• Arga ibaia asteburuan iritsi zen altuera, metrotan. Arga eta Aragoi ibaiek gainezka egin zuten joan den asteburuan. Arga ibaia 5,48 metroko altuerara iritsi zen, eta Ebroko Ur Konfederazioak Iruñean inoiz neurtu gabeko ur maila neurtu zuen: 550 metro kubiko segundoko.
Dirurik gabe utzi dute Oteiza katedra, eta bertan behera geratu da
Bertan behera geratu da Oteiza katedra, Nafarroako Gobernuak finantzaketarik gabe utzi duelako. NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoarekin zuten hitzarmena ezeztatu dute, eta ez dute inolako jarduerarik eginen. Unibertsitateak esan du katedra "oso garrantzitsua" dela, baina adierazi du Nafarroako Gobernuko Kultura Departamenduak ezin dituela ordaindu katedrako gastuak.
Urte honetarako aurreikusia zegoen Jorge Oteiza katedrak 120.000 euro jasotzea —2012. urteko aurrekontuak luzatu zirelako—, baina bakarrik 10.000 euro jaso ditu joan den urtean hasitako bi argitalpen bukatzeko. Miquel Barcelo sortzaileak eta Javier Goma filosofoak eman zituzten hitzaldiei buruzko argitalpenak dira. Madrilgo Mapfre fundazioak beste 10.000 euro eman ditu proiektuak gauzatzeko.
Martxoan utzi zuen gobernuak bertan behera Oteiza katedra. Hilaren 31n katedraz arduratzen zen langilea kaleratu zuten. Bi argitalpen horiez gain, katedrak ez du deus antolatuko, eta hemendik aurrera ez du inolako zerbitzurik eskainiko. Eloisa Ramirez NUPeko Kultura eta Gizarte Proiekzioko errektoreordeak heldu den urterako "zalantza eta ziurtasunik eza" dagoela jakinarazi du. "Gobernuak esan digu nahi duela berriro ezarri katedra, baina ezin du ziurtatu noiz izanen den hori. Horretarako dirua egonik". Erakunde kultural eta akademikoa 2002. urtean sortu zen, Nafarroako Gobernuaren eta NUPeko hitzarmen baten bidez.
Bizikletaren aitortza jomuga
Bizikletaren Eguna ospatuko dute igandean, Iruñean. XVIII. aldia izango da aurtengoa. Frantziako Tourra Nafarroatik 1996ko uztailaren 17an igaro zen lehenengoz. Okzitaniako Argelers de Gasost herrian hasi zen etapa, eta Bjarne Riis txirrindulariak irabazi zuen etapa hura. Txirrindularitzaren bira garrantzitsu horien karietara antolatu zuen lehenengoz El Gesto bizikleta peñak Bizikletaren Eguna. Igandeko saioan, bizikletaren erabilera sustatu eta txirrindulariak omenduko dituzte.
Jaiegunak izan duen bilakaerarekin pozik agertu da Jesus Mari Gurpegi El Gesto peñako kidea: "Bizikleta ibilgailu osasungarria eta iraunkorra da, eta sustatu beharra dagoela iruditzen zaigu". Hala, jakinarazi du urtetik urtera gero eta gehiagok erabiltzen dutela bizikleta eguneroko joan-etorriak egiteko. Iganderako 17 kilometroko ibilbidea prestatu dute, eta izena emateko epea irekita dago. Bi euroren truke, ibilbide horretan parte hartu ahalko da. Besteak beste, txirrindulariak Iruñeko Udaletxeko plazatik eta Mendillorriko ur biltegitik pasako dira.
Nafarroan, bidegorri sare eraturik ez dago oraindik. Herri bakoitzeko udalaren esku egon da garraio politika. Azken urteetan, Iruñerriko hainbat tokitan bizikletentzako bereziki prestatutako bideak egin dituzte, Soto Lezkairun eta Sarrigurenen esaterako. Horrez gain, badira bizikletan joateko beste bide batzuk Nafarroan, Plazaolako bidea eta Mugairitik Behobiara doana esaterako. Gurpegiren irudiko, bidegorri sarea ona da, nahiz eta oraindik egiteko asko dagoen. Alde horretatik, Iruñerriko Mankomunitateak bizikletaren erabileraren alde egin duen lana goraipatu du, besteak beste, bidegorriak eraikitzeko egin duen "ahaleginagatik".
