Igande honetan eginen da Lasterbidean, euskal presoen eskubideen aldeko lasterketa, Berriozarren. 2013an sortu zen ekinbidea, "euskal errepresaliatu politikoen eta haien senideen eskubideen aldeko elkartasun keinu gisa". Aurreko aldietan bezala, egun osoko egitarau zabala prestatu dute: herri kirolak, herri bazkaria, kontzertuak, haurrentzako gunea... Irudian, lasterketaren aurkezpena, Iruñean.
“Sanferminetako jaigunea tresna bat da guretzat, ez helburua”
Hilabete falta da sanferminetarako, eta Gora Iruñea-koak hasiak dira jai alternatiboen egitaraua prestatzen. Gorka Izko da (Iruñea, 1983)plataformako bozeramailea.
Gora Iruñea-k jaigunea paratuko du aurtengo sanferminetan? Zein da egungo egoera?
Udalak, urtero bezala, lehiaketa antolatu du Runa parkeko eremuan eginen den kultur eskaintza esleitzeko, eta, azken urteetan bezala, deialdira ez aurkeztea erabaki dugu. Berez, lehiaketara inor aurkezten ez den hirugarren urtea da honako hau, eta, irabazlerik ezean, udalak lekua guri uztea espero dugu. 2013ko eta 2014ko egoera errepikatzea, alegia.
Zergatik ez duzue lehiaketara aurkeztu nahi izan?
Udalaren esanetan, halako deialdi publiko bat beharrezkoa da eskaintza onena bermatzeko. Printzipio horrekin bat gatoz, baina argi utzi nahi dugu herri plataforma bat ezin dela lehiatu enpresa pribatuekin. Ez ditugu baliabide ekonomiko berberak, eta ez gaude egoera berean. Ez du zentzurik, beraz, baldintza nahiz betebehar berberak ezartzea batzuei nahiz besteoi. Horregatik erabaki genuen, duela bi urte, halako arauekin ez jokatzea, eta jarrera horri eutsi diogu aurten ere: lehiaketara aurkezteko epea amaitzen zen egunean bertan, gure proiektua aurkeztu genion Kultura Departamentuari, eta, beraz, haiek erabakiko dute. Oraindik ez dugu erantzunik jaso.
Seguruenik, udal talde berri batek erabakiko du hori, dena den. Aldaketa politikoak eragina izan du Gora Iruñea-ren egitaraua prestatzerakoan?
Proposamena lantzen ari ginen bitartean, bi jokaleku planteatu genizkion geure buruari: UPNrekin segitzea ala gobernu alternatibo batek boterea lortzea. Dena den, hainbat zinegotzirekin hitz eginda, jakin dugu ekainaren 13ra arte ez dela udal gobernu berria ofizialki osatuko. Ordurako, sanferminetako gune guztiek adjudikatuta egon beharko lukete; beraz, zentzuzkoena iruditu zitzaigun orain arte bezala lanean segitzea. Aldaketa konfirmatzen bada, ongi etorria izanen da, eta saiatuko gara gure proiektuaren gainean aldaketatxo batzuk egiten; baina, edozer gertatzen dela ere, argi dugu hau trantsizio urtea izanen dela.
Zergatik?
Sakoneko aldaketak behar direlako jaien ereduan, eta, horretarako, 15 eguneko epea ez da nahikoa inondik inora. Urte osoko lanketa beharrezkoa da, zer-nolako festak nahi ditugun erabakitzeko, sanferminetako mahai eraginkor bat osatzeko eta protagonismoa herritarrei itzultzeko.
Hala ere, litekeena da Joseba Asiron izatea Iruñeko alkate berria, eta herri erakundeek sintonia hobea izan dezakete harekin, Enrique Maiarekin baino. Nabarituko al da?
Gobernu alternatiboa gauzatzen bada, agintari berriekin bilduko gara, UPNk orain arte ezarritako baldintzak ahal den neurrian hobetzeko. Adibidez, Gazteluko plazako edo Foruen plazako kontzertuak antolatzen dituzten enpresek dirutza jasotzen dute lehiaketa publikoa irabazteagatik, baina, horrez gainera, zerbitzu guztiak bermatzen dizkie udalak: larrialdi zerbitzua, komunak, agertokiak, ura, argindarra... Guri, ez. Guk den-dena lotu behar dugu geure kabuz, eta, gainera, dirua jaso beharrean, ia 30.000 euro ordaindu behar dizkiogu udalari urtero-urtero, berme gisa. Diskriminazio hori bukatzeko aukera izan dezake udal gobernu berri batek; badago denbora.
Eta, luzera begira, zeintzuk dira udal berri batek eman beharreko pausoak sanfermin herrikoiagoak antolatze aldera?
Datozen urteetan jai eredua aldatu nahi bada, herritarren parte hartzea sustatzeak izan beharko luke lehentasuna. Lehenengo urratsa izan liteke Sanferminetako Mahaia antolatzea, eragile guztiekin. Eta galdetu. Galdetu zeintzuk diren talde bakoitzaren beharrizanak —ez soilik ekonomikoak— eta helburuak, zeren alde egiten duten lan eta zein den haien ekarpena.
Etorkizunean, jai eredu berri hori ezartzen bada, zentzua izanen luke Gora Iruñea-ren txosnagunea antolatzen segitzeak?
