Iaz baino 6.000 euro gehiago bideratuko ditu Iruñeko Udalak hizkuntza paisaian euskara eta gaztelaniari trataera bera emateko. Orotara, 20.000 euroko aurrekontua da aurtengoa.
Orbaizetako arma ola zaharberritzeko aurrekontua onartu dute
Orbaizetako arma ola zaharberrituko dute. Espainiako Sustapen Ministerioak, Nafarroako Gobernuak eta Aezkoako Batzar Nagusiak adostu dute lanetarako aurrekontua. Orotara, 861.347 euro bideratuko dituzte. Haraneko Batzar Nagusiek kudeatuko dituzte diru...
Gazteek sortutako uhartea
Desobedientzia zibilaren gunea izan zen ia hamar urtez. Erresistentzia pasiboaren mugarria Iruñean. Urtebetez lanean aritu ostean, Iruñeko Gazte Asanbladak azkenean Euskal Jai pilotalekua eta ondoan zegoen eraikina okupatzea lortu zuen. 1994ko maiatzaren 7a zen. Herenegun bete zen okupazioaren hogeigarren urteurrena. Desobedientziaren Iruñeko uhartea deiturikoa gogoratzeko asmoz, aste honetan hainbat ekitaldi antolatu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko gaztetxeko kideek. Bihar, egun osoko jai berezia egingo dute Caldereria kalean.
1909. urtean eraiki zen Euskal Jai erremonteko pilotalekua. Estilo modernistakoa zen. Munduko erremonte pilotaleku handienetakoa izan zen. Baina, 1994ko maiatz hartan, pilotaleku zahar hari beste erabilera bat eman ziezaiokeela pentsatu zuen gazte talde batek, eta bai lortu ere. Dozenaka ikastaro, mintzaldi, bilera, kontzertu eta bazkari egin ziren bertan hamar urtean.
Haurra zen arren, ondo gogoratzen da okupazioaren egunaz Sergio. Biharko festa antolatu duenetako bat da, eta isunen beldur delako ez du bere abizena jakinarazi nahi. "Gogoratzen dudana da aitarekin Alde Zaharrean nengoela okupatu zutela Euskal Jai. Egun horretan izugarrizko euritea egin zuen", dio, irri artean. Maia, hondartza nahi dugu lelopean egingo dute biharko jaia, eta hura ospatzeko ez dute udalean baimenik eskatu. "Bihar ere desobedientzia eskubidea aldarrikatu nahi dugu. Nor da udala esateko guk gure lagunekin kalean ezin dugula bazkaldu eta dantzatu? Horixe egin nahi dugu, gaztetxeko lagun eta alde zaharreko ezagunekin jai giroan bildu".
Hain justu, auzokideekin Euskal Jai gaztetxekoek lortu zuten harremana nabarmendu du Sergiok: "Hasiera batean errezeloz begiratzen ziguten, baina gero izugarrizko harremana sortu zen". Harreman horren sendotasuna Euskal Jai hustu zutenean "agerian" gelditu zela uste du. Gaztetxea eraistearekin batera borroka egin zutelako hiriarena zen "ondasun hura" desager ez zedin.
2000. urte inguruan egin zen Sergio Euskal Jaiko batzordeko kide: "Ohartu ginen asanbladako gehienak zahartzen ari zirela eta belaunaldi aldaketa behar zela". Gaztetxearen azken urteak kudeatzea egokitu zitzaion, eta aitortu du ez zela lan erraza izan: "Gaztetxeak 2.000 metro koadro baino gehiago zituen, eta hori kudeatzea izugarri zaila zen". Zailtasunak zailtasun, dozenaka ekitaldi gauzatu ziren. Esaterako, Korrikari Iruñeko Udalak jaia egiteko debekua ezarri ondoren, gaztetxean egin zuten festa. Horrez gain, Euskal Jain jarri zituzten sanferminetako txosnak hainbat urtez. Eragile ezberdinei laguntzeko prest zeudela jakinarazi du Sergiok.
