ukatu egingo du, bere kontratuko etete klausulak isiltasuna gordetzea eskatuko diolako, baina ezagutzen genuenok bagenekien bere kabuz ez zela atera. Hala ere, bat-batean ez da ingeles bat iristen eta egin behar dena agintzen hasten. Ez, etxekoen laguntza behar du. Juan Carlos Manresa, giza baliabideetako arduraduna, itzalpeko buruzagia da. Fabrika ezagutzen du, eta funtsezko rola jokatu du.

Nolakoa izan zen gizartearen laguntza?

Eredugarria. Mundu guztia eskertu besterik ez dugu. Denak atera ziren kalera arrazoi ekonomikorik eta etikorik gabeko egoera bat salatzera.

Hala ere, presio horrek ez zuen balio izan.

Espedientearen kontsulta epea gainditzea lortu genuen, eta ondorioz, negoziaziorako leiho bat ireki zen. Oso hilabete zailak izan dira. Negoziaziorako aukera hori irekita, oso zaila zen esatea gizartearekin ez genuela greba etengo.

Eta greba eten zenuten, baina izan al zen negoziaziorik

Ez. Aurretik jakin bagenu, agian gauzak aldatuko ziratekeen, baina konpromiso hori hartu genuen. Europako bi arduradunak etorri zirenean uste genuen Paul Parnham baztertuko zutela. Baina lau eguneko elkarrizketetan ez zen negoziaziorik izan. Aurreko saioetan egindako azken proposamena aurkeztu ziguten: dagoena dago, eta irentsi behar duzue.

Otsailaren 24ko batzarra iritsi zen. Proposamena onartu edo ez erabaki behar zuten langileek. Nolakoa izan zen?

Oso gogorra izan zen. Ez zen interbentziorik izan. Sindikatu bakoitzeko ordezkariek bakarrik hitz egin genuen. LABekoek proposatu genuen grebara itzultzea, eta kaleratze traumatikorik ez izateko helburua berreskuratzea. Jakina, arrisku guztiak gure gain hartuta. Inork ezin dezake esan greba mugagabea irtenbide magikoa dela. Bere arriskua zuen, baina 123 familiarentzat arnasbide bakarra zen.

Gatazkak mugarria ezarriko du Iruñeko fabrikan?

Gauza ugaritan mugarri bat ezartzen du: arlo sindikalean, ez delako orain arte halako prozesurik izan; langileen artean, inoiz ez zaielako agur esan 123 langileri; enpresarekin lan harremanak ere aldatu egingo dira. Baina, gainera, etorkizunera begira mugarri bat da. Oso gogorra da 123 lankideri agur esatea eta aurreko belaunaldiek urtetan borrokaz lortutakoa pikutara bidaltzea, baina, gainera, honek guztiak ez dakar etorkizunik. Lau urte barru ez dago ezer bermatua.

Adabakiz jositako eraikin zaharra
Api 1, 20162016-03-31Albisteak, Gizartea, Nafarroa0

Adabakiz jositako eraikin zaharra

Asier Garcia Uribarri

Hemen guztia MacGyverrek egindakoa dirudi", horrela azaldu du Pedro Lopez Lehendakaritza Departamentuko arkitektoak Nafarroako Jauregiaren egoera. Eraikina 1851. urteko abenduan inauguratu zuten, Foru Diputazioko egoitza izateko. Mende eta erdi luzean aldaketa ugari jasan ditu jauregiak, baina sakoneko azken erreforma 1951. urtekoa da. Eraikineko oin nagusia 1986an berritu zuten, eta presidentetza kabineteko bulegoak, 2008an. Gainerako espazioek bere horretan jarraitzen dute. Lopezek azaldu du azken urteetan adabakiak baino ez dituztela jarri. Hori zergatik gertatu den galdetuta, lanetarako dirurik ez zegoela azaldu du arkitektoak. "Jauregia Lehendakaritza Departamentuaren ardura da, eta sail horrek ez du inoiz dirurik izan".