Ez da iritzi berekoa, ordea, Eneko Astigarraga. Hirian bizikletazaleek nola ibili behar duten azaltzeko aholkularia da. Iruñerrian txirrindulariek egoera "lotsagarria" dutela dio. Gainera, igandekoaren moduko jaiek "aurpegia zuritzeko" balio dutela uste du. Iruñeko kasuan, krisi ekonomikoaren eraginez, zirkulazioa %10 murriztu da azken urteetan. Astigarragaren aburuz, aukera hori profitatu beharra dago bizikletaren eta autoaren elkarbizitza sustatzeko. "Bizikletak eta autoak errepide berean elkarrekin bizitzeko bidea eman behar da". Azaldu du Iruñeko bidegorriak ez direla egokiak: "Udalak erabaki zuen espaloietan marra bat eginda txirrindularien arazoa ebatziko zuela; txirrindularioi irri egin ziguten".
Astigarraga txirrindulariak errepidetik joatearen alde dago. "Administrazioak eta hedabideek sinetsarazi digute errepidetik bizikletan joatea arriskutsua dela, eta hori gezurra da". Hala ere, autoen abiadura moteltzea ezinbestekoa dela dio, elkarbizitza hori modu hobean gauzatzeko.
Hala, salatu du Nafarroan autoa "babesteko" joera handia dagoela. Iritzi berekoa da Patxi Uharte txirrindularia ere. Bizikletan ibiltzen da ia egunero. Nafarroan alor horretan dagoen politika salatu du. "Ezjakin eta ezgai asko dago. Ez dute osatu Bizikletaren Plan Orokorra. Mugikortasun Plana ere egin gabe dago. Azken hamar urteetan kobratu bai baina ez dute plan bakar bat ere idatzi", esan du.
Bizikleten, autoen eta oinezkoen harremana konplikatua izan da beti. Errealitate hori nola kudeatu, horretan dago gakoa. Astigarragak eta Uhartek nabarmendu dute bizikletak errepideko beste ibilgailu bat izan behar duela. Bestelako iritzia du Gurpegik. Halere, ibilgailu guztiak elkarrekin bizitzera kondenatuta daude.
Hamar euroko zerga berria ezarri nahi du Iruñerriko Mankomunitateak
Iruñerriko garraio publikoaren zorra kitatzeko asmoz, Iruñerriko Mankomunitateak hamar euroko zerga berri bat ezarri nahi du. Etxebizitza bakoitzak hamar euro ordainduko lituzke. Dena den, Iruñerriko Mankomunitateak jakinarazi du neurria ezartzen badute arazo ekonomikoak dituzten pertsonek ez dutela zerga berria ordaindu beharko. Iruñerriko Mankomunitatean parte hartzen duten alderdiek oraindik ez dute inolako jarrerarik hartu, eta neurria aztertuko dutela adierazi dute guztiek.
Izan ere, uste dute Iruñerriko garraioari "lehenbailehen" irtenbide bat bilatu behar zaiola finantzatzeko. "Finantzaketa egonkorra" izan behar du, Itziar Gomez NaBaiko kidearen ustez. Hortaz, zerga berria aztertuko dutela adierazi du, baina esan du NaBaik nahiago duela mugikortasunari eta ingurumenari loturiko zerga bat, eta errentaren arabera ezartzen dena. Berdin mintzatu da PSNko Jorge Mori, eta finantzaketak "bermatuta" egon behar duela azpimarratu du.
Horretaz gain, Iruñerriko Mankomunitateko teknikariak autobus zerbitzuan txartel berri bat egitea aztertzen ari dira. Txartel horrek hilabete osoko iraupena luke, eta bidaiak mugagabeak lirateke. 2014. urteko bigarren lau hilekoan ezarriko lukete.