Guk beti esan dugu jaigunea tresna bat dela, ez helburu bat. Gure xede nagusia da herritarrek protagonismoa berreskuratzea, eta, bide horretan, jaigunea oso garrantzitsua da oraindik. Baina guk proposatzen dugun eredua hiri osora hedatzea izan beharko luke erronka, eta ez gune hori betierekotzea. Hori bermatuko balitz, Gora Iruñea-ren festaguneak ez luke zentzurik izanen; are gehiago: nahiago genuke 2015eko jaigunea azkena izanen balitz.
Aurtengo egitaraua aurreratzerik bai?
Egitarauaren aurkezpenarekin arazo txiki bat dugu: kontzertuek erakartzen dute arreta osoa. Horregatik, aurten nahiago izan dugu izen gutxi batzuk aurreratu [Gatillazo, Zea Mays, Ze Esatek...], eta bestelako ekitaldiak azpimarratu. Izan ere, guretzat, kontzertu handiak antolatzea baino garrantzitsuagoa izan daiteke, adibidez, haurrentzako eskaintza integral, hezitzaile eta zabala egitea, tokian tokiko produktu ekologikoekin osatutako otamenak eskaintzea, eta abar. Azpiegiturei dagokienez, iazko gunearen formatuari eutsiko diogu: agertokia, taberna, haurrentzako puzgarriak, rokodromoa... Eta eguraldiak uzten badigu, haurrentzako igerilekua ere paratuko dugu.
Parekidetasunaren aldeko konpromiso irmoa hartu duzue ere...
Bai, hori da gure proiektuaren ardatz nagusietako bat. 2013an sortu genuen parekidetasuna lantzeko lantaldea, eta, ordutik, hazi egin da nabarmen. Gaur egun, sei pertsona ari dira gogotsu lanean, eta urte osoan biltzen dira, ez bakarrik sanferminei begira. Iaz, autodefentsa feminista tailerrak antolatu genituen, eta, sekulako arrakasta izan zutenez, eskaintza Iruñeko auzo guztietara hedatu dugu. Horrez gain, parekidetasuna zentzu orokorragoan landu nahi izan dugu; besteak beste, kultur eskaintzan. Jai egitarauan, adibidez, ahalegina egin dugu agertoki gainean emakumez osaturiko taldeak egon daitezen.
Iritzia: “Ongi etorri, aldaketa!”
Ez dakit oso ongi zeri buruz idatzi beharko nukeen gaur. Lehenik eta behin, azken aldiz izendatuko zaitut, Yolanda... Zenbat buruhauste ekarri dizkiguzun... Orain zaila egiten zait zu gabeko Nafarroa irudikatzea. Eta zein pozik nagoen. Agur, Barcina. Agur, navarrísimo. Agur, UPPSN. Agur...
Hitzak behin eta berriz errepikatzen ditugunean errealitate bilakatzen ahal direla esan zidaten behin. Hori ematen du, azkenean ametsa hurbilago baitugu: aldaketa. Lehenengo egunen zirrararen ondotik, argi izan behar dugu hemendik aurrera zer egin beharko genukeen: lan, lan, lan eta lan. Eta gobernu berriari, alkatetza berriei exijitu: proiektu txikitzaileak gelditzea, Euskararen Lege berria egitea, Sinboloen Legea deuseztatzea, alfonbrak altxatu eta lapurrei dagokiena ordainaraztea, Osasun Zerbitzu duinak (eta ospitaleko sukaldea) berreskuratzea, memoria historikoari duintasuna ematea, murrizketak gelditzea, enplegua sustatzea, gehien dutenei gehiago ordainaraztea, Los Arcos ixtea, Reyno de Navarra Arena ez irekitzea... Finean, gauza asko dira aldatzen ahal direnak. Iruditzen zait oraindik ez diogula erreparatu honek izan dezakeen dimentsioari. Ea pixkanaka honi neurria hartzen diogun.
Dena den, kalean egin behar dugu indar handiena. Kaleak husten uzten baditugu, gureak egin du. Aldaketa ezin delako lau urtekoa izan; iraunkorra izan behar du, eta gizarte hobe bat ekarri behar du, progresiboki aurrera eginen duena, merkatuaren beharrei men egin beharrean, pertsona erdigune izanen duena. Eta, horretarako, egunez egun egin behar dugu lan guztiok. Aldaketa aurretik ere gorpuzten hasi delako: herri mugimenduek izan dute honen erru eta erantzukizun (ia) guztia. Gizarte aldaketa artikulatzeko ezinbestekoa dugu lan ideologikoarekin jarraitu eta erregimena behingoz eta betiko kanporatzea. Nafarroa berri batekin amets egiten dut egunero. Gizarte more, gorri, berde batekin.
Baita gizarte libre, laranja batekin ere. Gaurkoan, azken aste hauetan bezala, ezin dudalako Gasteiz ahaztu. Ezin ditut ahaztu haien militantzia politikoagatik kartzelan dauden Ibon, Marina, Aiala, Ainhoa, Bergoi, Igarki eta Xabat. Ezin dut herri harresi duin, abeslari, desobediente hura ahaztu. Haiengatik ere lan egin beharko dugu. Haien alde, haiek etorri eta beste inor bahitu ez diezaguten ere lan egin beharko dugu. Eta ez da erraza izanen. Baina duela urte batzuk norbaitek pentsa zezakeen aldaketa lortzen ahalko genuela? Nafarroan aldaketa Ibon bezalako inurri langileei, nekaezinei esker etorri da, besarkada laranjak harantz! Maite zaituztegu.
