Iruñeko Udalak Egile Berriendako Literatur Lehiaketako 2022ko lan sarituak argitaratu ditu. Ventura Ruiz, Rakel Pardo eta Malen Alzuart nagusitu dira poesian; narrazio laburren kategorian, berriz, Joxe Aldasoro, Iker Tubia eta Ainara Tirapu. Jendaurrean aurkeztu dituzte testuak.
Edurne Elizondo
Irakurleen eskura da azken uzta: Iruñeko Udalak liburu batean jaso ditu Egile Berriendako Literatur Lehiaketako azken lan sarituak. Poesian hiru emakume nagusitu dira: Ventura Ruizek jaso du lehen saria, Rakel Pardok bigarrena eta Malen Alzuartek hirugarrena. Epaimahaiak, gainera —Amaia Apalauzak, Angel Errok eta Jon Alonsok osatua—, Itziar Agirreren, Iñigo Satrustegiren eta Odei Ruizen lanak nabarmendu ditu.
Narrazio laburrena da lehiaketako bertze atala, eta horretan Joxe Aldasorok eraman du lehen saria; BERRIAko kazetari Iker Tubiak irabazi du bigarrena eta Ainara Tirapuk hirugarrena. Egile sarituek apirilean aurkeztu zituzten jendaurrean testuak, Iruñeko Udalak Karrikirin egindako bi aurkezpenetan.
“2022koa izan da lehiaketaren 32. aldia, eta hasierako helburu berarekin antolatu dugu: Nafarroan euskarazko literaturgintza sustatzea, harrobia elikatzea. Lan horretan segitzeko asmoa dugu”, azaldu du Iruñeko Udaleko euskara teknikari Jokin Campionek. Nabarmendu du Amaia Apalauzak egin dituela argitaratu duten liburuaren edizio lanak.
Castillo Suarez eta Maddi Ane Txoperena idazleak, berriz, egile berrien aurkezpen lanetan aritu dira; lehiaketa ongi ezagutzen dute biek, egile gisa aritu eta saria jaso izan baitute. Suarezek poesiaren arloan nagusitu diren hiru egileen lanak jorratu ditu, eta hiruren ezaugarri nagusiak jarri ditu erdigunean. Malen Alzuarti dituen bertuteez mintzatu zaio: “Poema zailak egiteko bertutea duzu; motzak, alegia; horiek gustatzen zaizkit gehien”, erran dio.
Rakel Pardoren lanari buruz, “barne antologia” bat dela eta metaliteratura egiten duela azaldu du Suarezek, “beste hainbat egileri buruzko erreferentzia askorekin”. Ventura Ruizen poemak irakurri eta gero, “itsasoaren poetika” aipatu du, lehenik eta behin, Suarezek. “Sakonak dira, eta irudi indartsuak baliatzen dituzte”, erantsi du.
Narrazio laburren atalean hiru saridunek “gai politikoak eta sozialak” landu dituztela adierazi du Maddi Ane Txoperenak. “Istorio ezberdinak izan arren, badituzte ezaugarri komunak”. Hiru lanetan hainbat ahots uztartzen direla azpimarratu du Txoperenak, bertzeak bertze.
‘Heriotza likidoa
Ventura Ruizek (Iruñea, 1972) Heriotza likidoa izenburuko poema sortarekin irabazi du Iruñeko Udalaren Egile Berriendako Literatur Lehiaketako lehen saria. Antzerkigintzatik ailegatu da literaturara eta poesiara; ipuin kontalaria da, eta oholtzaren gaineko lanak eraman du helduentzako ipuinak eta poesia idazten hastera.
Itsasoari egin dio so Heriotza likidoa izenburuko bere poemetan. 2020ko konfinamenduak eman zion uretara jauzi egiteko bultzada, kontatu duenez: “Nafarroan kateatuta bizi ginen, nolabait; eta nik itsasoa ikustera joan nahi nuen”. Aitortu du, halere, ura ez zaiola “batere” gustatzen, eta itsasoarekin lotutako hiztegia ere arrotza zitzaiola, neurri handi batean. “Zaila izan da; laguntza eskatu behar izan dut behar nituen hitzak bilatzeko”. Ruizek erran du euskaldun berria dela, eta bere poemekin erakutsi nahi izan duela euskaldun berriek ere egiten dituztela gauzak euskararen alde.
