Nafarroa

2017-12-152017-12-14Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Ohikora ezin ohituz

Jon Barberena

Aspaldi honetan astoen bizkarrek guti sufrituko zuten zama garraiatuz. Astoa ez da garraiobide. Hala ere, hauek lotzeko erabiltzen zen burdinazko zintzilikari borobila, oraindik ere, zenbait ostatutako kanpoko paretan iltzatua ageri da. Lehen, astoa kanpoan gelditzen zen zintzilikarioan lotua eta nagusiak ostaturako bidea hartzen zuen. Baina egun, autoan datozen astoak ostatu zulorat sartu ohi dira eta alimaleko astakeriak botatzen dituzte. Ahoa zabaldu ahala, ingurukoak aho zabalik utziz.

Gizatasun gutiko gizonkeriak, harrotasunik sortzen ez duten harrokeriak eta edukirik gabeko solasak areagotzen dira ardo onduz odola nahasi ahala. Astoak oilartu ezin daitezkeen arren, bularraldea hauspotu eta solasaldia funtsik gabeko kalapita bihur dezakete. Halere, trago arteko astakeriek baino gehiago, zenbait politikariren kaikukeriek mindu izan naute ni.

"Nafarroako iparraldekoak ohituak daude egunero kilometro andana egin eta Iruñerat etortzen", bota zuen haietako batek lotsagorritu gabe, Nafarroako iparraldeko zerbitzu gabeziaz galdeturik. Doike! Ohituak gaude gure eguneroko beharrak asetzeko autoari hain garestia den urre beltza ematen. Ohituak gaude bide bazterrak istripuan hildako gure senideen omenez paratutako lore sortekin edertzen. Ohituak burokraziaren izenean edozein paper ziztrin betetzeko Iruñerat joan eta gure lanean bakazio eguna hartzen. