Gizartea

“Larrialdien kudeaketa ezin da egon militarren esku”
2016-09-022016-09-01Albisteak, Gizartea, Nafarroa

“Larrialdien kudeaketa ezin da egon militarren esku”

I. Orzaiz

Urteak daramatza Iñigo Balbasek (Iruñea, 1972) Azkoiengo suhiltzaileen parkean lanean. Tafallako sutea piztu zenean etxean zegoen, baina hara joan zen berehala, beste hainbat suhiltzailek egin zuten bezala.

Tafallako sutea itzaltzeko lanetan parte hartu zenuen?

Bai. Berez, ez nengoen lanean une horretan, baina ezohiko deialdia egin zuten, eta hainbat suhiltzaile hara joan ginen laguntza ematera. Hasieran, autobidean piztutako sute bat zela esan zuten, baina hazten ari zela ikusi genuenean, geure kabuz antolatzen hasi ginen zenbait lankide.

Lehen orduak "kaotikoak" izan zirela diote batzuek.

Nik ez nuke halakorik esanen. Tafallako suhiltzaileek jaso zuten larrialdi deia, eta sua piztu zen puntura joan ziren. Hara iritsi zirenerako, ordea, suak errepidearen gainetik jauzi egin zuen, eta landagunea erretzen ari zen. Berehala hedatu zen sua Zidakos ibaiaren gainetik, eta apenas eman zigun erreakzionatzeko betarik.

UPNk, ordea, gogor kritikatu du Nafarroako Gobernuaren jarrera, larrialdi honen kudeaketari dagokionez...

Bai, UPNk etekin politikoa atera nahi izan dio gaiari, bazterrak nahastuz. Egiazki, guk unean uneko informazioarekin jokatu genuen, eta sutearen eboluzioaren arabera moldatzen joan ginen geure estrategia, beti egiten dugun bezala. Batzuetan, gauzak aurreikusi bezala gertatzen dira, eta beste batzuetan, hainbat faktorek egoera zailtzen dute: bero izugarria, hezetasunik eza, hego haizea... Analisiak a posteriori egitea oso erraza da. Eta horrek ez du esan nahi Nafarroako Gobernuaren jarrera kritikatu ezin daitekeenik. Gauza asko hobetu behar dira.

Adibidez?

Suhiltzaileen gabezia izugarria pairatzen dugu aspalditik, eta egoera jasangaitza bihurtu da. Tafallako sutearen gisako larrialdietan sumatzen dugu, batez ere, geure kabuz eta borondate hutsez konpontzen baititugu krisiak, baliabiderik gabe. Bestalde, koordinazio arazoak ere baditugu: kargua hartu eta berehala, Nafarroako Larrialdi Agentzia desegin zuen Maria Jose Beaumont kontseilariak, baina horren ordez ez zuen beste egiturarik sortu. Hortaz, ahal dugun moduan ari gara zerbitzua antolatzen.

Nafarroako Larrialdi Agentziak, ordea, kritika ugari jaso zituen bere garaian, eraginkortasunik ezarengatik...

Bai, hori horrela da. Lapurren gordelekua zirudien, UPNren goi kargudunek soldata oparoak jasotzen baitzituzten. Nik ez dut horrelakorik justifikatzen, inondik inora, baina horren atzean zegoen ideia, larrialdi zerbitzu guztiak koordinatzeko agentzia bat sortzea, alegia, ez zen txarra. Hori da nik aldarrikatzen dudana: ez dezatela antolaketa lan osoa gure bizkar gainean utzi. Sutearen egunean, adibidez, ez zegoen zaintzako arduradunik.

Berriki onartu den lan eskaintza publikoak ez al du arazo hori konponduko?

Ez dut uste. Beaumontek aukera zuen erronkari ausardiaz heltzeko, baina ez du halakorik egin. Foruzain lanpostu gehiago atera dituzte, suhiltzaileenak baino.

Tafallako sutea itzaltzeko Larrialdietako Unitate Militarrei laguntza eskaintzeak ere hautsak harrotu ditu...

Bai, gai korapilatsua baita. Larrialdietarako Unitate Militarra ez zaigu dohainik ateratzen, batzuek esaten duten bezala: hori ordaintzeko, milaka milioi euro gastatzen dituzte administrazioek urtero. Dirutza hori erabil lezakete tokian tokiko larrialdi zerbitzuak indartzeko; eta hala eta guztiz ere, lehen mailako ezbehar larriei aurre egiteko azpiegitura erraldoi bat behar dela ondorioztatzen badugu, nire ustez, horren kudeaketa ezin da egon militarren esku. Gure apustua babes zibilaren aldekoa da, eta ez larrialdi zerbitzuen militarizazioa. Oraintxe bertan, ez dago beste aukerarik, baina, etorkizunean, hori birplanteatu beharko lukete.

Sarraski baten izen-deiturak
2016-09-022016-09-01Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Sarraski baten izen-deiturak

Ion Orzaiz

Santiago Cayuela, Jesus Otermin, Roman Ibero, Victorino Olite, Antonio Espila, Jose Olaberri, Bienvenido Martinez, Jose Belloz, Mariano Huder, Antonio Ibarrola... 1936ko abuztuaren 23an, ozen ahoskatu zituzten izen horiek —eta beste asko— falangista eta erreketeek. Iruñeko kartzelan sartu eta banan-banan irakurri zituzten 53 presoren izen-deiturak. Francisco Leoz, Aniceto Pajares, Jose Nespereida, Jose Zapatero, Angel Martinez, Ramon Yanez, Constantino Egia, Octavio Lopez, Ramon Huder...

"Libre zarete", esan zieten, ziegatik atera ostean. Bezperan, Benito Santesteban karlisten buruak ere antzeko mezua helarazi zien: "Ez beldurrik izan. Egun gutxiren buruan, gerra egonkortzen denean, etxera joanen zarete. Espainiako erregimen salbatzailearen aurkako matxinadagatik atxilotuek soilik jarraituko dute preso. Gainerakoak, etxera". Euforia piztu zen Iruñeko kartzelan.

Eskuburdinak lotu eta autobusean sartu zituzten arte ez ziren konturatu dena gezur hutsa zela. Erreketez, falangistaz eta apaizez osatutako segizioa zegoen han. Une horretantxe ulertu zuten presoek ez zirela handik bizirik aterako.

Igandea zen. Iruñean, Sagrarioko ama birjinaren prozesioa egitekoak ziren. Erreketeek eta apaizek goiz bukatu nahi zuten lana, prozesiora garaiz itzuli ahal izateko, eta azkar ibiltzeko eskatu zieten presoei. Falangistek, ordea, ez zuten presarik. Berriz zenbatu zituzten: "Emilio Caballero, Jose Rueda, Juan Urruzalki, Jose Robredo, Vitorino del Rio, Jesus Lambertini, Luis Ardanaz, Amadeo Urla, Miguel Escobar, Jose Alcala...".

Cadreitara eraman zituzten presoak bi autobusetan, Valcaldera izeneko korta batera. Han, hamarnako taldetan banatu zituzten, eta apaizen aurrean bekatuak aitortzera behartu. Une horretan, eztabaida piztu zen falangista eta karlisten artean: batzuek uste zuten presoak konfesatu gabe exekutatu beharko lituzketela; besteek ezin zuten halakorik onartu.

Konfesatu zituzten, azkenik. Eta, gero, fusilatu. 53 presoen artean, bakar batek lortu zuen ihes egitea: Honorino Artetak.

