Ander Perez / BERRIA Joxemiel Bidador historialari, filologo, dantzari, ikertzaile, irakasle eta idazle iruindarra hil zenetik bost urtera, haren pertsona eta figura gogoratuko dute gertuko lagunek. Ez edonola, gainera: Karrikiri, Euskaldunen Biltokia, Zaldiko Maldiko eta Duguna elkarteek Bidadorren omenezko pastorala prestatu dute, elkarlanean. Eta berrogei pertsonako taldea bildu zaie inguruan, auzolanean egitasmoa aurrera atera ahal izateko. Urriaren 10ean taularatuko dute,...
Elkarte bat sortu dute sanfermin herrikoi eta laikoen alde
Edurne Elizondo / BERRIA Iruñeko bestek aspaldiko izaera herrikoia berreskura dezatela nahi dute hainbat herritarrek, eta helburu horrekin sortu dute Txupin Etxepare elkartea Iruñeko Peñen Federazioko eta Memoriaren Autobusa taldeko kideek. Eskaera batekin jarri dute martxan taldea: Iruñeko Udalari galdegin diote Veleta peñako kideen ondorengoek bota dezatela aurtengo sanferminetako txupinazoa. Veletako kideak izan ziren sanferminetan zuriz janzten lehenak, 1931n. Peña...
Inkesta: egonen al da aldaketa Nafarroan?
BERRIAk inkesta berri bat zabaldu berri du bere webgunean, honako izenburuarekin: Egongo al da aldaketa Nafarroan? Parte hartzeko, sakatu hemen.
Bi eredu, aurrez aurre
Iragan astelehenean, hedabide eta analista politiko guztien arreta erakarri zuen Adolfo Araiz (EH Bildu) eta Javier Esparza (UPN) hautagaien arteko aurrez aurreko eztabaidak. Navarra Television katean eman zuten solasaldia, eta, bertan, politika ulert...
Ahanzturaren kontrako artea
Soinu berezia egiten du euriak plastiko beltzen kontra erortzean. Tap-tap-tap. Hori da Iruñeko Rodezno kondearen plazan entzun daitekeen hots bakarra, bertaratutako dozenaka lagunek isil-isilik begiratzen baitiote artistari, hark lur beltza esku artean hartu eta harlauza bustien gainean etzanda dauden boluntarioei botatzen dien bitartean. Hogeita hamar bat dira. Oinutsik. Begiak itxita. Mutu. Euritea zakartuz doa pixkanaka. Ekitaldia hasi eta berehala, dena dago blaituta: arropa, aurpegiak, harriak, oin biluziak... Honezkero, hozten hasiak dira hilotzak.
"Euria iragarria zegoen, eta zenbait lagunek galdetu didate ea bertan behera utziko dugun performance-a. Ezta pentsatu ere. Elurra edo kazkabarra botako balu ere, hementxe izanen ginateke berdin-berdin, hau beharrezkoa delako. Beharrezkoa da memoria historikoa aldarrikatzea". Hunkituta hitz egin zuen Abel Azkona artista iruindarrak (Madril, 1988) iragan den ostiralean, bere azken ekintza artistikoa egin ostean. Nafarroako Fusilatuen Senideen Elkarteko hainbat kide sinbolikoki lurperatu zituen, 1936ko altxamendu faxistan eta gerraostean eraildakoak gogora ekartzeko. Enterrados (Lurperatuak) izenburua eman dio lanari.
Azkona bera izan zen performance-aren prozesu osoa gidatu zuena: parte hartzaile guztiak bere tokian kokatzen, zapatak nahiz galtzerdiak kentzen eta boluntario bakoitzaren gainean lurra botatzen ibili zen ordu erdiz. Hala ere, garrantzia kendu nahi izan zion bere egitekoari: "Gaurko protagonista ez naiz ni, fusilatuen senideak baizik. Tolosatik (Okzitania) edo Zaragozatik (Espainia) Iruñera etorri diren horiek guztiak elkarrizketatu beharko zenituzkete", esan zien bertaratutako kazetariei. "Benetan hunkigarria da 80, 85 edota 90 urteko gizon-emakumeak hemen ikustea. Euren gorputzak eman dituzte artea eta memoria uztartzen dituen proiektu honetarako, eta hori txalogarria da".
