Aisialdia

Biltzea ez da aukera bakarra
2019-10-252019-10-24Aisialdia, Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

Biltzea ez da aukera bakarra

Edurne Elizondo

Urte oroko jarduna dute, astelehenetik aurrera, Iruñerriko mikologoek eta Gorosti zientzia elkarteak: hilaren 28an hasiko da Luis Garcia Bonak zuzendutako onddoen inguruko ikastaroa. Hamar egunez, mikologiaren esparruan sakontzeko aukera emanen du Gorostik. Perretxikoak biltzeaz harago, ikerketa sustatzea izanen da helburu nagusietako bat, onddoak eta haien fruituak ezagutzeko eta sailkatzeko asmoz.

Onddoak eta perretxikoak ezagutzeko toki hagitz aproposa da Nafarroa. "Aberastasun handikoa da gure herrialdea", nabarmendu du Garcia Bonak. Biologoa 1972. urtetik ari da mikologiaren esparruan lanean. Onddoen inguruan egin zuen tesia, hain zuzen ere. Mikologian doktore da, eta 1992. urtean sortu zuen esparru hori ikertzeko atala Gorostin. 2017. urtean, zientzia elkarteko bere kideekin batera berrogei urtez egindako lanaren emaitza sarean jarri zuen Garcia Bonak, navarra.observation.org webgunearen bidez.

Zientziarekin lotutako interesak eramaten ditu Gorostiko kideak onddo bila. Garcia Bonak badaki, hala ere, Nafarroako mendietan perretxiko biltzaileak direla nagusi. Jarduera hori bazter utzi gabe, biltzen den hori ezagutzera deitu ditu herritarrak Gorostiko kideak. "Anitzez ere gehiago gozatzen ahal dugu perretxikoak bilatzen, argazkiak egiten, identifikatzen eta sailkatzen". Lau hamarkadatan jasotako datuak sarean eta denen esku jartzeko urratsak jakin-mina piztu nahi du, hain zuzen ere, perretxiko biltzaileak mikologo bilakatzeko.

Astelehenean hasiko duten ikastaroak ere helburu bera du. Hilaren 28koa izanen da lehendabiziko saioa, eta azaroaren 12koa, berriz, azkena. Teoria jorratzeaz gain, txangoak ere eginen dituzte: lehendabizikoa azaroaren 2an, eta bigarrena, berriz, azaroaren 9an. Hogei pertsonarentzako ikastaroa antolatu dute Gorostikoek, eta ia betea dute. "Interesa bada", erran du Garcia Bonak.

Piztutako interes hori zientziaren arloko datuekin elikatzea da Gorostiko kideek antolatu duten ikastaroaren bidez egin nahi duten lana. "Lortu nahi dugu, adibidez, jendeak gogoeta egitea onddoek naturan betetzen duten rolari buruz", erran du biologoak.

Eman ditu galdera hori erantzuteko hainbat zertzelada: "Onddoen funtzio nagusia da lurzoruko gai organikoen hondarrak deskonposatzea. Hori egiten dute onddo gehienek. Batzuk landareen parasito izan daitezke, eta bertze anitzek, berriz, landareak elikatzen laguntzen dituzte".

Nafarroan 2.100 onddo espezie baino gehiago identifikatu dituzte Gorostiko kideek. Sarean eman dute ikusitako perretxikoen berri, behaketa bakoitzaren kokapenarekin. 70.000 dira, denera, azken lau hamarkadatakoak.

Luis Garcia Bonak nabarmendu du azken hamar urteotan klima aldaketak onddoei eragin diela, eta gero eta gutxiago direla herrialdeko mendietan agertzen diren perretxikoak. "Ez du euririk egiten behar duen bezala, eta, ondorioz, perretxiko gero eta gutxiago ateratzen da. Sasoia, gainera, anitz laburtu egin da", azaldu du. Gorostiko kideen jardueran ere izan du eraginik egoera horrek: bi ikastaro egiten zituzten hasieran, baina bakarra antolatu dute azken bost urteotan. Astelehenean hasiko dena prest dute.

Dagoena kendu, eta deus ez jarri
2019-10-112019-10-10Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Dagoena kendu, eta deus ez jarri

Edurne Elizondo

Azalpenik eman gabe. Iruñeko Udalak, bere kabuz, bertan behera utzi du Yoar elkartearekin zuen akordioa, Arrosadiko migratzaile ijito errumaniarrak artatzekoa. Iazko urrian sinatu zuten kontratua kolektibo horrek eta orduan Joseba Asironek (EH Bildu) zuzentzen zuen udal gobernuak. Urte baterako zen, bertze urtebetez luzatzeko aukerarekin. Lehen hamabi hilabeteak pasatuta, hutsean utzi du Enrique Maia (Navarra Suma) buru duen oraingo udalak.

Unicef Nazio Batuen Haurren Laguntzarako Funtsak haurren lagun izendatu zuen Iruñea, urtarrilean. Hiriko agintariek Arrosadiko eta Azpilagañako umeekin kezka handirik ote duten zalantzan jarri dute Yoar elkarteko kideek, ordea, taldeak auzo horietako haur eta gazteekin egiten duen lan guztia gelditu baita kolokan, udalarekin zuten kontratua bertan behera gelditu eta gero.

Yoar elkarteko arduradunek argi dute arretaren kalitateak behera eginen duela, eta behera eginen duela, halaber, beren programetan hartu ahal izanen dituzten pertsonen kopuruak. Kontratua ez berritzeak ekarri baitu, jada, hilaren 17tik aurrera, hiru pertsona gutxiago ariko direla lanean taldean.

"Ez digute azaldu zein den kontratua ez berritzeko arrazoia; programari buruzko ebaluaziorik ez dute egin; ez digute emaitzen berri eskatu; ez dute bertze alternatibarik jarri mahai gainean. Behar zen zerbitzu bat kendu dute, bertze deus eskaini gabe". Horixe salatu du Yoar elkarteko kide Zahira Iturbidek. "Gerta zitekeela bagenekien, baina, hala eta guztiz ere, ezustean hartu gaitu gertatu denak", erantsi du.

Yoar 1996. urtetik ari da Iruñeko Arrosadia eta Azpilagaña auzoetan lanean, haur eta gazteekin. "Auzo horietako herritarrek sortutako elkarte bat da; kezka zuten haurtzaroarekin eta haurren eskubideekin, eta arlo horretan eragiteko hasi ziren lanean", azaldu du Iturbidek. Talde txikia ziren, hasieran, baina gora egin du inplikatu diren pertsonen kopuruak, eta horrek ekarri du Yoar elkarteko kideen lan esparrua zabaltzea.

Egoitza Arrosadian du, auzoko zentroan. "Auzo konplexua da", Yoar taldeko kideek erran dutenez. "Migratzaile anitz bizi dira hemen. Bertze toki anitzetan baino merkeagoak dira hemen etxebizitzak, eta horrek jendea erakarri du". Auzoaren egunerokoaren bilakaerak eragin ditu aldaketak, bai eta gatazkak ere, hainbatetan. Arrosadiko auzoko zentroko paretetan ere agertu izan dira ijito errumaniarren aurkako pintaketak, adibidez.