Dena den, Sergiorentzat bizitzako eskola ere izan zen gaztetxea. "Batzar bitartez funtzionatzen zen; beraz, erabakiak modu horizontalean hartzen ziren", azaldu du. Horrez gain, Euskal Jai egoera txarrean zegoenez, batez ere eraikina zaharberritzen ikasi zuten. "Ez dakit zergatik, baina gaztetxeko kide asko igeltseroak ziren, eta haien ofizioa primeran ikasi genuen".
Baina lagun asko ikastaroek erakarrita joan ziren lehen aldiz gaztetxera. Hori da, hain zuzen ere, Miriam Bravoren kasua. 16-17 urte zituela, eskujoko ikastaro batean parte hartu zuen. Horren bidez hasi zen gaztetxera joaten. "Iruñean hotz handia egiten du, eta gaztetxean goxo egoteko aukera genuen zentimorik gastatu gabe", dio Bravok, irri artean. Horrez gain, gaztetxean zegoen aniztasuna nabarmendu du: "Mota guztietako jendea joaten ginen, punkiak, borrokak.... Ezberdinak ziren lagunekin harremana izaten ikasi genuen, eta hori oso garrantzitsua dela iruditzen zait". Egun, aldiz, halako harreman pluralak izatea kosta egiten dela irizten dio.
Une garrantzitsuen bizitoki
Nostalgia apur batekin mintzatzen da Euskal Jai gaztetxeaz Julieta Itoitz rap abeslaria. Nabarmendu du gaztetxearen bidez erakutsi zela beste gizarte antolaketa bat posible zela. "Euskal Jai oso momentu berezian okupatu zen; 1990eko hamarkadan diru asko zegoen, eta Iruñeko Gazte Asanbladak beste gizarte antolaketa bat aldarrikatu zuen", azaldu du Itoitzek. Hura sekula ez zen izan gaztetxea kudeatzen zuen taldeko kidea. Hala eta guztiz ere, harreman estua izan du beti bertako kideekin.
Jakinarazi duenez, hasiera batean hainbat auzokidek ez zuten begi onez ikusi Euskal Jairen okupazioa. "Askok ez zekiten zein asmorekin okupatu zuten, eta horrek kezka sortzen zuen". Hala ere, apurka-apurka, denbora aurrera joan ahala Alde Zaharreko Auzokideen Elkartearen eta gaztetxearen arteko harremanak sendotzen joan zirela jakinarazi du Itoitzek.
Caldereria kaleko pilotaleku zaharraren inguruan bizitako hainbat une ahaztezinak egiten zaizkio, han ezagutu baitzuen bere bi haurren aita. Horrez gain, rap abeslari moduan gaztetxean egin zuen debuta: "2004ko inauteriak ziren, eta Rap del Carnaval [Inauterietako Rapa] abestu nuen; Orduan jaio zen La Chula Potra".
Bihar, gainera, kontzertua emango du okupazioaren urteurrena ospatzeko. Sergio, Miriam Bravo eta Julieta Itoitz bat datoz biharko eguna "egun handia" izango dela. Azken finean, desobedientzia zibilaren uhartean parte hartu zuten haiek berriz elkartzeko parada aproposa izango da. Uharte izan zen hori hondartza bilakatu nahi dute. Horregatik, bihar Caldereria plazara joateko asmoa dutenei bainujantzi eta eskuoihala hartuta joateko gomendatu diete jaiaren antolatzaileek.
Baztango zinegotzi baten aurkako presioak salatu dituzte
Baztango Lurralde Okupazio Eredu eta Estrategia txostenak polemika ugari piztu ditu. Erdiz Bizirik taldeak esan du, Magna enpresaren eta Baztango Garapenerako Elkartearen inguruko lagunek udalbatzarkide bat estu hartu zutela apirilaren 10eko udalbatza...
Nafarroan hutsik dauden etxebizitzak.
Nafarroako Gobernuak ezagutarazitako ikerketa baten arabera, egun 35.466 etxebizitzatan ez da inor bizi. Datu hori aintzat hartuta, Nafarroan orotara dauden etxebizitzen %15 hutsik daude.