Boluntario horietako bat izan zen Arcadio Ibañez San Juan, Miranda Argako bizilaguna. Haren baratzetik ateratakoa zen performancean erabilitako lur guztia. Bost senide hil zizkioten Ibañezi 36ko gerraren ondorengo urteetan: aita eta lau osaba-izeba. Haien gorpuak desagerturik daude oraindik, baina Deikaztelu inguruan egon litezkeela uste du. "Zantzuak baditugu, baina gorpuak lurretik ateratzeak dirutza balio du, eta inork ez digu zentimo bakar bat ere eman". Azkonaren ekintza artistikoak "atsekabea" eragin ziola esan zuen. "Lur jota nago, bizipen mingarri asko gogoratu ditudalako bat-batean, eta halako oroitzapenak ez dizkiot inori opa".
Faxismoaren monumentua
Azkonarentzat, ezinbestekoa zen norbanakoen oroitzapen horiek guztiak Iruñeko Erorien Monumentuaren aurrean biltzea, "herri honetan dena baita tabu". Artista iruindarrarentzat, Rodezno kondearen plaza "memoriarik ezaren hiriburua" da. "Nik arte ikasketak egin nituen gaztetan, eta Erorien Monumentua ez da artea. Diktadoreei gorazarre egiten dien eraikin faxista bat besterik ez da. Horrexegatik, plaza hau faxismoaren biktimen senideekin betetzea itzela da, historiari buelta ematea da".
Francoren alde borrokatu zirenak omentzeko eraiki zuten Erorien Monumentua, eta ikur frankista ugari biltzen ditu eraikinak oraindik ere. Ikurren legea betetzeko asmoz, gehienak estali zituen UPNren gobernuak, baina ez zituen ezabatu. Horrez gainera, Mola eta Sanjurjo jeneral kolpisten hilobiak daude monumentuaren sotoan, eta haien omenezko meza egiten da urtero, uztailaren 18ko altxamenduaren urteurrenean. "Historia beltz hori ere azaleratu egin behar dugu", azpimarratu zuen Azkonak iragan ostiralean. "Azpijoko honek jarraipena izanen du etorkizunean ere, Espainia memoria historikoa errespetatzen hasten den arte. Pertsona hauek guztiek erantzunak behar dituzte, euren senideak lurperatu ahal izateko, harrotasun osoz, eta, batez ere, orain arte jaso ez duten errespetuarekin".
Azkonaren esanetan, Enterrados egitasmoa hainbat hiritara eramanen dute. "Madrilen, esate baterako, erakusketa eginen dugula berretsi digute, baina munduko hainbat herrialdetara ere zabaldu nahi dugu proiektua". Iruñeko performancean ateratako argazkiekin eta bideoekin osatuko dute erakusketa hori.
Azkona ibilbide luzeko artista da. Kutsu autobiografikoa duten performance ikusgarriek osatzen dute bere obraren ardatz nagusia, baina azkenaldian, salaketa, gizarte arazoak eta politika uztartzen dituzten lanek lortu dute oihartzunik handiena.
%10
langabezia tasa, esparzaren araberaJoan den asteleheneko eztabaidan, Javier Esparza UPNren hautagaiak datu ikusgarriz apaindu zuen bere diskurtsoa, baina harridura handiena eragin zuena langabeziarena izan zen. Esparzaren arabera, UPNk hauteskundeak i...
“Hezkuntza kontrolatu nahi du gobernuak, LOMCEren bidez”
Espainiako Gobernuaren LOMCE legea indarrean sartu da Nafarroan ere, eta lehen ondorioa antzeman daiteke jada. Aste honetan, azterketak egin dizkiete 8 urteko ikasleei, eta guraso elkarteek hamaika protesta antolatu dituzte Nafarroako beste horrenbeste herritan, araua bertan behera uzteko eta seme-alabei ebaluazio hori ez egiteko eskatuz. Proba horrek ikasleengan izan ditzakeen ondorioak salatu ditu Sortzen elkarteko bozeramaile Gari Torregrosak (Iruñea, 1987).
Itxialdiak, elkarretaratzeak, protestak... Erantzun gogorra eman diozue LOMCEri.
Bai, gure ustez, halako probek ez dute balio hezkuntza kalitatea hobetzeko, ezta haurren heziketa maila neurtzeko ere. LOMCE legearen eskutik ezarri nahi den hezkuntza sistema zaharkitua dago erabat. Aldaketak behar ziren, bai, baina, hain zuzen, kontrako noranzkoan. Guk defenditzen duguna da bestelako eskola eredu bat.
Auzi honetan, begien bistakoa da Espainiako Gobernuak duen ardura, baina zuek Nafarroako Gobernuari ere egiten diozue kritika. Zergatik?
Bada, azterketa berri hauen inguruan eta, oro har, LOMCEren auzi guztian, Hezkuntza Departamentuak izan duen jarrera lotsagarria iruditzen zaigulako. Probak bertan behera utz ditzatela edo, gutxienez, anonimoak izan daitezela eskatu dute guraso askok, eta, horren aurrean, gobernuaren erantzuna inposizioan oinarritua egon da.
Lehen Hezkuntzako 3. mailan ezarri dute azterketa, oraingoz, eta eragin akademikorik ez duela argudiatu du gobernuak...
Bai, baina probak eragin akademikorik ez duen arren, ezin dugu halako neurri bat normal-normal onartu. Eta aurten ez, baina datozen urteetan DBHn eta Batxilergoan ere ezarriko dituzte azterketa berriak, eta orduan bai, orduan eragin handia izanen dute ikasle bakoitzaren garapenean eta heziketan. Hori saihesteko, argi dugu errotik moztu behar dela gaitza, kalteak handiagoak izan baino lehen.
Zeintzuk izan daitezke kalte horiek?
8 urteko haur batentzat, erreakzioak askotarikoak izan litezke. Guk sumatu duguna eta gurasoek helarazi digutena da haur askori antsietate handia eragin diela azterketen aferak. Izugarrizko presioa sartu diete azken hiruhilekoan, curriculumaren edukiak azterketa hauetara bideratu dituztelako. Beraz, gaur-gaurkoz, badakigu proba hauek baldintzatu egin dutela haurren egunerokoa. Eta gure galdera da: eragin akademikorik gabeko proba batean horrelako presioa sortzen bada, zer gertatuko da DBHn eta Batxilergoan? Hori da gure kezka nagusia: eskola publikoak azterketa hauek prestatzea beste helbururik ez duten akademia bihurtzea.
Zein izan da, zure ustez, administrazioaren helburu nagusia, araua aplikatzeko garaian?
Galdera horri eman dakiokeen erantzunik onena Nafarroako Gobernuak berak eman zuen aurrekoan: hezkuntza sistema homogeneizatzeko balio dute azterketok. Izan ere, uniformizazio hori da LOMCEren helburu nagusia. Irakasgaiak kontrolatzea. Ikasle guztiak hezkuntza berbera momentu berean jasotzera behartzea. Eta nola lortzen da hori? Bada, azterketen bidez. Modu horretan, eskola bakoitzak izan dezakeen hezkuntza proiektuak garrantzi eta pisu osoa galtzen du, azterketa gaindituko bada, Hezkuntza Ministerioak ezarritako edukiak landu behar direlako nahitaez. Kontrola, hori da gakoa.
Jose Iribasek behin baino gehiagotan esan du berak legea aplikatu besterik ez duela egin. Badu alternatibarik?
Bai, jakina. Beste zenbait erkidegotan ez dituzte azterketak eginen. EAEn, adibidez, probak eginen dituzte 30 eskolatan, baina, berez, hurrengo ikasturtera arte ez dute legea aplikatuko; Katalunian ere kontra agertu dira... Dena den, argi dago ezin garela gobernu batek ala besteak esanen duenaren zain egon. Hezkuntza komunitatea kontra dago, eta mugimendu interesgarriak ari dira azaleratzen, bestelako eredu bat eraikitze aldera.
Desobedientziara jotzea pentsatu duzue?
Bai, ez dugu ezer baztertzen. Datorren ikasturtean azterketak zabaldu eginen dituzte beste maila batzuetara, eta hezkuntza komunitateak erabaki beharko du zer egin, proba horiek ahalik eta eragin txikiena izan dezaten.
Ekitaldi alaiagoa duzue lehenago, hilaren 17an Sortzen Jaia eginen baituzue Sarrigurenen. Nola doaz prestaketa lanak?
Azkeneko xehetasunak lantzen ari gara, Iruñerriko eskoletako guraso elkarteekin, irakasleekin eta, jakina, Sarrigurengo hezkuntza komunitatearekin elkarlanean, festa ederra izan dadin. Egun horretan, gainera, eguzkia lagun izanen dugula uste dut.
4
'nafarroako hitza'-k bilduko dituen alderdiakNafarroa ofizialetik Nafarroa errealera zikloaren barruan, hauteskunde eztabaida antolatu dute Nafarroako Hitza-k, Euskalerria irratiak, BERRIAk eta Hamaika telebistak heldu den asteazkenerako. EH Bildu, Ge...
Iritzia: “Errespetua”
Ozen eta irmoki eskatzen dugu errespetua euskararentzat, behin eta berriz, toki guztietan, urte guztian zehar, milaka ahots batuz edo norbanakoaren egunerokotasunean. Badakigu gure hizkuntza bertzeak bezain baliagarria dela, eta bertzeek ere jakin dezaten egun guztia pasatzen dugu horren aldarria egiten. Euskararen normalizazioa meta izanik, egun euskaldun izatea militantzia hutsa da. Edo behar luke... ezta hala?
Aunitzetan aditzen dut "ez gara espaloitik jautsiko", dos cañas por favor-en ondotik errana... edo Nafarroaren zonifikazioak eragiten dituen kalteak behin eta berriz entzun gutxi batzuk bertzerik ez dutenean kexa orri bat sekula bete edo Behatokia zer den jakin edo euskararen telefonoa existitzen denik ezagutu. Gure hizkuntza eskubideak zapaltzen direnean aunitzetan ez dakigu egoera horri nola aurre egin behar diogun, ez dakigu "Ogi barra bat, faborez", "¿una barra de pan?" galderari "bai" erantzuten ahal diogula, euskaraz, irribarre batekin nahi izanez gero, errespetuz.
Eta iduritzen zait ez goazela ikastearen bidetik... Duela gutxi Anaitasuna bete genuen (erdizka), euskaraz bizi nahi dugulako. Jende aunitzek lan egin zuen egun hori aurrera ateratzeko, egunerokoan euskararen alde lan egiten dutenek gainera, eta aldez aurretik erran nahi dut arras eskertzekoa dela egin zuten guztia, baina diskurtsoari betiko kutsu bera hartu nion nik: kexak. Harresiak ditugula, oztopoak han eta hemen, eremu ez-euskaldun deituriko horretan euskara ikastearen traba handiak, euskaldun berriek euskara ikasteko egin beharreko esfortzuak eta haietan dagoela esperantza.
Ados, hori guztia existitzen da, gauzak ez daude erraz, baina, aldi berean, hori guztia badakigu, ezta? Ba, goazen aurrerapauso bat ematera: horrekin guztiarekin, zer egin dezakegu? "Bi kaña, faborez" erraten ahal dugu? Bi behatz altxatu behar baditugu ere, euskaraz eskatzen ahal dugu? "Ogi barra bat" egunero eskatzen badugu, egunero galdetuko digute horrek una barra de pan erran nahi duen? Euskaldun berrietan dago esperantza edo euskaldun zaharrek ere badugu zer egin?
Erantzukizuna guztiona da, baina Anaitasuna betetzen dugun egunean mezu hori argi ulertzeko moduan ere erran behar da. Zer dagoen badakigu, zer egin dezakegun teorian ere bai, baina horrelako egunetan teoria hori praktikara nola eraman ikasiko bagenu, indar hori egondako pertsona bakoitzarekin biderkatuko bagenu, gauzak aldatzen hasiko liratekeela pentsatzen dut. Egin dezakegunaren kontzientzia izan, gauza txikietan, egunerokoan, esfortzu handirik gabe egiten ahal ditugun gauzak, ez militantziaz, normaltasunez. Errespetuz.
Eta errespetuz jokatu baita ere, Anaitasunakoa bezalako ekitaldi batean agertokian gauzak gertatzen diren bitartean futbolean, eskubaloian edo sokasaltoan ibili gabe, hori ere gertatu zen eta. Zaila izanen baita euskararekiko errespetua eskatzea euskaraz bizitzeko eskubidearen aldeko ekitaldiaren antolatzaileak ere errespetatzen ez baditugu.
Bost talderen musika, hogei urte ospatzeko
Hogei urte bete ditu aurten Olatzagutiako Maisuenea gaztetxeak, eta gazteek bost musika talde gonbidatu dituzte urtemuga ospatzeko. Ez da aspertzeko aukerarik izango. Bihar 18:30ean hasiko da ospakizuna, gaztetxeko aurrealdean. Arkada Social, Behin Be...