Egoerak piztu du Yoar elkarteko eta bertze hainbat kolektibotako kideen kezka; bai eta udalarena ere. Ondorioz, auzoko egoerari buruzko diagnosia egin zuten hiriko agintariek, eta mahai gainean jarri zituzten datuak, iaz: Arrosadiko biztanleen %34 daude pobrezia edo bazterketa arriskuan; kopurua anitzez handiagoa da bizilagun migratzaileen artean: %68. Eta 15 urte baino gutxiago duten migratzaileen egoera da larriena, ikerketak agerian utzi duenez, %47 bazterketa egoeran baitira.

Errealitate horri aurre egiteko baliabideak urriak izan dira. Diagnosiak berak nabarmendu zuen bazterketa egoeran ziren pertsonak gizarteratzeko programarik ez zegoela auzoan. Yoar elkarteak, hain zuzen ere, behin eta berriz eskatu ditu baliabideak eta auzoan eragiteko tresnak, azken urteotan.

2016. urtean, azkenean, elkarteak eta Iruñeko Udalak hitzarmena sinatu zuten. "Udalak bere gain hartu zuen prebentzioa lantzeko zerbitzu bat jartzeko ardura; bertze hainbat auzotan ere badira gisa horretako programak. Udalak, hain zuzen ere, auzo elkarteen bitartez hasi zen prebentziorako lan hori egiten", erran dute Yoar elkarteko kideek.

Arrosadiko eta Azpilagañako haur eta gazte guztiekin lan egin izan dute taldeko arduradunek, baina Europa ekialdeko migratzaileen etorrerak aldatu egin ditu Yoar elkarteko kideen dinamikak, azken urteotan: "Ijito errumaniarrek behar eta ezaugarri bereziak dituzte, eta horrek ekarri du haiek artatzeko ahaleginak gure zerbitzuetatik kanpo utzi izana bertze erabiltzaile anitz", azaldu du Itxaso Arangurenek. Hau da, Yoar taldeak ijito errumaniarren kolektiboa artatzeko bideratu behar izan ditu baliabide anitz, eta, ondorioz, bertze lan esparruak bazter utzi behar izan dituzte. "Ezin izan baitugu dena egin".

Arreta osoa

"Ijito errumaniarrek arreta handia behar dute; gobernuak ere esku hartu beharko luke, gure ustez, esparru guztietan eragin ahal izateko. Badira, adibidez, eskolan inoiz egon ez diren hamahiru urteko nerabeak. Egungo hezkuntza sistema ez da gai gazte horiek hartzeko. Egoerak okerrera baino ez du egiten pertsona horiek arreta osoa jasotzen ez badute". Horixe nabarmendu nahi izan du Itxaso Arangurenek, egin beharreko lana zenbaterainokoa den azaltzeko.

2018. urtean, bertze urrats bat egin zuen Iruñeko Udalak lan horretan laguntzeko. "Guk egiten genuen lana sendotu beharrean, bertze proiektu bat jarri zuen udalak martxan, bizikidetza lantzeko", erran du Iturbidek.

Prebentzioa lantzeko programa batekin eta bizikidetza lantzeko beste batekin, ontzat eman dute Yoar taldeko kideek azken urtean egindako lana. Lantaldea sendotu ahal izan dute, eta eskura izan dituzten baliabideekin, arreta hobetu. "Ijito errumaniarrak artatzen hasi ginenean, kolektibo horretakoak ez ziren erabiltzaileen kopuruak behera egin zuen nabarmen; egoera hori aldatzea lortu dugu". Azken urtean, laurehun erabiltzaile inguru izan ditu Yoar elkarteak; haietatik 108 ziren ijito errumaniarrak: 59 adingabe, eta hamasei inguru 18 eta 25 urte bitartekoak. "Helduen artean, gehienak emakumeak izan dira". Bertzeak bertze, alfabetatze programetan parte hartu dute Yoar taldeko kideek. Programa horietan bitartekari lana egin duten hainbat emakume errumaniar ijito ere aritu dira.

Datozen hilabeteotarako ikastaroak prest zituen jada Yoar elkarteak, Iruñeko Udalaren erabakiaren berri jaso zuenean. Kontratua ez berritzeak ekarri du, ondorioz, ikastaro horiek guztiak bertan behera uztea: "Denak beteta zeuden; jendeak badu parte hartzeko gogoa eta interesa, eta ez dute ulertzen zergatik ezin izanen duten egin. Guretzat, zaila da azaltzea udalak hartu duen erabakia, guk ere ez baitugu inolako azalpenik jaso", erran du Iturbidek.

Eneko Elizari eta Marta Tabernero aritu dira, azken hilabeteotan, udalarekin adostutako bizikidetza programan lanean. Hilaren 17tik aurrera, lanik gabe geldituko dira. "Tristuraz hartu dugu berria, baina larriena ez da gure egoera; guk eginen dugu aurrera. Arazoa da jende anitz geldituko dela behar duen arreta jaso gabe", nabarmendu du Eneko Elizarik.

"Ez dakigu zer eginen dugun; gure lan guztia berrantolatu behar dugu. Ezin izanen dugu lehen egiten genuen guztia egin". Egoerak kezka sortu die Yoar taldeko kideei; eta, batez ere, ezintasun sentipena. "Zergatik hartu du udalak hartu duen erabakia? guri ez digute azaldu. Nork bere analisia egin dezala".

Bilera bat eskatu dute auzoko hainbat elkartek, baina ez dute erantzunik jaso. Ijito errumaniarrak artatzen dituztenen Roma Sareko kideek ere idatziz egin dute eskaera, baina haiei ere ez diete deus erantzun.

Aurrera egin nahi dute Yoar taldeko kideek, bidea maldan gora dutela ederki jakin arren. Halere, Arrosadian eta Azpilagañan elkar ezagutu nahi duten bizilagunen ondoan jarraitu nahi dute, argi baitute hori dela bizikidetzaren gako nagusietako bat: ondoan dagoena ezagutzea. Gisa horretako zubi lana sendotu nahi dute, hitzarmenik gabe zaila dela jakin arren.

Auzoko karriketatik mendi tontorretara
2019-09-272019-09-26Aisialdia, Albisteak, Euskara, gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Auzoko karriketatik mendi tontorretara

Edurne Elizondo

Mendira joan, lehendabizi, eta taldea sortu, gero. Auzoko kideen arteko harremana sakontzeko asmoz antolatu zuten aurreneko txangoa Iruñeko Iturramako hainbat gaztek, Erletokieta taldeak eskatuta. Duela bospasei urte jarri zuten martxan elkartea, eta ohartu ziren auzotarren arteko sarea indartzeko beharraz. Asmo horrekin antolatu zuten mendi irteera. "Bakarra egiteko asmoz antolatu genuen, baina jendea kontent gelditu zen, eta urtebete eman genuen, hilean behin, mendira ateratzen. Taldea sortzea erabaki genuen azkenean".