Lehiaketa irabazi duen testua, hain zuzen, erronka baten moduan hartu du Ruizek, neurri handi batean. “Neure buruari egindako enkargu bat da, nolabait”, erran du egileak.
Heriotza likidoa sortako poemetan, euren buruaz bertze egiteko asmoa duten bi pertsona jarri ditu Ruizek erdigunean. “Itsasoa aitzakia bilakatzen da. Herdoildutako harreman bat dute itsaslabarretik doazen bi pertsona horiek. Harremana amaitzeko metafora bat dira poemak”, kontatu du egileak. Lurra eta itsasoa elkarri begira jarri ditu. Eta hitzekin, gainera, “joko” bat osatu du. “Olerki guztiak kateatuta daude; batean agertzen den hitz batek badu tokia hurrengoan”.
‘Poesia kabi eta hilobi’
Idaztera “kondenatua”. Halaxe azaldu du Rakel Pardok poesiarekin duen harremana (Azpilkueta, 1995). Poesia kabi eta hilobi izenburupean aurkeztu ditu Iruñeko Egile Berriendako Literatur Lehiaketako bigarren saria jaso duten poemak, eta harreman horren irudi bilakatu ditu: “Nahi batetik bainoago, behar batetik idazten dugunontzat, poesiak bi alderdi horiek ditu: habia da, sormena eta emaria hor daudelako; baina, aldi berean, hilobia ere bada, modu metaforiko batean, ezin garelako hortik askatu”.
“Txikitatik irakurtzen dut poesia”, kontatu du. Idazten hasteko urratsa, ordea, musikaren bidez egin zuen. “Kantak idazten hasi nintzen; etxean beti izan dugu musika presente. Ama abeslaria da, eta egun batean erran nion kanta bat idatziko nuela hark gitarrarekin abesteko”, oroitu du.
Musika, poesia, bai eta filosofia ere. “Filosofia anitz irakurtzen dut; poesia eta filosofia gurutzatu egiten dira nigan”. Pardok gaineratu du anitz pentsatzen duela idazten duenari buruz. “Hausnarketa da nire ardatza”. Emozioarekin lotzen ditu egileak bere gogoetak, eta poemak galderak egiteko tresna bihurtzen ditu; irakurtzen dituen egileek erdigunean jarritako gaiei erantzutea du asmo idazten duenean; “erantzunak baino gehiago, galderak sortzen dira, ordea”, zehaztu du.
Garai ezberdinetan idatzitako poemak dira Pardok Iruñeko Udalaren lehiaketara bidalitakoak. Memoriarekin ere lotu ditu bere lanak, eta idazten dituen poemak, neurri batean, memoriaren gordeleku direla azaldu du.
‘Bazaren heinean paradoxa zara’
Eskolan narrazioak idazten hasi zen. Nerabezaroak, baina, “barne gatazka nolabait husteko” beharra eragin zion, eta poesia bilakatu zuen hori egiteko tresna. Iruñeko Egile Berriendako Literatur Lehiaketako hirugarren saria eskuratu du Malen Alzuartek (Erratzu, 2001), Bazaren heinean paradoxa zara poemekin.
Poesia idatzi, eta poesia irakurri. “Narrazio liburuekin aise aspertzen naiz; poesiak gehiago betetzen nau”, aitortu du. Idatzitakoa partekatu izan du ingurukoekin. “Nerabezaroan, antzekoak ziren denok genituen kezkak. 15-16 urterekin, elkarri erakusten genion lagunek idazten genuena”. Amari ere erakutsi izan zion poemaren bat, “baina lotsa handiagoz”. “Aitari, inoiz ez”, erantsi du.
Bertsolaritzarekin ere lotu du Alzuartek, nolabait, idazteko bere gogoa. “Bertso mundua anitz gustatzen zait; gutxi aritu naiz, baina gustatzen zait. Poesiarako zaletasuna ez bazait hortik etortzen, ez dakit nondik heldu den”, kontatu du. Adierazi du, halere, baduela beldur bat: “Bertsotan izan dut beldur handiagoa epaitua izateko poesian baino”.