Norberak bere esparrutik lan egiten jarrai dezala. Nik, gazteon esparrutik, Nafarroa euskaldun eta feminista baten alde lan egiten segituko dut. Ni, zu, gu ezinbesteko piezak baikara puzzle zail eta aberasgarri honetan. Aurrera!
Falange y Tradicion taldeko hiru kide epaituko dituzte, mehatxuengatik
IRUÑEA. Astelehenetik aurrera, Falange y Tradicion taldeko hiru kide —Javier Lopez Monreal, Jose Ignacio Irusta eta Borja Illera— epaituko ditu Espainiako Auzitegi Nazionalak, talde horrek 2009an egindako mehatxu eta ekintzengatik. Besteak beste, Koldo Pla eta memoria historikoaren inguruan lanean ziharduten hainbat pertsona mehatxatu zituen taldeak, eta gaiarekin lotutako plakak eta oroitarriak suntsitu.
Eleberrietan azaltzen ez den Nafarroa beltza
Kokaleku zehatza aipatzen zen mezu elektroniko anonimo batean: San Bartolome gotorlekua, Iruñeko harresian. "Gutun-azal bat aurkituko duzu zirrikitu batean. Bakarrik joan zaitez", zioen mezuak. Zigarretari azken kea eman, eta hara abiatu da protagonista, abenduko gau hotzaren iluntasunak lagunduta. Gabardina luzea, bufanda eta kapelua daramatza soinean, inork ezagut ez dezan. Mezuak zioen bezala, harresiko zirrikituan dago gutun-azala, baina, hartu duen unean, lau figura beltz azaldu dira itzalen artetik. Poliziak dira. Eskuburdinak jarri dizkioten arte ez dira jabetu gabardinaduna Santiago Cervera dela.
Eleberri beltz batetik ateratako pasartea dirudi, baina errealitate gordina da. Xantaiak, espioitza, ustelkeria, konspirazioak, botere ekonomikoa eta politikoa kontrolatzen duten familia aberatsak... Hamaika nobela edo gidoi idazteko adina misterio dago Nafarroako egungo erregimenaren gibelean. Horren jakitun, Nobela beltza, errealitate beltza izeneko mahai ingurua antolatu zuen Iruñeko Karrikiri elkarteak iragan astean.
Joxerra Senar BERRIAko kazetaria, Ivan Gimenez El corralito foral liburuaren egilea, Jon Alonso idazlea eta Patxi Urrutia Kontuz elkarteko kidea aritu ziren gaiaz solasean, eta foru komunitatearen alderik ilunena azaleratzen saiatu ziren.
"Nire liburuetako batean Cervera, gutun-azala eta harresiaren eszena edo horren gisakoren bat idatzi izan banu, idazle txartela erretiratuko lidakete segituan", esan zuen Alonsok, saioaren hasieran. Haren irudiko, fikzioak "egiazkotasuna" bilatzen du, errealitatea imitatzen du; baina, askotan, errealitateak berak egoera sinestezinak aurkezten ditu: "Cerverarena hain da gehiegizkoa, nobelagile txar batek asmatutako burugabekeria ematen du... egia izan arren".
Muturreko pasadizoez gainera, ordea, Nafarroak adibide ugari eskaintzen dizkio detektibe eleberri bat edo thriller bat idatzi nahi duenari. Aingeru Epaltzak, adibidez, maisuki islatu zuen Iruñea zaharreko giro kirastua —hiriaren izena aipatu gabe— eta botere politiko nahiz ekonomiko ilunen itzal luzea Rock'n'roll eleberrian. Fikzioaz harago, ordea, ustelkeriari izen-deiturak paratu dizkioten saiakera liburuak izan dira, azken urteetan, arrakasta handiena erdietsi dutenak; besteak beste, Joxerra Senarren CAN: eta hemen ez da ezer gertatu (Pamiela, 2015); Jose Mari Esparzaren La sima (Txalaparta, 2015); edota Alberto Gil, Aritz Intxusta eta Patxi Zamoraren El banquete (Txalaparta, 2014).
Horietan salatzen denak frogatzen du San Frantzisko, New Orleans edo Malmo bezain misteriotsuak eta ilunak izan daitezkeela Iruñea, Baztan edo Corella ere.
Genero beltzean, oso ohikoa da krimenaren gibelean hariak mugitzen dituen elite edo familia boteretsu bat paratzea. Literatura mota honetan, botere eta aberastasun handien kausa eta ondorioa da ustelkeria.
