Nafarroako Erribera nekazari lurraldea da. Duela berrogei urte, Pedro Luis Anton eta Maria Corona Campo euren lurretan lantzen zituzten produktuak ontziratzen hasi ziren. Hainbat urtetako lanaren ostean, 1988an, Pedro Luis kontserba enpresa sortu zute...
Iruñeko 150 haurrek eskolan gosaltzen dute peñei esker
"Uste dugu, elikagai gabe dauden umeak leku urrunetan daudela. Baina ez, hori hemen gertatzen ari da, gure Suitza txikian", esan du Haritz Pascualek, Gosariak ekinbideko sustatzaile eta Irrintzi peñako kideak. Egun, bi ikastetxetako 150 umeentzako gosariak prestatzen dituzte egunero Iruñeko peñek. Baina beste bost ikastetxe atzetik dituztela adierazi du Pascualek. "Hau ez da karitatea, Nafarroako Gobernuari kargu hartzen diogu. Arazo bat dago, lehen batean guk erantzun dugu, baina hori administrazioaren lana da".
Aurreko udan, lagun arteko elkarrizketa batean hasi zen Gosariak egitasmoa. "Irakaslea den lagun batek esan zigun bere gelako hainbat ume gosaldu gabe joaten zirela eskolara", dio Pascualek. Une horretan Iruñeko hainbat peñetako kide elkarrekin zeuden, eta zerbait egitea pentsatu zuten. "Egoera horri erantzun bat eman behar genion, eta pixkanaka elkartu eta zer egin genezakeen pentsatu genuen". Dirurik gabe lan egiten dute. Elikagaien Bankuarekin harremanetan daude. Kontu bat ireki dute bankuan, bertatik hartzen dituzte beharrezkoak diren elikagaiak. Gero, peñetako kideen ekarpenekin bildutakoa itzultzen diote Elikagaien Bankuari.
Pascualen lagunak lan egiten duen eskolan hasi ziren gosariak banatzen. "Eskolan bertan diagnostikoa egin zuten, beharra duten familiak zeintzuk diren jakiteko". Behin azterketa eginda, gosariak banatzen hasi ziren. Peñetako kideek gosariko elikagaiak eskolako atera eramaten dituzte, eta irakasleek banatzen dituzte.
Urtarrilean hasi ziren lanean. Martxa onean hasi zirenez, irakasleei esan zieten ahoz aho zabaltzeko egitasmoa. "Irakasleek euren arteko sarea dute, eta gauza horietaz hitz egiten dute". Handik gutxira eskari gehiago izan zituzten. Egun, bi ikastetxetako 150 umeentzako gosariak banatzen dituzte. Pascualek ohartarazi du gosariak jasotzen dituztenen artean ez dagoela profil jakinik. "Iruñea osoko umeek behar dituzte gosariak, modelo guztietakoek, bertakoek eta kanpokoek, ikastetxe publiko zein pribatukoek. Oso egoera dramatikoa da".
Belateko tunelak bikoizteko ideia lehiaketa bat abiatu du gobernuak
Sarritan izaten dira N-121-A errepideko Belateko tunelak hizpide, istripu zein luiziak tarteko. Ireki zirenetik, eztabaida eta polemika izan dira nagusi. Bi tunelek noranzko bakoitzerako errail bakarra dute. Ondorioz, tuneletako batean istripu edo arazoren bat denean, Belateko portutik joan behar izaten dute ibilgailuek. Arazoari irtenbide bat topatu nahian, Nafarroako Gobernuak lehiaketa bat jarri du martxan, Belateko tunelak bikoizteko ideiarik "onena" aurkitzeko asmoz.
Heldu den maiatzaren 16ra bitarte aurkeztu ahal izango dituzte lehiakideek proiektuak. Behin ideia "onena" zein den erabakita, Sustapen Departamentuak bost hilabete inguru hartuko ditu hori "sakonki" aztertzeko. Duela aste gutxi, Luis Zarraluki Sustapen kontseilariak onartu zuenez, "epe motzean, ertainean eta luzean Sustapen Departamentukoak lanean ari gara Belateko tunelak bikoizteko proiektuan". Oraindik ezer erabaki ez duten arren, Zarralukik aurreratu du noranzko bakoitzerako tunel bat izateko 200 milioi euroko inbertsioa egin behar dela gutxi gorabehera.
