Ira 18, 20152015-09-18Albisteak, Nafarroa0

Nagusitik liderrera

Uda igaro eta gero bueltan gara, baina ez gara berdinak, ez gaude berdinak. Nafarroan egindako azken hauteskundeetan izandako aldaketaren fruituak dastatzen hasiak gara jada, eta liburutegietan ere badugu zer ospatu.

Erran bezala, ez gaude berdinak, eta aldatu dena, preseski, Nafarroako Liburutegien Zerbitzuko burua izan da. Orain arte genuen nagusia kendu, eta aurrerantzean lider bat izanen dugu. Horren erranahia? Ezinbertzean, goitiko aldaketa horrek behitikoan izango duela eragin gehien, liburuzainengan, liburutegiengan eta herriarengan.

Azken boladan lanbide-kideekin ez dago bertze gairik: poztasuna, irribarreak, emozioa eta galdera andana bat: Zer aldatuko dute lehen? Nondik hasiko dira? Nola egingo dute? Galdera horietan guztietan pentsatzen aurkitu dut neure burua behin baino gehiagotan lanerako bidean. Goizean goiz, egun berriari hasiera ematen, liburutegira bidean, eta ametsetan, irribarrez…

Hau bertzerik ez, jada aldaketa nabaria da, eta eskertzekoa da arras. Liburuzain gazteenok aunitzen aditu izan dugu, eta helduenak beraien artean: "Zuek ez dituzue Nafarroako liburutegien garai onak ezagutu", "(...) egin genuelarik han izan bazinate...!", "oroitzen zara urtero jardunaldi haietan elkartzen ginenean? Formakuntza ikastaroak ematen zizkigutenean?". Esaldi horiek guztia<k hainbat jenderi entzun izan dizkiot, baina batez ere orain buru dugun Asun Maestrori. Eta hortxe dago aldaketa. Hortxe irribarrea. Hortxe esperantza.

Txikitatik egon naiz liburutegien munduari lotuta, ama liburuzaina daukat, eta txikitatik Asun ezagutu. Etxean, ahizpa guztientzat da ezaguna, Iruñera joaten ginenean beti han baitzegoen, lan eta lan. Nire oroitzapenetan atzera eginda, beti lanez lepo agertzen zait, gauza berriak aztertzen, liburutegiei bultzada berri bat nola emango pentsatzen... Eta dena beti umiltasunez eta goxotasunez, "izeba Asun" izango balitz bezala.

Hazi nintzen, Bibliotekonomia eta Dokumentazioa ikasi nuen, Asnabin (Nafarroako Liburuzainen Elkartean) sartu nintzen. Eta Asunek han jarraitzen zuen, lehendabiziko lerroan beti bezala, kalitatezko liburutegi zerbitzu baten alde, hitzaldi, jardunaldi, ikastaro, greba eta herri aldarrikapenetan. Joan den ekainean Asnabiren 20. urteurrena Iruñeko Gazteluko plazan ospatu genuenean, han izan ginen Asun eta biok berak aukeratutako ipuin bat bion artean jendeari kontatzen.

Aurrerantzean geure burua izanen dela errateko, Benedettiren hitz batzuekin hasi zuen bere eskutitza, Alizia lurralde miresgarrian-en pasarte batekin batera. Ofizioa ezagutu eta, batez ere, maite duenaren seinale bikaina. Lider izatera datorrena, nagusi izango ez dena. Liburuzainak gogotsu gaude; herriak merezi duen kalitatezko liburutegi zerbitzua eskaintzeko bidean lehen pausoak ematen hasiak gara.

Pedro Zabalza: «Askorako ematen dute sanferminek, topikoetatik at»
Ira 18, 20152015-09-18Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa0

Pedro Zabalza: «Askorako ematen dute sanferminek, topikoetatik at»

Sanferminetako edozein egunen antzera, Iruñeko erraldoien konpartsako kideak ateratzeko zain daude ehunka lagun. Txarli, ordea, erraldoiak gordetzen dituzten gelan giltzapetu da, eta ez du inor sartzen uzten. Urduritasuna nagusi da, inork ez baitaki zergatik ez diren erraldoiak ateratzen. Hortik abiatuta osatu du Pedro Zabalzak (Iruñea, 1970) Gigante lana, eta Gaiarre antzokiak sanferminei buruzko antzezlanen inguruan antolatutako lehiaketan irabazle izan da. Atzo aurkeztu zuten Iruñeko antzokian, arrakasta handiz. Erraldoien konpartsako kideen parte hartzea izan da berezitasun nagusia.

Nola erabaki zenuen lehiaketan parte hartzea?

Antzerki kritikaria izan naiz Diario de Noticias egunkarian, urte dezentetan. Pasio handiz bizi izan dut antzerkia. Aldi berean, asko gustatzen zait idaztea, eta, denetarik idatzi izan badut ere, azkenaldian geroz eta gustukoagoa dut antzerkia idaztea. Hori dela-eta hartu izan dut parte Gaiarre antzokiaren lehiaketan. Uste dut aurtengoa hirugarren parte hartzea izan dela, eta, oraingoan, saria eman didate.

Istorio bitxia jaso du zure lanak.

Askotan pentsatu izan dut nola egin sanferminekin lotutako zerbait. Gainera, proposamen ezberdinak egitea gustatzen zait. Sanferminek gai askotarako aukera ematen dute, eta, gainera, topikoetatik at egon daitezke. Alegia, ez du zertan zezenketa arratsalde bati buruzko lan bat izan. Pentsamendu horietan ari nintzela, ez dakit nola, Dog Day Afternoon filmarekin oroitu nintzen. Zapuztutako banku lapurreta baten istorioa kontatzen du filmak, eta lapurren eta kanpoan dagoen polizia baten arteko negoziazioa da ardatza. Iruditu zitzaidan ideia ona zela hori sanferminekin nahastea, eta erraldoien mundura jotzea horretarako. Alegia, planteatzea zer gertatuko litzatekeen norbait erraldoiekin giltzapetuko balitz, inori sartzen utzi gabe, eta, argumentuaren aitzakia horretatik abiatuz, istorio bat kontatzea.