Iruñean ezaguna zen Arteta, soinu jolea eta La Veleta peñako sortzaileetako bat izateagatik —haren biloba Chantal Estradek jaurti zuen 2015eko sanferminetako txupinazoa, aitonaren izenean—. Begiak itxita, fusilen hotsarekin batera erori zen lurrera Arteta, baina ez zegoen hilik. Hankan egin zioten tiro.

Lehen danbadaren ostean, tiro gehiago entzun zituen. Pistola batekin, lurrean ziren presoak errematatzen ari ziren. Birritan pentsatu gabe, jaiki eta lasterka urrundu zen, faxistak atzean utzita. Hankako zauriak eragiten zion oinazeari nola edo hala eutsiz, zuhaitz batera igo zen, eta han eman zuen gaua. Hurrengo egunetan, hainbat herritarren laguntzarekin, muga zeharkatu eta Ipar Euskal Herrian bilatu zuen babeslekua, eta handik Frantziara igaro zen. Franco diktadorea hil arte ez zen sorterrira itzuli.

Senideen arabera, "bizirik atera denaren sindromea" pairatu zuen urte luzez: errudun sentitzen zen une oro, eta bere burua madarikatzen zuen, kartzelako beste presoekin batera hil ez zelako. Ezin izan zituen burutik aldendu Valcalderako kortan lurperatutako 52 lagun horien izen-deiturak: Eugenio Lategi, Vitorino Munarriz, Roman Alcala, Felipe Fuertes, Miguel Cristobal, Evaristo Perez, Santiago Jaurrieta, Santiago Guembe, Natalio Cayuela, Abel Sanz, Jose Rodenas...

Izanik gabeko izenak

Iragan astean, Valcalderako sarraskiaren 80. urteurrenaren karira, omenaldia egin zieten 53 fusilatuei Iruñeko kartzela zaharraren orubean. Nafarroako Fusilatuen Senideen Elkarteak deituta, han izan ziren, besteak beste, Joseba Asiron Iruñeko alkatea, Nafarroako Gobernuko Hezkuntza kontseilari Jose Luis Mendoza, legebiltzarreko presidente Ainhoa Aznarez eta beste zenbait ordezkari politiko. Baita fusilatuen senideak ere. Loreak utzi zituzten kartzela zaharra zegoen tokian. Presoek beren azken autobusa hartu zuten tokian.

Han eta Cadreitan egiten dute lore eskaintza, ez baitakite non dauden gorpuak lurperatuta. Izan ere, Valcalderan bertan lur eman zieten hasieran, baina, 1959. urtean, gorpuzki guztiak atera, eta Erorien haranera —Madrilen Francoren aginduz eraikitako monumentura— eraman zituzten. Auzia ikertu duten elkarteen arabera, 1980. urtean itzuli ziren gorpuzkiak Nafarroara, baina Espainiak ez du inoiz horren inguruko informaziorik eman.

Hori dela eta, fusilatuen senideek laguntza eskatu zioten Nafarroako Gobernuari iragan asteko omenaldian. "Laguntza beharko dugu geure senideak aurkitzeko. Valcalderako hobia hutsik dago, eta gorpuak Erorien haranera eraman zituztela jakin genuenetik 133 errepublikanoren arrastoak identifikatzea lortu dugu, baina Cadreitako 52ek desagerturik segitzen dute", esan zuen Jokin de Carlos elkarteko kideak.

Eta, izanik ezean, izenak dira senideen helduleku bakarra: "Constantino Preciados , Justo Preciados , Juan de Diego, Juan Cruz Osinaga, Luis Moreno, Arturo Fraile, Benito Vallejo, Ildefonso Zalabardo, Melchor Eric, Vicente Abad, Pablo Galbete eta Lojerdo Walter". Horiek errepikatzen segituko dute, egia azaleratu arte.

Euskaraz eta lasai hasi dute ikasturtea
2016-09-022016-09-01Albisteak, Euskara, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Euskaraz eta lasai hasi dute ikasturtea

Kattalin Barber

Harrera garaia izaten ari da Arrosadiako Printzearen Harresia eta Donibaneko haur eskoletan. Lan taldea berria baita bi eskoletan, eta haur gehienak ere bai. Elkar ezagutzen ari dira orain. Aurten, gainera, euskara da berritasuna. Polemiken ondoren, ikasturtea lasai eta bare hasi dutela diote haur eskoletako zuzendariek eta gurasoek. Euskarazko eskaintza zabaltzea erabaki zuen Iruñeko Udalak otsailean, baina hainbat alderdi kexu azaldu ziren erabakiarekin.

90 ume daude Printzearen Harresia haur eskolan. %30 iazkoak dira, eta %70, berriak. "Harrera garaian gaude, eta ongi doa. Haurrek ez dituzte hezitzaileak ezagutzen, lantalde berria garelako, baina pozik eta gogoz gaude", dio Garikoitz Torregrosa Printzearen Harresiko zuzendariak. Dioenez, aurtengo matrikulazio berrien ehunekoaren zati batek euskararen aldeko apustua egin du, beste zati batek gertutasunarengatik aukeratu du haur eskola, eta gainerakoek plaza lortu dutelako. Torregrosak badaki oraindik erabakia auzitegian dagoela guraso talde baten salaketa dela medio, baina ez dutela horretan pentsatzen adierazi du: "Egunetik egunera lan egiten dugu, eta ez dugu hori buruan. Zerbait gertatzean erantzuna emanen diogu".

Txema Unzuek aurten lehenengo aldiz eraman du bere haurra haur eskolara. Argi zuen euskarari lehentasuna eman nahi ziola, eta plaza lortzean poztu ziren. Harrera prozesua ongi joaten ari dela dio Unzuek: "Egia da dena berria izan dela bai guretzat eta bai haur eskolako hezitzaileentzat ere, tokia eta umeak ez zituztelako ezagutzen, baina pozik eta gustura gaude".

Iritzi berekoa da Leire Ugarte. Ametsek ikasturtea hasi du Printzearen Harresian. Iaz Burlatako haur eskolan zegoen, gazteleraz. "Euskaraz aritzeko aukera ikusi, eta ez genuen birritan pentsatu; gertutasunarengatik ere ederki datorkigu Arrosadiako haur eskola", azaldu du. Pozik agertu dira bi gurasoak euskarazko eskaintza zabaldu delako Iruñean eta horrela mantentzea nahi dute. "Heldu den urtean gehiago badira, hobeto", esan du Ugartek.

Torregrosak azpimarratu du, halaber, atzerritar askok eman dutela izena euskaraz. "Gurasoak etorri zaizkigu haien seme-alabek euskaraz ikasi nahi zutela komentatzen, eta plaza lortzean erabat poztu dira". Lehenengo egunetan haur eskolan urduritasuna nabari zela dio, baina horrelakoetan "normala" dela jakinda, lanean aritzeko gogo handiarekin daude hezitzaileak. Harrera prozesuan daude orain, umeak egokitu arte.

Edurne Lekunberri Urmeneta Donibaneko haur eskolako zuzendaria da. Torregrosarekin bat egin du, eta ikasturtea normal hasi dela adierazi du. "Iaz zeuden haur batzuen gurasoak kezkatuta agertu ziren hasieran, haien seme-alabek euskaraz ez zekitelako. Baina bi aste pasatu dira, eta lasai daude orain. Ongi joan dela konturatu dira". Gainera, Lekunberrik azaldu du umeentzat gazteleraz egitea lasaigarria bada, horrela egiten dietela. Iazko haurrek martxa hartua dute, eta familiak lasaiago daude horrekin. Guztira, 97 haur daude Donibaneko haur eskolan. %31 iazkoak eta gainerakoak berriak.

