NAFARROAKO HITZA

Asteazkenean bederatzi urte bete ziren Espainiako polizia batek eta haren semeak Angel Berrueta Iruñeko Donibane auzoko okina hil zutenetik. Duela urtebete inguru, Angel Gogoan plataforma sortu zuten dozena bat lagunek. Plataforma horretako kidea da Patxi Rey (Iruñea, 1981). Dioenez, Berruetarentzat eta haren senideentzat egia, aitorpena eta ordaina besterik ez dute eskatzen.

Iragan urtean erabaki zenuten Angel Gogoan plataforma sortzea. Zer dela eta?

Azken zortzi urtean egindako lanaren jarraipena egiteko erabaki genuen plataforma sortzea. Horrez gain, urte osoan lanean aritu nahi dugu. Normalean, auzoan zenbait lagun elkartu eta Berrueta hil zuten eguna hurbiltzen zenenean omenalditxoa prestatzen genuen. Hala ere, pentsatu genuen bazela garaia lan handiagoa egiteko eta urte osoan jardunean aritzeko. Guk hiru gauza bakarrik nahi ditugu: egia, aitorpena eta ordaina. Helburu horiek lortzeko, ezinbestekoa da plataforma serioa egitea.

Berrueta familiaren ingurukoek salatzen duzue justizia ez dela egin.

Argi dago ez dela benetako justiziarik egin. Gaur egun, oraindik Angel Berruetaren familiak ez du ordainik ez aitorpenik jaso. Gainera, egia ere ez dute onartu. Justizia eta egia kasu honetan baztertuta daude.

Berruetaren hilketagatik bi lagun epaitu zituzten. Espetxean jarraitzen dute?

Egia esan, horrekin nahiko haserretuta gaude. Berruetaren familiari urduritasuna eta ezinegona sortzen die hilketan parte hartu zutenak zelan dabiltzan ez jakiteak. Guri informazioa familiaren bitartez iristen zaigu. Familiari abokatuek esaten diete ez dutela zertan deus jakin. Hau da, abokatuei auzitegiek ez dietela zertan jakinarazi ezer. Duela bi urte, jakin genuen hilketagatik zigortutako poliziaren semea baimenarekin kalean zegoela, pertsona batek Gasteizen ikusi zuelako. Informazio zehatza eta zuzena nahiko genuke.

Zuek egia, aitorpena eta ordaina aldarrikatzen duzue. Aitorpenak nondik etorri beharko luke?

Gure ustez, aitorpena, egia eta ordaina auzoak eta Donibaneko jendeak eman digu. Berruetaren familia pozik eta harro dago horrekin. Guk eskatzen duguna da instituzioek hori onartzea. Hain justu, instituzioek ez dituzte betetzen aldarrikatzen ditugun hiru premisa horiek. Behingoz, Berruetaren familiak atseden hartzeko garaia bada. Ez da normala kontrako jarrerak jasotzea, poliziek eraso egitea, mehatxatzea... Aurkako efektua izan dute azken urteetan Berruetaren senitartekoek. Instituzioek benetako sentsibilizazio eta zintzotasunez jokatu beharko lukete.

Zein proiektu dituzue plataforman?

Aurreko urtean hasi ginen instituzioetara begira. Lan txukuna egin genuen. Alderdi politiko batzuekin biltzea lortu genuen, nahiz eta nahi genuen guztiekin ez zen posible izan. Lan askoren ostean, lortu genuen Iruñeko Udalean mozio bat aurkeztea. Tamalez, bost minutuan gure mozioari buelta eman, eta ordu arte egindako lana ezerezean utzi zuten. Ondorioz, erabaki genuen gure benetako lana eta gure benetako indarra babes soziala zela. Familia ere oso pozik dago babes hori dela eta. Instituzioetara begirako lana ez dugu erabat alboratu; parlamentura joateko asmoa daukagu.

Zuek azpimarratzen duzue Berrueta ez dela auzoan izandako liskar soil baten biktima.

Argi daukagu herri honetan dagoen gatazka politikoaren biktima dela Berrueta. 2004ko martxoaren 11n Madrilen izandako atentatuen ostean, hedabide askotan intoxikazio kanpaina indartsua jarri zen martxan. Arrazoi bat edo erantzule bat behar zuten. Azken finean, gatazka politiko baten ondorioz sortutako eztabaida izan zen. Polizia nazional batek hil zuen Berrueta; beraz, ezin da gertatutakoa sinplifikatu.

Kanguroak bezala, Zaraitzuko Itzaltzu herri txikitik Australiara salto egin zuen Iñigo Auzmendik (Itzaltzu, 1978) duela bi urte. Wagga Wagga izeneko hirira iritsi zen, eta mahastiak ikertzen dihardu.