1997ko azaroan inauguratu zituzten Belateko tunelak, lanak hasi eta lau urtera. Orotara, 11.000 milioi pezeta eman zituen administrazioak Belateko tunelak eraikitzeko; hasieran aurreikusitakoa baino dezente gehiago. Ordutik, dozenaka konponketa egin behar izan ditu Sustapen Departamentuak, itogin, luizi eta istripuen eraginez. Iruñeruntz edo Behobiaruntz doazen ibilgailuak tunel beretik igarotzen direnez, arazoren bat denean ez da alternatibarik. Ondorioz, Belateko portutik igaro behar izaten dute.
Egoera hori ikusirik, etorkizunari begirako asmoa da noranzko bakoitzarentzat tunel bat eraikitzea. Egunean 10.000 ibilgailu inguruk zeharkatzen dituzte tunelak, eta horietatik %30 kamioiak dira. Hainbat eragilek azken horien zirkulazioa erregulatzeko eskatu dute.
Izan ere, N-121-A errepidea baliatzen dute kamioi gidari gehienek Europako herrialdeetara joateko. Iruñea Andoainekin lotzen duen A-15 errepidea, berez, ibilgailu kopuru handiagoa hartzeko diseinatua dago, noranzko bakoitzean bi errail dituelako. Hala ere, autobide maldatsua denez, kamioi gidariek nahiago izaten dute N-121-A errepidetik joan. Sarritan, A-15ean, kamioiak balaztarik gabe gelditzen dira, eta istripua izateko arriskua handia da.
Baina, N-121-A errepidea kamioi gidariek nahiago duten arren, urtean dozenaka istripu izaten dira. Iragan astean, esaterako, Urdiaingo neska gazte bat larri zauritu zen oraindik zehaztu gabe dauden arrazoiengatik, kamioi batekin talka egin ostean. Beste behin, agerian gelditu da N-121-A errepidearen arriskua.
Hain justu, errepidearen arriskuez mintzatzeko bilera bat egin zuen Zarralukik, Baztan, Bortziriak eta Malerrekako alkateekin. Zarralukiren arabera, arazoari "irtenbide integrala" eman behar zaio. Hala, datozen asteetan, errepideko 66. eta 64. kilometroetan aldaketak egingo dituzte. Iragarri duenez, errepideko zorua berrituko dute datozen asteetan.
Bestalde, apirilaren 10ean Nafarroako Parlamentuan egindako osoko bilkuran, N-121-A errepidea eta Belateko tunelak izan zituzten eztabaidagai. Bilkura horretan, Nafarroako Gobernuari N-121-A errepidean hartu beharreko neurriak zehazteko eskatzeko mozioa onartu zuten. Dena den, hainbat alderdik neurri zehatzagoak ere eskatu zituzten, PPNk kasurako.
Izan ere, Eloy Villanueva PPNko parlamentariak ohartarazi zuen N-121-A errepidea abiadura handiko errepideen artean bikoiztu gabe dagoen bakarra dela. Pirinioetako edota Bideko autobideek baino zirkulazio handiagoa duela gogorarazi zuen. Aralarrek, bestalde, Iruñea eta Behobia lotzen dituen errepidearen leku arriskutsuen inguruko azterketa "zehatza" egiteko eskatu dio gobernuari.
Gizarte politika zalantzan jarri du NUPeko ikerketa batek
Azken urteetan Nafarroako Gobernuak abian jarri duen gizarte politika kritikatu du NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoak egindako ikerketa batek. Ikerketa horren arabera, krisi ekonomikoaren eraginez gero eta norbanako eta familia gehiago daude "est...
“Paris 365ekin lagunen arteko sarea eratzen da”
Gizakia Herritar fundazioak, batez ere, administrazio publikoak kudeatzen dituen zerbitzu publikoak iristen ez diren norbanakoak laguntzen ditu. Besteak beste, Paris 365 jangela kudeatzen du fundazio horrek. Egoera larria pasatzen ari diren lagunei urte osoan bazkaltzen zein afaltzen ematen diete. Fundazioko proiektuen koordinatzailea da Eliana Aleman (Barranquilla, Kolonbia, 1973). Paula Azanzak (Iruñea, 1987), berriz, gizarte langile gisa lan egiten du. Aitortu duenez, lehen lana eta bizitza pertsonala banatzea orain baino errazagoa egiten zitzaion, eta ohartarazi du lagun asko dagoela egoera ekonomiko eta sozial "larrian".