Jauzia ingelesezko eredutik

Gehienek hurbiltasunarengatik aukeratu dutela uste du Lekunberrik, baina baita euskararen apustu garbia egin dutela ere askok. Lekualdatzeak izan dira, eta Hello Rochapeako, Mendebaldeko eta Sanduzelaiko eskoletatik jaso dituzte umeak. "Bitxia iruditu zaigu, batez ere, ingelesezko eredutik hona etortzea", esan du. Lantalde osoa berria den arren, elkar ezagutzen dutela nabarmendu du zuzendariak eta horrek egunerokoa errazten laguntzen duela. Ilusio handiarekin eta euskaraz lan egiteko gogoz hasi baitute ikasturtea Iruñeko euskarazko bi haur eskola berriak.

Lehendik martxan ziren euskarazko haur eskolak Txantrea eta Arrotxapea auzoetan daude. Denera, haur eskoletan 954 toki eskaini dituzte gazteleraz eta 378 euskaraz. Hartara, euskarazko plazen eskaintza %10 zen kehen, eta %30 da orain. Udalak adierazi du haur eskolen okupazioa %93,2koa dela gaur egun, eta bigarren matrikulazio epea urtarrilaren 31n bukatuko da. Euskarazko haur eskola gehiago irekitzeko eskatu dute urte luzez Iruñeko euskalgintzako eragileek eta ehunka gurasok.

Bideak energiaren negozioari
2016-07-292016-07-28Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Bideak energiaren negozioari

Edurne Elizondo

Bat egin behar dugu inolako zentzurik ez duten proiektuon aurka; bideak zabaldu nahi dizkiote negozioari". Horixe nabarmendu du Sustrai Erakuntza fundazioko Martin Zelaiak, energiaren esparruko egitasmo handiei buruz. Baionan izan ziren fundazioko kideak hilaren 15, 16 eta 17an, han egindako Behar Gabeko Proiektu Erraldoi eta Inposatuen Kontrako Foroan. Megaproiektu Energetikoei Erantzuteko Elkarrenganako Laguntza Sareko kide gisa parte hartu zuen Sustrai Erakuntzak, energiaren arloko proiektu erraldoiek kalte eginiko Aragoiko (Espainia) eta Kataluniako bertze hamaika talderekin batera.

"Pirinioetako hegoaldeko taldeak gaude sarean, batez ere; foroan harremanak egin nahi izan ditugu beste aldekoak ere batzeko; urratsak egin ditugu, eta pozik gaude", azaldu du Zelaiak. Sarea iazko udazkenean sortu zuten, Katalunian eta Aragoin energiarekin lotutako hainbat proiekturen berri jasotzeko bira egin eta gero. Euskal Herrian ere badira gisako egitasmoak, eta haien inguruan ohartarazi nahi izan dituzte herritarrak Sustrai Erakuntza fundazioko kideek. Azken aldian mahai gainean jarri dituzten bertze bi proiektu salatu nahi izan ditu erakunde horrek, orain, bereziki: "Bat, Bizkaia eta Akitania artean ur azpiko kable bat jartzeko; eta bigarrena, berriz, Iruñerriaren eta Landen (Frantzia) artean goi tentsioko linea egiteko".

Autopista elektriko horrek Pirinioak zeharkatuko lituzke: "Oraindik informazio askorik ez dago egitasmo horri buruz; marra bat marraztu dute mapan, eta proiektuak, antza, Orreaga ukituko luke; edozein kasutan, Pirinioak zeharkatuko lituzke", salatu du Zelaiak. Asmoa, edozein modutan, argindarra Frantziara eramatea litzateke. "Deikaztelu eta Ezkio-Itsaso [Gipuzkoa] artean egin nahi dutenak ere, azken finean, helburu bera du", erantsi du Sustrai Erakuntza fundazioko kideak. Horregatik, bi proiektuon aurka egin du fundazioak. "Ez dute inolako zentzurik, ez dira beharrezkoak, eta kalte handiak eraginen lituzkete ".

Deikaztelu eta Ezkio-Itsaso arteko proiektua da, oraingoz, urrats gehien egin duena. Uda honetan, hain zuzen ere, lanak hasi dituzte Sakanako goi tentsioko dorreetan. "Mantentze lanak dira, egun dauden lineen gaitasuna hobetzeko; proiektuak zehazten du hori egin behar dela goi tentsioko linea berria eraikitzen hasi aurretik". Uda amaituta bukatuko dituzte lan horiek, antza. "Ondorioz, uste dugu udazken-neguan onar dezatela proiektua, lanak datorren urtean hasi ahal izateko", azaldu du Zelaiak.

Onartu gabeko proiektua

Hainbat urte joan dira martxan jarri zutela, baina Sustrai Erakuntza fundazioko kideak nabarmendu bezala, onartu gabeko proiektua da, oraindik ere, Deikaztelu eta Ezkio-Itsaso arteko goi tentsioko lineari buruzkoa. Espainiako Gobernuak 2011. urtean jarri zuen martxan ingurumenean eraginen lukeen kalteari buruzko azterketa egiteko prozesua. Behin betiko bidea erabaki eta gero, 2013. urteko udan alegazioak aurkezteko epea zabaldu zuen Espainiako Gobernuak. Nafarroatik eta Gipuzkoatik, hain zuzen ere, 13.000 baino gehiago aurkeztu zituzten. Hamaika udaletxek egin dute bat goi tentsioko linearen aurkako plataforman, eta haren bidez aurkeztu zituzten alegazio horiek guztiak, duela hiru urte.

Plataformako kideek ez dute amore eman. Taldean dira proiektuak kalte eginiko hamaika udal. Nafarroako eta Gipuzkoako 30 udalek baino gehiagok eskatu zuten maiatzean, hain zuzen ere, bertan behera uzteko egitasmo hori. Nafarroako 27 herriri eraginen lieke; eta 127 kilometroko bidean, 85 metro bitarteko 247 dorre eraikitzea ekarriko luke proiektuak, bertzeak bertze. Egitasmoaren hastapenetan, 174 alkatek eskatu zioten Espainiako Industria Ministerioari proiektua bazter uzteko.

Aurrera jarraitu zuen ministerioak, ordea, baina goi tentsioko lineari aurkeztutako 13.000 alegazio horiek ez dute erantzunik jaso, oraindik ere. "Ez dute proiektua onartzeko eta gauzatzen hasteko prozesua amaitu", nabarmendu du Martin Zelaiak. Hiru urte pasatu dira alegazioak aurkeztu zituztenetik. "Bi urteko epea dago, ordea, gisako proiektuak onartu eta martxan jartzeko; kasu honetan, beraz, epe hori ez da bete". Hori dela eta, hain zuzen ere, kontu hori baliatuz proiektuaren aurka egiteko modua aztertzen ari da Sustrai Erakuntza fundazioa. "Proiektua oso modu ilunean ari dira garatzen; ez dago batere argi", erran du Zelaiak. Aipatu du, adibidez, proiektutik kendu omen dutela Deikaztelun azpiestazio bat egiteko asmoa. "Nafarroako Gobernuak egindako energia planaren zirriborroan, berriz, agertu egiten da. Azpiestazioa egin edo ez, linea herritik pasatuko da", azaldu du.

Bertze auzi bat jarri du Sustrai Erakuntzak mahai gainean, proiektuaren kontra: Urbasa eta Andia eta Aralarko kontserbazio bereziko eremuei eragiten diela bideak, hain zuzen ere. Nafarroako Gobernuak proiektua moldatzeko eskatu dio Espainiako Gobernuari, hori dela eta. Ingurumen Departamentuko Bioaniztasun Zerbitzutik azaldu dutenez, egungo bideak ugatzari, miru gorriari, okil ertainari eta okil beltzari eraginen lieke; eta kalte eginen lieke, halaber, baso-igel jauzkariari eta kiropteroei.