“Bezeroari iruzur eginez gero, ez da tailerrera berriz itzuliko”
Txikia zela, anaia nagusiak motorrean nola ibiltzen ziren leihotik begira egoten zen, hanka puntetan jarrita, Felix Gamio (Irurita, Baztan, 1982). Abiadura eta motor hotsa biziki maite ditu. Apurka-apurka hazi zen heinean, begira egoteari utzi, eta motorrak eta autoak gidatzen hasi zen. Ez zuen inolako zalantzarik izan lanbide heziketan zer ikasi nahi zuen galdetu ziotenean: "Nik mekanikaria izan nahi dut", erantzun zuen. Ikasketak amaituta, duela hamabi urte hasi zen mekanikari gisa lanean, auto italiarrak saltzen dituen kontzesionario batean. Bere lanbidea afizioa ere badela jakinarazi du.
Azken hamarkadan autoen mekanika izugarri aldatu dela jakinarazi du Gamiok. "Alde handia dago auto zaharrak edo berriak konpondu", adierazi du. Mekanika asko garatu dela dioen arren, aurrerapen handiena elektronikaren bidetik heldu dela nabarmendu du. Horregatik, mekanikariak etengabeko formazioa izan behar duela azpimarratu du, eskaintzen den zerbitzua "kalitatezkoa" izan dadin.
Dena den, etorkizun laburrean autoek izan dezaketen garapena krisi ekonomikoaren mende egon daitekeela ohartarazi du Gamiok. Izan ere, 2008. urte amaieratik nabarmen jaitsi dira auto kontzesionarioetako salmentak. "Lehen, ohikoa zen bortz urtean behin autoa aldatzea; orain, ordea, ez dago halako konturik". Egoera ekonomikoa bideratzean jendeak lehengo ohiturak berreskuratuko dituen zalantzan jarri du Gamiok. Iruñerriko auto kontzesionario asko kinka larrian daudela jakinarazi du, gainera.
Berriak zein zaharrak izan, beti dago autoren bat konpontzeko. Baina autoaren iraupena luzatzeko azterketa teknikoak profesionalek agindutakoan egiteko gomendatu du. "Gehienetan gurera matxura larri xamarra duen autoren bat ekartzen dutenean, olioa garaiz aldatuta, hau da, mantentze egokia eginda, ekidin daiteke".
Hala ere, auto batek izan dezakeen matxura zehazteko protokolo zehatza jarraitzen dute mekanikariek. Lehenik, bezeroak autoan arazoren bat dagoenean zertan atzeman duen galdetzen diete. "Sarritan autoak egiten duen soinuan aldaketa bat izan delako ohartzen da bezeroa autoak arazoren bat duela". Matxura non den ebazteko "sena" ere erabiltzen dute, eta sen hori esperientziarekin batera garatzen dela argitu du.
Tailerrean finkoak diren bezeroen autoak ondo ezagutzen dituzte. Ezagutza horri jarraituta baliatzen dute sena. "Baina aitortu behar dut beti ez dugula asmatzen; batzuetan, bestelako azterketa batzuk egiten ditugu ordenagailuen bitartez". Gamiok ohartarazi duenez, auto kontzesionarioak zehaztuta dauka matxura mota bakoitza konpontzeko gutxi gorabehera behar duten denbora. Ondorioz, sarritan presiopean lan egiten dutela aitortu du, eta hori dela bere ofizioaren alderik txarrena.
"Konponketa guztiak ez dira berdinak izaten; arazoren bat sortzean presioa ere handitu egiten da". Dena den, mekanikari batek izan dezakeen baliorik garrantzitsuenetakoa "zintzotasuna" dela jakinarazi du. Izan ere, sarritan egotzi izan zaie mekanikariei faktura puzteko duten joera, behar baino konponketa gehiago eginda. Hala ere, mito hori ukatu egin du. "Bezeroari iruzur eginez gero, ez da tailerrera berriz itzuliko". Beraz, iruzur egiten duten mekanikariak gutxiengoa direla aldarrikatu du.