Stieg Larssonen nobeletan bezala, Nafarroan elite batek kontrolatu ditu, orain arte, baliabide ekonomikoak, enpresa handienak eta botere politikoaren gune garrantzitsuenak. Ricardo Feliu soziologia irakasleak zehaztasun zientifikoz neurtu zuen herrialdeko enpresaburu handien, politikarien eta agintarien arteko sare zurruna, bere doktoretza tesian. Haren esanetan, 90 edo 100 bat pertsonaren eskuetan dago herrialdearen botere guztia. "Tesia idatzi nuenean, Nafarroako enpresa handienak hartu eta administrazio kontseiluak ikertu nituen. Datu horiek alderatu egin nituen politikari eta legebiltzarkideen izen-deiturekin, eta kointzidentzia handiak zeudela ikusi nuen. Izenetako asko errepikatzen ziren zerrenda batean zein bestean. Alor ekonomikoaren eta politikoaren artean zubiak eraikitzen dira, eta horrek bide ematen dio ate birakarien fenomenoari, interes pribatuak eta publikoak nahasita", azaldu zuen Feliuk 2013ko azaroan, Nafarroako Unibertsitate Publikoan emandako hitzaldi batean.
Zehazki, soziologo iruindarrak 38 enpresa publiko aztertu zituen bere tesian, eta 145 zuzendaritza kargu 90 politikariren eskuetan zeudela ondorioztatu zuen. "Hori ez zen zubi bat, autobide bat baizik". Baina ate birakarien fenomenoaz harago, nafar eliteen sarean abizenek pisu handia dutela uste du Feliuk. "Nafarroan, eliteen kontzeptuak harreman estua du familia ondarearekin. Uranga, Asiain, Arraiza... Familia horiek sekulako sarea sortu zuten enpresa, boteregune eta hedabideen artean".
Beste ikerlari batek, Ivan Gimenez kazetari eta sindikalistak, erregimenaren erraiak aztertu ditu El corralito foral liburuan (Pamiela, 2015), eta, haren aburuz, sare horren epizentroa Corella herrian dago. Handik atera ziren, besteak beste, Jose Antonio Asiain PSNko legebiltzarkide, Nafarroako Gobernuko presidenteorde eta CANeko presidente ohia; Miguel Sanz presidente ohia; eta Antonio Catalan NH eta AC hotel kateen jabea.
Gimenezen arabera, familia arrakastatsu horiek guztiak Jose Luis Arrese ministro eta idazkari frankistak Corellan eraikitako sare klientelistaren gerizpean hazi ziren. Izan ere, egungo eliteen arrakasta ulertzeko eta sekretu ilunenak azaleratzeko, beharrezkoa da denboran atzera egitea.
1936ko gerrak odol arrasto luzea utzi zuen Nafarroan. 3.000 pertsona baino gehiago fusilatu, erail edo desagerrarazi zituzten Franco eta Molaren aldeko militar matxinoek. Nafarroako egungo agintariek behin baino gehiagotan esan dute diktadura garaian gertatutako sarraskiak gaitzesten dituztela, baina, aldi berean, UPNren gobernuak ateak itxi dizkie memoria berreskuratzeko saioei. Besteak beste, Franco diktadoreari Nafarroako seme kutun eta Iruñeko seme kutun tituluak kentzeko proposamenen kontra bozkatu dute erregionalistek legebiltzarrean nahiz hiriburuko udalean, hainbat udalerritako kaleen izen frankistak aldatzeari uko egin diote behin eta berriz, eta, urtero-urtero, Mola eta Sanjurjo jeneral kolpisten omenezko mezak baimentzen dituzte Iruñeko Erorien monumentuaren kriptan.
Gimenezek El corralito foral liburuan azaltzen du horren arrazoietako bat: lotune sendoa dago 36ko gerraren ostean sortutako erregimen frankistaren eta egungo elite politiko-ekonomikoen artean. Gerraren itzalpean aberastu ziren enpresaburuak, goi politikarekiko zaletasuna (eta batzuetan, baita karguak ere) oinordetzan jaso dituzten hautetsiak eta garai batean ezarritako estatusa mantendu nahi duten agintariak nahaspilatzen dira Nafarroako boterearen bilbean.
Taberna familia da adibide garbienetako bat. Gimenezen arabera, okindegi kate xumea zena izugarri hazi zen gerraren ostean, falangisten lankidetzarekin, kooperatiba errepublikano eta ezkerrekoen baliabide eta ondasun guztiak arpilatu ostean. Prezioak adostea eta monopolio bat sortu nahi izatea leporatu diote behin baino gehiagotan enpresari, eta 2013an, 1,9 milioi euroren isuna ezarri zien Espainiako Konpetentziaren Batzordeak. 110 familia nafarren esku zegoen enpresa, eta duela lau urte saldu zioten multinazional bati 300 milioi euroren truke.
Ezin da Nafarroako ekonomiaren egungo egoera azaldu CAN auzia edo Nafarroako Kutxaren desagerpena aipatu gabe. Thriller politiko baten antzera, interes ekonomikoak, ustelkeria eta eskrupulurik gabeko politikariak biltzen ditu Nafarroako historia hurbileko gertakari larrienak.
Azken hamarkadetan, UPNren kudeatzaile bikainaren mitoa mantentzen lagundu du kutxaren hazkunde etengabeak. Krisiaren eztandak azaleratu duen errealitatea, ordea, oso bestelakoa da, agerian gelditu baitira erregionalisten obsesioak, handinahia eta agintari zenbaiten megalomania.
Bi izan dira CAN auziaren benetako dimentsioa ezagutzeko aukera eman duten lanak: El banquete eta CAN: eta hemen ez da ezer gertatu. Lehenbizikoan, Patxi Zamora, Aritz Intxusta eta Alberto Gil egileek botere politikoaren eta ekonomikoaren arteko harreman estua ikertu dute, kutxaren sorreratik gertatutako eskandaluak haizatuz: bileretara joateagatik politikariek jasotzen zituzten dieta opakuak, Rolex eta bestelako luxuzko opariak, diru xahutze etengabea...