Sydneytik 475 kilometrora dago Wagga Wagga. "Askok hiria deitzen diote, baina nire ustez herri handi bat da". Biztanleak pisuetan bizi ordez, etxe baxuetan bizi dira. "Oso lasaia da hemen egotea". Wagga Waggak erroien lekua esan nahi du bertako hizkuntzan, wiradjuri hizkuntzan; "euskarazko Erroitegi edo Erroizu bezala". Wiradjuri hizkuntza, hala ere, desagertu egin da, "beste asko bezala; orain, haien itzalak museoetan eta leku izenetan ikus ditzakegu". Kasualitate hutsa dela dio Auzmendik, baina iaz Estella izeneko barridean bizi zen, eta ondoko karrikak Corella zuen izena.

Nekazaritza Ingeniaritza ikasi zuen Nafarroako Unibertsitate Publikoan, eta doktoretza bukatu zuenean Australiako unibertsitate batean lan egiteko aukera sortu zitzaion. Mahats eta mahastizaintzaren inguruan aritzen da lanean. "Eredu matematikoak eta ordenagailuzko simulazioak erabiltzen ditugu mahatsondoa nola hazten den aztertzeko, klima eta nekazaritzaren eragina kontuan harturik". Gero, mahastizainen arazoak konpontzeko erabiltzen dituzte eredu horiek. "Adibidez, beroaren kalteak gutxitzeko edo mahatsaren konposizioa egokitzeko erabil daitezke".

Australian bizi da, baina Auzmendik ez du eten bere herriarekiko harremana. Itzaltzun ditu erroak, familia eta lagunak. Gainera, 2011n Asisko Urmeneta eta Juanjo Elordi zinemagileek Itzaltzuko bardoaren animaziozko filma egin zuten, Gartxot. Han ezagutu zituen Auzmendik Urmeneta, Elordi eta filmeko beste arduradun batzuk. "Berehala ihardukitzen hasi ginen: Itzaltzu, Zaraitzu, euskara, Gartxot, Arturo Campion... Geroztik harremana mantendu dugu. Itzaltzu txikia da, eta guztiok elkarlanean aritzen gara". Gartxoten hizkuntza hitz egiten du Auzmendik. Euskara batua ikasi zuen eskolan, baina zaraitzuera ere badaki. "Haurzutuan eskolan euskara batua ikasi nuen. Eta gure amorzeak euskarazko eleak, kantuak eta kontuak erakutsi zizkidan. Beratango euskarazko testuak leitzen hasi nintzen: Zoilo Moso, Federiko Garralda...".

Euskarazko eleak, gainera, Australiaraino iritsi dira. Behin, Auzmendi Tasmaniako (Australia) lagun batekin ari zen hizketan mahats barietateei buruz. Lagunak bi mahats aldaera aurkeztu zizkion, gaixotasunekiko erresistentzia handia omen zutenak. Mahats aldaera horiek Australian etorkizun handia izanen zutela azaldu zion lagunak, eta Auzmendi zur eta lur geratu zen lagunak mahats aldaeren izenak esan zizkionean. "Semebat eta Egiodola deitzen ziren. Ezin nuen sinetsi, euskara entzutea espero nuen azkenengo lekua zen!". Lagunak geroago azaldu zion mahats mota horiek Bordelen sortu zituztela orain dela hirurogei urte eta sortzailea euskalduna omen zela.

Australiarrek batik bat Euskal Herria berri politikoengatik ezagutzen dutela adierazi du Auzmendik. Hala ere, asko bidaiatzera etorri direla dio. "Iruñeko sanferminetara, Donostiara edo Donejakue bidea egitera".

Orain dela bi urte heldu zen Australiara, eta denbora fite pasatu zaio. "Ez dut ezer faltan sumatzeko astirik izan. Baina familia, lagunak eta mendiak hurranago izatea gustatuko litzaidake", azaldu du. Australian bi urte, baina Nafarroatik kanpo sei urte daramatza Auzmendik. "Manchesterren (Ingalaterra) lau hilabetez bizi izan nintzen, eta gero Lleidan (Herrialde Katalanak) egin nuen doktoretza lau urtez". Denbora horretan, gainera, Kalifornian (AEB) egon zen ikerketa lanetan.