Maria Jose Beaumont Lehendakaritza eta Funtzio Publikoko kontseilariak kargua hartu bezain laster salatu zuen jauregiaren egoera. "Ezin nuen sinetsi", izan ziren kontseilariaren hitzak. Horregatik agindu zuen eraikinaren azterketa oso bat egitea. Nafarroako Hitza-k Lopez eta Edurne Iriarte jauregiko lanak koordinatzen dituen arkitektoarekin bisitatu du eraikin historikoa.

Hala ere, Nafarroako Jauregiaren arazo bakarra ez da arkitektonikoa. Edurne Eginoa Presidentetza eta Gobernu Irekiko zuzendari nagusiaren arabera, "egun jauregiak ez du jarduera sailkatuetarako lizentziarik, ezta irekitzekorik ere". Horregatik, hasi dituzte Iruñeko Udalarekin eraikina "legeztatzeko" pausoak. Horrek esan nahi du eraikinak ez dituela betetzen irekita egoteko legeak eskatzen dituen baldintzak: besteak beste sute, lan segurtasunekoak eta iristeko erraztasunekoak.

Behin jarduera sailkatuetarako lizentzia lortuta, beharrezkoak diren lanak egingo dituzte legea betetzeko. "Kasu batzuetan egokitzapen hutsak izango dira, baina beste batzuetan eraberritzeko lan sakonak egin beharko dira. Artxiboko eraikina, adibidez, goitik behera aldatu behar da".

Baina jo dezagun eraikinera. Kaletik begiratuta Nafarroako Jauregiak izan dezakeen gauzarik deigarrienetako bat San Ignazio kaletik ikusten den lorategia da. Gaur egun duen itxura 1953an Victor Eusa Foru Diputazioko arkitektoak diseinatutakoa da. Urrunetik ez da ezer arraro nabaritzen, baina lorategiko zorua hondoratua dago, bereziki isurbidearen inguruan eta artxiboko eskaileren ondoan. "Iturriak ur asko galtzen du, eta lurra eraman du. Gainera, lur azpitik sartu dute zuntz optikoa. Horrek guzti horrek eragin du zorua hondoratzea", azaldu du Lopezek. "Duela sei bat urte iturria iragazgaitz bihurtzeko xafla batzuk jarri ziren, ur asko galtzen zuelako. Garai hartan esan ziguten bost urte baino ez zuela iraungo. Baina dirurik ez zegoenez, hori egin genuen".

Iriartek lorategiari buruzko pasadizo berezi bat azaldu du: "XX. mende hasieran Gernikako Arbolaren muskil bat landatu zuten. Ez dakigu noiz kenduko zuten, baina akaso 1953an, orduan aldatu baitzuten". Era berean, lorategiak hasieran izan zuen iturri borobila Baionan erosi zutela zehaztu du. Iriarteren arabera, lorategiaren itxura soilduz joan da aldaketa bakoitzarekin. Hala ere, berak gaur egungo itxura mantenduko luke. "Erreforma batzuk egin behar dira, baina irudi hau gustatzen zait".

Artxibo ohia

Jauregiko artxiboko eskaileren aurreko zoruak maila bat egin du behera. Bertatik artxiboko zorroten zaharkituak ikusten dira, eta inguruan sortu dituzten hezetasunak. "Buxatuta daude. Duela urte batzuk zulotxo batzuk egin genizkien zorrotenei ura askatu zezaten. Une zehatz baterako irtenbide ona da. Baina horrek ez du konpondu benetako arazoa. Zorrotenak goitik behera aldatu behar dira. Gaur egun daudenak 1980ko hamarkadakoak izango dira".

Nafarroako Jauregiko eraikinetatik artxibo zenak du egoerarik okerrena. "Artxibo Nagusia eraikin berrira eraman zutenean, hau hutsik gelditu zen, eta biltoki gisa erabiltzen da", azaldu du Lopezek. Bertan aurkitu daitezke, besteak beste, jauregiko Olentzeroa eta Nafarroako armarri ereinozduna duten aulkiak.

Iriartek azaldu du artxiboko irakurketa gela zena museo gisa prestatu zutela. Hori da eraikin osoan txukun dagoen gela bakarra. Kanpotik ikusten diren hezetasunen eragina barruan ere ikusten da. Hala nola azken solairuko geletako baten sabaia duela hiru urte erori zen.