Kalte horien berri eman zion Nafarroako Gobernuak Espainiakoari, joan den apirilean, bidalitako txosten batean. Agiri berean bidea aldatzeko proposamen bat egin zion Ingurumen Departamentuak: "Proiektuak kalteak eragiteko arriskua nabarmen gutxituko litzateke egungo 220 kilowatteko linea baliatuko balute eremu horretan", azaldu dute Bioaniztasun Zerbitzutik. Horrekin batera, hegaztiei kalte egiteko arriskua gutxitzeko dorre elektrikoetan neurriak hartzeko eskatu zuen Nafarroako Gobernuak, apirilean egindako txosten horretan.

Espainiako Gobernuak ekainean erantzun zien Nafarroako agintariei. "Jakin nahi dute ea proiektuak bat egiten duen legeak aurreikusten dituen salbuespenekin", azaldu dute Ingurumen Departamentutik. "Aztertzen ari gara, erantzun ahal izateko", erantsi dute. Ingurumen Departamentuko kideek ez dute uste proiektua aldatuko dutenik: "Red Electricak ez du egungo 220 kilowatteko bidea erabili nahi, ordezkatzea egitean hornidura arazoak izan daitezkeela uste duelako. Ingurumenaren ikuspuntutik anitzez ere egokiagoa litzateke, ordea", onartu du Nafarroako Gobernuak.

Deikaztelu eta Ezkio-Itsaso arteko goi tentsioko linearen helburu bakarra argindarra Frantziara eramatea dela berretsi du Zelaiak, eta, ondorioz, ez dela beharrezkoa. "Kontsumitzen dugunaren bikoitza ekoizteko gai gara; gisa honetako proiektuen atzean negozioa baino ez dago. Tokian tokiko argindarra produzitzea eta kontsumitzea bilatu behar dugu". Europak Iruñerritik Landetara bultzatu nahi duen bertze proiektuak ere negozioarekin lotutako xede bera duela gaineratu du Zelaiak.

Europako Batzordeak, 2014. urtean, estatu kideei eskatu zien lortu behar zutela, gutxienez, produkzio elektrikorako instalatutako kapazitatearen %10eko interkonexioa. Iazko azaroan, helburu horrekin lotuta, Iruñea eta Landetako Cantegrit hiriaren arteko linea egiteko proiektua aurkeztu zuen Europako Batzordeak. Asmoa da 2023. urterako martxan jartzea. Red Electrica eta Frantziako RTE etxeek sustatu dute proiektua.

Oraingoz, xehetasun handirik ez dago egitasmo horri buruz, halere. Horixe erran du Sustrai Erakuntza fundazioko kideak. Kezkatzeko arrazoiak badirela argi du, ordea. Orreagatik edo Pirinioetako bertze herriren batetik pasatzen bada ere, proiektuak balio handiko eremu bati kalte eginen liokeela salatu du Zelaiak. "Eta asmo bakarra argindarrarekin negozioa egitea da", berretsi egin du. %10eko interkonexioak lortzeko proposamenari buruz, Zelaiak zehaztu du ez dela gauza bera ekoizten ahal denaren edo kontsumitzen denaren %10a. "Kontsumitzen dugunaren %10a bada, egina dago ja; eta ez dugu gehiago behar".

Castejongo zentralak

Goi tentsioko linea hori egiteko asmoa Castejongo zentral termikoekin lotu du Sustrai Erakuntzako kideak, bertzalde. Izan ere, Castejondik Muru Artederretara iristen da, egun, 400 kilowatteko linea bat. "Muru Artederretatik aterako litzateke, hain zuzen, Frantziara egin nahi duten hori. Linea hori egiten badute ziur gara Castejongo zentralak orain baino gehiago erabiliko dituztela". 2015. urteko datuen arabera, Castejongo zentralen kapazitatearen %10 baino ez zuten erabili.

Proiektuen gainetik, ereduari buruz gogoeta egiteko beharra nabarmendu du Sustrai Erakuntza fundazioak, behin eta berriz. Energiaren esparruan ere bai. Nafarroako Gobernuak 2030era begirako energia planaren zirriborroa prestatu du jada. Iruñea eta Landen arteko goi tentsioko lineari buruzko proiektua zehazki aipatzen ez bada ere, Europako Batzordetik %10eko interkonexioak lortzeko egindako eskaeraren berri jasotzen du. Zirriborroak, zehazki, Espainiako Gobernuak prestatutako 2015-2020rako Argindarraren Garraiorako Sarea Garatzeko Plana ekarri du gogora, hor aipatzen baitzen jada interkonexiak bultzatzeko beharra.

Oro har, Sustrai Erakuntzako kide Martin Zelaiak erran du energiaren inguruko plana ez dela txarra. "Sumatzen da aldaketa bat aurreko gobernuek zehaztutako ildoekin alderatuta". Energia berriztagarrien aldeko apustu sendoa egiten duela erran du Zelaiak, adibidez. Bertze hainbat auzitan, ordea, UPNko agintarien "joera berberak" sumatzen ditu Sustrai Erakuntza fundazioko kideak. Bi adibide jarri ditu mahai gainean hori azaltzeko: batetik, auto elektrikoaren alde egiten duela planak. "Hau da, ibilgailu pribatuaren alde. Guk argi dugu mugikortasunaren arloan garraio publikoaren alde egin behar dugula", erran du Zelaiak. Trena iruditzen zaio Sustrai Erakuntza fundazioari garraiobide egoki bat.

Bertzetik, bigarren adibidetzat, gobernuaren AHTaren aldeko apustua aipatu du Zelaiak. "Gobernuak AHTaren aldeko apustua baino ez du egiten. Eraikinak berritzeko beharra nabarmentzen du, energia aurrezteko; ohiko trenaren alde egin beharrean, ordea, AHTaren alde egiten du, horrek sekulako energia kontsumoa ekartzen duela kontuan hartu gabe", salatu du Zelaiak.

Zirriborroa ongi aztertzeko eta zuzenketak prestatzeko bidean dira Sustrai Erakuntza fundazioko kideak. Finean, energiaren auziak ingurumenarekin lotutako hamaika auzirekin zer ikustekoa baduelako. Goi tentsioko lineak egiteko proiektuekin ere bai, noski. Nafarroa ukitzen duten proiektuen aurka lan egiteko beharra berretsi du Martin Zelaiak. "Gisako gainerako egitasmoen aurka ere bai". Elkarlanean. Sarean.

Lapurrek gustuko dute udako sasoia
2016-07-292016-07-28Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Lapurrek gustuko dute udako sasoia

Kattalin Barber

Uda da lapurrek gustukoen duten urtaroa Nafarroako etxebizitzetan lapurtzeko. Unespa aseguru etxeen elkarteak hala ondorioztatu du, 2014ko lapurretei buruzko datuak biltzen dituen txostenean. Lapurrek sanferminak eta udaren hasiera baliatzen dituzte herrialdeko etxeetan sartzeko eta ahal duten guztia lapurtzeko. 185.000 etxebizitzako lagina hartu du Unespak ikerketa egiteko eta Nafarroan gertatutako 550 lapurreta kontuan izan ditu. Gehien osten dituzten objektuak eskudirua, bitxiak eta gailu elektronikoak dira.