Ziurrenik Paris 365 jangela da eskaintzen duten zerbitzurik ezagunena. Iruñeko Kale Nagusian dute jangela. Hilero-hilero 1.160 lagunek jaten dute bertan. "Krisia hasi zenean, 2009an, etorkinak ziren jangelan jaten zuten gehienak; orain, berriz, nafarrak dira gehienak", adierazi du Alemanek. Zerbitzu horrek duen sozializazio izaera nabarmendu dute Alemanek eta Azanzak: "Paris 365ekin lagunen arteko sarea eratzen da".
Gizakia Herritar fundazioak eskaintzen dituen programetan parte hartzen duten askok eta askok bazterkeria sufritzen dute. Izan ere, legez kanpoko etorkinek ez dute zerbitzu publikoen laguntzarik jasotzeko eskubiderik. Beraz, aurrera egiteko aukera bakarrenetakoa da fundazioak eskaintzen duena. "Gurera etortzen diren lagun asko bakarrik sentitzen dira, eta jangelan sortzen diren harremanek izugarri laguntzen dute sozializazioan", jakinarazi du Azanzak.
Nafarroako Gobernuak azken urteetan finantzatu ditu fundazioko proiektu nagusienak—jangela, harrera zerbitzua, laguntza psikologikoaren zerbitzua, ludoteka eta Paris etxea, besteak beste—, baina aurten ez dute laguntzarik jasoko. Administrazioak diruz lagunduko dituenak enpleguarekin lotutako bi ekinbide izango dira. Beraz, norbanakoen ekarpenen bidez mantendu beharko dituzte gainontzeko programa guztiak.
GUZTIEN ZENTZUMENAK DANTZAN
Bisita berezia egin zuten pasa den ostiralean, Nafarroako Autismoaren Elkarteko kideek. Piktogramen bitartez, Noaingo Zentzumenen Parkea ezagutu zuten. Izan ere, elkartearen eta parkeko arduradunen arteko elkarlanari esker, autismoa duten haurrentzako...
“Hemen ez dago Frank Gehryrik, baina beharrezkoa al da?”
"Arkitekturaren eta gizartearen artean deskonexio ikaragarria dago"; hala dio Xabier Lopez de Uralde arkitektoak (Gasteiz, 1952). Haren aburuz, hedabideetan oso gutxi hitz egiten da arkitekturari buruz, eta, gainera, ateratzen denean, modu ezegokian egiten da. "Sukaldaritzari buruz programa asko daude, baina arkitekturaz ez da inoiz hitz egiten. ETBn ematen dute Ongi Etorri saioa, adibidez. Baina hori ez da arkitektura. Hori aberastasunaren apologia da". Hala ere, Euskal Herrian oso arkitekto onak daudela uste du. "Nire ustez, hemen oso arkitekto onak daude; beste gauza bat da politikariek zer nahi duten. Politikariek arkitektoen izenak erabiltzen dituzte euren interesen arabera. Hemen ez dago Frank Gehryrik, baina beharrezkoa al da? Hor dago koska".
Lopez de Uraldek berrogei urte baino gehiago daramatza Mikel Aleman lagunarekin lanean. Denetariko lanak egiten badituzte ere, hirigintzan espezializatu dira, eurak hasi zirenean hori ohikoa ez bazen ere. "Niri beti gustatu zait soziologia. Esan daiteke herri mugimenduetan hirigintzaren arloko militantea izan naizela. Pentsa, 1970eko hamarkadan manifestazioak egiten ziren ekipamenduak eskatzeko. Oso hirigintza espekulatiboa egiten zen". Hala ere, nahiko lan dibertsifikatua da Lopez de Uraldek egiten duena, besteak beste, etxebizitzak eraiki eta zaharberritu, ekipamenduak egin, hirigintza eta aholkularitza lanak eskaini. "Egun, ohiko lana udalentzako aholkularitza zerbitzuak eskaintzea da. Etxebizitzak ez baitira egiten. Iaz, etxe bat egin genuen, eta aurten beste bat egiten ari gara. Badira duela bost urte egin genituen proiektuak oraindik eraikitzen bukatu gabe daudenak". Lopez de Uralderi eraikuntza proiektuak egitea da gehien gustatzen zaiona. "Arkitektura da politena, eraikuntzen proiektuak. Hala ere, etxebizitzak baino gehiago ekipamenduak egitea gustatzen zait". Alde horretatik, Nafarroako hainbat herritako ekipamenduak egin dituzte; adibidez, Lakuntzako udaletxea zaharberritu zuten.