Haritz Salinasenak dira hitzak, Iturramako Erletokieta mendi taldeko kidearenak. Auzoko gazteek osatzen dute, baina, pixkanaka-pixkanaka, hiriburuko bertze hainbat auzotako jendea ere ari da Iturramako mendizaleekin. bat egiten. Lau urte bete dituzte, eta, ospatzeko, argazki erakusketa bat antolatu dute. Geltokin ikus daiteke egunotan.

Oraingo sasoiko lehendabiziko txangoak Zumaia eta Deba arteko bidera eraman ditu Erletokieta taldeko gazteak, hilaren 8an. Urrikoa prestatzen ari dira jada, eta ekainekoa izanen da denboraldiko azkena. Iturramakoa ez da ohiko mendi talde bat, "autogestioaren bidetik" egiten baitu aurrera. Salinasek eta bertze hainbat kidek osatzen dute "talde eragilea", baina parte hartzen dutenen neurrira antolatzen dituzte txangoak. "Jendeak proposatzen ditu nahi dituen ibilbideak, eta besteei erakusten dizkie". Zumaia eta Deba arteko txangoan, adibidez, taldeko kide gipuzkoar batek egin zuen gidari lana. "Hemen bizi da, baina Zarauzkoa da; txangoa proposatu, eta gidari lanetan aritu da besteentzat", azaldu du Salinasek.

Salinas gurasoekin hasi zen mendian, Oberena taldeak antolatutako txangoen bidez. Zaletasuna ez du galdu, eta mendian lagun ditu auzoko bertze gazte anitz, oraindik ere. Taldea martxan jarri bezain pronto, hain zuzen, jendea bat egiteko prest agertu zen Iturraman. "Guk hainbat txango prestatu genituen, hasteko, eta gero jendea hasi zen nor berea proposatzen; mendira joatea, elkarrekin bazkaltzea eta inguruaz gozatzea da kontua".

Gazteentzat eta euskaraz

"Gazteek osatutako talderik ez da, guk ez dugu besterik ezagutzen", erran du Salinasek. Kirol elkarteek antolatzen dituzte haurrentzako mendi irteerak, eta helduentzako taldeak ere badira, baina gazteek gazteentzat egindakorik ez da. "Guk argi dugu gazteek eskertzen dutela gurearen gisako talde bat, mendian eta euskaraz aritzeko talde bat, alegia", berretsi du.

Larrara egin zuten taldearen abiapuntu izan zen aurreneko txangoa; geroztik, Nafarroako hamaika txoko ezagutu dituzte. "Hamaika aukera dugu herrialdean". Ezagutzeko prest dira.

Herrian eragiteko tresna
2019-09-202019-09-19Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Kirola, Nafarroa

Herrian eragiteko tresna

Edurne Elizondo

Pilota, sokatira, futbola, tenisa, patinajea, mendizaletasuna, gimnastika erritmikoa, arte martzialak, igeriketa; Sakanan dauden kirol taldeek jorratzen dituzten diziplinetako hainbat bertzerik ez dira horiek guztiak. Berrogeita hamar baino gehiago dira talde horiek, eskualde horretan kirol jarduerek duten arrakastaren adierazgarri. Arrakasta hori azaltzeko, hain zuzen, ezinbertzekoa da Sakanako Mankomunitatetik egindako lana eta ahalegina kontuan hartzea. Eskualdeko bertze hamaika erakunderekin eta eragilerekin batera elkarlanean aritzen direla nabarmendu du Amaia Gerrikagoitiak, Sakanako Mankomunitateko kirol teknikariak. Kirolaz harago, erantsi du mankomunitateak helburu duela herrien eta herritarren arteko sarea osatzea, euskara bultzatzea, eta, batez ere, ongizatea sustatzea.

Finean, kirola tresna edo bide bilakatu dute Sakanan. Aitzakia, neurri handi batean: herritarren bizi kalitatean eragiteko, eta egungo gizarteak mahai gainean dituen hamaika auziri eusteko. Sakanako Mankomunitateko kirol zerbitzuko kideak oraintxe jorratzen ari diren proiektua da horren adibide: "Haurrak bezala, helduak ere orain arte jorratu ez dituzten hainbat kiroletan has daitezen ikastaroak egin nahi ditugu", azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.

Herritarrek egindako proposamena da hori, hain zuzen ere. Mankomunitateak argi du bere zereginetako bat dela garaian garaiko errealitatera eta beharretara egokitzea; behar horien arabera prestatzea bere kirol eskaintza, alegia. Populazioa zahartzen ari dela kontuan hartu du, ondorioz, eta hasi da adin bateko herritarrentzako jarduera bereziak antolatzen. "Bizi kalitateak hobera egitea da kontua". Osasun zerbitzuekin ere elkarlanean ari dira kirol esparruko arduradunak, asmo hori egia bihurtu ahal izateko: "Mugitzen ez diren zaharrak aktibatu nahi ditugu", erran du Gerrikagoitiak.

2001. urtetik da Amaia Gerrikagoitia Sakanako Mankomunitateko kirol teknikaria. Erakunde horrek antolatzen dituen jarduerek 3.000 erabiltzaile inguru dituzte. Eta 18.000 biztanle inguru dira Sakana osatzen duten Arakil, Burunda eta Ergoiena haranetan. "Kirol zaletasun handia bada", erran du teknikariak.

Mankomunitateak antolatutako ikastaro anitz orain hasiko dira, ikasturte berriarekin batera. Horietako bat da fibromialgia duten pertsonentzat prestatutakoa. Luisa Larrañaga Altsasun bizi da, eta 2009tik dago gaitz horrek jota. Mankomunitateak eskainitako ikastaroa aprobetxatu du azken urteotan, eta, urrian, berriz ere, ariko da. "Niri on egiten dit. Luzatze ariketak egiten ditugu, batez ere. Fibromialgia izan arren, saiatzen naiz nire egunerokoari eusten. Ez da beti erraza, baina ez dut maite etxean gelditzea. Kirolak aukera ematen dit ateratzeko, eta besteekin egoteko", azaldu du.

Ikerketek agerian utzi dutenez, fibromialgiak emakumeei eragiten die, batez ere. Mankomunitateak antolatutako ikastaroan ere, gehienak emakumeak izaten dira. Emakumeentzako kirolaren esparruan ere egin ditu urratsak erakunde horrek, hain zuzen ere. Ahalegin hori nabarmendu du Gerrikagoitiak. "Haurren eta helduen artean, bakarrik emakumeentzako diren jarduerak antolatzen ditugu, uste dugulako garrantzitsua dela emakumeok lasaitasunez eta eroso sentituz aritzea", aipatu du.

Generoa kontuan hartu

Emakumeentzat prestatutako jarduera horietako bat da Sakanako emakumeen atletismo eskola. "Generoa lantzen duten kirol profesionalak esaten ari dira hobe dela emakume taldeak osatzea; umeen artean, bai eta helduen artean ere. Helburua da indartzea eta ahalduntzea, kontuan hartuta egungoa desberdinkeriazko egoera bat dela", azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.