Autobus hibridoa
Joan den astelehenetik autobus hibrido bat probatzen ari dira Iruñerrian. Zehazki, 5 eta 6 lineatan arituko dira autobusa probatzen. Autobusaren fabrikatzaileek esan dutenez, garraio mota horrek erregaia aurrezten du, eta askoz gutxiago kutsatzen du. Izan ere, motorra diesela eta elektrikoa du. Joan den urteko abenduan beste autobus hibrido batekin egin zituen probak.
“Nire etorkizunerako inbertsioa izan da Shanghaira etortzea”
Atzerrian ibilbide luzea egin du Leire Jimenezek (Iruñea, 1980). Ikasketak sakontzeko edo lan egiteko ibili da urte hauetan guztietan herrialdez herrialde. Beti izan du atzerrira joateko interesa, eta izan dituen aukera guztiak baliatu ditu. Egun, Shanghain (Txina) bizi da Jimenez.
Hamar urte zituenetik udak kanpoan igaro ditu, ikasten edo lan egiten, eta unibertsitate ikasketak —Humanitateak eta Enpresa— bukatuta, Australiara joan zen nazioarteko harremanetan master bat egitera. Ordutik etenik gabe bidaiatu du. Mapfre enpresan hasi zen lanean, eta Espainian eta Miamin (Ameriketako Estatu Batuak) aritu zen denbora batez. Londresen egon zen zazpi urtez enpresa berarekin, eta Frantzian sei hilabetez aritu ostean, duela bederatzi hilabete iritsi zen Shanghaira. "Beti nahi izan dut nazioarteko giroan lan egin; atzerriak erakartzen nau".
Erronka moduan hartzen ditu bidaiak. Izan ere, kultura eta giro berri batean bizitzea eta lan egitea ez da batere erraza, baina horregatik gustatzen zaio: "Ingalaterran nengoenean egoera guztiz erosoa izatea lortu nuen, baina erosotasun hori utzi nahi nuen, erronkak izan, eta Shanghain nago orain". Jimenezen ustez, Txina oraindik ez da norako guztiz "ezaguna" Ameriketako Estatu Batuekin konparatuz. Lanean eskaini zioten Shangaiko postua, eta baiezkoa eman zuen azkar. Mapfreko asistentziako kudeatzailea da.
Beti interesatu zaio Asia, eta bereziki Txina. Duela urte asko hasi zen txinera ikasten, eta, Jimenezen iritziko, Txinan lan egiteak eta txineraz hitz egiteak munduko ateak zabaltzen dizkio. "Nire etorkizunerako inbertsioa izan da hona etortzea". Aitortzen du, egun, askoz gehiago kostatuko litzaiokeela Nafarroan lana aurkitzea Txinan beste lan bat topatzea baino. "Eta ez da krisi ekonomikoarengatik".
Han eta hemen ibili da. "Herrialde askotan lan egitean, ohitzea erraza da, eta dinamika horretan murgiltzea askoz gehiago". Gainera, enpresak bidaiatzeko prest dagoela jakitean, aukerak nonahi daudela uste du Jimenezek. "Eta gaizki ateratzen bada, beti itzultzeko aukera dago".
Hazkunde handia du Txinak. Gero eta gehiago. Diotenez, 2020. urterako munduko lehenengo potentzia izanen da. Herrialde komunista da, baina Europan askotan kolokan jarritako eredua da, eta komunismo kapitalista dela diote askok. Argi du Jimenezek: "Bere erara ulertzen dute komunismoa; hau da, alderdiak komunismoa dela esaten badu, hala da". Atzerrian harridura sortzen duen gaia da, baina, Jimenezek adierazi duenez, Txinako Alderdi Komunista kritikatzen duten txinatarrek ez diote garrantzi handirik ematen gaiari.
Txinera gutxi gorabehera menperatzen du. Ez da ezinezko hizkuntza, baina ahalegin handia eskatzen duela aitortu du. Hark egunero ikasten du: "Lanera joan aurretik eskola partikularrak jasotzen ditut, eta gauean nire kabuz ikasten saiatzen naiz". Idazten ez daki oraindik, baina zertxobait irakurtzen bai, eta eguneroko gauzak eskatzeko aise moldatzen da. Lanean ingelesez mintzatzen da, baina enpresako langile guztiak txinatarrak dira, baita bezero gehienak ere. Hortaz, ahalegina egiten du, behintzat, ulertzeko. "Hemengoek asko lagundu naute, eta beti prest daude edozertarako. Oso adeitsuak dira".