Australian jarraitzeko asmoa du. Gustura bizi da han. Australiarrak oso jatorrak direla dio: "Oso ongi hartu ninduten hasieratik". Hala ere, lagun gehienak sortzez Australiatik kanpokoak ditu. "Bertako" australiar gutxi ezagutzen ditu Auzmendik, beste herrialdeetako lagun asko bizi baita. "Oso desberdinak dira. Irlandar, ingeles eta italiarren nahasketaz osaturiko kultura berria dute, eta orain, batez ere hiri handietan, txinatarren eragina sumatzen da". Gogora ekarri du duela gutxi kate bat ezarri dutela telebistan —NITV—, eta bertan sorterriko australiarren dantzak eta kulturak ikus daitezkeela anitz aldiz. "Maori, masai, kitxua, apatxe, ojibwa, inuk eta beste herri batzuen film eta saioak ikusten ditugu".

"Erraldoia" da Australia, eta eta hirien eta herrien arteko distantziekin harrituta dago Auzmendi. Nafarroa eta Australia konparatu ditu. "Nafarroan bi orduko bidaia kotxez bidaia luzea da. Australian, berriz, sei orduko bidaia kotxez normalena da". Dena den, bidaia "bitxiak" izaten ditu Auzmendik. Lanetik ateratzen denean kanguroak ikusten ditu. Landa eremuetan ikusten ditu gehienbat.

Hilabete baino gutxiago falta da Iruñeko bost auzotako aparkalekuetan TAO Trafiko eta Aparkamenduaren Ordenamenduaren sistema ezartzeko. Apirilaren 2tik aurrera, Donibanen, Ermitagañan, Mendebaldean, Azpilagañan eta Etxabakoitzen TAO zerbitzua jarriko du martxan Iruñeko Udalak. Hortaz, Iruñeak ordainpeko 22.636 leku izango ditu; orain, 10.920 ditu, hau da, 11.716 aparkaleku gehiago izanen ditu.

Iruñeko Udalak aparkatzeko arazo gehien duten kaleetan jarri ditu TAO guneak, autoen txandakatzea bultzatzeko. Hala ere, aparkatzeagatik ordaintzeko sistema jartzearen aurka azaldu dira hainbat bizilagun eta auzo elkarte. Dendariek uste dute ez dela beren mesederako izanen eta bezeroak galduko dituztela. Sinadurak biltzen aritu dira, eta elkarretaratzeak egin dituzte. Etxabakoitzen, adibidez, auzo plataforma sinadurak biltzen hasi da, eta Iruñeko Udalak erabakia aldatzea nahi dute. "Bidegabekeria" iruditzen zaie ordaintzea orain arte doan izan den zerbitzu batengatik. Horretaz gain, Etxabakoitzen aparkatzeko arazorik ez dutela ziurtatu dute.

Apirilaren 2rako dena prest izateko, egunotan aparkalekuetako marrak margotzen ari dira, eta parkemetroak instalatu dituzte. Iruñeko TAO zerbitzuak lau kolore ditu: urdina, laranja, gorria eta berdea. Dena den, ezarriko dituzten guneetako aparkaleku gehienak gune urdinak eta laranjak dira. 41 aparkaleku bakarrik izanen dira gorriak — bai egoiliarrek eta baita beste bezeroek ere bi orduz gehienez utz dezakete kotxea—. Urdina duten kaleetan bi orduz utz daiteke autoa gehienez ere, egoiliarrek izan ezik. Gune laranjetan, berriz, 24 orduz utz daiteke ibilgailua.

Sei gune

Donibane auzoak, TAO sistemako 4.588 aparkaleku izanen ditu; Ermitagañak, 1.943; Mendebaldeak, 2.151; Azpilagañak, 1.506; Arrosadiak, 675, eta Etxabakoitzek, 853. Orain arte lau gune zeuden Iruñean TAO zerbitzuarekin: Alde Zaharra, Zabalgunea, Iturrama eta Arrosadiko zati bat. Heldu den hilabetetik aurrera, berriz, bi gune gehiago izanen ditu: Donibane eta Etxabakoitz, Mendebaldea eta Ermitagaña gunea. Astelehenetik ostiralera 08:30etik 14:00etara eta 16:00etatik 20:00etara funtzionatzen du TAOk. Larunbatetan 08:30etik 14:00etara izaten da, eta igandeetan eta jaiegunetan ez dago zerbitzurik.

Joan den otsailaren 28ra arte, egoiliarren txartela lortzeko aukera izan zuten guneetako bizilagunek. Apiriletik abendura arte, adibidez, 36,26 euroko kuota ordainduko dute. Merkataritza jardueraren bat egiten dutenek ere aukera dute txartela ateratzeko eta gune laranjan aparkatzeko. Txartela lortzeko, 349,65 euro ordaindu beharko dute, eta edozein momentutan eska dezakete. Auzo gehienetan kale nagusiak gune urdinak dira, eta beste kaleak, berriz, gune laranjak.