Oso sanferminzalea al zara?

Uste dut zahartzen hasia naizela, baina bai, oso sanferminzalea izan naiz. Nik uste dut denei pasatzen zaiguna pasatu zaidala niri ere. Alegia, txikitan egunez bizi ditugu sanferminak, gurasoen eskutik goazelako. Urteetan aurrera egin ahala, gaueko bizitzan murgiltzen gara. Eta, gerora, berriro hasten gara egunez bizitzen. Hiri honetako edozein pertsonaren eboluzio arrunta da nirea ere.

Jatorrizko antzezlana aldatu da entseguak egin ahala. Erraldoien konpartsaren parte hartzea gakoa izan da.

Obraren argumentua, muina, bere hartan gorde da. Gauza bakarra egin dugu: erraldoien konpartsako jendearen istorioz betetako kontakizuna gehitu. Eta hori egiteko, mekanismo xume bat erabili dugu, oso berritzailea ere ez dena: antzerkia egin dugu antzerkiaren barruan. Hau da, errepresentazio bat dago antzezlanaren barruan, eta, hor, konpartsako kideak aktoreak dira, baina aldi berean baita pertsonaiak ere. Protagonista nagusiarena da salbuespen bakarra, pertsonaia da beti. Baina errepresentazio hori egitea oso mesedegarria izan zait, istorioak baduelako errealitatearen eta fikzioaren arteko nahasketa bat. Protagonistak arazoak ditu zer den erreala eta zer fikzioa bereizteko, eta, horretarako, lagungarria izan da hasierako testua biltzen duen antzezlan bat sortzearen ideia lagungarria.

Zer eman dio obrari konpartsako kideen parte hartzeak?

Erabat ezberdina litzateke aktore profesionalekin egin izan bagenu. Ziurrenik, aurretik aipatu dudan hori guztia, errepresentazioarena alegia, ez litzateke existituko, ez lukeelako zentzurik. Jatorrizko testua bete-betean errespetatu izango genuke, eta oraingoa bezain emaitza ona izango genuke, baina ezberdinak lirateke. Horregatik uste dut taularatzea dela azkeneko produktua: testua abiapuntua da, eta, hortik aurrera, jendearen ekarpenekin aberastuz joaten da; agian, norberak ikusi edo pentsatu gabeko gauzak ikusten dituztelako besteek.

Nolakoa izan da esperientziarik gabeko aktoreekin lan egitea?

Egia esanda, liluratuta nago haiekin, ikaragarrizko inplikazioa erakutsi dutelako. Arriskuak hartzeak ez ditu beldurtzen; are gehiago, gustatzen zaie.

Zer modutan kasu egin diozu antzezlanaren prestaketari?

Antzerkiaren zale porrokatua naiz ni, prozesu osoarena. Ez naiz aktorea, eta ez dut antzezlana zuzentzeko behar besteko gaitasunik, eta egiten saiatzen naizen bakarra idaztea da, xumeki. Baina antzerkia bere osotasunean gustatzen zaidanez, ikasteko aukera gisara hartu dut hau. Alde horretatik, prozesu osoan parte hartzea gustatzen zait, ikasteaz gain, balio didalako azken emaitza nik kontatu nahi izan dudanaren isla dela ikusteko.

Zer sentitzen da norberak buruan izandako istorio bat taularatua ikustean?

Urduritasunez bizi izan dut prozesua, baina baita ilusioz ere. Halere, ez da lehen aldia izan. 2009an, modu nahiko antzekoan, eta Gaiarre antzokiaren ekoizpenarekin, nik idatzitako antzezlan bat egin genuen, Virtual izenekoa. Ez du zerikusi handirik oraingoarekin. Tira, ongi pentsatuta, badu zerikusia (barreak). Hikikomori baten istorioa zen. Japonian bizirik duten presio soziala jasan ezinik beren logelan giltzapetzen diren nerabeak izendatzeko kontzeptua da hikikomori. Beren logelan bizi dira, eta bideo jokoetan aritzen. Beraz, ez du lotura zuzenik Gigante lanarekin, baina, zentzu batean, bi lanetako pertsonaiei antzeko gauzak gertatzen zaizkie. Eta bietan dago itxialdi baten istorioa, baita errealitatea onartzeko zailtasuna ere. Paralelismoa badago, nahiz eta ez naizen haren bila ibili.

Joseba Asiron: «Ez dugu anekdotikoak izateko asmorik; aldaketa iraunkorra nahi dugu»
Ira 11, 20152015-09-16Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa0 0

Joseba Asiron: «Ez dugu anekdotikoak izateko asmorik; aldaketa iraunkorra nahi dugu»

Ion Orzaiz / Nafarroako Hitza Zabalik dira, parez pare, Iruñeko udaletxeko ateak. Batasunaren Pribilegioaren karira antolatutako egitarauaren barruan, udaletxea barrutik ezagutzeko bisita gidatuak antolatu dituzte, eta bisitari asko dabiltza harat eta honat, hiriburuko agintearen barrenak hurbiletik ezagutu nahian. Ospakizunaz harago, baina, udala herritarrei zabaldu beharra dagoela uste du Joseba Asiron alkateak (Iruñea, 1962). Horregatik, ekainean karguaren zina egin ostean, jendez...

Ira 11, 20152015-09-11Laguntzaileak0 0

«Herritarren jarrera eredugarria izaten ari da errefuxiatuen auzian»

Ion Orzaiz Iragan asteburuan, Bartzelonan izan zen Joseba Asiron, Ciudades por el bien común (Guztion ongizatearen aldeko hiriak) izeneko bilkura instituzionalean. Espainiako, Galiziako, Herrialde Katalanetako eta Euskal Herriko hiriburuetako udal ordezkariak batzartu ziren han. Zeri buruz hitz egin zenuten joan den asteko bilkuran? Bartzelonako alkate Ada Colauren ekimenez antolatutako lan saioa izan zen, eta helburu argi bat zuen: agintaldiko lehen...

Jazar, autoedizioaren topaleku
Ira 11, 20152015-09-11Aisialdia, Albisteak, Nafarroa0

Jazar, autoedizioaren topaleku

Kultura eta sormen alternatiboaren aldeko bidean, Iruñeko Jazar gunea ezinbesteko geltoki bihurtu da. Gaur eta bihar, Pumpk Lehen Autoedizio Festibala eginen dute: proiektu independente eta autogestionatua, sortzaile eta editore txikien arteko topagune izateko helburuarekin. Erakusketak, kontzertuak, tailerrak eta mahai inguruak eskainiko dituzte bi egunotan, Etxabakoitz auzoko egoitzan (Arostegi etorbidea, 12).

Pobreziaren kontrako neurriak, abian
Ira 11, 20152015-09-11Albisteak, Nafarroa0

Pobreziaren kontrako neurriak, abian

Uxue Barkos Nafarroako lehendakaria eta Miguel Laparra Eskubide Sozialetako lehendakariordea pobreziaren eta bazterketa sozialaren aurkako sareko 30 erakunde ingururekin bildu dira, arlo horretan Nafarroan dauden gabeziak mahai gainean jartzeko, eta b...

Ira 11, 20152015-09-11Albisteak, Iritzia0

Iritzia: “Euskaldun zintzoak”

Duela gutxi, lankide batekin hizketan ari nintzela, ergelkeria bat erran nuen. Tira, ezagutzen nauzuenok badakizue ergelkeria anitz erraten dudala minuturo eta, beraz, hori ez dela albiste. Baina adierazi nahi dut ergelkeria bat erran nuela eta berehalaxe ohartu nintzela haren izaera ergelaz.

Toki bateko zuzendariaz ari ginen hizketan eta solaskideak aipatu zuen nola bere langileak ez zeuden harekin batere gustura. Eta, hara non, zuzendariaren zintzotasuna agerian uzteko-edo, nik zera bota nuen: "Baina euskalduna da, ez?".

Badakit anai-arreba bizkaitar zein gipuzkoarrei Marteko kontua irudituko zaiela hauxe, baina orain arte, nire xalotasunean, pentsatu izan dut Nafarroa Garaiko euskaldun zapaldu guztiak pertsona onak eta zintzoak zirela. Gutarrak. Edo nitarrak, nahi baduzue. Hala, Nafarroan euskalduna izatea mundua ikusteko modu jakin batekin lotu izan dut beti. Baziren salbuespenak, noski; nik zer dakit, Begoña Sanzberro UPNkoa, adibidez; baina araua nahiko orokorra zela uste nuen.

Baina, horretan ere aldaketa gertatu da. Euskalerria irratiaren kolaboratzaileen erdiak erakundeetako boterea hartu duen honetan, Nafarroako Gobernua goi kargudun euskaldunez betetzen hasi da. Jakina, horrek berebiziko bulkada emanen dio zu eta biok orain partekatzen ari garen hizkuntza honen prestigioari. Baina bertze edozein esparrutako erabaki politikoei dagokienez, goi kargudun horiek euskal hiztunak izateak ez digu haiei buruzko batere pistarik ematen.

Nafarroako Gobernuko lehendakaria bera, Parlamentukoa, hainbat kontseilari, hainbat zuzendari nagusi, hainbat kabinete buru, hainbat atalburu… Nor-nori-nork primeran jokatzeko gai dira —akaso, Nor-nork sistemarekin arazo handiagoa izanen dute—. Eta hala ere, ziur naiz nire gustukoak ez diren erabaki asko hartuko dituztela, edota nire gustukoak direnak hala-hola hartuko dituztela.

Alde batetik, arraroa egiten zaigu zuzenean edo zeharka ezagutzen dugun jendea munta handiko erabakiak hartzen ikustea. Baina, bertze aldetik, atsegina da FMko 91.4an entzun izan ditugunak orain botereguneen bozgorailuetatik entzutea. Horixe baita aldaketa. Eta hizkuntzaren normalizazioa.

Bustiko naiz. Geroa Bai eta EAJ gauza bera ez direla mantra moduan errepikatu duten horietakoa nauzue, jakin baitakit Uxue Barkosek gidatzen duen koalizioan badirela beren buruak ezkertiartzat dituzten pertsonak. Baina Geroa Bai gobernatzen hasi da eta, zoritxarrez, EAJren pentsamolde eta jokabide zenbait erakutsi ditu dagoeneko —bertzeak bertze, sozialistengana hurbiltzeko gogo etengabea eta EH Bildurekin elkarlanean ez aritzea—.

Euskaldunek Neguko Jauregia hartu dutelarik, ulertu dugu euskaldunak Nafarroan ez direla homogeneoak eta, areago, aurkakoak ere izan daitezkeela. Baina hetereogeneotasun horretan, benetan gauza tristea litzateke Geroa Bairen eta EH Bilduren arteko lehiak aldaketaren gobernua ataka estuan jartzea. Nahiz eta euskaraz egin.

«Alzheimerra batek du, baina familia osoaren eritasuna da»
Ira 11, 20152024-02-02Elkarrizketa, Elkarrizketak0

«Alzheimerra batek du, baina familia osoaren eritasuna da»

Osasunaren esparrutik ez ezik, esparru sozialetik ere aurre egin behar zaio alzheimerrari. Horixe uste du Nuria Esandik (Iruñea, 1986). Erizaina da, eta ikerlaria Nafarroako Unibertsitatean. Eritasunak familiari eragiten diola nabarmendu du, bai eta familiaren egoerak gaixoari ere. Hori kontuan hartzeko beharra jarri du mahai gainean.

Zergatik hautatu duzu alzheimerraren gaia zure tesia egiteko?

Batetik, Canga doktorearen esperientziak eragin dit. Harekin aritu nintzen masterrean, eta gero tesian, eta hark jorratzen duen zaharren zaintzaren esparruan haren eskutik murgildu naiz. Bertzetik, familian ere izan dugu alzheimerrak jotako pertsona bat. Zuzenean bizi izan dut gaixotasun hori zer den eta zer ekartzen duen. Ez erizain edo ikerlari gisa, baizik eta eritasuna duen pertsona baten senide gisa.

Zure esperientziatik, eta tesian jasotako datuetatik abiatuta, zein da lehen diagnostikoa?

Aurrera egin dugu, zalantzarik gabe, baina, oraindik ere, hutsune nabarmenak badira. Gaixoari egiten diogu so; neurri batean, zaintzaile nagusiari ere bai; baina ez diogu so egiten familiari, bere osotasunean. Nire familiaren kasuan, bakarrik ginela sentitu genuen. Anitz bada egiteko, eta uste dut erizaintzan gabiltzanok lan polita egin dezakegula hutsune horiek identifikatzeko eta betetzen laguntzeko.

Zein da alzheimerrarekin bizi diren familien errealitatea?

Gaixoa pertsona bakarra bada ere, eritasunak familia osoari eragiten dio. Ez zaintzaile nagusiari bakarrik, baizik eta denei. Familia osoan eragiten duen aldaketa sakon bat da. Ondorioz, denen eritasuna da. Hainbat familiarekin aritu naiz, elkarrizketak egin dizkiet familia horietako kideei, eta haietako batek erran zidan familiako pertsona baten alzheimerrarekin, azkenean, denak gaixotzen direla. Eta egungo sisteman falta da familia osoari so egitea; familia osoa hartzea kontuan eta artatzea. Eta familia erraten dudanean, alzheimerra duen pertsona eta haren hurbilekoak hartzen ditut kontuan, denak.

Zein modutan eragiten ahal die familiako kide baten gaixotasunak bertzeei?

Familiako kide batek alzheimerra izateak familia horren funtzionatzeko moduari eragiten dio. Egunerokoari. Erabakiak hartzeko moduari eragiten dio, bai eta familia horretako kide bakoitzak etorkizunari buruz dituen asmoei ere. Bizitzeko moduei eragiten die, komunikazioari. Arlo anitzi, egia erran. Alor horiek guztiak, ordea, nahiko ikusezin dira, oraindik ere, sistemarentzat. Patologiari so egiten zaio, ez familiaren egoerari. Familiaren egoerak ere badu eragina gaixoarengan.

Familiak ere eragiten dio alzheimerra duen pertsonari?

Dena hartu behar da kontuan. Familia bakoitzak bere modura aurre eginen dio egoera horri. Eta modu batera edo bertzera egiteak izanen du eragina gaixotasuna duen pertsonaren zaintzan, edo egoera berrira egokitzeko moduan. Denek aurre egin behar diote egoera berri horri, denek egokitu behar dute. Gaixotasuna onartzea eta eguneroko errutinak aldatzea errazagoa edo zailagoa izan daiteke, eta guk lagundu behar diegu ahalik eta ongien egokitzen prozesu berrietara.

Gaixotasunaren lehen etapan diren familiekin aritu zara zure tesian. Zergatik?

Lehen etapa hori hautatu dut aldaketa horiek guztiak nola gertatzen diren ikusteko. Aldi berean, hemezortzi hilabetez aztertu dut familia horien egoeraren garapena. Beraz, etapa ezberdinak bizi izan dituzte denbora horretan. Eta kontua da lehen etapa horretan ez dagoela familiari eta gaixoari zuzendutako arreta profesionalik. Patologiari bai, so egiten zaio; sintomei; baina familia horiek biziko dutenari aurre egiteko prestatzeko laguntzarik ez dute jasotzen. Denek erraten dute bakarrik direla, eta ez dizkietela erreferentziak ematen. Informazioa emateko moduak ere badu garrantzia. Kontua ez baita bakarrik informazio hori ematea, eta dauden baliabideen zerrenda haien esku jartzea. Baliabide horiek nola erabili jakin behar dute; jakin behar dute alzheimerra benetan zer den; ulertu behar dute zer ekarriko duen gaixotasun horrek. Halaber, profesionalei ere falta zaie informazioa.

Zer motatako informazioa?

Gaixo bat artatzen duten profesionalek jakin beharko lukete haren familiaren egoera zein den, zein neurritan murgilduta dauden zaintzan; zer-nolako arrazoiak dituzten gaixoa zaintzeko; zer aukera dituzten hori egin ahal izateko. Jakin behar dugu zer-nolako harremana dagoen familiako kideen artean ere. Profesionalak ere trebatu behar ditugu.

Zer-nolako programak beharko lituzkete familia horiek?

Argi dago alzheimerrari hainbat arlotatik aurre egin behar zaiola. Osasunaren esparruko profesionalek parte hartu behar dute lan horretan, baina ez haiek bakarrik; esparru sozialeko profesionalek ere parte hartu beharko lukete. Elkarrekin lan egin. Behar dira, adibidez, familia osoaren jarraipena eta balorazioa egiteko tresnak; profesionalek jakin beharko lukete, adibidez, familiako zein kidek parte hartzen duten zaintzan; hasieran, bai eta denborak aurrera egin ahala ere. Familiaren egoerari buruzko balorazio sistematikoa beharko genuke.

Zaintzaileek laguntza behar dute zaindu ahal izateko, ezta?

Hala da. Zaintzaile nagusia, oraindik ere, emakumea izaten da, kasu gehienetan. Baina familia osoak parte hartu behar du. Aldaketaren neurriak horixe eskatzen du, kasu gehienetan. Ardurak partekatzea ezinbertzekoa da. Ezin dugu ahaztu zaintzailea ere gaixotu egiten dela. Krisiak badira, estresa, eta horrek ere eragiten du zaintzaileak artatzeko beharra. Laguntza psikologikoa behar izaten dute, anitzetan.