Behin gaixo jarri zen Jimenez bulegoan, eta bat-batean lankide guztiak gerturatu zitzaizkion. "Momentu batean mahai gainean hamaika sendagai nituen, baina katarroa baino ez zen nik nuena. Horrelakoak dira". Txinatarren lan egiteko era, gainera, guztiz desberdina dela uste du. Esaterako, bezeroekin dituzten bilerak "oso formalak" dira. "Ohitu behar duzu, egokitu, beste herrialde batean zaudelako. Azken finean, kodeak baino ez dira, mendebaldeko ikuspuntutik begiratzen ditugulako".
Shanghai da Txinako motor ekonomikoa eta komertziala. Hiria oso handia da. "Erraldoia". Huangpu ibaiak erdibitzen du: Puxi, erdigunea eta hiri "zaharra", eta Pudong, finantza gunea eta luxuzko hotelen eremua. "Hiri oso dinamikoa da".
Hala ere, alde handia dago Txinako hiri eta herrien artean. Landa guneak "pobreak" dira, eta osasun eta hezkuntza arloetan badute zer hobetu. Gobernuak ahaleginak egiten ditu oreka lortzeko, baina erronka oso handia da. Gainera, herrietatik Shanghaira joaten diren herritarrek ez dute hezkuntza publikorik ezta osasun publikoan arretarik ere.
Tradizioek indar handia dute herrietan. Festen ohitura azaldu du Jimenezek. Izan ere, ohitura handia dute edozer gauza ospatzeko: txerri baten jaiotza edota uzta bilketa. Eta horrek ondorioak ditu: "Gonbidatuek opari moduan dirua eman behar diote familiari, eta, ondorioz, herritar asko dirurik gabe gelditzen dira. Izan ere, nahiago dute dirurik gabe geratzea festara ez joatea baino. Lotsarengatik".
Ezkabako espetxea Nafarroarena izatea nahi du Geroa Baik
Ezkaba mendiko gotorlekua berriro Nafarroarena izan dadin, Espainiako Diputatuen Kongresuan proposamena aurkeztu du Uxue Barkos Geroa Baiko diputatuak. Eskaera zehatza egin du: Espainiako Gobernuak prozedura bat abiaraz dezala Nafarroako Gobernuari ahalik eta lasterren Ezkabako gotorlekua eta bere lurrak itzultzeko. Izan ere, Madrilgo Defentsa Ministerioarena da Ezkaba mendiko Alfontso XII. gotorlekua.
Uxue Barkosen ustez, Espainiako Defentsa Ministerioak eta Nafarroako Gobernuak ez dute agertu "inolako interesik" urte hauetan guztietan. Bai, ordea, Ezkaba mendiaren inguruan dauden herriek. Izan ere, inguruko zazpi udalek gune natural bat egin nahi dute eremu horretan. "Aisialdirako eta kirola egiteko leku ezin hobea izan daiteke", esan du Barkosek. Gainera, diputatuak gogora ekarri du 2011ko azaroan gotorlekua kultur interesa duen ondare izendatu zutela, eta, gainera, Nafarroako historiako pasarte askoren lekuko izan dela —1938ko ihesaldia, kasu—.
"XX. mendeko amaieran Espainiako armadak bazterrean utzi zuen toki hau, inguruan zeuden zaintalde guztiak kenduz. Hortaz, gaur egun, gotorlekuak ez du inolako erabilerarik Espainiako Defentsa Ministerioari ez zaiolako interesatzen", dio Barkosek Madrilen aurkeztutako proposamenak.
“Oinez Basoa ikastola eta euskaltzale guztien proiektua da, dudarik gabe”
Heldu den urrian Tuterako Argia ikastolaren alde egingo dute Nafarroa Oinez, Nafarroako ikastolen aldeko festa. Jai horrek ingurumenean eragingo duen "kaltea" murriztu nahian, baso bat egitekotan dira Argiakoak, Oinez Basoa deiturikoa. Modu horretako ...
Sei ergelkeria
Barraskiloa menuan. Aurrekoan, bertze espediente bat ireki zioten Mediterranea de Catering enpresari, Nafarroako Ospitale Gunean gaixo bati zerbitzaturiko zerba plater batean barraskilo bat agertu zelako. Zalaparta sortu zen, noski, barraskiloa menuaren parte ez omen zelako. Nolanahi ere, kasu honetan asaldura bidegabea dela uste dut, jaki ekologikoak jaten ditugunok aski ongi baitakigu gure janarian barraskiloak edo zomorroak agertzea seinale ona dela.
Iruñea ez da Mordor. Neuk ere egin izan dut barre —gogotik egin ere— Iruñea Mordor paraje fantastikoarekin erkatzen duten txisteen kontura. Baina, bat: nahikoa da, ez? Eta, bi: antzekotasunak nahiko zalantzazkoak dira; Mordor beti lainoturik dago, bai, baina ez du euririk egiten, idor-idorra da eta bero handia egiten du. Asmatu bertze zer edo zer, faborez.
Puñalek txupinazoa. Osasuna zalea nauzue; ez amorratua, baina bai zalea. Eta Patxi Puñal Uharteko ganibetaren gola gozatu nuen, gozatu nuenez; Euskalerria Irratiaren kontakizuna entzun zenutenok adituko zenituzten gure oihuak. Bai. Baina horraino. Osasunak ez gaitu krisitik atera. Osasunak ez ditu lanpostu gehiago sortu. Osasunak 30 milioi euro zor dizkigu oraindik. Osasunak ez du txupinazoa botatzea merezi.
Miseria banatzen. Gogoratuko duzue nola Txema Berro Osasunbideko langileari espedientea ireki zion Nafarroako Gobernuak hark ez zuelako onartu bere lanorduak emendatzea. Berro —eta ni— lana banatzearen aldekoa da, eta pentsatzen du —neuk ere bai— langileei lanordu gehiago jartzea bide horren kontrakoa dela. Orain, ematen du Barcina Deshazkundearen aldeko mugimendukoa egin zaigula, baina ez despistatu: haien artean sosak banatu eta gero, orain miseria gure artean banatu nahi dute.
Kaskorik gabeko kaskoak. Askok jakinen duzuenez, Espainiako Gobernua zirkulazio araudi berria prestatzen ari da. Bertako arau asko hagitz polemikoak izaten ahal ziren, baina ika-mika kuota handiena erdietsi duena ziklisten kaskoarena da. Badakizue, Gobernuak nahi du ziklistek hiri barnean kaskoa kaskoan jantzita ibiltzea, horrek ziklisten heriotzak gutxituko dituelakoan. Harrigarriki, bizikletaren aldeko elkarte guzti-guztiak arau horren kontra azaldu dira. Eta, harrigarriki, bizikleta hiriko ibilgailu bezala erabiltzen ez dutenek bizikletazaleak tontoak garela pentsatu dute.
Herriak du pizza. Niri ez zidaten papererako edukiontziaz galdetu, ezta beirarako edukiontziaz, ezta plastiko eta metalerako edukiontziaz, ezta organiko eta gainerakorako edukiontziaz ere. Eta ez didate borzgarren edukiontziaz galdetuko. Ezta Iruñeko entzierroez ere. Egiaren errateko, niri ez didate sekula galdetu gure eguneroko bizimoduaren hobekuntzarako ezein gai zehatzez. Egin beharko luketela uste dut. Hala ere, aizue, zein zaila jartzen diguten herri kontsulten aldekoei zenbait herri kontsultaren emaitzek, dedio!
@sarean
Donejakue bideari buruzko zenbait webgune.
• www.caminodesantiagoennavarra.es Informazio asko aurki daiteke bideak Nafarroan dituen berezitasunen inguruan.
• www.caminosantiago.com. Donejakue bidea egiteko behar den informazio osatua dago.