CAN: eta hemen ez da ezer gertatu liburuan, berriz, CANen hazkunde ikusgarriaren eta gainbehera bortitzaren kronika egiten du Joxerra Senarrek, fokua kudeaketa txarrean jarrita. Besteak beste, Miguel Sanz presidentearen eta Enrique Goñi zuzendariaren megalomania aipatzen du kazetariak, entitatearen porrotaren arrazoien artean.
Poliziaren figurak garrantzi handia du eleberri beltzaren historian. Zenbait kasutan, heroia izan da; beste askotan, berriz, antagonista, ustelkeriak jotako pertsonaia iluna. Iruñean ere, Udaltzaingoaren kontrako ustelkeria eta gehiegikeria salaketek berripaperen lerroburuetara egin dute jauzi azkenaldian. Izan ere, Simon Santamaria udaltzainburu ohiaren ibilbide profesionalak Abel Ferrararen Bad lieutenant filmetik ateratakoa dirudi: mehatxuak, indarkeria, botere gehiegikeria, lan eskubideen kontrako delituak, elkartzeko askatasunaren aurkako delituak, bazterkeria, dokumentuen faltsutzea... Halako salaketei egin beharko die aurre, iragan maiatzaren 12an Maria Paz Benito magistratuak iragarritako ahozko epaiketa egiten bada —helegitea aurkeztu du Santamariak—.
Eskandaluek itota —eta Iruñeko Udalean aldaketa politikoa gertu egon zitekeela ikusita—, dimisioa aurkeztu behar izan zuen udaltzainburuak. Udaltzainen sindikatuak egin zituen salaketak, baina ustezko biktimen alde agertu beharrean, Iruñeko alkate Enrique Maiak Santamaria jo zuen biktimatzat. "Jazarpen etengabea pairatu du", esan zuen.
Ofizioz militarra da Santamaria. Hainbat eskandalu tarteko, erreserbara bidali zuten 1992an, eta handik, Volkswagenen segurtasun sailera egin zuen jauzi. 1999an, Yolanda Barcinak Iruñeko udaltzainen buru izendatu zuenean, hierarkia eta espiritu militarra ezartzea izan zen Santamariaren obsesioetako bat, instituzioaren ezaugarriak eta helburuak baztertuta. Pertsonaia iluna, nobela beltz baten orrialdeetatik ateratako erresuma beltzean.
“Aldaketaren aukera historikoa baliatu behar dute alderdiek”
Ikasleen tutoretza saioen eta gradu amaierako lanen zuzenketen artean, tartea egin dio Carlos Vilches Nafarroako Unibertsitate Publikoko soziologia irakasleak (Iruñea, 1955) Nafarroako Hitza-ri, bozetako emaitzak aztertzeko.
Hauteskundeen emaitzek aukera ematen dute gobernu alternatibo bat osatzeko. Zein da zure irakurketa?
Ziklo luze baten amaiera da hau. 24 urtez, eskuina agintean izan da Nafarroan, eta askoren grina zen alternatibak eraikitzea. Orain arte, ezinezkoa izan da hori, batez ere, PSNren jarrerarengatik, baina hauteskunde hauetan aukera berriak zabaldu dira. Une hau oso interesgarria da, hain zuzen, PSN bazter uzteko aukera eskaintzen dielako aldaketaren aldeko indarrei. Bestalde, Espainian gertatu den fenomenoak oihartzuna izan du hemen ere; hau da, bipartidismoa sustatu duten alderdi tradizionalen gainbehera. Ezinbestekoa izanen da, hemendik aurrera, bestelako kultura politikoa ezartzea: kontsentsuarena eta akordioena. Nafarroako Parlamentuan nahiz udaletan, ezkerreko indarrek itunak lotu beharko dituzte, aldaketa gauzatzeko.
Nafarroan, Podemos Ahal Dugu-k emaitza onak lortu ditu, baina EH Bilduk eta Geroa Baik ere gora egin dute. Nondik atera dira aldaketaren aldeko boto horiek guztiak?
Hauteskundeen emaitzak aztertzen ditugunontzat, horixe da gure buruhausterik handiena, eta, segur aski, ez da erantzun bakar bat izanen. Izan ere, matematikak soilik erabilita, nekez uler daitezke emaitzak. Alde batetik, UPNk boto asko galdu ditu, botereak eragindako higatzearengatik, eta PSNk ere babesa galdu du, erregionalisten makulu gisa ikusi dutelako askok. Bestalde, Ahal Dugu-k etekina atera dio jendearen mobilizazioari, parte hartzea lau puntu igo baita 2011ko bozekin alderatuta, eta, horrez gainera, PSNri eta Ezkerrari boto asko kendu dizkie. Niretzat, ordea, emaitzarik harrigarriena Ciudadanosena izan da. 3-4 eserleku izanen zituztela zioten inkestek, eta hutsean gelditu dira.
Gobernu alternatibo bat osatzeko elkarrizketak abiatu ditu Geroa Baik. EH Bildurekin koalizioa lehenetsiko du, ala PSN erakartzen saiatuko da?