Halako egoerei aurrea hartzeko beharra da zuk nabarmendu duzuna?

Hori da. Hasieratik balorazio egokia egiten badugu, eta une bakoitzean familia horrekin egin dezakegun lana mahai gainean jartzen badugu, hainbat egoerari aurrea hartzen ahal diogu. Laguntzen ahal ditugu familiak ahalik eta ongien antolatzen. Senideek, hain zuzen ere, jarraibideak eskatzen dituzte. Jakin nahi dute zer egin dezaketen, jakin nahi dute nola antolatu, gaixotasunarekin ahalik eta ongien bizi ahal izateko. Bitartekari lana egin dezakegu.

Lan horrek gaixoari eginen dio mesede?

Hala da. Oreka bilatu behar dugu; lortu behar dugu zaintzak familia osoaren etorkizuna ez hipotekatzea. Gaixoaren beharrei ere erreparatu behar diegu, noski. Zaindu behar ditugu, baina gehiegizko babesa ere ez da ona, batez ere, hasieran. Haien autonomia errespetatu behar dugu, duten bitartean. Hainbat gaixok horixe erran dute, gehiegi babestu nahi izaten dituztela. Familia osotasunean hartu, eta oreka bilatu behar dugu. Denen onerako.

Lizentzia bat, hamaika istorio
Ira 4, 20152015-09-10Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Komunikazioa, Nafarroa0

Lizentzia bat, hamaika istorio

Azaroa zen. 1987ko azaroa. Hilabete eskas batzuk lehenago, Gabriel Urralburu Nafarroako presidentetzara heldu zen, hauteskundeak irabazita; TMEO aldizkari satirikoa argitaratzen hasi ziren Iruñean; eta zinema aretoetan Wody Allenen Radio Days estreinatu zuten. 1987ko azaroa zen, eta irrati txiki batek lehen emisioak egin zituen Iruñeko Donibane auzoko Irrintzi dorretik. Zuzenean eta euskara hutsean. Euskalerria Irratia izena eman zioten proiektuari. Ordutik —eta Allenen filmean bezalaxe—, irratia ez da hedabide hutsa izan. Ehunka lagunen bizitzak lotu ditu, irratiarekiko grina eta euskarazko informazioa ardatz hartuta.

Hala ere, ia hiru hamarkada behar izan dira irrati txiki horren egoera administratiboa legeztatzeko eta herritarrek aspaldi emandako baimena ofizial bihurtzeko. Nafarroako Gobernuak 2015eko abuztuaren 28an eman zion emititzeko lizentzia, eta, horrekin batera, hasiera eman zion fase berri bati. Oro har, 28 urte eman ditu Euskalerria Irratiak legetik at. 10.156 egun.

Baimen ofizialak irratiko arduradunei aukera emanen die, beste hedabide guztien antzera, diru laguntzen deialdietara aurkeztu, publizitate instituzionala kontratatu eta, oro har, langileen lan baldintzak hobetzeko. Ez dirudi, ordea, irratiaren nortasuna galduko denik. Izan ere, irratiko langile, bazkide eta lagunek nabarmendu dute hiru hamarkada hauetan lantaldea bainoago "komunitatea" edo "familia" osatu dutela.

Ehunka dira, izan, urte hauetan guztietan Euskalerria Irratiaren mikrofonoen aurretik igaro diren pertsonak. Kazetariak, musikariak, teknikariak... Baina baita abokatuak, arkitektoak, medikuak, laborariak edota etxeko langileak ere. Kolaboratzaileen sare itzela sortu du euskarazko hedabideak, musu truk; lizentziarik eza esfortzuarekin eta bizipozarekin ordezkatu duten boluntarioak dira guztiak ala guztiak. Emititzeko baimen ofizialik ezean, irratiari benetako zilegitasuna eman diotenak.

Zerrenda amaigabe horretatik, seirekin hitz egin du Nafarroako Hitza-k, uhinetako komunitatea osatzen dutenen testigantzak ere ezagutzeko.

MIKEL TABERNA

Idazlea

"Irratia sortu zenetik, sentitu dut ez nintzela arrotza ziutate honetan"

Memoria ariketa egin du Mikel Taberna idazleak, baina ez du gogoan noiz hasi zen, zehazki, Euskalerria Irratiko kolaboratzaile gisa. Badaki irratiaren sorreratik beretik ibili dela proiektuaren inguruan, eta estreinako emanaldira ere gonbidatu zutela, egitasmo jaio berriaren inguruan iritzia eman zezan.

Tabernak uste du urte horietako egoera, egungoarekin alderatuta, okerragoa zela. "Zaila da imajinatzen nola geunden Iruñerrian 1988an euskaraz bizi nahi genuenok. Euskaldunok ofizialki ez ginen existitzen. Elkarren berri izateko apenas genuen baliabiderik, tresnarik, antolamendurik". Eta horixe ekarri zien irratiak: "Iruñerriko euskaldungoa harremanetan jarriko zuen zerbait, euskaldunoi informazioa euskaraz emanen ziguna, bai, baina, batez ere, hemengo euskaldun batek egiten edo pentsatzen zuena zabaltzeko eta gainerako lagunekin partekatzeko manera bat".

Entzule eta kolaboratzaile askok nabarmendu duten ezaugarria da hori. Komunitate baten parte direla sentiarazi die irratiak. "Topikoa bada ere, irratia sortu zenetik, sentitu dut banuela lagun bat, banituela kide batzuk ziutate honetan, ez nintzela hain arrotza, ni bezalako bertze batzuk bazirela, euskara maite eta euskaraz bizi nahi zutenak".

Tabernaren irudiko, lantaldeak "arrunt ongi" eraman du emisoa urte hauetan guztietan eta kalitate handiko saioak egin dituzte, "behar baino baliabide gutiagorekin".