Duela zazpi urte inguru jarri zuten martxan Sakanako emakumeentzako atletismo eskola, eta esperientziarekin hagitz kontent dira mankomunitateko kirol zerbitzuko arduradunak. "Egokitzen joan gara urteotan guztietan; hasieran, adibidez, talde bakarra zegoen, eta, orain, bi ditugu: bat hasten direnentzat, eta bestea hobetzeko asmoz ari direnentzat. Badira eskola martxan jarri genuenetik taldean diren hainbat emakume", azaldu du teknikariak.

Eskolatik kanpo ere, hasieratik ari diren emakume kirolari horien arteko harremana sendotuz joan da, eta ikastaroko ordutegitik at ere entrenatzen dira elkarrekin, edo joaten dira lasterketetan parte hartzera. "Sarea osatu dute, eta askok kirola baino gehiago estimatzen dute hori. Korrika egitea baino askoz ere gehiago da, beraz", gaineratu du Gerrikagoitiak.

Emakumeentzako atletismo eskola, beraz, pistatik kanpo ere sareak osatzeko bide bilakatu dute Sakanan. Bertze hainbat helburu ere bete ditu mankomunitateak bere kirol programaren bidez: adibidez, esparru horretatik at gelditzen ohi diren herritar anitz kirolera lotzea. Ezintasunen bat duten pertsonen kolektiboarekin lan berezia egin dute mankomunitateko kirol zerbitzutik, bertzeak bertze, igeriketa eta gimnastika egokitua egiteko ikastaroaren bidez.

Azken lau ikasturteotan Aitor Mozo lakuntzarra aritu da Arbizuko igerilekuan jarduera hori zuzentzen; 2015. urtetik, hain zuzen. Kirol Zientzietako gradua du, eta eskertu du mankomunitateko lanak emandako esperientzia.

"Mugiaraztea da gako nagusia. Ez dute kirola egiteko ohiturarik, eta egoera hori aldatzea da kontua". Ikastaroan Lakuntzan Tasubinsan ari diren hainbat langilek parte hartzen dute. Desgaitasun intelektuala duten pertsonak hartzen dituzte lantegian. "Kirola egiteaz gain, aldageletan nola moldatu eta gisako jarduerak ere lantzen ditugu", azaldu du Mozok. Erantsi du ikastaroan ere elkarren arteko harremana "beste modu batera" garatzeko aukera dutela, lantegitik at.

Euskaraz

Kirol zerbitzuetako erabiltzaileen eta ikastaroetako irakasleen arteko harremanari ere so egin dio Sakanako Mankomunitateak, eta eskualdeko testuingurua hartu du kontuan. "Gure jarduera guztiak euskaraz dira; haurren artean, esan dezakegu ia %100 euskaldunak direla; helduen ikastaroetan, norbaitek azalpena behar badu ematen zaio, baina ikastaroak euskaraz egiten ditugu", azaldu du Amaia Gerrikagoitiak.

Kirola euskaraz izenburuko programa du martxan mankomunitateak, hain zuzen ere. Sakanatik kanpo ere, "erreferente" bilakatu dira Sakanako kirol zerbitzuko kideak, hain zuzen ere, hizkuntzaren alde egindako apustuagatik. Herri anitzetan, irakasle euskaldunak aurkitzea izaten da kirol jarduerak antolatzen dituztenen arazo nagusietako bat. "Formakuntzari garrantzia eman diogu arazo horri aurre egiteko, hain zuzen ere".

Eguneroko erronkei aurre egiteko, elkarri so egitea ere lagungarria dela argi du Gerrikagoitiak. Sakanako Mankomunitateko kirol zerbitzuaren ardura kirol batzordearen esku dago; hor, eskualdeko udalerri bakoitzeko zinegotzi bat dago, eta, haiekin batera, Altsasuko, Etxarri Aranazko eta Arbizuko kirol teknikariak. Hiru herri horiek baino ez dute kirol teknikaria, hain zuzen. "Elkarlanean antolatzen ditugu mankomunitateko kirol jarduerak".

Eskolekin ere harreman estua du mankomunitateak, kirol jarduera horiek egiteko behar dituzten azpiegiturak haien bidez lortzen baitituzte, anitzetan. Finean, herritar guztiekin eta herritar guztientzat aritzen dira: kirola eta kirolari lotutako balioak sustatuz, jarduera horiek euskaraz eginez, eta, betiere, kirol arlotik kanpo ere eragina izateko asmoz.

Zirkua dakar udazkenak
2019-09-202019-09-19Aisialdia, Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa

Zirkua dakar udazkenak

Edurne Elizondo
Zirkua ekarri du udazkenak Nafarroara: Gure Zirkua proiektuko artistek beren karpa zabalduko dute datozen asteotan, Elizondon eta Leitzan. Elizondon, zehazki, irailaren 27tik 29ra izanen da Gure Zirkua, eta baita urriaren 4an eta 5ean e...

Oroitzeko eta sortzen segitzeko
2019-08-022019-08-01Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Oroitzeko eta sortzen segitzeko

Edurne Elizondo

Ez dago, baina badago. Jose Mari Apezetxea margolari baztandarra 2017. urteko irailean zendu zen, baina jarraitzen du parte hartzen eskualde horretako artistek uda oro egiten duten errituan: beren etxeak, tailerrak eta herrietako kultur etxeak betetzen dituzte beren obrekin, herritarrek eta bisitariek artelan horiek ikus ditzaten. Apezetxearen familiak aurten ere zabaldu ditu pintorearen Erratzuko etxeko tailerreko ateak, iaz egin bezala. "Gure artean solastatu, eta aitaren erakusketa antolatzen jarraitzea merezi zuela erabaki genuen. Etxean ditugun koadroak paratu ditugu, nahi duenak ikusteko aukera izan dezan", azaldu du margolariaren seme Josetxo Apezetxeak. Hilaren 18ra bitarte egonen da zabalik.

Pintorearen alarguna da Encarna Larrainzar. Semeak azaldu du ez duela hedabideetan agertzea gustuko, baina argazkilariaren kameraren aurrean eseri da [azaleko argazkian], senar zuenak margotutako koadroen artean. Jose Mari Apezetxea jada ez dago. Baina badago. Bere obran, bere etxean badago.

"Margolariz beteta egon da beti gure etxea; giro horretan hazi gara", gogoratu du Josetxo Apezetxeak. Erratzuko etxean aterpe aurkitu izan duten artista horietako bat da Tomas Sobrino. Elizondoko margolariak argi eta garbi erran du: "Jose Mari lagun handia izan zen niretzat; lankide izan ginen azken unera arte; pinturaren munduan, nire aita izan da".