Kontuan izan behar dugu PSN kinka larrian dagoela gaur egun. Gainbeheran den alderdia da, UPNrekin kolaboratu izanaren ondorioz, oso irudi txarra dauka, eta, gainera, haren botoak ez dira beharrezkoak gobernu alternatibo bat osatzeko. Geroa Bairen aldetik ez dakit aukerarik onena litzatekeen halako indar bati lotzea. Bozetatik atera dezakegun ondorio garbiena da ideologia eta ikuspuntu anitzeko itunak beharrezkoak izanen direla. Ezin zaio horri bizkarra eman. Beraz, Geroa Baik, EH Bilduk, Ahal Dugu-k eta Ezkerrak ados jarri beharko dute, alternatiba bat osatze aldera.
Eta ados jartzen ez badira?
Ez dakigu zer gerta litekeen hauteskundeak errepikatuko balira, eta, segur aski, halako momentu historiko bat ez da errepikatuko, blokeen indarrak oso parekatuak daudelako. Beraz, aukera baliatu beharko dute. Orain izanen da, ala, agian, inoiz ez.
2007an, Madrilera jo zuen UPNk, Nafarroa Bai eta PSNren arteko gobernu ituna eraisteko. Oraingoan antzeko azpijokoak erabiliko dituela uste al duzu?
Gaur egun, ez dut uste UPNk nahikoa indar eta eragiteko ahalmena duenik horretarako. Ez dut indartsu ikusten. Boto gehien jasotako zerrendaren diskurtsoari heldu diote etsi-etsian, bai parlamentuan baita Iruñeko Udalean ere, balizko gobernu alternatiboei zilegitasuna kentzeko, baina ez dut uste askoz harago joanen direnik, ezin dutelako.
Hausnarketa egin beharko du UPNk?
Bai, batez ere, kontuan izanda erregionalistek behera egin dutela legebiltzarrean, baina, batez ere, udaletan. UPNren gotorlekutzat genituen horietan ere higadura sekulakoa izan da. Tuteran, adibidez. UPNren boto historikoak zurruna zirudien hainbat gunetan, mugiezina, baina fideltasun hori ere hautsi egin da hauteskunde hauetan. Finean, UPNk kontra du demografia. Erregionalisten boto-emaile klasikoaren profila adinekoa da; horrek ez du esan nahi gazte batzuk ere erakartzen ez dituztenik, baina eskuineko boto-emaile gazteak ez dira hain fidelak. UPNk beste estrategia bat aplikatu beharko du aurrerantzean, boto gaztea erakarri nahi badu.
Izan ere, ezker-eskuin eta abertzale-espainolista dikotomiez gainera, hirugarren ardatza agertu da azkenaldian: politika egiteko molde zaharrak eta berriak banatzen dituen hori...
Halaxe da, bai. Duela gutxira arte, bloke zurrunek baldintzatzen zuten politikagintza: ezkertiarrak, eskuindarrak, abertzaleak, espainiar nazionalistak... Oso zaila zen eremu batetik bestera igarotzea, baina boto-emaile gazteen planteamendua ez dago hain ideologizatua. Askoz pragmatikoagoak dira, eta baldintzen nahiz proposamen zehatzen arabera ematen dute botoa. Errealitate hori ere kontuan hartzeko modukoa da.
Zer iritzi duzu hauteskundeen aurreko inkestez? Asmatu egin al dute?
Tira, askotariko emaitzak eman zituzten. Erreferentzia gisa Navarrometroa hartzen badugu, argi dago ezetz, ez zutela asmatu, UPNren galera eta Ahal Dugu-ren igoera anplifikatu egin baitzituzten. Inkesta hori ongi zegoen jendearen nahiak eta gogoak ezagutzeko, baina datuak ez ziren fidagarriak. Zergatik? Bada, gauza bat delako jendearen nahia, eta oso bestelako bat, jendeak benetan egiten duena. Une jakin batean, jende askok esan dezake nazka-nazka eginda dagoela ustelkeriarekin eta beharrezkoa dela aldaketa. Baina nahi hori ez da modu homogeneoan zehazten, eta unean uneko faktoreek eragin handia izan dezakete botoan. Hauteskundeen aurreko azken inkestak, adibidez, askoz serioagoak izan ziren, eta asko hurbildu ziren benetako emaitzetara.
Astelehenean hasiko da Santiago Cerveraren aurkako epaiketa
BERRIA Iruñeko Justizia Jauregian egingo dute ahozko epaiketa astelehenetik aurrera. 09:15ean hasiko da. 2012ko abenduan Nafarroako Kutxako presidente ohi Jose Antonio Asiaini xantaia egin ziolakoan epaituko dute Santiago Cervera PPko diputatu ohia. Behin-behineko ondorioetan, fiskalak eta defentsak Cerveraren absoluzioa eskatu dute. Asiaini mezu bat igorri zioten 25.000 euro eskatuz, zenbait informazio ez zabaltzearen truke. Fiskalak uste du ezin izan dela...
Estoldetatik espaloietara
Katrina urakanak New Orleans hiria (Louisiana, AEB) suntsitu eta ehunka hildako eragin zituen 2005eko udan. Kalteak konpontzeko eta hiria berreraikitzeko sortutako mugimendu hiritarrari N.O.L.A After Katrina (New Orleans-Louisiana, Katrina ondoren) izena eman zitzaion. Eta hiri horretan egiten den gauza orotan bezala, musikak ere garrantzi handia izan zuen orduko prozesuan.
