NAFARROAKO HITZA

San Fermin jaien berri emango duen museo bat egitea aspaldiko nahia du UPNk. Krisiak egitasmoa kolokan jarri badu ere, Iruñeko Udaleko buruek argi utzi dute ez dutela erabat baztertu. "Orain beste gai garrantzitsuago batzuk daude, premia handiagoa dutenak", azaldu du Obretako zinegotzi Jose Javier Lopezek. "Egoera ekonomikoa hobetzen denean egingo dugu". 1.500 metro koadroko orube bat —garai batean suhiltzaileen parkea zegoen tokian— dute Media Lunan egitasmoa gauzatzeko, baina oraingoz han museoa altxatzeko dirurik ez dagoela eta, ordezko proiektuak aztertzen dira: "Behin-behinekoak". Guztien artean merkeena txakurrentzako eremu bat prestatzea da, eta segur aski horren alde egingo dutela azaldu dute UPNko arduradunek. Txakur jabeentzako esparru ireki bat izango da, animaliekin bertara joateko aukera izan dezaten.

Parke bat eta aparkaleku bat egitea ere aztertu dute, baina egitasmo horiek egitea zailagoa ikusten dute udaleko buruzagiek. "Aparkaleku bat egitea garestia litzateke, eta parke bat egiteko inbertsioa ere bai; ureztatzeko sistema jarri beharko litzateke, eta gero horren mantenua ere egin", azaldu du Lopezek. Txakurrentzako esparru bat prestateko, aldiz, hesi zenbait eta zaborrontziak jarrita aski izango dela pentsatzen dute, gastu gehiagorik gehitu gabe. Izan ere, orubea lurrez estali beharko da, baina Buztintxuri auzotik eskuratzeko asmoa dutela jakinarazi dute.

Oposizioak sarri kritikatu ditu sanferminetako museoaren inguruko gorabeherak. Izan ere, egitasmoaren aldeko urrats dezente eginak ditu UPNk, eta horietan diru asko gastatu da: ia lau miloi euro. Horregatik ez dute Iruñeko Udaleko agintariek proiektua guztiz baztertu dutenik onartu nahi. "Museoan konfiantza dugu", esan du Lopezek.

Kartzelako orubea

Hizketarako gai izan da asteotan Iruñeko espetxe zaharreko orube hutsa ere. Irailean hasi ziren eraikina eraisten, polemika artean. Izan ere, oposizioak eraikina bota aurretik izan zitzakeen erabilera posibleak aztertzeko eskaera plazaratu zuen. Udal gobernuak ez zion jaramonik egin eskari horri, eta behin eraisteko lanak amaituta, presondegi zaharraren kokalekua orube bat da, erabiltzeko prest. Iruñeko Udaleko Egitasmo Estrategikoen Sailak erabaki du bertan ere txakurrak ibiltzeko eremu bat egingo dutela; horren alboan saskibaloian ibiltzeko kantxa bat eta lorategi bat jartzeko asmoa ere agerian utzi dute.

Udaleko agintariek onartu dute beste hainbat proiektu ere izan dituztela buruan leku horretarako. Besteak beste, kartzelako frontoi zaharra ez eraistea eta bere horretan lagatzea aztertu dute. Akaso aparkaleku bat egingo zutela ere adierazi zuten hasieran. Azkenean, egitasmorik merkeenaren aldeko hautua egin dute kasu honetan ere. Horretara, batez ere, Iruñeko Udalaren egoera ekonomiko larriak eraman ditu, gehienez ere 40.000 euro gastatu baitzitzaketen orubea txukundu eta herritarren erabilerarako osagaiekin hornitzen.

Lanik ez duten pertsonen eskubideak aldarrikatzen dihardu Iruñerriko Langabeen Plataformak. Duela bi urte sortu zuten langabezian zeuden hainbat pertsonak, eta sortu zuteneko helburu berarekin jarraitzen dute lan eta lan. Heldu den asterako langabeziaren aurkako borroka astea antolatu dute, plataformaren bigarren urteurrena ospatzeko. Hitzaldiak izanen dira borroka astearen ardatza. Urtarrilaren 29tik otsailaren 2ra bitarte eginen dituzte ekintzak eta mobilizazio batekin bukatuko dute.

Gauzak horrela, urtarrilaren 29an batzar berezia eginen dute Zabaldi elkartean, arratsaldeko zazpietan. ¿Después de dos años qué? izenburupean, orain arte egin duten bidea eta hemendik aurrera eginen dutena izanen dute mintzagai. Hurrengo egunean, ordu eta toki berean, krisi kapitalistaren inguruan NUPeko Begoña Perez irakasleak zuzenduko du hitzaldia —Radiografía de una crisis capitalista. Derechos vs ganacias—. Urtarrilaren 31n, Fernando Armendarizek —Bira Beste Aldera taldeko kidea— eta Henrike Galarzak —NUPeko ekonomia irakasleak— Hormiga Atomica liburu-dendan mahai ingurua eginen dute. Arratsaldeko zazpietan, Salir de la crisis o salir del capitalismo en crisis izenburupean.

Otsailaren 1ean, Arantzadi Bizirik taldeak eta Bartzelonako hiri baratzeen koordinatzaileak parte hartuko dute Zabaldin eginen duten hitzaldian. Larunbatean, otsailaren 2an, bukatuko da Iruñerriko Langabeen Plataformak antolatu duen langabeziaren aurkako borroka astea. Mobilizazioa eginen dute otsailaren 2an, Nafarroako Gobernuaren egoitzan, eguerdiko hamabietan ¡No es crisis, es capitalismo! lelopean. Horren ostean, Arrano elkartean bazkaria eginen dute, eta, ondoren dantzaldia.

"Bi urte hauetan langabezian dauden pertsonen alde lan egin dugu, krisitik ateratzeko lehentasun egoeran jarriz. Borroka finkatu behar dugu, bai lanaren alde egiteko eta baita giza eskubideak bermatzeko ere", azaldu dute plataformako kideek.

Orain arte, herriko festetan bakarrik jartzen zuten ikurrina Berako Udalean. Urte osoan, ez zegoen banderarik udaletxean. Abenduaren 17ra arte izan zen hori. Espainiako bandera jartzera behartu du Nafarroako Auzitegi Nagusiak. "Legea urratzen ariko ga...

Kaktusak eta western pelikuletako paisaiak. Arroila Handia. Indioak. Horrelakoa da Arizona. "Politenak ez dira hiriak, natura baizik". Eneko Ganuzaren (Iruñea, 1978) hitzak dira. Harrituta gelditu zen Arroila Handia lehenengo aldiz ikusi zuenean. Franklin D. Rooseveltek esan zuena gogora ekarri du: "Bizitzan noizbait ikusi beharrekoa da". Ameriketako Estatu Batuetako lehendakari ohiak esandakoa betea du Genuzak, baina oraindik hamaika txoko gelditzen zaizkio aurkitzeko. "Oso zabala eta handia da herrialdea; horregatik, paisaia guztiz desberdinak dira".

Duela urtebete baino gehiago iritsi zen Eneko Ganuza Phoenix hiriburura. Itsas Zientziak ikasi zituen Palman (Kanariauharteak, Espainia), eta ondoren Ingalaterrara joan zen doktoretza egitera. "Nafarroatik kanpo anitz urtez bizi izan naiz, baina udan itzuli ohi naiz". Gabonetan familiaren bisita izan zuen Arizonan. "Hemen ez dago aukerarik opor luzeak hartzeko, bakarrik 15 bat egun; horregatik ez naiz itzuli nahi bezainbeste". Bioteknologia enpresa batean lan egiten du Phoenixen. "Ikertzailea naiz, eta iluntasunean hazten diren mikroalgak ikertzen ditut". Alga horiek azoka eta supermerkatuetara merkaturatu nahi dituzte, janari, kosmetiko edo botika gisa. Ez dago mikroalga enpresa asko, eta Ganuzak ez zuen bi aldiz pentsatu lana eskaini ziotenean.

Lanean duen giroa, gainera, apartekoa da. " Gehien harritu nauena lan egiteko era izan da". Enpresek langileak zaintzen eta motibatzen dituzte. "Personal couching, personal training... kontzeptu horiek hemen oso erabiliak dira, Euskal Herrian ez". Kanpotik lan ereduak "faltsu samarra" eman dezakeela ulertzen du Ganuzak, baina erabat eraginkorra dela dio. "Enpresaren produkzioa hobetzea lortzen dute, eta, aldi berean, langileak motibatuta joaten dira lanera".