Arkitekturan estilo asko daude. Baita ofizioa bera ulertzeko modu ugari ere. Lopez de Uralderi arkitektura minimalista gustatzen zaio. "Minimalistak esan nahi du elementu gutxirekin adierazkortasuna lortzea". Arkitekoak uste du askotan tradizionala eta modernoa kontzeptuak antagonikotzat jotzen direla. Lopez de Uralderentzat hori akats larria da. "Tradizionala eta modernoa bata bestearen aurka jartzea ez da batere interesgarria; horrek prentsamendua blokeatzen du. Baita ere landa eremua tradizioarekin lotzea eta modernoa, berriz, hiriarekin. Arkitektura modernoa landa eremuan egin daiteke arazorik gabe".
Arkitekturaren ezaugarriak
"Materialak eta diseinua dira arkitektura". Historian garaian garaiko materialak erabili dituztela dio Lopez de Uraldek. "Garai batean, material bakarra egurra zen. Gero, harriekin hasi ziren etxeak egiten. Horren ostean, adreiluak eta betoia erabiltzen hasi ziren. Materialak aldatuz joan diren heinean, arkitektura tradizionala garatu da". Hortik aurrera, tokian tokiko estiloak dauden zalantzak ditu Lopez de Uraldek. "Ez dut uste arkitekturan euskal markarik dagoenik. Baina ezta alemaniarra, frantsesa eta katalana ere. Lehen, tokian tokiko estiloak zeuden. Baina hori da muga politikoak eta teknikoak zeudelako. Gaur egun, hori ez dago".
Higiezinen burbuilak eztanda egin baino lehen erakin eta auzo mordoa egin ziren. Arkitektoek lan mordoa izan dute garai horietan. Baina eskaintza handi horrek ez zuen kontuan hartzen eskaria. Horrek kalitatezko arkitekturaren aurka egiten duela dio arkitektoak. "Eskaintzak eskaria menderatzen du. Orduan, eskariak sufritzen du; norberaren gustuek eta beharrek sufritzen dute. Kanpotik dator dena egina. Hori ez dago ongi ez arkitekturan, ez inon".
Eraikinez eta hiriez hitz egin du Lopez de Uraldek. Haren ustez, Donostiako Kursaala eta Bilboko Guggenheim dira Euskal Herrian dauden bi eraikin interesgarrienetakoak. "Euren eragina ez da euren bolumenera mugatzen. Eragin handia dute euren inguruan. Guggenheimen fenomenoa ez da bakarrik eskultura polita delako. Hor zegoen fabrika kendu zutenean hutsune handia sortu zen. Museoarekin lortu dute hutsunea betetzea".
Hiriei dagokienez, Lopez de Uralderi Gipuzkoako hiriburua gustatzen zaio. "Hiri moduan oso polita da Donostia. Oso ondo planifikatua dago". Maite duen beste hiri bat bere jaioterria da, Gasteiz. "Gasteizek bazuen nortasun berezia. Ez zen ia hiria; ez zuen beste hiri batzuen handinahia. Iruñean, adibidez, Carlos III.aren etorbidea egin zuten. Gasteizen, ordea, Dato kalea dago. Beste eskala batekoa da hori, askoz txikiagoa. Herbehereetan egon naizenean horrelako eskalak ikusi ditut, Hagan esaterako. Oso eskala polita da. Ez da herri batekoa, baina ezta hiri handi batena ere. Azken urteetan, nortasun hori galdu da".
Pistola buru gainean
Akaso, irakurle, zuri ere gertatu izan zaizu inoiz. Ez dakit zer dioten estatistikek, ez dakit ohiko gauza den ala ez, baina beharbada zu bazara pistola baten kanoia burutik zentimetro gutxira izan dutenetako bat. Ni banaiz.