Paralelismoa Iruñera ekarrita, "Barcina erauntsiaz" mintzo da Jon Zelestino musikari eta Broken Brothers Brass Band taldeko kidea. Haren eta inguruko beste hainbat musikariren ekimenez, NOLA? Iruñea after Barcina jaialdia egingo da asteburuan Iruñerriko hainbat tokitan. Hiru egunez, kalea hartuko du musika beltzak, Barcinaren aroaren amaiera ospatzeko. Zelestinok aipatu du ideiaren abiapuntua: "Lagun artean, aspalditik erabiltzen genuen Yolanda Barcinaren erauntsiaren ideia, Iruñeko alkatetzan zegoenetik guretzat erreferentziazkoak ziren hainbat gauza eta mugimendu suntsituak izan direlako, hala nola Euskal Jai gaztetxea, txosnen mugimendua eta Gazteluko plaza". Iruñeko alkate izan ostean, "suntsiketa" horien arduradun izandakoak, Yolanda Barcinak, Nafarroako presidente kargua hartu zuen 2011n, eta orain utzi berri du. Eta haren agintearen bukaera ospatzeko ere New Orleansko eredua hartu dute jaialdiaren antolatzaileek. "Han oso errotua dago bizitzaren ospakizuna, eta hiletak, adibidez, jai handia izaten dira". Hala, Iruñean ere, "ospakizuna" egingo dute asteburuan.
Zelestinok dioenez, "protesta egiteko modu eraginkorra" izango da jaialdia bera, "pozez eta ospatuz" egina. "Zer ez dugun nahi eta gauzak nola egin nahi ditugun pentsatzeko ere balio izango du", haren hitzetan. Eta hor kokatzen da jaialdiaren izenaren hitz-jokoa. NOLA? horrek New Orleans-Louisiana siglei egiten baite erreferentzia, baina baita euskarazko hitzari ere: "Aldaketa dator, bai, baina nola egingo dugu?".
Ezkutuko musika, kalera
Badago bestelako lotura bat ere New Orleans eta Iruñearen artean, Zelestinok dioenez: "Azken urteetan Iruñeko estoldapeetan musika beltzaren inguruko mugimendua sortu da, bai Sustraian Recordsen inguruan, eta baita Katakrak, Jazar, Barañaingo Nabea eta halako tokietan ere. Txantxetan esaten genuen horiek guztiak estoldetan zeudela, eta uholde bat gertatzen denean estoldetan dagoena kalera ateratzen dela, eta espaloietan geratu. Bada garaia hori bistaratzeko". Musikariak gaineratu duenez, berriro kalera atera nahi dituzte "erauntsiak iraun duen bitartean lur azpian, ezkutuan izan diren gauzak".
Asteburuko jaialdiak, beraz, musika talde horiek guztiak plazara ateratzeko eta elkarren arteko loturak sendotzeko aukera ere eskainiko du. "Topaketa kolektiboa" izango da, antolatzaileen hitzetan. "Aitzakia bat", Zelestinok dioenez, "jendea elkartu eta martxan jartzeko". Horregatik, bereziki iganderako antolatutako jarduerei ematen diete garrantzia: New Orleansen estilora, desfilea izanen da Alde Zaharreko kaleetan, Iruñea Nola Brass Bandek lagunduta, eta, ostean, piknika Argako ibaiertzean. "Elkarrekin harremanetan jartzeko" aukera izanen da horrela.
Bada, azkenik, New Orleansko esperientziatik Iruñera ekarri nahi duten beste elementu bat. Zelestinok dioenez, Katrina urakanaren aurretik batez ere, "New Orleansko kultura turismoa erakartzeko balio ekonomiko bezala" erabili zuten, "eszena oso komertziala sortuz". Katrina-ren ostean, ordea, "jendea musika auzotik eta auzoarentzat sortzen hasi zen berriro". Eta, hain zuzen ere, espiritu hori nahi dute Iruñera ekarri, "jendeak bere musika egin dezan, auzoari begira". Hausnarketa baten ondorio da nahi hori: "Ikusten genuen 80ko hamarkadatik hona rockak ez diola herriari musikarik edo ereserkirik eman, sakonki identifikatzeko musikarik ez diola eman, beste garai batzuetan gertatu den bezala". Egoerari konponbidea emateko saioa ere bada, beraz, jaialdia bera. "Azken 30 urteetan rockak ez duena lortu nola lortu pentsatzea da asmoa. Eta gure proposamena da hori guztia musika beltzetik, rapetik eta dantzarako musikatik egitea".
Zeregin horretan ez dira bakarrik izango musikariak. Are gehiago, parez pare ireki dituzte jaialdirako ateak. "Topaketa parte hartzailea" nahi dute egin, eta, horretarako, konpartsak sortzeko gonbita egin diete antolatzaileek herritarrei. Beste behin ere, New Orleanskoa izango da eredua: desfileetan jotzen ari diren taldeei laguntzeko konpartsak izango dira, mozorroekin, dantzan. Eta publikoak ere izango du dantzatzeko eta parte hartzeko aukera.