Azterketaren arabera, biztanleria kopuruarekin lotuta dago lapurreta tasa. Hau da, herritar eta etxebizitza gehiago dauden eremuetan izaten dira lapurreta gehien. 550 lapurreta horietatik, 270 Nafarroako hiriburuan gertatu ziren. Dena den, txostenak aipatzen du Iruñea ez dela Nafarroako lekurik "arriskutsuena" lapurretak gertatzeko. "Ikertu ditugun lapurreten herenak hiriburuan gertatzen dira, baina normala da Iruñean lapurreta gehiago izatea, udalerri handiena delako", esan du Miguel Angel Vazquez Unespako Analisi eta Azterketa arduradunak. Era berean, auzoka ikertuz gero, Zabalgunea da aukera gehien duen auzoa lapurretak gertatzeko. Iturrama eta Alde Zaharra dira auzo "lasaienak".

Etxebizitza kopuruaren eta lapurreten arteko batez bestekoa aztertu du elkarteak. Logika horretan, Lodosa da lapurrek gehien osten duten herria. Izan ere, herrialde osoko batez bestekoa baino %263 aukera gehiago du Erriberako herriak lapurretak jasateko. Ondoan daude, besteak beste, Murchante (%117), Erriberri (%89), Tutera (%87) eta San Adrian (%83). Kontrako muturrean Tafalla ageri da. Ikerketaren arabera, Nafarroako herririk seguruena da. Ablitas, Azagra eta Zangoza ere herri lasaiak dira, txostenaren emaitzen arabera, betiere.

Ustea dago asteburuetan gertatu ohi direla lapurreta gehienak. Baina txostenaren arabera, igandea da aukera txikiena duen eguna lapurretak gertatzeko. "Ikertu dugunaren arabera, ostegunetan, ostiraletan eta larunbatetan izaten dira lapurreta gehienak", azaldu du Vazquezek.

Lapurreten larritasuna ere aztertu du Unespak bere txostenean. Horren arabera, udalerri txikietan izaten da kostu handiko lapurreta gehien. Batez beste, 1.062 euroko kostua izan dute Caparrosoko lapurretek. Eta Metautenen, adibidez, 1.021 euroko batez besteko kostua. Balantzaren beste aldean daude, berriz, Mendabia eta Ribaforada herriak, alde handiz. Bertan izandako lapurretek 50 euro inguruko kostua izan dute, batez beste.

Lapurreten kostua ere asko aldatzen da Iruñeko auzo batetik bestera. Arrosadian eta Zabalgunean gertatu ziren lapurreta garestienak: 1.103 euro eta 856 euro batez besteko, hurrenez hurren. Lapurreta "merkeenak", berriz, Arrotxapean eta Sanduzelain (241 euroko kostua) eta Berriozarren (253 euroko kostua) izan ziren. Iruñeko batez bestekoa 372 euro da.

Ikerketaren arabera, Iruñean gertatzen diren lapurreta gehienak uztailean izaten dira. "Lapurrek baliatzen dute hiria jendez gainezka dagoela, eta iruindarren zati handi batek hiritik alde egiten duela". Horretaz gain, Nafarroan lapurretak "ohikoak" dira urtarrilean, Gabonak amaitzen direnean.

Dena den, Vazquezek baieztatu du Nafarroa herrialde "segurua" dela: "Imajina ezazu The Bing Bang Theory telesaileko Sheldon protagonista maniaduna zarela; argi eta garbi Nafarroan etxebizitza bat erosiko zenuke. Izan ere, Espainia osoarekin alderatuz, Nafarroa da lapurretak sufritzeko probabilitate gutxien duen herrialdea".

819 lapurreta iaz

Javier Hernandez Nafarroako Foruzaingoaren komunikazio arduradunak azaldu du "oso gutxitan" berreskuratzen direla lapurtutako gauzak. "Objektuak ez dituzte luzaroan beren esku edukitzen, eta, askotan, atxilo hartu arren, zaila da objektuak berreskuratzea". Denbora pasatzen den heinean, gero eta zailagoa da berreskuratzea. Foruzaingoak dituen datuen arabera, 2015. urtean 819 lapurreta egin ziren Nafarroako etxebizitzetan. 2014. urtean, berriz, 761 salatu zituzten.

Lapurreta bat gertatzean, lehengo pauso gisa, salaketa jarri behar dute bizilagunek. Horren ondotik, aseguru etxera jo, eta gertatutako kalteen berri jakinarazi. Aseguru etxearen aditua lapurreta izan duen etxera joaten da, gertatutakoa berrestera, eta, horren arabera, jasotzen dira kalte-ordainak eta egiten dira beharrezko konponketak.

Basamortutik mendira
2016-07-222016-07-21Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Basamortutik mendira

Edurne Elizondo
Musika eta barre algarak. Ia ezin diote elkarri entzun, oihuka hitz egiten baitute, denek aldi berean. Kontent direla azaldu nahi dute. Polita dela herria, eta igerilekua maite dutela gehien. Gustuko dituztela Baztango paisaiak. Hain di...

Udak eramandako ohatzeak
2016-07-222016-07-21Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Udak eramandako ohatzeak

Edurne Elizondo
Udako hilabeteek ekartzen ohi duten neurri bat da: Nafarroako Osasun Departamentuak hainbat ohatze kentzen ditu bere ospitaleetatik, oporrak hartzen dituztelako profesionalek, edo eraikinetan obrak egiteko profitatzen duelako administra...

Trena itzuli da eskualdera
2016-07-222016-07-21Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Trena itzuli da eskualdera

Kattalin Barber

Desagertu zenetik 60 urte igaro diren arren, tren txikito deituriko Bidasoko trenbidearen oroitzapena ez da galdu bailaran. Irundik (Gipuzkoa) Elizondoraino egiten zuen bidea trenak. Trenbidearen ibilbideak bere horretan jarraitzen du, eta azken urteetan bide berde gisa egokitu dute, Behobia eta Doneztebe artean, hain zuzen ere. 1916an egin zuen tren txikito-k bere lehenengo bidaiarien bidaia, orain dela 100 urte hain justu, eta, gertaera hori gogora ekartzeko, erakusketa ibiltaria antolatu dute. Abendura arte eskualdeko hainbat herritan ikusgai egonen da. Uztailaren 31 arte, Lesakako Harriondoa kultur etxean izanen da.

Erakusketa Cederna Garalur elkarteko Baztan-Bidasoa Turismo Garapenak antolatu du, eta Euskotren/Euskal Burdinbidearen Museoaren eta Manuel Cariñenaren laguntzarekin osatu dute. Museoak utzitako panel informatiboek eta Cariñenaren bilduma pertsonalak ontzen dute erakusketa. Horien bidez, 40 urtez bizirik izan zen burdinbidearen historia kontatzen dute.

"Txikitatik gustatu zaizkit trenak niri. 7 urte nituela oparitu zidaten nire lehendabiziko trena, eta ordutik dut zaletasuna; ez dut galdu", azaldu du Cariñenak. 8 urte zituela bere lehenengo bidaia egin zuen tren txikito-n, Irundik Beraraino, hain zuzen ere. Azkeneko bidaia, berriz, 1956ko abenduaren 30ean egin zuen, itxi aurreko egunean, hain justu. "Makinista ezagutzen nuen, eta azken bidaia berarekin egitera gonbidatu ninduen, automotorrean. Izugarri gogoratzen ditut egun hartako guztiak, azken bidaia hura".

Adinean aurrera egin ahala, bere afizioak ere aurrera jarraitu zuen, eta lantegian zegoenean hasi zen tren geltokiak marrazten eta eraikitzen. Erakusketan ikusgai dago berak egindako Irungo Kostorbe geltokiaren maketa. Egun, 60 tren inguru ditu. Bidasoko trenbidearen milaka oroitzapen gordetzen ditu Cariñenak. Erakusketa egitea eta bildutako guztia uztea "plazera" izan da harentzat. Bere ametsa egia bihurtu du.