Emozioz mintzatu da Sobrino Apezetxeari buruz, eta eskertu du familiak erakusketa antolatzeko ohiturari eutsi izana. Sobrinok ere antolatu du berea. Elizondoko Arizkunenea kultur etxean dago ikusgai, irailaren 1era bitarte. Toki berean, bertze solairu batean, Eva Irazoki margolariak zintzilikatu ditu bere koadroak ere. Apezetxea zena gogoratu nahi izan du Irazokik. Artearen esparruan Irungo udal akademian egin zituen lehendabiziko urratsak Irazokik, baina Apezetxearekin eta Sobrinorekin ikasitakoa nabarmendu du.

Apezetxea eta Cezanne

Pintore anitzen maisu izan zen Apezetxea, hain zuzen ere. Margolariak, gainera, zubi lana egin zuen garai bateko artisten eta egile gazteen artean. Denen artean zegoen gustura. Apezetxeak txoko kutun anitz zituen Baztanen, mihisearekin atera eta kanpoan margotzeko. Baina espazio fisikoez harago, bertze mota bateko lekuak aldarrikatu zituen pintoreak: "Denak heldu gara toki beretik, eta toki hori Cezanne da", erran zuen, duela hamar urte luze, BERRIAko orrietan. "Nire historia guztia dago Cezannerengan. Cezanne gaur egun da... Erran daiteke egiten den pinturaren erdia egiten dela Cezanne dela medio. Hark ireki zuen atea, eta ate horretatik pasatu gara anitz. Cezanne da margolari bat aski txarra zena hasieran, baina puskaka-puskaka, bere gogo guztiarekin, ailegatu zen azken mutur horretara. Berak egin zuena baino gehiago da zer utzi zuen bertzeek egiteko".

90 urte zituen Apezetxeak hil zenean. Gaztetan izan zuen Madrilera edo Parisera margotzera joateko asmoa, baina etxean lana bazelako uko egin behar izan zion desio horri. Javier Ziga izan zuen maisu, eta, gero, Apezetxea bilakatu zen bertze anitzentzat erreferente.

Sobrinorekin harreman estua izan zuen. Elkarrekin antolatu dituzte, urte luzez, udako pintura ikastaroak Baztanen. Orain, Apezetxea gabe egiten ditu Sobrinok. Datozen bi asteotan ariko dira aurtengo parte hartzaileak, astelehenetik ostiralera. "Goizez atera, margotu, eta denen lanei so eginez ikastea da kontua. Ikastaroa amaitzen dugunean, erakusketa egiten dugu Elizondon", azaldu du Sobrinok.

"Pinturaz gozatzea" da gako nagusia, Elizondoko margolariaren hitzetan. Irazokik ere horixe uste du. Eta Sobrinoren eta Apezetxearen eskutik egindako ikastaroetan "ikasi eta disfrutatu" egin duela nabarmendu du. "Aurkikuntza handia izan zen niretzat: kanpora atera, eta mihise zuriaren aurrean jartzea. Zaila da, neurri handi batean, baina askatasun handia ematen dizu. Sobrino eta Apezetxea beti ziren irakasteko prest".

Irakatsi eta ikasi. Horixe nabarmendu du Sobrinok. Nolabaiteko elkarrizketa sortzen dela ikastaroan parte hartzen duten artista guztien artean. Elkarren ondoan margotuz, elkarri eragin eta elkarri irakasten diote. "Hori hagitz polita da", erran du Sobrinok.

Apezetxearentzat ere, karrikan margotzea zen kontua: "Baztan-Bidasoko margolarion ezaugarria da naturan bertan margotzen dugula. Ibaia ere bada gure arteko lotura, hemen Baztan eta gero Bidasoa deitzen dena". Bidasoko margolarien eskolaz hitz egitea, halere, ez zuen hagitz gustuko. "Gauzak sobera sailkatzea ez zuen maite aita zenak", gogoratu du Josetxo Apezetxeak. "Duela ehun urte, bazen mugimendua, eta, orain ere, bertze modu batera bada ere, badu segida. Nik uste dut hori dela politena", erantsi du.

Irazokik ez du zalantzarik, eta Baztan-Bidasoko eskolako kidetzat jo ditu eskualdean bertze artisten erreferente bilakatu diren horiek. "Margotzeko eta paisaiari so egiteko berezko modua badute; Baztango margolarien begirada horretan badira zertzelada, kolore eta mugimendu propioak, hain zuzen ere. Baztango eskolako parte dira maisu eta maistra bilakatu diren aurreko belaunaldiko artistak".

Eskolaz harago, pinturak eskualdean pizten duen interesak pozten du Irazoki. Sobrino ere bai. Biek argi dute zaletasunak gora baino ez duela egin. Udako ikastaroa eta erakusketak, gainera, ez dira eskualdeko margolariek elkarrekin aritzeko duten aukera bakarra. "Hilabetean behin, kanpora ateratzen gara margotzera. Nahi duena etor daiteke", nabarmendu dute bi margolariek.

Sobrinok eta Irazokik hilaren 22an zabaldu zituzten beren erakusketak. Azken urteko lanak zintzilikatu ditu Sobrinok, zehazki. "Ohi baino itsas pintura gehiago ditut aurten", azaldu du. Baztango paisaiek, noski, toki nabarmena dute, baina badira Nafarroa erdialdekoak eta Bardeakoak ere. Irazokik, bertzalde, 2005. urtetik gaur egunera bitarte egindako koadroak eraman ditu Elizondoko Arizkuneneara. Irazokik abstrakzioaren alde egin du bere azken lanetan, eta hautu horren atzean dagoen prozesua erakutsi nahi izan die ikusleei, bere azken urteotako lanak zintzilikatuz. "Hasieran, Sobrinoren eta Apezetxearen eragina nabarmena zen nire lanetan; bidean, nire margotzeko modua bilatuz joan naiz. Figurazioa bazter utzi gabe, bilaketa horrek eraman nau abstrakziora", azaldu du margolariak. "Beti hutsetik hasteko" asmoa duela erantsi du.

Hutsetik hasteko urratsak testuinguru zehatza du artearen esparruan, Sobrinoren ustez. "Noski, nork bere bidea egin behar du. Baina idatzi ahal izateko, irakurri egin behar duzu; eta margotzeko, pinturari so egin behar diozu. Bertzeen bidea ezagutu behar duzu zurea egiteko", erran du.

Hamahiru erakusketa

Apezetxearen, Sobrinoren eta Irazokiren erakusketak ez dira egunotan ikus daitezkeen bakarrak, Baztanen. Denera, hamahiru antolatu dituzte. Elizondon, Arizkunenea kultur etxean bada bertzerik: Manuel Bermejo eta Xabier Celestinoren Hamalau izenburukoa, eta Miquel Cazañaren Baztandik mundura. Kultur etxeko erakusketez gain, Ana Mari Marin margolariak berea antolatu du Elizondoko bere etxean. Hilaren 13an zabalduko du. Jaime Urrutia karrikako 15ean, gainera, Lesagibelen erakusketa dago zabalik; eta kale bereko 3an, Jose Luis Alzugarairena.