Arizonako bizimodua "zeharo" autora lotuta dago. Leku batetik besterako distantziak ikaragarriak dira, eta guztiek dute autoa. Auto guztiak primerakoak eta berrienak direla dio Ganuzak. Sonora basamortuan dago Phoenix. Banakako etxebizitzez beteta, ez dago eraikin alturik, ezta etxe orratzik ere. "Hiria ez dago plazaren inguruan eginda, autoaren inguruan baizik; horregatik, aparkalekuetan aurkitzen duzu jende gehien, eta ez parkeetan". Errepublikanoen estatua da Arizona. Armetara eta autoetara ohituta daude. "Familia guztiek dituzte armak, hasieran oso arraroa egiten zitzaidan, eta oraindik ere bai; seinale ona da hori".

Horretaz gain, indigena erreserba handienetarikoa du lurraldeak. Sorterriko 300.000 lagun inguru bizi dira. "Erreserbetan beste eskubide batzuk dituzte; adibidez, Arizonan debekatua dago kasinoak eraikitzea, baina erreserbetan ez; horregatik, indiarren diru iturri nagusiena kasinoak dira". Erreserbetako hiriak "triste samarrak" direla azaldu du Ganuzak, inguruan duten natura oso polita den arren. "Desberdintasun handiak ikusten dira, batzuk oso pobreak, besteak kasinoekin...". Ohikoa da auto-stop egitea erreserbetan, askok autorik ez dutelako. Behin, Ganuzak auto-stop egin zuen erreserba batean, eta navajo indio batek hartu zuen bide erdian. Indioaren etxea ezagutu zuen, eta familia ere bai. "Sekulako esperientzia izan zen, oso jatorrak eta umilak ziren; primeran hartu gintuzten".

Globe herria gustuko du Ganuzak. "Hutsik dago herria; kobrea ateratzen zuten garai batean handik, urrezko aroa izan zuen, baina 1930eko hamarkadan hutsik geratu zen". Hala ere, etxe guztiek zutik jarraitzen dute, eta horrek berezia egiten du herria. "Ikaragarria da".

Behin, Tucsongo irakasle batekin topo egin zuen Ganuzak. Hitz egiten hasi, eta jatorriaz galdetu zion Ganuzari. Arizona hitza euskalduna dela esan zion. "Haritz ona esan nahi duela azaldu zidan". Orain dela 100 urte euskaldun artzain ugari joan ziren Arizonara. "Flagstaff hirira joan ziren gehienak, eta han haritzak ohikoak dira; hortik, izena". Oraindik ere, Euskal Herritik etorritako artzainen arrastoa agerian da. "Euskal artzainek zuhaitzetan haien izena eta urtea idazten zuten". Euskal aztarnak aurkitzea gustatzen zaio Ganuzari. Hala ere, gaur egun bizi direnak Euskal Herria ez dutela ezagutzen dio. "Phoenixek bakarrik ehun urte ditu; ez du erro historikorik, hiri gaztea da".

Urte hauetan guztietan izugarri hazi da hiria. Metropoli eremuak 4 milioi biztanle baino gehiago ditu. Gero eta immigrazio gehiago dagoela konturatu da Ganuza. "AEBetako beste estatuetatik jende asko etorri da, baita Mexikotik ere". Muga egiten du Arizonak Mexikorekin, eta latino-amerikar komunitatea handiak sortu dira. "Arizonaren %25 latindarrak dira". Ganuza mexikar merkatuetara joan ohi da erosketak egitera. "Han barazkiak eta frutak askoz hobeak dira; eta merkeagoak ere bai". Baina Arizonako haragia da gehien gustatzen zaiona: "Hemen haragia primerakoa da; hemen jaten dituzten hanburgerrak ez dira McDonaldsekoak".

Oraingoz, orube huts bat besterik ez dago sanferminetako museoa egin nahi duten lekuan, baina, hala ere, dagoeneko ia lau milioi euro daude gastatuta proiektu horretan. Iragan udaberrian, 3,7 milioitik gorako gastua onartu zuen udalak.