Autoak zaharberritzen
Erronkak maite ditu Gamiok. Horregatik, libre duen denbora apurra auto zaharrak konpontzen ematen du. Ibilgailu horiek duten mekanika "sinplea" maite du. "Kapota ireki orduko ageri-agerikoa da nola funtzionatzen duen autoak, eta hori atsegin dut". Azkenaldian auto zaharrak konpontzeko afizioa dezente hedatu dela jakinarazi du Gamiok. "Beste eremu anitzetan bezala, moda kontua da".
Zaharberritu dituen autoen artean Willys markako noranahikoa da gehien gustatzen zaiona. Batez ere, militarrek erabiltzen zuten noranahiko hori. Egun, oraindik hainbat armadak erabiltzen dutela dio. "Auto berezia da; zarata izugarria egiten du, eta maldan gora erraz ibiltzen da". Willys noranahikoa Ramontxo anaiarekin batera erosi zuen —mekanikaria da hura ere—. "Hasieran, traste zahar bat besterik ez zen, eta apurka-apurka itxura ematea lortu genuen".
Azaldu duenez, hasieran Willysaren piezak lortzea ez zen batere erraza izan. Baina gero eta gehiago dira Interneten halako piezak erosteko eta saltzeko aukera ematen duten webguneak. "Kostata, baina piezak lortu genituenean autoa muntatzen hasi ginen". Azaldu du euren helburua ez zela eredu originalaren arabera zaharberritzea. Autoa txuriz margotu zuten. Gainera, Willysak autobus baten eserlekuak ditu. "Ez dira eserleku originalak izango, baina erosoak dira", esan du, irri artean. Oraingoz, epe laburrean ez du halako beste proiekturik, batez ere halako autoak konpontzeko denbora behar delako.
Euskal Jai hustu zutela hamar urte beteko dira abuztuan
Euskal Jai gaztetxekoentzat urteurrenen urtea da 2014a. Herenegun, hogei urte bete ziren Iruñeko Gazte Asanbladak Caldereria kaleko Euskal Jai pilotalekua okupatu zuela. Hamar urteko ibilbidearen ostean, 2004ko abuztuan, eraisten hasi ziren, Yolanda Barcina Iruñeko Udaleko buru zela. Beraz, hiru hilabete barru urteurren hori ospatzeko asmoa dute Euskal Jai gaztetxeko kide izan ziren hainbat lagunek. Hala ere, oraindik ez dute ospakizun hori zertan den jakinarazi. Jai horren bidez, egun haietan Iruñeko Alde Zaharreko bizilagunen eskutik jaso zuten elkartasuna eskertu nahi dute. Izan ere, ehunka lagun bildu ziren gaztetxearen alde borroka egin zuten lagunei babesa adieraztera.
“Ez gara Elizaren aurkakoak, pribilegioen aurkakoak baizik”
Ehunka gurtza toki jarri zituen Eliza katolikoak bere izenean 1998. urtetik aurrera. Ordura arte, Elizak ezin zituen immatrikulatu gurtza tenpluak, baina Espainiako Gobernuak Hipoteka Legean moldaketa bat egin zuen. Inor gutxik izan zuen aldaketa horren berri, Eliza katolikoaren buruek bakarrik. Halabeharrez, 2007an, Tafallako Udalak jakin zuen herriko eliza eta beste hainbat ondare Eliza katolikoaren izenean zeudela. Egoera hori salatzeko, hainbat herritarrek Nafarroako Ondasunaren Defentsarako Plataforma sortu zuten. Urteetako lanaren ostean Elizaren jokaera gizarteratzea lortu dutela uste du Carlos Armendariz plataformako kideak (Atarrabia, 1936). Eliza katolikoaren immatrikulazioei buruzko jardunaldiak antolatu ditu plataformak, gaur eta datozen bi ostiraletan, 19:15ean, Iruñeko Gurutzeko plazako institutuan. Hainbat adituk Elizaren immatrikulazioak aztertuko dituzte, legearen, moralaren eta historiaren ikuspegitik.
Zergatik sortu zenuten Nafarroako Ondarearen Defentsarako Plataforma?