Kate berriak, aro berrirako
Aldaketa politikoa gobernura, parlamentura eta gainontzeko botere guneetara iritsi baino lehenagotik ere, beste esparru batzuetan hasia da islatzen: besteak beste, ikus-entzunezko sektorean. Ahotsa.info, Euskalerriairratia.eus eta Nafarroa.hitza.eus bezalako atarien agerraldiaz gainera, LTD lurreko telebista digitalaren esparruan ere ikusgarria izan da iraultza, lehen basamortu zena oasi bihurtzen hasia baita, euskarazko programazioari dagokionez. Hilabete gutxiren buruan, euskara modu nabarmen batean erabiltzen duten hiru hedabide azaldu dira herrialdeko telebistako emankizunen zerrendan: Xaloa, Hamaika eta Nafar telebista, 2013an lortutako lizentziei esker.
Xaloa telebista izan zen lehenengoa, iragan abenduan, eta haren eskutik heldu dira beste biak ere —multiplex bera erabiltzen baitute—. Finantzaketa kolektiboko kanpaina baten bidez lortutako 36.000 euroei esker, hedagailuak jarri ahal izan zituzten Elomendin eta Ezkaban. Ordutik, tokiko informazioak izan du lehentasuna Xaloaren programazioan, albistegiak nahiz magazinak eskaintzen baitituzte, euskara hutsean.
Hamaika telebistak, berriz, iragan astean zabaldu zuen emisioa, Iruñerrian ikusi ahal izateko. "2013an lortu genuen baimena, Nafarroako Gobernuak lizentzien lehiaketa egin zuenean, baina orain arte ez da posible izan emisioak abiatzea", azaldu du Iñaki Uria Hamaika telebistako zuzendariak. "Xaloa telebistaren izenean egin zen arren, iazko crowdfunding-ak balio izan zuen beharrezko azpiegitura teknikoak ordaintzeko, eta horri esker posible izan dugu seinalea Donostiatik Iruñera zabaltzea. Ahal izan dugun momentuan egin dugu eskaintza".
Iruñerrian emititzen hasi zirenetik ikusleengandik jasotako iritziak "oso positiboak" izan direla nabarmendu du Uriak. "Euskal Herrian eta euskaraz egindako hedabideen egarria handia da Nafarroan. Lehorte handiko eremua izan da hau, eta jendeak eskertzen du egiten dugun ahalegina".
Hamaika telebistak Iruñerrian emititzen du, 38. kanalean, eskualde horretako lizentzia bakarrik eskuratu zuelako lehiaketa publikoan. Hala ere, erronka handia dela uste du zuzendariak: "Nafarroa osoko euskaldunen %65 inguru bizi dira Iruñerrian, eta guretzat aukera garrantzitsua da haiengana iristea".
Dena den, oraingoz, Donostiako programazioa eskainiko dute soilik. "Ez dugu beste aukerarik une honetan", laburbildu du Uriak. "Nahiago genuke hau baino gaitasun handiagoa izan, baina egungo testuinguru ekonomikoan, ezinezkoa da. Ozta-ozta berma dezakegu egungo eskaintza; beraz, ezinezkoa da Iruñerrian azpiegitura tekniko oso bat antolatzea eta programazio propioa ekoiztea".
Hala ere, Hamaikak Iruñerrian duen harreraren arabera, bertoko errealitateari buruzko eduki gehiago sartzea planteatzen ari direla aipatu du zuzendariak. Erabaki horretan, balizko gobernu berri batek izan dezakeen rolaz ere mintzatu da: "Aldaketa politikoaren aukera gauzatzen bada, ikusteko dago diru laguntza publikoen zirrikitua zabaltzen zaigun ala ez. Hala ere, bide hori ere luzea izanen da, denbora pasatuko baita gobernu berri bat osatu arte, eta hedabideontzako irizpide berriak lege bihurtu arte. Baina, tira, esperantza ez dugu galduko".
Nafar telebista, maiatzetik
Maiatzaren 16an hasi zituen emisioak NTB1 Nafar telebistaren lehen kateak. Olaizola II.ak eta Altuna III.ak buruz buruko txapelketako final-laurdenetan jokatu zuten partida izan zen kate berriaren lehen emankizuna. Horren ostean, hauteskundeei buruzko mahai inguruak eta Sortzen jaiari buruzko saio bat eskaini dituzte, baina oraindik ez dira hasi emisio jarraiarekin.
2013ko lehiaketa publikoan, bi lizentzia eskuratu zituen Nafar telebistak: bata Iruñerrirako eta bestea Nafarroa osorako. NTB1 hasia da herrialde osoan emititzen euskaraz eta gaztelaniaz. NTB2k, berriz, Iruñerrirako emitituko du euskara hutsean. Datozen asteetan jarriko da abian hori ere. Oraingoz, LTDko 26. kanala sintonizatu behar da, Nafar telebista ikusi ahal izateko.
Ofizialtasunaren aldeko mendi erronka, larunbatean
Biharkoa hirugarren aldia izanen du Euskal Herria Mendi Erronka luzera handiko mendi lasterketak. Parte hartzaileek 65 kilometroko luzera eta 7.000 metroko gainbehera dituen ibilbidea egin beharko dute. Leitzan hasi eta bukatuko da, eta Araitz-Betelu,...