Nire bizitzaren erdian-edo gertatu zitzaidan. Nire semeen ama denarekin nengoen, Takoneran, ahateen zuloaren ondoko baranda ezkutu batean, gauaren babesarekin jolasean. Badakizu.
Halako batean, auto bat pasatu zen, mantso-mantso, ondoko bide batetik. Autoko kopilotuak potentzia handiko argi zuri bat zerabilen eta guregana zuzendu zuen printza. Segundo eskaseko kontua izan zen. Ez omen ginen haien interesekoak. Hortaz, guk geureari ekin genion berriz.
Geurearekin bukatu genuelarik, etxerantz abiatu ginen, Larraina eta irristaketa pistaren artean dagoen bidetik. Bide erdian, kontrako noranzkoan ziztu bizian zetorren auto batek sekulako balaztada eman zuen, zarata handia egiten duten horietakoa. Autotik bi gizon atera ziren arrapaladan, guregana.
Gertaeraren bortitzak pentsatzeko aukerarik eman ez eta, beldurraren beldurrez, lasterka atera ginen. Tira, ni atera nintzen lasterka. Izan ere, neska-laguna aurrerantz bulkatu nahi izan nuen, abiada handia har zezan… Baina, benetan, lurrera bota nuen zuzen-zuzenean; geroago hainbatetan leporatu izan didanez. Beraz, horretaz ohartuta, atzera itzuli nintzen.
Poliziak zirela erran gabe, lurrean belauniko jartzeko erran ziguten bi gizonek, eta poltsikoetan geneukana ateratzeko. Hori egin bitartean, gizon haietako batek pistola buru gainean jarri zidan. Pistolatzarra. Hain gertu izanik pistola horren tamaina erabat desproportzionatua iruditu baitzitzaidan.
Poltsikoetatik atera genuena haien intereseko izan ez eta deus erran gabe alde egin zuten. Ikaratuta gelditu ginen, eta ergel aurpegiarekin, baina, nik dakidala, ez genion aparteko garrantzirik eman.
Pistolarenaz landara, eta ezein borrokaren abangoardian ibili gabe, izan ditut bizitzan Poliziarekin bertze hainbat topaketa (pilotakada bat; hainbat ostia, irain, mespretxu eta ziri; kontrolak…). Eta iruditzen zait guztiak normaltasun baten barnean sartu izan ditudala, garrantzi handirik eman gabe.
Intsumisio garaian, bertze inon baino gazte gehiago kartzelatu zituzten Nafarroan; eta ez ezazu erran horretaz inoiz harrotu ez zarenik. Oraindik ere, greba edo mobilizazio orokor bat dagoen bakoitzean, bertze inon baino gazte gehiago atxilotzen dituzte Nafarroan; eta ez ezazu erran halako datuez inoiz harrotu ez zarenik.
2012ko urtarrilaren 1etik 2013ko irailaren 30era, Espainia deitzen duten horretan (Madril, Gaztela eta Leon eta Extremadura kenduta) 184.000 euro kobratu zituen Espainiako Gobernuak manifestazioak direla-eta jarritako isunengatik. Nafarroan 49.508 euro kobratu zituzten; hau da, guztiaren %26,9, nahiz eta Nafarroako populazioa lur zati horren %1,7 baino ez den.
Nafarroan ez gara bertze inon baino bortitzagoak edo basatiagoak. Kendu hori burutik. Nafarroan bertze inon baino errepresio handiagoa jasan izan dugu. Neurriz kanpokoa, desproportzionatua, niri (eta akaso zuri) buru gainean jarri zidaten pistolaren modukoa.
2013an gizarteratze errenta jaso duten familiak.
Nafarroako Gobernuak jakinarazitako datuen arabera, iaz, 9.472 sendik jaso ahal izan zuten gizarteratze errenta. Orotara, 22.278 pertsona izan ziren administrazioak ematen duen laguntza horren onuradunak.
105
• Lehen hiletan aurkeztu diren lan erregulazio espedienteak. Urtarrila eta martxoa bitartea 105 lan erregulazio espediente aurkeztu dituzte Nafarroan. Iazko epe berarekin alderatuta, aurkeztu diren lan erregulazio espedienteak %58 murriztu dituzte. Orotara, 1.352 langileri eragin die.