Cariñena Bidasoko trenbideko hainbat geltokitan egon zen itxi zituztenean, eta "denetarik hartzeko" aprobetxatu zuen aukera. "Langileen nominak, bidaiari txartelak, paperak... Aurkitu nuen guztia hartu nuen". Horrekin osatu du erakusketa. Azaldu du trenari zergatik esaten zioten tren txikito: "1931n aurreko trenak ekarri zituzten; motor propioa dute horiek, eta tren higiarazleak dira. Kontua da horiek bagoiak baino askoz txikiagoak zirela, eta hortik hartu zuen izena Bidasoko trenak". Bagoiek 20.000 tona inguru pisatzen zuten, eta automotorrek, berriz, 12.000 tona bakarrik.

1953ko uholdeek 400 metro bide inguru altxatu zituzten, eta trenbidea konpondu zuten arren, tren enpresaren egoera jasanezina zen. "Defizitarioa zen, bidaiari kopurua ez zen espero zuten bezain handia izan, eta itxi egin behar izan zuten", azaldu du Itsaso Tapia Baztan-Bidasoa Turismo Garapena erakundeko turismo teknikariak.

1956ko abenduaren 31n egin zuen bere bidea azken aldiz Bidasoko trenak. Behin betiko agurtu zuten. "Martxan 40 urtez bakarrik egon bazen ere, arrasto handia utzi zuen eskualdean; guztiok gogoratzen dugu". Orain, bide berdeak 39 kilometroko ibilbidea du, eta, Tapiak adierazi duenez, luzatzeko asmoa ere badute. Uda honetarako, gainera, ibilaldi gidatu bat antolatuko dute bisitari guztiei tren txikito-ren historia kontatuz.

Antolatu duten erakusketaren bidez, halaber, burdinbideak Baztan-Bidasoko eskualdean izan duen garrantzia nabarmendu nahi dute: "100 urte beteko diren honetan, une egokia da gogora ekartzeko eskualdean izan zuen eragina".

Herriz herri

Erakusketa Lesakan zabaldu zuten, ekainean, eta hilaren 31ra arte egonen da. Gero, abuztuaren 5etik 12ra bitartean, Etxalarren, eta abuztuaren 20tik 24ra, berriz, Donamarian. Doneztebera joan-etorria eginen du: abuztuaren 27tik irailaren 5era egonen da lehenik, eta, gero, azaroaren 10etik 20ra. Eratsunen, irailaren 8tik 11ra egonen da; Beran, irailaren 13tik 20ra; eta Igantzin, berriz, irailaren 23tik 25era. Sunbillan, irailaren 27tik urriaren 11 bitarte ikusi ahal izanen dute, eta, Baztanen, urriaren 15etik azaroaren 7ra. Zubietan, azaroaren 24tik 27ra egonen da. Abenduaren 2tik 4ra Iturenen izanen da. Bertizaranan abenduaren 7tik 18ra ikusi ahalko da, eta, azkenik, abenduaren 23tik 31ra, Elgorriagan.

Tras Los Muros: “Bertze animaliak ere zapaldutako norbanakotzat jo behar ditugu”
2016-07-152016-07-15Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Tras Los Muros: “Bertze animaliak ere zapaldutako norbanakotzat jo behar ditugu”

Edurne Elizondo

Animalien askapenaren aldeko ekintzailea da Tras Los Muros proiektua mamitu duen pertsona. Irudiak erabiltzen ditu borrokarako tresna grisa. Munduko hainbat herritako hiltegi eta haztegietan sartu da; animaliak esplotatzen dituzten hamaika jardueraren lekuko izan da, eta bere begien aurrean gertatu denaren lekukotasun zuzena eman du, bere lanaren bidez. Ezkutuan aritzen da, ezkutuan dena agerian uzteko. Euskal Herrian ere bai. 2014an martxan jarri zenetik, hamaika ikerketa, hainbat erakusketa eta Madrilgo Wings of Heart babeslekuari buruzko Refugiados (Errefuxiatuak) izenburuko liburua egin ditu.

2014an, Iruñean jarri zenuen martxan Tras Los Muros proiektua. Hirira itzuli zara. Zer dago Iruñeko besten bertze aldean?

Bertze animaliak hamaika modutan esplotatzen ditugu; jarduera horiek haserre mota ezberdina eragiten dute gizakion artean, baina, funtsean, ekintza mota berberak dira. Espezismoa gauzatzeko modu ezberdinak dira; bertze animaliak gizaki ez direlako baztertzen dituen aurreiritzia da espezismoa. Alde horretatik, Iruñeko zezen plazan sanferminetan ikusi dudana forman baino ez da ezberdina. Ez nago hemen Iruñean gertatzen dena larriagoa delako, baizik eta beharrezkotzat jotzen dudalako hemen gertatzen denak sortzen duen haserre hori bertze esplotazio jardueretara bideratzea.

Lehendabizikoz etorri zinenean UPN zegoen agintean, eta orain, berriz, EH Bildu; animalientzat, baina, ez da deus aldatu.

Ez dut uste EH Bilduk, oro har, animalien esplotazioaren aurkako jarrera sendoa duenik, ezta tauromakiaren kontra ere, zehazki.

Iazko hauteskundeen ondotik aldaketa gertatu zen hainbat udaletan. Sare sozialetan eskatu zenien hiltegietako ateak zabaltzeko. Ez dute egin. Harresi horiek dira gainditzen zailenak?

Eskaera horren bidez azaldu nahi izan nuen erakundeetako politikaren bidez ere aukera badela ekinbide interesgarriak martxan jartzeko borrokaren esparruan. Hiltegietan gertatzen dena nahita gelditzen da ezkutuan. AEBetan, adibidez, egin izan dituzte haztegietako eta hiltegietako harresien atzean gertatzen dena agerian utzi duten ikerketak, eta, ondorioz, Ag-Gag eta AETAren gisako legeak jarri dituzte indarrean, halako tokietan ez grabatzeko eta haiei buruzko informaziorik ez zabaltzeko, zehazki. Lege horien helburua da ekintzaileen jarduera terrorismotzat hartzea.

Industriak badaki bere azpiegituretan lortutako irudi batek eragin handia izan dezakeela gizartean; hagitz zaila da hiltegi batera sartzea kamera agerian duzula. Horregatik, irudi gehienak kamera ezkutuen bidez lortzen dira, edo amarruak erabilita. Animalien eskubideen aldeko mugimenduak bide luzea egin duen tokietan, hain zuzen ere, industriak bere langileak trebatzen ditu ekintzaile infiltratuak antzemateko.

Espainiako Estatuko udal hiltegi anitzetako ateak zabaltzeko eskumena dute udal horiek. Gizarte hobe baten alde erakundeetatik lan egitea erabaki dutenek kontuan izan behar dituzte animalien eskubideak; eta kontuan izan behar dute, halaber, animalia horienganako tratuaren inguruan gero eta kezka handiagoa badela. Kazetariei eta animalien aldekoei hiltegietara sartzen uzteak errazago bilakatuko luke borrokatu behar dugun bidegabekeria hori ulertzea eta ikusaraztea. Borroka orok behar duen eztabaida soziala eragiten lagunduko luke hiltegietara sartzeak.

Baina industriak ez du hori nahi.