Arizkunen, Xabier Santxotenaren museoan daude egile horren eskulturak eta Teresa Lafraguaren margoak; Sasternea etxean, berriz, Xabier Soubeletenak ikus daitezke. Erratzun, Apezetxearen erakusketarekin batera, Roque Lasaren lanak ikusgai daude Zubieta etxean. Diana Iniestak ere ireki ditu bere tailerreko ateak, eta Loreak, sagarrak, besarkadak izenburuko erakusketa prestatu du. Irailaren 1era bitarte egonen da zabalik.

Iniestak eginen du bertzerik, artistentzako hainbat proposamen antolatu baititu udako datozen asteotarako. Lau eguneko ikastaroak eginen ditu, batetik, irailera bitarte, naturan margotzeko; bertzetik, bost edo zazpi eguneko formakuntza saioak eginen ditu bere etxean eta tailerrean. Irakasteko eta ikasteko prest dira Baztanen. Beti paisaiari so.

Mendian gozatzen jarraitzeko
2019-07-122019-07-11Aisialdia, Albisteak, Asteko Gaiak, Kirola, Nafarroa

Mendian gozatzen jarraitzeko

Edurne Elizondo

Zauria sendatzen jarraitzeko bi urtean behin egiten duten bisita: horixe da Berako Agerra mendi taldeak eta Manttalek Taillon mendira igotzeko antolatzen duten txangoa. 2017an egin zuten azkenekoz, eta bihar itzuliko dira berriz: mendiaz gozatzeko, eta Pirinioetako txoko horretan hildako eskualdeko mendizaleak gogoratzeko. "Ipar paretaren ondotik pasatzen garenean, goiti begiratzen dugu, eta imajinatzen dugu non ibiliko ziren. Momentu hunkigarriak dira, baina aurrera jarraitu, eta txangoa besta bilakatzen da; hori da gure helburua".

Iñaki Pikabearenak dira hitzak. 2007. urtean hil zen haren anaia Luis Mari Pikabea Loro mendizale beratarra, Taillon mendiko ipar paretan. Harekin batera zendu ziren, istripu berean, Xabier Zubieta beratarra eta Xabier Saralegi lesakarra ere. Handik lau hilabetera igo zen Iñaki Pikabea, lehendabizikoz, Taillonera. Tokia ezagutu nahi zuen. Mendira itzuli, mendian gozatzen jarraitu ahal izateko. Anaiak egiten zuen bezala.

2007ko urtarrilaren 13an zendu ziren 33 urteko Pikabea eta Zubieta, eta 32 urteko Saralegi. Astebete lehenago, Lesakako bertze mendizale baten erreskate lanetan aritu ziren hirurak: 29 urteko Unai Etxepare Anayet mendian (Huesca, Espainia) hil zen, erorita, 2007ko urtarrilaren 6an. Astebetera, hilaren 13an, 3.144 metroko Taillon mendian izan zuten istripua Zubieta eta Pikabea lehengusuek eta Saralegik, Frantziako Pirinioetan (Pirinio Garaiak), mendi horretako iparraldeko horma eskalatzen ari zirela.

Edurne Pasabanekin eta Asier Izagirrerekin ziren Bortzirietako mendizaleak, Taillonen, istripua gertatu zenean. "Nire bizitzako momenturik txarrenetako bat aukeratu beharko banu, horixe izango zen. Himalaian hainbeste ibili, eta etxe ondoan gertatu zait istripurik larriena, Pirinioetan", nabarmendu zuen Pasabanek 2017an, ezbeharra gertatu eta hamar urtera.

Ehun pertsona inguru

Mendiak eman, eta hartu ere egiten du. Baina Iñaki Pikabeak argi du istripuak "nonahi" gerta daitezkeela. Horregatik, 2007an Taillonen gertatutakoak ez du ekarri zendutako mendizaleen lagunek eta senideek mendia uztea. Bortzirietan beti izan da zaletasuna, eta grina horri bidea eman nahi izan diote Agerra mendi taldeak eta Manttalek, bi urtean behin antolatzen duten txangoaren bitartez.

2009. urtean egin zuten irteera lehendabiziko aldiz. Gero eta jende gehiagok parte hartu izan du. Biharkoan, 80-100 pertsona inguruk bat egitea espero dute antolatzaileek, hain zuzen ere. "Autobusa antolatzen dugu guk, baina bada autoz joaten den jendea ere", azaldu du Iñaki Pikabeak. Autobusez joanen direnak 05:30ean aterako dira Beratik, Iamotenea aurreko aparkalekutik, zehazki. Hamabost euroren truke, bidaia eta bazkaria ordaintzen dute mendizaleek. 21:00-22:00 aldera itzuliko dira denak herrira.

Pirinioetan, bi ibilbide prestatu dituzte Agerra mendi taldeko eta Manttaleko kideek, mendizale guztien neurrira. Batetik, lau ordu inguruko txangoa egiteko aukera izanen da, Gavarnietik Bujarueloko lepora. 600 metrokoa da bide horretako desnibela. Bertzetik, denera sei ordu iraunen duen bertze bideak Taillon mendiko tontorrera eramanen ditu mendizaleak. 1.200 metrokoa da desnibela bigarren ibilbide horretan.

Bujarueloko lepoan eginen dute bat mendizale guztiek. Zubieta, Pikabea eta Saralegi gogoratzeko monolitoa dago han, eta haren aurrean omenduko dituzte. "Gauza xume bat eginen dugu; familia argazkia atera eta kito. Natur parke bat da, eta gu ere ez gara ekitaldi handien zale", erran du Iñaki Pikabeak. Gero, Gavarnie herriaren ondoan bazkalduko dute.

Beratarrak berretsi du egunak mendiaz gozatzeko aukera eman nahi diela herritarrei. "Polita da, beti baitago lehen aldiz joaten den norbait; bakarrik joateko beldurrez direnak gustura joaten dira talde handi baten arrimuan", nabarmendu du Pikabeak. "3.000ko erraza da Taillon, baina jakin behar duzu pixka bat ibiltzen, eta errazagoa da jende artean".

Taillonen zendutako hiru mendizaleen "herentzia" da, nolabait erranda, bi urtean behin Beratik Pirinioetako txoko horretara antolatzen duten txangoa. Horixe erran du Pikabeak. Lehenagotik ere bazuten zaletasuna etxean. "Ni ibili izan naiz, eta Patxi anaia ni baino gehiago; baina zaletasuna beti izan dugu: lagun arteko zaletasuna izan da mendia guretzat".

Luis Mari izan zen mendian bide sendoena egin zuena, halere, Pikabeatarren artean. Zubieta eta Saralegi bezala, mendizale zaildua zen alpinismoan, eskaladan, bai eta mendiko eskian ere. Pirinioetan eta Alpeetan trebatu ziren hirurak. Kilimanjaro mendia 18 urterekin igo zuen Pikabeak. Andeetako mendiak ere ezagunak zituen: 1997an, Peruko Mendikate Zurian izan zen, Zubieta lehengusuarekin batera.