Inpostorearen sindromearekin lotu du beldur hori, hain zuzen ere. “Beti sentitu dut hori”. Badu, baina, egoera horri buelta emateko gogoa, eta lagunen bultzadak babestuta Iruñeko Udalaren lehiaketan parte hartu izana izan da sindrome horri aurre egiteko modu bat. “Emakume eta gazte gisa zer erran badudala uste dut; asmo handirik gabe, baina sentitu dut erran dezakedala zerbait”.
Alzuartek izan du bertze asmorik lehiaketan parte hartzeko egindako urratsarekin: “Ikusgarritasuna lortzeko modu bat izan daiteke. Eta euskarari bultzada emateko modu bat ere bai; bertze aletxo bat gure hizkuntzari”.
Nerabea zenean bezala, barne gatazkak azaltzeko eta barrena husteko modu bat da poesia Malen Alzuartentzat, orain ere. Poesia, gainera, gogoetarako eta aldarrikatzeko tresna gisa erabiltzen du: “Baliatzen dut dezente hausnartzeko eta aldarrikatzeko, bai eta aitortzak egiteko ere”, zehaztu du.
‘Biyer egueldi’
“Sentipen sinple bezain gogor batetik abiatu nintzen idazteko”. Hitz horiekin azaldu du Joxe Aldasorok Biyer egueldi bere narrazio laburra osatzeko prozesua nola hasi zuen (Etxarri Aranatz, 1974). Torturaren auzia hartu du Aldasorok Iruñeko Udalak saritutako bere lanaren ardatz, uste baitu torturatu dituztenen mina, oraindik ere, “laugarren edo bosgarren mailakoa” dela.
“Ez digute sinisten; duela gutxira arte, mundu guztiak uzten gintuen bazter. Zerbait frogatzea lortzen badugu, ez du deusetarako balio, zigorgabetasuna baita nagusi; eta zigor bat dagoenean, pasadizozkoa da, edo bertan behera utzi, eta zigortutakoa saritzen dute, azkenean”, erran du Aldasorok.
Literaturara “berandu” iritsi dela kontatu du. Bergarako (Gipuzkoa) Idazle Eskolan ikasitakoak markatu du, nolabait, letren artean hasitako bidea. Ipuinak nahiago ditu eleberrien aldean, baina kontatu du hiru hasi dituela. “Hirurak joan dira pikutara!”.
Kritika txar bat zer den badaki, baina bere testuek sari bat jasotzea ere bai. Idatzi nahi du, eta prest da bide horretan urratsak egiten segitzeko. Saiatu nahi du, eta ahalegindu.
“Kaosak” hartzen du, batzuetan, prozesu hori. Egile berriendako literatur lehiaketako lehen saria jaso duen narrazio laburra sortzeko bidea jarri du adibide. “Sormen prozesua oso kaotikoa izan da; lehen zortzi orriak idatzi, irakurri, eta pentsatu nuen ez zuela deusetarako balio”. “Gozotzat” jo du epaimahaiaren aitortza jaso izana, baina kontatu du testua irakurri zuten bertze batzuen erantzuna ez zela “oso aberasgarria” izan.
Liburuaren aurkezpenean jaso du bertze iritzirik; Maddi Ane Txoperenak eta Ainara Tirapuk nabarmendu dute Aldasororen idazteko modua; haren testuaren egitura, alegia. “Idazkerak, ordenarik ezak ongi islatzen dute pertsonaiaren mina”, erran dute.
Torturaren ondorioak daude Aldasorok gertuko bi esperientzia oinarri hartuta eraiki duen pertsonaiaren minaren atzean, hain zuzen. Ingurukoen ahotsak ere erantsi ditu, torturatu dituztenen torturaren ondoko bidea islatu nahi izan baitu.
Badu idazten jarraitzeko gogoa; badu testu luzeagoak idazteko gogoa ere. “Saiatuko naiz, beste behin”.