Hiltegietako ateak zabalduko bagenitu, haragiaren industriak duen boterea agerian geldituko litzateke. Botere hori erabiltzen du bere azpiegituretan gertatzen dena ezkutatzeko. Martxoan, hain justu, haragiaren industriak osatutako agiri estrategiko bat filtratu zuten; haren helburua zen Osasunaren Mundu Erakundeak haragi prozesatuak osasunarentzat zer arrisku dakartzan azaltzen zuen txostenak eraginen lituzkeen kalte ekonomikoak arintzea. Txosten horrek agerian utzi zituen haragiaren industriak propagandarako erabiltzen dituen taktikak; agerian utzi zuen, halaber, haren boterea handia dela, eta eskrupulurik ez duela. Negozio horrek 20.000 milioi euroren irabaziak sortzen ditu urtean, Espainiako Estatuan, eta, noski, ez da besoak antxumatuta geldituko, kontuan hartuta gure irudiek eta ikerketek galera ekonomiko handiak eragiten ahal dizkiotela.

Bi urte lanean. Zein da zure analisia egindakoaz?

Egindako hutsak bazter utzi gabe ere, balorazioa ona da. Bertze kideen laguntza funtsezkoa izan da, eta, horri esker, lan sareak osatzeko aukera izan dut. Hasieran ez nuen hori egiteko asmorik, baina sare horiek lagundu didate uste baino esplotazio gune gehiagotara sartzeko. Irekitzen zailak ziren ate eta harresiak gainditzen lagundu didate. Lan eta babes sare horiek analisia eta kritika ekarri diote proiektuari, gainera.

Zuk gainditu dituzun harresi horien bertze aldean dagoen indarkeriaz ohartzen da gizartea?

Munduko hamaika txokotan ekintzaile infiltratuek egiten dituzten ikerketek duten eraginak erakusten du ezetz, gizartea ez dela gertatzen denaz ohartzen. Bertzalde, argi dago engainatzen gaituztela, eta badela egoera ez aldatzeko interesa; hau da, industria ahalegintzen da bere jarduerari buruzkoak ezkutuan gordetzen; propaganda zabaltzen du, haztegietan animaliak zoriontsu bizi direla sinetsarazteko.

Haztegietan eta hiltegietan sartu zara. Eragin dizu han gertatzen denaren lekuko izateak?

Lan honekin hasi aurretik ere banuen harremana zapaldutako animalien irudiekin. Egin nituen animaliak esplotatzen dituzten zentroen inguruko ikerketak. Gizartea kontzientziatzeko lana egiteko, halaber, bertze hainbat ekintzailek egindako irudiak ere erabili izan ditut. Esplotazio horren lekuko izateak badu eragina, bai. Inguratzen zaituen munduarekin duzun harremana betiko aldatzen da. Baina gertatzen denaren lekuko izatea ere bada modu bat gogoratzeko abandonatzea ez dela aukera bat.

Argazkilaritzat eta ekintzailetzat duzu zeure burua; erran izan duzu zure helburua dela gizartea astintzea. Nola erabakitzen duzu zer erakutsi? Nola antolatzen duzu zure lana?

Gogoeta politiko baten ondorio da Tras Los Muros proiektua. Kamera eta proiektua bera puzzle estrategiko baten bi pieza dira; puzzle horren asmoa da astintzea, kontzientziatzea, eta, ondorioz, eraldatzea. Ez dut ulertzen proiektu hau egitasmo bakar baten gisa; niretzat, bertze hainbat kiderekin partekatzen dudan borroka sare baten zati bat da. Proiektuaren lehen etapa honetan nire aurreneko helburua da esplotazio eremu ezberdinen inguruko irudi artxibo bat osatzea. Horren bidez, zubiak eraiki nahi ditut animalia gehien zapaltzen dituzten eremuetarantz. Nire asmoa da, halaber, hainbat aktibismo modu zehatzen berri jasotzea eta zabaltzea, lan horren bidez gogoeta kolektiboari nire ekarpena egiteko. Toki zehatzetara sartzen laguntzeko prest dagoen jendearen deiak eta mezuak jasotzen ohi ditut. Ondorioz, nire agenda denbora luzez lantzeko erreportajeekin osatzen badut ere, malgutasunez jokatzen dut, proiektuari sendotasuna ematen ahal dioten gertaeren berri ematera joan ahal izateko.

Kazetariok egin beharreko lana egiten ari zarela uste duzu?

Duela sei urte, ikerketa baten berri eman eta gero, kazetari batek horixe erran zien hainbat kideri, kazetariek hainbat arrazoirengatik egiten ez zuten edo egin nahi ez zuten lana egiten ari ginela ekintzaileok. Geroztik, gora egin du animalien eskubideen aldeko interesak, eta gero eta gehiago dira animalien egoeraren berri eman nahi duten kazetariak. Hunkitu eta liluratu egiten nau gosearen, kartzelaren edo gerraren miseria gurera ekartzen duten fotokazetarien lanak; mundua eraldatzera bultzatzen gaituzte. Beharrezkoa da fotokazetari horien talentua bertze animalien alde ere baliatzea.

Animalien esplotazioari uko egiten dion jarrera politikoa da beganismoa. Anitzek dietatzat dute, ordea. Zein neurritan da ekintzaileen ardura, eta zein neurritan da mugimendua edukiz husteko saio bat?

Beganismoak animalien esplotazioari uko egiten diola kontuan hartuta, ezin dugu dietatzat edo modatzat hartu. Erantzukizun politiko bat da; hartu beharreko ardura, zapalkuntza bere forma guztietan desagertu behar dela onartzen badugu. Elikadura eta Nekazaritzarako Nazio Batuen Erakundearen arabera, urtean 50.000 milioi animalia baino gehiago hiltzen dituzte, arrainak kontuan hartu gabe. Animalien eskubideen mugimenduak errealitate horri egin behar dio aurre; urratsak egiten ez diren sentsazioak pragmatismoaren tranpara eramaten gaitu, eta, hortik, deriba ideologikora eta haren ondorioetara.

1991n, AEBetako Abeltzainen Elkarteko kideen aurrean, mugimenduak zatitzeko eta bereganatzeko bere estrategiaren berri eman zuen Ron Duchinek. AEBetako Defentsa idazkariaren aholkulari berezia zen, eta MDB agentziako presidente. Duchinen hitzetan, erradikaltzat jotako ekintzaileak bakartzea da lehen urratsa; motibazio politikoa dutenak eta sistema aldatu nahi dutenak jotzen ditu Duchinek erradikaltzat. Bigarrenik, idealistekin egin behar da lan, errealista bilakatzeko; hau da, sistemaren barruan lan egiteko prest diren pragmatiko bilakatzeko. Denborak aurrera egin ahala, erradikalek sinesgarritasuna galtzen dute, eta errealistek, ikusgarritasuna, boterea edo jarraitzaileak bilatzen dituztenekin batera, industriari bere helburua betetzen laguntzen diote: akordio taktikoak egitea, garaipen partzialak eskainiz. Industriak badu interesa mugimendua edukiz husteko, bere indar eraldatzailea hutsean uzteko. Agerikoa denari so egiten badiogu, kontuan hartu behar dugu, gure asmo onak alde batera utzita, industriak izan dezakeela eragina mugimenduaren erabaki estrategikoetan.

Zer harreman du animalien aldeko mugimenduak bertze gizarte mugimenduekin?