Himalaiarako jauzia izan zuten hurrengo urratsa, eta, 1999an, Gasherbrum II (8.035 metro) igo zuten bi lehengusuek. Sisha Pangma igotzen saiatu zen Pikabea, 2006an. Edurne Pasabanekin aritu zen urte hartan. Bortzirietako mendizaleak hil zirenean, hain zuzen, hamalau 8.000koak amaitzeko proiektua hasten ari zen mendizale tolosarra. "Nire taldean ziren; istripua gertatu izan ez balitz, nirekin izango ziren", erran izan du Pasabanek.

Elkar babestu

Asmoak eta proiektuak bertan behera gelditu ziren 2007ko urtarrilaren 13an, Taillon mendiak Zubieta, Pikabea eta Saralegi hartu zituenean. Zazpi eguneko tartean lau herritar galdu zituzten Bortziriek Pirinioetan, eta doluak hartu zuen eskualdea. Zendutako mendizaleen familiak eta lagunak izan dira, halere, egoerari aurre egiteko indar handiena erakutsi dutenak, eta mendiaz gozatuz eta mendia maitatuz egin dute hori. "Argi genuen etxean geldituz ez genuela deus konponduko. Bakoitzak ahal duena egiten du. Guk elkarri eman diogu babesa; elkarrekin egin dugu aurrera", erran du Iñaki Pikabeak.

Taillon mendira anaia hil berritan igo zen aurrenekoz. Egun hartako eguraldi txarra du gogoan; lore sorta utzi zutela mendian galdutako anaiaren eta lagunen omenez. Eta tokia ezagutzeak, nolabait, "lasaitua" eman ziola. Bertze hainbat aldiz egin du bide bera, baina, oraindik ere, badu kendu nahi duen bertze arantza bat: anaia hil zen iparraldeko horma eskalatzea. "Badakit bertze urrats bat dela; eskalatu behar dela; baina egin nahi dut", berretsi du.

Taillon mendi berezia izanen da beti Bortzirietako mendizaleentzat. "Berezia da, anaia eta lagunak han gelditu zirelako". Galerak eragindako minaz harago, aurrera segitzeko bidea eman dio Iñaki Pikabeari bi urtean behin txangoa antolatzeko ilusioak eta lanak. Pozten du irteerak hainbertze jende erakartzen duela ikusteak, anaiaren eta lagunen memoria bizirik dela erakusten duelako. "Polita da ohartzea jendea anaiaz oroitzen dela".

Hurbilekoa baina ezezaguna
2019-07-122019-07-11Aisialdia, Albisteak, gaiak, Nafarroa

Hurbilekoa baina ezezaguna

Edurne Elizondo

Agerian da. Hiriko erdigunean. Baina, hala eta guztiz ere, ezezaguna da, neurri handi batean. Nafarroako Museoak egoera hori aldatu nahi du, eta herritarren jakin-mina piztu. Barruan dituen lanen berri zabaldu nahi du, gordetako altxorra nafarrekin eta bisitariekin partekatzeko asmoz. Bisita gidatuak antolatu ditu horretarako. Ekainaren 28an hasi zituzten, eta sanferminetako etenaldiaren ondoren, berriz eginen dituzte, astelehenetik aurrera, abuztuaren 31ra bitarte.

Silvia Roa iruindarra da gidarietako bat. Historia ikasten ari da, Gasteizen, Euskal Herriko Unibertsitatean, eta hirugarren maila eginen du hurrengo ikasturtean. Udako lan gisa hartu du Nafarroako Museokoa. Bisitak hasi baino lehen, lau astez aritu da prestatzen. Gogoz prestatu du, gustukoa baitu museoko lanen berri emateko aukera. Sumatzen zaio kontent dela, obrei buruzko azalpenak ematen dituenean. Piezen inguruko bitxikeriak xehetasun osoz kontatzen ditu bisitarien aurrean.

"Museo ederra da hau, eta pena da herritar anitzek ez ezagutzea. Merezi du", erran du. 1956. urtean inauguratu zuten, Andre Maria Errukizkoaren ospitalea zenaren gainean. XVI. mendekoa zen eraikin hori, baina museoko aurrealdeak eta eraikin nagusiaren ondoko kaperak baino ez diote eutsi. 1980ko hamarkadan egin zituzten museoa moldatzeko lehendabiziko lanak. Aldaketa nagusiak, halere, azken hamarkadakoak izan dira: 2011n, historiaurreko piezen inguruko aretoa berritu zuten; eta 2015ean, Nafarroako Gobernuak ikerketa bat egin zuen NUPeko Edarte taldeko kideekin batera, eta, lan horren ondorioz, museko hirugarren eta laugarren solairuak egokitu zituzten. "Asmoa zen publikoa erakartzea, ikerketak agerian utzi zuelako herritarrek ez zutela museoa nahi bezainbertze ezagutzen".

Emakumeen presentzia

2015eko aldaketen helburua izan zen, batez ere, emakume artisten lana nabarmentzea, ordura arte museoak ez baitzuen erakusten emakumeren batek egindako obra bakar bat ere. Lydia Anoz argazkilari nafarraren lanak ikus daitezke orain museoko aretoetako batean. Arte garaikidea ere lehen baino gehiago nabarmentzen du museoak orain, eta, ikusleen eta obren arteko harremana laguntzeko, moldatu eta egungo museoetako moldeetara egokitu ditu lanen egileen, izenburuen eta xehetasunen inguruko informazioa zabaltzeko kartelak.

Moldatutako museo hori da bisita gidatuen bidez ezagutzera eman nahi dutena, hain zuzen ere. Obrak eta egileak beren testuinguruan kokatzeko ahalegina egin du erakundeak, San Domingo aldapako eraikina kulturarako esparru atsegin eta erakargarri bilakatzeko asmoz. Roak sartzera deitu ditu herritarrak. Museoak gordetako lanen lagin bat erakusteko prestatu du bisita, nabarmendutako sei piezaren bidez ikusleak harrapatzeko.

Sei pieza horien bidezkoa da museoa ezagutzeko egin daitezkeen bisitetako bat. Eraikin nagusiaren ondoko XVI. mendeko kaperan hasten da. Obra garaikideek hartu dute espazio hori, eta lan horiek kaperako berezko erretaulekin "hizketan" jarri dituzte museoko arduradunek. Orain, zehazki, Carlos Irijalba artista nafarraren erakusketa dago ikusgai. Egile horren proposamenak elkarrizketa sortu nahi izan du bere eta museoko hainbat obraren artean, eta, ondorioz, kaperara eraman dute historiaurreko aretoan egon ohi den Abaunzko mapa. 10.000 urte inguru ditu, eta Europa mendebaldeko lehen mapatzat jotzen dute.

Turbilgo estela estatua da Roak aurkezturiko bigarren lana. Burdin Aroko gerlari bat islatzen du, eta Beiren aurkitu zuten. Burua aurkitu zuten lehenbizi, eta erromatarren garaiko hilarri bat zela pentsatu zuten hasieran, harik eta indusketak aurrera egin eta estela estatua osoa aurkitu zuten arte.