Tafallako Udala herriko ondasunen zerrenda egiten ari zen 2007an. Horrela konturatu ziren herriko ia gurtza tenplu guztiak Eliza katolikoaren izenean zeudela. Hori ezusteko handia izan zen, ordura arte ondare publikoak, eta gurtza tenpluak bereziki, ezin zirelako jarri inoren izenean. Gertatutakoa salatzeko, Tafallako zinegotzi batzuek gutun bat idatzi zuten egunkarietara. Idazki horretan, gertatutakoa azaldu eta Eliza salatu zuten guztionak diren ondasunak beretzat hartzeagatik. Egun batzuk geroago, Uxueko erromerian, Iruñeko artzapezpikuak gogor ekin zuen gutuna idatzi zutenen aurka. Orduan, Tafallan lauzpabost pertsona gaia lantzen hasi ziren, eta aurrera begira lan egiteko plataforma sortu zuten. Egun, hamar bat pertsona gara.
Zer-nolako harrera izan du zuen lanak?
Lan handia egin dugu herriz herri. Udaleko hiru batzar egin ditugu, eta, orotara, berrehun herritako ordezkariak bildu ditugu. Ez diogu udal horiek guztiak interesaturik daudenik, baina herri horietan badago norbait interesa duena gai horretan eta bere herrian gaia landu nahi duena. Azken finean, herrietan pilotalekuak, garbitegiak, kaleak eta beste hainbat gauza daude, jendeak bereak sentitzen dituenak. Gure ustez, herrietako elizak ere talde horretan sartzen dira, herritarrek egin zituztelako.
Zergatik ezin ziren jarri gurtza tenpluak inoren izenean?
Hipoteka Legeak hori esaten zuelako. 1946an, frankismo garaian, Elizari nahi zuena erregistratzeko eskubidea aitortu zioten. Horretarako ez zuen inolako agiririk behar; aski zen gotzainaren hitza. Horrela, denetarik jarri zuten euren izenean. Baina legeak kanpoan uzten zituen gurtza tenpluak. Antza denez, Francok horiek mantendu nahi zituen. Baina hori 1998an aldatu zen.
Zenbat ondasun jarri ditu Elizak bere izenean?
Nafarroan, Elizak 1.087 ondasun jarri ditu bere izenean 1998. urtetik aurrera. Zerrenda osoa dugu: elizak, parrokiak eta ermitak. Hori lehen ezin zen egin.
Zer gertatu zen 1998an?
Jose Maria Aznar Espainiako presidenteak, isilpean, Hipoteka Legea aldatu zuen. Ordura arte, gurtza tokiak ezin ziren immatrikulatu. Gotzainek baino ez zuten izan aldaketaren berri. Hortik aurrera, jaberik ez zuten eraikin guztiak immatrikulatu zituzten. Haien arabera, hori egin dute esku hartze maltzurretatik babesteko. Baina guk uste dugu jabego grinagatik dela. Egun, haiek dira guztiaren jabeak, eta nahi dutena egin dezakete. Gure ustez, hori jabego faltsua da, legeak ez duelako oinarri juridikorik.
Zergatik ez du oinarririk?
Legea Espainiako Konstituzioaren aurkakoa da. Alde batetik, Elizak frankismo garaitik ondasunen bat bere izenean jarri nahi baldin badu, bere hitza baino ez du behar. Hau da, gotzainak esaten badu zerbait berea dela, egiazkotzat jotzen da. Beste edonork zerbait bere izenean jarri nahi baldin badu, prozesu burokratiko konplexu bat bete behar du; Elizak ez du horrelakorik egin behar. Hori pribilegioa da, eta ezin da onartu. Konstituzioaren arabera, legearen aurrean denok gara berdinak, baina, kasu horretan, gutxienez nahiko ezberdinak gara.
Beste alde batetik, konstituzioan jartzen du estatua ez dela inongo erlijiorekin lotuko. Baina Eliza katolikoa estatu erakunde gisa tratatzen du legeak. Iruñeko Artzapezpikutzak uste du Elizaren aurkakoak garela. Oker dabiltza: ez gara Elizaren aurkakoak, pribilegioen aurkakoak baizik.