Egoera berrian proiektua zabaltzeari eta sendotzeari ekin beharko lioketela dio. "Garai berri baten hasieran gaude, eta txoraturik kontent, irratiak amore eman gabe hainbertze urtez eutsi diolakoz eta gaindiezina iduri zuen injustizia gainditu delakoz. Baina, ospakizunarekin batera, pentsatu beharko dugu ezin garela patxada lasaian gelditu eta denok jakin beharko dugula nola jokatu hedabideen garai aldakor honetan, iraultza teknologikoaren aroan, euskarazko produktu on bat (oraingoa bezain ona edo hobea) egiten segitzeko".

Tabernak ez du uste, baina, Nafarroako Gobernuaren lizentziak irratiaren izaera aldatu edota bazkideek orain arte agertutako atxikimendua ahulduko duenik: "Gure etxekoak irratiko elkarteko bazkide gara ez dakit noiztik, hasieratik segur aski, eta halaxe izaten segituko dugu, baita lizentzia lortu ondotik ere, horrek ez duelakoz bermatzen berez iraupena eta proiektuaren parte izaten jarraitu nahi dugulakoz".

KORO LOPEZ DE SABANDO

Euskaltzalea

"Lizentziarena entzutean, Eugenio eta Ibon etorri zitzaizkidan gogora"

Nafarroan, euskarak lagunik badu, Koro Lopez de Sabando da handienetako bat. Etxarri Aranatzen sortua, Lizarrako ikastolaren sorreran parte hartu zuen 24 urterekin, eta, handik zenbait urtera, Iruñera mugitu zen, senarra eta semeekin batera. Orduantxe izan zuen Euskalerria Irratiaren berri, Andres Iñigori esker. "Hizkuntza eskolan, ingelesa ikasten hasi nintzen, eta bera zen zuzendaria; esan zidan bazela irrati euskaldun bat martxan jartzeko proiektua, eta buru belarri murgildu nintzen zeregin horretan".

Ordutik, askotariko zereginak izan ditu irratian, proiektua bizirik mantentzea baitzen lehentasuna. "Goiatxo Elizagarai lagunak eta biok geure burua eskaini genuen, edozertarako: bulegoa garbitzeko, kartelak paratzeko, bazkariak antolatzeko... Piszinara jauzi egin genuen, urik ote zegoen begiratu gabe. Eta merezi izan zuen. Bazkideak izan gara lehen egunetik, eta aurrerantzean ere izango gara".

Irratiarekiko konpromiso horrexegatik, berebiziko poza hartu zuen lizentzia eman zietela jakin zuenean. "Irratia piztuta izaten dut beti, eta, une horretantxe, Euskadi Irratiko albistegia ematen ari ziren. Eli Eraso ari zen albiste bat ematen, eta, bat-batean, moztu, eta lizentziarena esan zuen. Hori bai poza! Telefonoa hartu, eta irratira hots egin nuen, langileak zoriontzeko". Lopez de Sabandoren ustez, baina, albisteak badu puntu garratz bat: Eugenio Arraiza eta Ibon Gaztanbide irratiko kideek ezinen dutela garaipena ospatu, berriki zendu baitira biak ala biak. "Lizentziarena entzutean, Eugenio eta Ibonekin gogoratu nintzen. Haiek ere izugarrizko poza hartuko zuketen, eta pena da une hau gurekin batera bizi ez izana".

JOSETXO AZKONA

Idazlea

"Irrati txiki batean ibiliak garenok badakigu zer den musu truk lan egitea"

Tabernak eta Lopez de Sabandok bezalaxe, Josetxo Azkonak ere harreman estua izan du Euskalerria Irratiarekin hasieratik beretik. "Data zehatzek dantzan egiten didate, baina gogoan dut Larraona ikastetxean egin zela proiektuaren aurkezpen publikoa, eta han nengoen ni ere. Hor entzun nuen, lehenbizikoz, irratiaren filosofia eta helburuak zeintzuk izanen ziren. Gerora, lantalde bat sortu zen programazioa zehazten hasteko, eta horretan ere parte hartu nuen".

Azkonak bazuen eskarmentua irratigintzaren esparruan —Radio Paraiso katean ibilia zen—, eta Euskalerria Irratiaren lehen saio horietan parte hartu zuen, kolaboratzaile gisa. "Erronka jarri nion neure buruari, urtero-urtero kolaborazio bat egiteko, eta, orain arte, ez dut hutsik egin". Askotariko gaiak jorratu ditu urte hauetan guztietan, denboraldi bakoitzean aldatzen baitu bere tartearen formatua: "Literatura jorratu dut, iritzia... Denboraldi batean, taxilariaren papera egiten nuen, eta nire taxira igotzen ziren pertsonaiak asmatzen nituen". Batzuetan kolaborazio horiek lan handia eman izan diotela aitortzen du Azkonak, baina gustura egiten ditu. "Irrati txiki batean ibiliak garenok badakigu zer den musu truk lan egitea. Irrati piratetan, ordaindu ere egiten genuen gure saioa egin ahal izateko! Niretzat, irratian kolaboratzeko konpromisoa hartzea gauza serioa da; kontratu baten antzekoa".

JON ZELESTINO

Musikaria

"Produktu itzela egiten dute, irrati handiago askorena baino hobea"

Euskalerria Irratia emititzen hasi zenean, egungo kolaboratzaile asko ez ziren jaioak oraindik. Jon Zelestino bost urteko mutikoa zen Irrintzi dorreko lehen emisioak Iruñerriko irrati-aparatuetara iritsi zirenean. "Euskalerria Irratiari lotutako lehen oroitzapena eskola garaikoa da. Hegoalde ikastolako OHOko 4. mailan nengoen, eta gure ikasgela osoak Xingulu Mangulu haurrentzako saioan parte hartu zuen". Irratiarekiko zaletasuna, ordea, geroago piztu zitzaion. "Institutuko ikasleak tertulia batera eraman gintuzten, eta gogoan dut Ibon [Gaztanbide] teknikariarekin musikaz hizketan hasi nintzela".