Gerlaria utzi, eta Erroman gelditu da Roa. "Erromatarren garaiko heriotzarekin lotutako errituen inguruko aretoa da hau", azaldu du, hilarriei eta errautsentzako kutxei so. Bada gehiago ondoko aretoetan; bertzeak bertze, Iruñeko katedral erromanikoa: "Egungoa eliza gotikoa da, aurrealde neoklasikoarekin, baina badakigu azpian eraikin erromanikoa zegoela", kontatu du Roak.

Leireko kutxatila hispaniar-arabiarra da Roak bisitan erakutsitako obretako bertze bat. "Gorte omeiatarrean egindako lan bat da, Kordoban, 1004-1005. urte inguruan. Gizakien figurak ageri dira, eta hori ez da ohikoa musulmanen artean". Hagitz bertzelakoa den bertze obra batekin amaitu du Roak bisita: Goyak egindako San Adriango markesaren erretratua. "Goyaren erretratu onenetako bat da, eta, aldi berean, museoan gutxien ezagutzen diren obretako bat".

Herritarrei lanaren berri emateko irrikan da Roa. Asteartetik larunbatera bada aukera, egunean hiru aldiz: 11:00etan, 12:30ean eta 17:30ean. Igandeetan, berriz, 11:00etan. Euskaraz izanen dira hilaren 19ko eta abuztuaren 2, 16 eta 31ko 11:00etako bisitak.

Literaturak eta euskarak lotuta
2019-05-172019-05-16Aisialdia, Albisteak, Euskara, gaiak, Nafarroa

Literaturak eta euskarak lotuta

Iñaki Etxeleku, Edurne Elizondo

Duela lau urte sortu zuten Maiatzaldia Iruñeko Karrikiri eta Zaldiko Maldiko elkarteek eta Baionako Maiatz argitaletxeak, euskaratik eta literaturatik. Beste gisaz mamitu nahi dute Baiona eta Iruñea hirien senidetzea, hiri bakoitzeko bestetako irudikatze sinboliko, instituzional eta erdaldunetik harago.

Baiona eta Iruñea: oraingo literaturaren bizipenak eta bizipozak izenburuko gaia jarri diete aurten Baionako ekitaldi nagusira eta Iruñekora etorriko diren hizlariei. Baionako hitzaldian parte hartuko du Zaldiko Maldiko elkarteko Kike Diez de Ultzurrun itzultzaile eta esatariak. Nafarroaren eta Ipar Euskal Herriaren arteko harremanak aspaldikoak direla azpimarratu du: "Loturak izan dira beti. Euskara zela, literatura zela, kazetaritza dela. Zer gertatu zen? Alde batetik, Nafarroa Garaiko zenbait tokitan euskara galdu egin dela, eta, euskara galtzearekin batera, harreman horiek murriztu".

Maiatz argitaletxeko Luzien Etxezaharretak ere ohar bera egin du, ez idurian, bi estatuen eraginez harreman horiek deseginez bezala joan direla: "Espainoltze eta frantseste politikekin bereizten ari garela, ohartu gabe. Luzaideko haurrak lehen beti Donibane Garazirat joaten ziren; orain, Iruñerat buruz ikasketekin".

Diez de Ultzurrunek ere Garazirekiko lotura historiko hori azpimarratu du: "Garai batean, Donibane Garaziko merkatua sekulakoa zen. Jende anitz joaten zen, ez bakarrik Baztan aldetik: Ultzamatik, Esteribar aldetik, Aezkoatik, Iruñerritik ere bai".

Nafarroako erresumaren historian ezaguna da Iruñearen eta Baionaren arteko lotura, baina Diez de Ultzurrunen ustez hori baino gehiagokoa izan da: "Iruditzen zait mendez mende euskal kulturaren eragile nagusiak edo hiri nagusiak izan direla, lotura bat izan dela Iruñea eta Baiona artean. Hori behintzat XVIII. mende bukaera arte. Gero ja XIX. mendearen hasieran, edo lehen herenetik aurrera, euskara galtzen hasi baitzen hemen Iruñerrian, gauzak aldatu ziren". Gizarte eta hizkuntza bilakaerak diren bezalakoak izanik ere, muga buruetan dela argi du, eta gainditzeko bideak badirela: "Muga psikologikoa da. Gazteen artean, bertsolaritzaren bitartez, edo rockaren bidez ere, muga gainditzeko bide franko daude. Kulturak ematen du lotzeko aukera, zalantzarik gabe".

Maiatzaldiaren antolatzaileek euskal literatura dute lokarri, beraz. Baina arlo horretako harremana ez du gaurkoa Etxezaharretak: "Adiskidetasunezko harremanak ditugu idazleekin eta argitaletxeekin".

'Herria' eta 'Escualduna'

Etxezaharretak oroitarazi du idatzitik egin harreman hori irudika zitekeela jada Herria eta Escualduna kazetetan, hala nola Iruñeko Larreko izenekoaren kroniketan. Funtsean, Diez de Ultzurrunek Baionan eginen duen hitzartzean aipatzekoa duen lotura da. "Nik landuko dudana izanen da Baionan izan zen aspaldiko Escualduna aldizkariari buruzkoa. Iruñeko zer idazlek idatzi zuten aldizkari horretan gerra baino lehen, adierazteko gerra aurrean eta aldizkari horren bitartez lotura handia izan zela".

Euskararen egoeran eta euskalkien ezaugarrietan ere ikusten du eitea Etxezaharretak: "Euskalkien mailan, Nafarroan eta Iparraldean baditugu gure berezitasunak, atxiki nahi ditugunak. Iruñeak ere euskal mundu berri bat egiten du, hemengo kostaldearekin antza zerbait lukeena—. Hori, eta Euskal Herrian periferia izateak: "Egia, periferia hitza erabil daiteke Nafarroa eta Iparraldearentzat. Ikusiz, eman dezagun, euskal kulturaren industria edo komunikabideen indarra, eta, oro har jendetza aldetik, Bizkaia-Gipuzkoak aitzindari toki bat dutela nolabait. Onerako eta txarrerako. Urbanizazioaren eta industrializazioaren ondorio larriak ere badira batzuetan".

Antzekotasunak antzekotasun, harremanak urriak dira, eta Maiatzaldiak parada sortu nahi du. Karrikiriko Juan Luis Etxaburu Ondarruk argi du helburua: "Kontua da guk hemendik haiek gehiago ezagutzea, eta haiek gu. Beharra bada. Era xume eta goxo batean bultzatu nahi dugu elkar ezagutzea". Eta, ahal balitz, loturak baluke arlo gehiagotan txirikordatzeko gutizia. "Nahi dugu berdin eragin handik honat eta hemendik harat. Polita da elkarlan hau. Poliki, baina bagoaz. Jende gehiago inplikatuko balitz, gauza gehiago eginen genuke".