Mugimenduen artean bat egiteko gero eta borondate handiagoa sumatzen dut, baina, oraindik ere, alde biko erresistentzia badela uste dut. Militantziaren bertze hainbat esparrutan postmodernitatearen ondorio zuzentzat jotzen da gure mugimendua, eta ez mugimendu politiko eta eraldatzailetzat. Aldi berean, gure mugimenduan borroka iraultzaileak modu negatibo batean ikusten dituzte hainbat sektorek. Hori guztia formakuntzarik ezaren ondorio da. Gure mugimenduak zapaldutako norbanako ororen askapena du helburu, eta, ondorioz, ezin dugu bazter utzi askapenerako borroken garapen historiko eta politikoa, ezta borroka horiekin batzen gaituen guztia ere. Bertze mugimenduek, halaber, ezin dute jarraitu bertze animaliek pairatzen duten zapalkuntzari bizkarra ematen. Bertze animalien adimena, haien gorputzen tamaina, hitz egiteko ezintasuna edo haien itxura ez dira hiltzeko, haztegietan ixteko, basoetan tiro egiteko, laborategietan torturatzeko edo itsasoan itotzeko arrazoi. Bertze mota bateko zapalkuntza pairatzen dutenek bezala, bertze animaliak ere haien borondatearen aurka zapaltzen dituzte, irizpide moral arbitrarioak baliatuz. Gure mugimenduak hutsak egin ditu, formakuntzarik ezagatik eta ikuspuntu iraultzailerik ezagatik, eta, askotan, jarrera despolitizatuak erakutsi ditu, baina hori ez da arrazoi nahikoa gizaki ez diren animaliak justiziaren eta berdintasunaren aldeko aldarrietatik kanpo uzteko. Bertze animaliak ere zapaldutako norbanakotzat jo behar ditugu.

Horren haritik, Martxoaren 8ko eta Maiatzaren Leheneko manifestazioetan parte hartu dute antiespezistek.

Borroka esparruetara eraman behar dugu antiespezismoa, bertze borroketara hurbildu. Bada lotura, eta lotura horretan dago, hain zuzen, inon baino aldaketarako aukera gehiago.

Parisen, duela gutxi, hiltegien aurkako manifestazioa egin zuten. Euskal Herrian halakorik gerta daitekeela uste duzu?

Bazterketa, zapalkuntza eta errepresioa pairatu dituen herri borrokalaria da Euskal Herria. Hori kontuan hartuta, lehenago edo geroago, ziur naiz hemen ere gertatuko dela.

“Beldurrak bazter uzteko aukera eman dit boluntario izateak”
2016-07-152016-07-15Albisteak, Gizartea, Nafarroa

“Beldurrak bazter uzteko aukera eman dit boluntario izateak”

Edurne Elizondo

Uda pasatzeko modurik onena dela ez du zalantzarik. "Boluntario aritzeak anitz ematen dit", nabarmendu du Sara Hualdek (Salvatierra de Esca, Aragoi, Espainia, 1996). Nafarroako Autismo Elkarteak urtero egiten duen udako eskolan aritu da, hamabost egunez. Anfas elkartearekin ariko da abuztuan, lehendabizi, eta gero Ceutara (Espainia) joanen da, kanpaleku batean parte hartzera.

Hirugarrenez aritu zara boluntario autismoa dutenentzako udako eskolan. Zergatik erabaki zenuen elkarte horrekin bat egitea?

Osaba baten bidez izan nuen eskolaren berri, duela hiru urte. Saiatzea erabaki nuen. Bi asterako eman nuen izena, eta azkenean sei astez egon nintzen! Iaz ere bizpahiru astez egon nintzen, eta aurten ia bi astez. Ezin nintzen gehiago gelditu, baina datorren urtean berriz ere emanen dut izena.

Zer ematen dizu esperientziak?

Ni Gizarte Lana ari naiz ikasten Iruñean, eta beti izan dut boluntario aritzeko gogo hori. Iruditzen zait nire ikasketekin lotura handia duela esperientzia horrek, eta on eginen didala. Balioko didala gero nire lana garatzeko.

Zein izan da zure eginbeharra?

Autismoa duen pertsona bakoitzarekin boluntario bat aritzen da. Eskolan ematen duten denbora guztia haiekin egoten gara, eta gure egitekoa da behar duten guztian laguntzea. Denok ditugu gaitasun ezberdinak. Autismoa dutenek zailtasunak dituzte hainbat arlotan, eta horietan laguntzen diegu. Betiere, helburua ahalik eta autonomoen izatea dela ahaztu gabe.

Zer adinetakoak dira kideak?

2 urte ingurukoak dira aurten gazteenak, eta 13-14 ingurukoak zaharrenak. Lehen urtean, 6 urteko neska batekin aritu nintzen; iaz, 14 urteko mutiko batekin; eta, aurten, berriz, 4 urteko neska batekin. Ezberdinak dira esperientzia guztiak. Sindromearen maila ez da bera guztietan, eta bakoitzak behar ezberdinak ditu. Polita da urratsak egiten dituztela ikustea, haiekin egoten zaren denbora horretan.

Zer ikasi duzu autismoari buruz urteotan?

Nik uste dut boluntario aritzeak aukera eman didala hasierako beldurrak bazter uzteko. Hasieran urduri nintzen, autismoa dutenekin inoiz ez nuelako harremanik izan, eta ez nekielako nola jokatu behar nuen. Baina nerbioak laster utzi nituen bazter. Finean, erraza da haiekin egotea. Bertze edozeinekin egotea bezalakoa. Kontua da bertzearen azalean jartzea. Jendeak uste du autistak hitz egiteko gai ez badira zaila izanen dutela haiekin komunikatzea. Baina ez da hala. Komunikatzeko gai dira, keinuen bidez, edo irudien bidez.

Piktogramak ere erabiltzen dituzte, ezta?

Bai. Hagitz garrantzitsuak dira irudiak haientzat. Eskolan, piktogramak erabiltzen ditugu une oro. Egun osoko jarduera piktogramekin lotzen dugu. Autismoa dutenentzat errutina funtsezkoa da. Horregatik, udako eskola ere bada hagitz garrantzitsua, ikasturtean izandako errutinak bazter ez uzteko balio duelako. Gurasoek ere eskertzen dute. Hemendik kanpoko hamaika tokitatik etortzen da jendea, gisako esperientziak urriak baitira.

Anfas elkartean ariko zara abuztuan. Lehen aldiz?

Bigarrenez. Iaz ere aritu nintzen. Adimen urriko pertsonak artatzen dituzte elkarte horretan. Anfaseko kideekin Barriako kanpalekura joanen naiz, batetik, eta Iruñean ere ariko naiz talde batekin. Eta, gero, Ceutara.

Han ere boluntario aritzera?

Han kanpaleku soziokulturalak antolatzen dituzte, eta haietako batean parte hartzera joanen naiz. Kontua da hiria ezagutzea; hainbat kulturak bat egiten dute han, eta hori jorratzea da asmoa. Badut gogoa. Ceutari buruz dakidan guztia da albistegietan ikusten dudana. Ezagutu nahi dut hango jendea; eguneroko bizimodua nolakoa den ikusi nahi dut.

Administrazioak eskaintzen ez dituen baliabideak eskaintzen dituzte, anitzetan, Anfasek eta Nafarroako Autismo Elkartearen gisako elkarteek. Zer deritzozu egiten duten lanari buruz?

Hagitz garrantzitsua dela uste dut. Batetik, familiei ematen diete babesa; bertzetik, ezintasunen bat dutenak ahalik eta autonomoen izaten laguntzen dituzte. Hori funtsezkoa da. Hirugarrenik, uste dut haien lana gizarte osoarentzat ona dela. Guztiok gaitasunak eta zailtasunak ditugula erakusten digutelako.

Gizarte lana hobeki egin ahal izanen duzula uste duzu, boluntario aritu eta gero?

Nik uste dut baietz. Oraindik ez dut argi zer esparrutan espezializatu. Aukeretako bat da ezintasunen bat dutenen arloan aritzea. Argi dut urteotan ikasi dudana hagitz baliagarria izanen dela niretzat. Emakumeen aurkako indarkeriaren esparruan espezializatzea da bertze aukeretako bat. Tamalez, arlo horretan ere bada zer egin, oraindik ere.