Duela hamar bat urte hasi zen kolaboratzaile lanetan, 60ko eta 70eko hamarkadetako musika beltzari buruzko tarte bat egiten, eta musika saio propioa aurkeztu zuen hiru urtez. Hark bezalaxe, hainbat lagunek ere aukera izan dute euren lanbideari edota zaletasunei lotutako kolaborazioak egiteko. Oro har, irratiak orain arte "produktu itzela" egin duela dio Zelestinok. "Gaiak sakontasunez lantzen dituzte, alor bakoitzeko aditu euskaldunak bilatzen dituzte, eta denbora ematen diete gauzak behar bezala azaltzeko. Luxu bat da. Handiagoak diren eta baliabide gehiago dituzten irrati askorena baino hobea da programazioa".

EDURNE ARRIZIBITA

Kazetaria, Behatokiko kidea

"Komunitatea da irratiak duen aberastasuna; hori ezin da galdu"

Beste gauza askoren artean, kazetari bikainen harrobia ere izan da Euskalerria Irratia. Gaur egun Euskadi Irratian, Euskal Telebistan edota BERRIAn diharduten profesional askorentzat, aireratze pista ezin hobea izan zen Irrintzi dorrea. Horietako bat izan zen Edurne Arrizibita, Hizkuntz Eskubideen Behatokiko langilea eta Karrikiri elkarteko kidea. "1994. edo 1995. urtea izanen zen. Unibertsitatean nenbilen, eta kazetaritza praktikak Euskalerria Irratian egin nituen. Albistegietan aritu nintzen batez ere, eta baita Xingulu Mangulu haurrentzako saioan ere. Niretzat, sekulako esperientzia izan zen, profesionalki, pertsonalki eta euskaldun bezala aberastu ninduelako", azaldu du Arrizibitak.

Urte hauetan kazetaritzaren mundua zeharo aldatu dela dio Arrizibitak, baina Euskalerria Irratiak eutsi egin dio hastapenetako espirituari. "Hori da, hain zuzen, irrati honen ezaugarrietako bat, eta hala beharko luke izan etorkizunean ere. Legez kanpo egon den urteotan, komunitate sendo bat eratu da irratiaren inguruan, baina irauteko sarea zena indargune bihurtu da. Aberastasun. Dozenaka ahots igaro dira Euskalerria Irratiaren mikrofonoen aurretik. Hori ezin da galdu".

URKO ARISTI

Kazetaria, Tokikomeko presidentea

"Oasi bat da Euskalerria Irratia, etxean bezala sentitzeko toki bat"

Ibilbide profesionala Euskalerria Irratian abiatu zuen beste kazetarietako bat da Urko Aristi. Egun Tokikom elkarteko presidente denak irratiko bekadun gisa eman zituen lehen urratsak, duela 20 urte, Zokobetailu saioan. "Ni herritik nentorren, Arribetik, eta Opuseko Unibertsitatean ez nuen topatzen giro euskaldunik. Bat-batean, Euskalerria Irratia deskubritu nuen, eta oasi bat aurkitzea bezalakoa izan zen niretzat. Etxean bezala sentitzea".

Gainera, Aristik sumatu du irratiaren izaera hurbil hori indartu egin dela 1998an Nafarroako Gobernuak emititzeko baimena bidegabeki ukatu zienetik gaurdaino. "Nahi zuenaren kontrako efektua lortu du UPNk urte hauetan guztietan. Bidegabekeria horrek indar handiagoa eman dio irratiari, jende asko hurbildu baita proiektura. Militanteago bihurtu gara. Seguruenik, egoera bestelakoa izan balitz, entzule eta lagun izanen ginateke, bai, baina UPNren kontrako jarrera hori 20 urtez nekatu gabe kolaboratzeko akuilua izan da".

Hala ere, lizentziaren ukapenaz gaindi, irratiaren eta lantaldearen merituak ere goraipatu behar direla azpimarratzen du Tokikomeko buruak: "Bost edo sei lagunen artean halako programazio txukuna osatzea izugarria da, eta horrek ere piztu egiten du jendearen ilusioa. Militantziaren gainetik, irrati profesionala izan da beti, eta horri esker lortu dute halako babes handia".

Irakurlea eta egilea, gertuago
Ira 4, 20152015-09-10Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa0

Irakurlea eta egilea, gertuago

Ateak ireki berri ditu Nafarroako Komikiaren Azokak, seigarren urtez jarraian. Joan den larunbatean abiatu zen, eta irailaren 27ra arte izanen da zabalik. Hilabetez, komikiaren inguruko erakusketak, tailerrak eta bestelako jarduerak eskainiko ditu, Iruñeko hiru egoitzatan: Ziudadelako Armen Aretoan, Civicanen eta Corte Ingles saltokiko areto batean. Hainbat erakunde eta enpresaren laguntzarekin antolatu du jaialdia Tiza elkarteak.

Komikiaren sustapenerako elkarte horretako kide eta azokaren antolatzailea da Patxi Anton. Seigarren urtez ekin dio bere elkarteak jaialdiaren prestaketari, eta aitortu du orain sei urte ez zutela aurreikusten ahal azokak gaur egun duen harrera. "Ez genuen uste publikoaren aldetik halako erantzunik izango zenik". Izan ere, azoka "Nafarroako urteroko kultur programan egonkortutako ekitaldia" dela uste du Antonek. Azken urteetan Espainiako Estatuko hedabide nagusietan oihartzuna izan dutela dio, eta, oro har, "geroz eta zabalpen" handiagoa izaten duela jaialdiak. Eta are gehiago hazteko gogoa beti izaten dela aitortu badu ere, pozik mintzo da orain arteko ibilbideaz.