Hipoteka Legea aldatuko dute. Zertan antzemango da aldaketa?
PPk esan du Hipoteka Legea zaharkitua dagoela eta aldatu egin behar dela. Egungo lege proposamenak ez dio ezer erlijio tenpluei buruz. Hori onartuz gero, Elizari nahi duena immatrikulatzeko eskubidea kenduko diote. Horrek arrazoia ematen digu. Duela zazpi urte, inork ez zekien ezer gai honen inguruan. Gaia zabaltzea lortu dugu, eta hainbat tokitara heldu gara, hala nola Nafarroako Parlamentura eta Espainiako Senatura. Elizaren immatrikulazioen gaia PPren aurka erabil daitekeen arma politiko bat da. Horregatik aldatu nahi dute legea hauteskundeak heldu baino lehen. Hala ere, Elizak bi urte inguru ditu oraindik nahi duena immatrikulatzeko. Horregatik diogu garrantzitsua dela Elizari pribilegio hori kentzea. Baina gakoa da orain arte immatrikulatutakoa itzultzea, konstituzioak dioenaren aurka egin duelako.
Bertako produktuen kalitatea
Nafarroako Erribera nekazari lurraldea da. Duela berrogei urte, Pedro Luis Anton eta Maria Corona Campo euren lurretan lantzen zituzten produktuak ontziratzen hasi ziren. Hainbat urtetako lanaren ostean, 1988an, Pedro Luis kontserba enpresa sortu zute...
Iruñeko 150 haurrek eskolan gosaltzen dute peñei esker
"Uste dugu, elikagai gabe dauden umeak leku urrunetan daudela. Baina ez, hori hemen gertatzen ari da, gure Suitza txikian", esan du Haritz Pascualek, Gosariak ekinbideko sustatzaile eta Irrintzi peñako kideak. Egun, bi ikastetxetako 150 umeentzako gosariak prestatzen dituzte egunero Iruñeko peñek. Baina beste bost ikastetxe atzetik dituztela adierazi du Pascualek. "Hau ez da karitatea, Nafarroako Gobernuari kargu hartzen diogu. Arazo bat dago, lehen batean guk erantzun dugu, baina hori administrazioaren lana da".
Aurreko udan, lagun arteko elkarrizketa batean hasi zen Gosariak egitasmoa. "Irakaslea den lagun batek esan zigun bere gelako hainbat ume gosaldu gabe joaten zirela eskolara", dio Pascualek. Une horretan Iruñeko hainbat peñetako kide elkarrekin zeuden, eta zerbait egitea pentsatu zuten. "Egoera horri erantzun bat eman behar genion, eta pixkanaka elkartu eta zer egin genezakeen pentsatu genuen". Dirurik gabe lan egiten dute. Elikagaien Bankuarekin harremanetan daude. Kontu bat ireki dute bankuan, bertatik hartzen dituzte beharrezkoak diren elikagaiak. Gero, peñetako kideen ekarpenekin bildutakoa itzultzen diote Elikagaien Bankuari.
Pascualen lagunak lan egiten duen eskolan hasi ziren gosariak banatzen. "Eskolan bertan diagnostikoa egin zuten, beharra duten familiak zeintzuk diren jakiteko". Behin azterketa eginda, gosariak banatzen hasi ziren. Peñetako kideek gosariko elikagaiak eskolako atera eramaten dituzte, eta irakasleek banatzen dituzte.
Urtarrilean hasi ziren lanean. Martxa onean hasi zirenez, irakasleei esan zieten ahoz aho zabaltzeko egitasmoa. "Irakasleek euren arteko sarea dute, eta gauza horietaz hitz egiten dute". Handik gutxira eskari gehiago izan zituzten. Egun, bi ikastetxetako 150 umeentzako gosariak banatzen dituzte. Pascualek ohartarazi du gosariak jasotzen dituztenen artean ez dagoela profil jakinik. "Iruñea osoko umeek behar dituzte gosariak, modelo guztietakoek, bertakoek eta kanpokoek, ikastetxe publiko zein pribatukoek. Oso egoera dramatikoa da".