Lopezek dio artxiboko hormak eta teilatuak direla konpondu beharreko lehenengo gauzak. "Kanpotik barrurako lanak egin behar dira. Lehenengo urak sartzeari utzi behar dio, eta gero, barrukoa atonduko dugu". Jatorrizko teilatua zinkarekin egin zuten, baina 1970eko hamarkadan uralitagatik aldatu zuten. "Garai hartan, materialik onena zela pentsatuko zuten. Baina ez da egokia, ura sartzen baita. Berriro ere atzera egin eta zinka jarri beharko dugu", adierazi du Iriartek.

Lopezen aburuz eraikineko gauzarik baliotsuena Jainkozko amodioa XVII. mendeko tapiza da. Hori ere eraberritzeko dago. "Apurtuta dago, eta pipiak ditu. Hainbat aldiz eskatu dugu aurrekontua konpontzeko, baina inoiz ez da egin". Artxiboko eskaileretako jatorrizko hormak berreskuratzearen alde dago Lopez, gaur egungoaren azpian dagoena. "Eraikina berritzean, jatorrizko margoa berreskuratu beharko litzateke. Bertan Nafarroako hiribildu guztietako armarriak baitaude".

Oraindik eraikinaren azterketarekin badaude ere, aurrera begirako helburuetako bat artxibo zenaren oin nagusian aritzen diren hainbat langile lekuz mugitzea dela azaldu du Eginoak. Oin nagusian aritzen diren langileak pilatuta daudela salatu du Iriartek. Behin langileak mugituta, aztertuko dute jauregitik kanpo dauden zenbat langile sar daitezkeen jauregian. Horrez gain, ekitaldi areto bat egitea ere aztertzen ari dira. Jauregiak ez baitu horrelako gelarik. Era berean, osoko bilkuren areto berri bat egiteko asmoa ere badute. "Gaur egun gobernua biltzen den gela ez dago prestatua horretarako. Areto zahar bat da, eta ez ditu beharrezko baliabideak. Gainera, oso gela iluna da", adierazi du Eginoak.

Oin nagusia

Jauregiko bizia oin nagusian dago. Bertan 300 bat lagunek lan egiten dute, eta gune batzuetan pixka bat pilatuta, gainera. Goiko solairuan Nafarroako SOS deietako egoitza zegoen; 2006an lekuz aldatu bazituzten ere, tokiak berdin jarraitzen du. Hala nola orduko afixak mantentzen dira.

Hala ere, goiko solairuko punturik harrigarriena San Ignazio kalera jotzen duten eskaileretako sabai-leihoari eusten dion egitura da. Egun jatorrizko egurrezko egitura mantentzen da. Hori bai, altzairuzko habeekin lagundua. Pipiek egurra nahiko janda dutelako. "Garai batean altzairuzko habeak jartzeko beharra izan zuten, baina egun ez dago hondoratzeko arriskurik. Hala ere, beharrezkoa da egurra garbitzea", azaldu du Lopezek.

Oin nagusia nahiko ondo dago. Hala ere, bada zer hobetu. Kasu askotan dekorazioa 1970eko hamarkadakoa ematen baitu. Jauregiko jatorrizko gelak oso altuak dira, bereziki beheko solairuan. Espazioa aprobetxatzeko asmoz, solairuarteak eraiki zituzten. Horren emaitza, oso baxua den lehen solairu bat sortzea izan zen. Gainera, solairu horretako bulego batzuek ez dute kalera jotzen duen leihorik. Beste batzuetan badute, baina leiho handi baten goiko zatiak dira. Hau da, beheko solairuan pertsiana ixten badute, goikoari ere ixten diote. Solairu horietan aire girotua 2010. urtean jarri zuten, eta eraikinaren energia kalifikazioa E da.

Nafarroako Jauregiak 160 urte ditu. Azken mende erdian egindako lanak erabat partzialak izan dira. "Planteamendu orokorra behar du eraikin honek. Ikuspegi bateratua", uste du Lopezek.