‘Puxika baten puskak’
Iker Tubia (Iruñea, 1990) 2019. urtean hasi zen idazten Iruñeko Egile Berriendako Literatur Lehiaketako bigarren saria irabazi duen narrazio laburra. Puxika baten puskak izena du BERRIAko kazetariaren testuak, eta, egileak azaldu duenez, The Simpsons telesaileko atal batek eman zion bere istorioa garatzeko ideia.
Simpsondarren atal hartan, egun bateko gertaerak jorratu zituzten hiru pertsonaiaren ikuspuntutik; Tubiak antzeko ariketa bat egin du: “Hiru pertsonaia sortu, eta hiru egunez gertatzen zaiena kontatu dut. Iruñean bizi dira hirurak, eta egun horietan gertatzen zaienak eta erabakitzen dutenak elkarri eragiten diote”.
Ahmed, Ekiñe eta Julen dira hiru pertsonaia horiek, eta, haien istorioen bidez, bizikletaz banatzen duten langileen esplotazioaren eta sexu erasoen auziak jorratu ditu Tubiak. 2018an Bartzelonan harrapatuta hil zen Glovoko banatzaile baten berriak “hunkitu” egin zuela oroitu du kazetariak; lanean ere izan du langile horien errealitatearen eta baldintza eskasen berri, eta jasotako informazioak piztu dio gaia jorratzeko interesa.
Sexu erasoen auziari buruz, “zoritxarrez”, ez du “ezer asmatu behar” izan; “nire lagun emakumeei gertatu zaizkien gauzak dira; eta, zoritxarrez, eraso horiek egin dituzten gizonak ere ezagutzen ditut”, erran du. “Kezkatzen nau”. Tubiak erasoa jasan duen emakumearen kontakizuna jarri du erdigunean, batetik; eta, bertzetik, bere jarrera erasotzat hartzen ez duen erasotzailearena, hain zuzen.
Tubiak kazetaritzarekin lotu du literaturaren arloko bere lana, neurri batean. “Nire iturria kazetaritza da; eta testu honetan ere kazetaritza egiten ari naiz, mahai gainean jartzen mutil batzuek zer egiten duten, garrantzirik eman gabe”.
‘Ñiki, ñiki’
Ainara Tirapuk (Iruñea, 1980) Ñiki, ñiki izenburuko narrazio laburrari esker jaso du Iruñeko Egile Berriendako Lehiaketako hirugarren saria. Aurkezpenera gurasoek lagundu dutela aprobetxatu du izenburua nondik datorren azaltzeko: “Amak oraindik ez du irakurri, eta beldur da sexuarekin lotutako zerbait ote den”, erran du, barrez.
Izenburuak, baina, testuaren gaiarekin du lotura estua, amatasunarekin eta edoskitzearekin, hain zuzen ere: ñiki, ñiki da esnea ateratzeko tresnak egiten duen soinua. “Lasai, ama!”, erran du Tirapuk aurkezpenean, publikoari so.
Bere eta inguruko bertze batzuen esperientziak hartu ditu egileak oinarri lehiaketarako propio idatzi duen testua osatzeko. Ama diren bi pertsonaia osatu ditu gaia erdigunean jartzeko. “Heroi bat sortu nahi nuen, baina ez ohiko heroia; eguneroko gauzen xumetasunean ausardia puntu bat dutenak bilakatu nahi izan ditut heroi, eta amei egiten duten lan ikusezina aitortu, batez ere”, azaldu du.
“Irakurri nahi nuen istorioa idatzi dut”, erantsi du Tirapuk. Amatasunak eragin dio kontakizun distopiko eta ilunetatik urruntzeko beharra, eta istorio “zuri eta irakurterrazak” bilatzekoa.
“Kontent eta harro” dago Tirapu egindako lanarekin, baina, halere, aitortu du gelditu zaiola istorioa “gehiago” garatzeko eta pertsonaien unibertsoan “sakontzeko” gogoa. Ez du bazter utzi, hain zuzen, testua berriz hartu eta luzatzeko aukera. “Zenbait hariri tira egiteko gogo handiz gelditu naiz”.