Egonkortze eta hazkunde hori ez da ezerezetik etorri. Badira, Antonen ustez, Nafarroako Komikiaren Azoka inguruko bestelako jaialdietatik bereizten duten elementuak. "Ez nuke esango berean bakarra denik, baina baditu beste azoketatik ezberdintzen duten ezaugarriak", dio antolatzaileak.

Denetan nagusia, ez duela ohiko azoken salerosketa helbururik. Nafarroako Komikiaren Azokan, sektoreko gainerako gehientsuenetan ez bezala, ez dira izaten argitaletxeek jarritako salmenta postuak. Horren ordez, "autorearengan" jartzen dute arreta, marrazkilariarengan, betiere, "hiru hanka nagusietan oinarrituz: umore grafikoa, ilustrazioa eta komikia". Hala, egilearen eta irakurlearen arteko "konexioa" bilatu nahi izaten dute antolatzaileek, antolatutako jardueren bitartez. Antonek dioenez, "konexio hori ez da sortzen bakarrik erakusketen edota liburu sinaduren bitartez, baizik eta tailerren eta bestelako jardueren bitartez".

Helburu horri eutsi eta aurreko urteetako joera mantenduta, umore grafikoaren, komikiaren eta ilustrazioaren izen handien bisitak programatu dituzte azokaren kolaboratzaileek. Besteak beste, Gallego eta Rey zinta egile ezagunak, Bernardo Bergara, Aitor Saraiba eta Mikel Urmeneta izanen dira Iruñean. Horiek guztiek ikusleekin harremana izateko aukera izango dute, horretarako prestatutako jardueren bidez. Horiez gain, Fermin Muguruza musikaria eta Harkaitz Cano idazlea ere izango dira hiriburuan, Black is Beltza proiektua aurkezten. Hain zuzen ere, egitasmo horri buruzkoa da aurtengo azokak antolatutako 11 erakusketetako bat.

Erakusketak eta beste

Marrazkilarien lana erakusgai jarri du beste behin jaialdiak, ikusleengana hurbiltzeko. Ziudadelako Armen Aretoak hamar erakusketa jaso ditu, eta beste bat Corte Ingleseko espazioak. Gallego eta Rey marrazkilari ezagunena da aurten antolatutakoen artean esanguratsuenetakoa. Prentsako umore grafikoaren arloan egindako lana erakutsi dute erakusketan, lehen zirriborroetatik hasi eta argitaratutako zintetaraino. Bide beretik doa Bernardo Bergara marrazkilari iruindarraren erakusketa ere. Umoregileak hainbat egunkari eta aldizkaritan argitaratutako lanen sorkuntza prozesua erakutsi du.

Fermin Muguruza, Harkaitz Cano eta Jorge Aldereteren Black is Beltza da, esan bezala, aurtengo beste erakusketa azpimagarrienetako bat. Izen bereko nobela grafikoaren ingurukoa da erakusketa, eta Iruñeko erraldoi eta buruhandien konpartsak 1965ean New Yorkera egindako bidaia du abiapuntutzat. Orduko hartan, AEBetan zegoen arraza bazterkeriaren ondorioz, Iruñeko bi erraldoi beltzek ez zuten gainerakoekin batera desfilatzerik izan. Erakusketaz aparte, mahai ingurua ere izango da irailaren 10ean. Bertan, Muguruza eta Canoz gain, 60ko hamarkadan erraldoien konpartsakoa izandako kide batek parte hartuko du.

Leire Salaberria marrazkilari gipuzkoarrak, bestalde, Pamiela argitaletxearekin argitaratutako Hiltzaileak liburuko irudiak erakutsiko ditu. Misterioaren eta umorearen arteko tonuan egindako lan horrek Etxepare saria eman zion iaz Salaberriari.

Ricardo Cavolo, Mikel Urmeneta eta Belatz, Raul Cimas, Aitor Saraiba eta Laura Santolaya dira aurtengo azokak aurkeztuko dituen beste artistetako batzuk. Autoreak ikusleengana hurbiltzeko asmoari helduz, ekitaldi ezberdinak jasoko ditu jaialdiak. Cavolok, adibidez, mural bat egingo du irailaren 4an, zuzeneko musikaz lagunduta. Saraibak tailer bat eskainiko du irailaren 12an, interesa duen ororentzat, joan den asteburuan Paula Bonetek egindako bideari jarraituz. Urmenetak eta Belatzek, azokak irauten duen hilabetean, aurten hildako Javier Krahe musikariaren omenezko murala osatuko dute hainbat kolaboratzailek bidalitako marrazkiekin. Antonek aurreratu duenez, Alex de La Iglesia zinemagilea da lan horretan parte hartu dutenetako bat.

Bestalde, Belatzek tailer bat egin du Osasunbideko Adimen Osasuneko Errehabilitaziorako Zerbitzuko gaixoekin, eta horren emaitza ikusgai izango da beste erakusketa batean, eta esperientziari buruzko hitzaldia ere izango da, hilaren 17an. Gainera, umeentzako tailerrak ere izango dira, besteak beste.

Antonek adierazi duenez, diziplina artistiko ezberdinak uztartzea da Nafarroako Komikiaren Azokaren beste ezaugarri bereizgarrietako bat. Horren haritik, zinema eta komikia uztartuko dituen ziklo bat antolatu dute, Komikia eta Zinema, lurralde hibridoa izenarekin. Lau film eskainiko dituzte zikloaren barruan, asteazkenetan, Civicanen.

Tiza elkartearen helburu bera du azokak ere, komikia sustatzea. Eta helburu horri erantzuteko antolatu dute, beste behin ere, egitarau oparoa. Publiko orokorra komikira, ilustraziora eta umore grafikora hurbildu nahi dute horrela. Eta horretarako garai egokia dela uste du Antonek, gainera. Dioenez, "sare sozialek umore grafikoa jendearengana eramatea lortu dute", eta "ilustrazioa urrezko aroan dago". Aro goxo horri eustea bilatuko du, beraz, Nafarroako Komikiaren Azokak ere.