Haur eskolen izaera "publikoa" aldarrikatzen du Alfredo Hoyuelosek (Iruñea, 1963), 0-3 urteko Hezkuntza Zikloaren Plataformako kideak. Nafarroako Gobernuak eskola horietako ikasleen ratioa igotzeko hartu duen erabakia gaitzetsi du. Izan ere, Hoyuelosen irudiko, irakasle bakoitzak zenbat eta haur gehiagoren ardura izan, orduan eta kalitate txarragoko zerbitzua eskaintzen da haur eskoletan.

Zer defendatzen duzue 0-3 urteko Hezkuntza Zikloaren Plataforman?

Gure iritziz, haur guztiek dute hezkuntza eskubidea jaiotzen direnetik, eta horixe defendatzen dugu. Askotariko zerbitzuak daude haurrentzat: haurtzaindegiak, ludotekak, haur eskolak... Hezkuntza Departamentuak hartu behar du ardura afera horretan.

Zer alde dago haur eskolen eta haurtzaindegien artean?

Haur eskoletan, normalean, titulartasuna publikoa da. Haurtzaindegien titulartasuna, ordea, pribatua izan ohi da. Horrek esan nahi du publikoak diren zentroek kontrol zorrotzagoa izaten dutela. Espazioen ezaugarriak goitik behera zehaztuta daude. Haurtzaindegietan, esaterako, ez dute zertan jolastokirik izan. Beraz, ezberdintasunak handiak dira.

Plataforman behin baino gehiagotan salatu dituzue haurtzaindegietako langileen lan baldintzak.

Horrela da. Haur eskoletako langile guztiak profesionalak dira, eta lan baldintza duinak dituzte. Esaterako, ikasturte osoan etengabeko prestakuntza izaten dute euren ezagutzak garatu ahal izateko. Ez da horrela gertatzen haurtzaindegietako langileekin. Horretaz gain, bada errealitate bat oso adierazgarria dena. Gurasoak haurraren bila haur eskoletara joaten direnean barrura sartzeko inolako arazorik ez dute izaten. Haurtzaindegietan, berriz, atean utzi eta jaso behar izaten dituzte normalean.

Kudeaketa publikoa pribatua baino eraginkorragoa da?

Gure iritziz, kudeaketa publikoa beti da pribatua baino eraginkorragoa. Enpresa pribatu bat atzean badago, dirua irabazi nahi du. Haur eskola publikoetan dena askoz ere gardenagoa da. Gainera, iruditzen zaigu kalitatea eskaintzeko ezinbestekoa dela irakasleek lan baldintza onak izatea. Normalean, kudeaketa publikoan irakasleen lan baldintzak askoz ere hobeak dira.

Nafarroako Gobernuak krisi ekonomikoaren harira egin dituen murrizketek zer-nolako eragina izan dute haur eskoletan ?

Orain arte, urtebete arteko zortzi haur bakoitzeko irakasle bat izaten zen, eta horrela jarraitzea proposatu du Nafarroako Gobernuak. Hala ere, 1-2 eta 2-3 urteko haurren geletan nabarituko dira murrizketak gehien. Izan ere, 1-2 urteko geletako irakasle bakoitzak hamahiru haurren ardura izango du —lehen, hamabirena zuen—, eta 2-3 urteko geletan, ratioa hamaseitik hemezortzira pasatuko da. Guk hasieratik esan dugu Europako Batzordeak zehaztutako gomendioak errespetatu behar direla. Egun zehaztutako ratioen erdia proposatzen du erakunde horrek. Nafarroako Gobernuak ez die jaramonik egin Europako gomendioei, eta ratioa murriztu beharrean handitzea erabaki du, eta, hala, zerbitzuaren kalitatea txartu egingo da.

Ratioa igota benetan aurrezten dela iruditzen zaizue?

Inolaz ere ez. Izan ere, administrazioak inbertsio handia egin beharko du haur eskoletako materiala egokitzeko, besteak beste. Gainera, ezin izanen da orain arte eman den zerbitzu ona mantendu. Oso garrantzitsuak dira haurraren lehen urteak,

Haur eskolek Hezkuntza Departamentuaren menpeko izan behar dutela diozu.

Bitxia da, baina haur eskolak Gizarte Politikako Departamentuaren menpekoak dira. Ezinbestekoa da ardura hori Hezkuntza Departamentuak hartzea bere gain. Izan ere, haur eskoletan haurrak hezi egiten dira, eta hori ez da alor sozialeko zerbait. Programatutako eskolak eta ekintzak eskaintzen dira, dena profesionalen gidaritzapean.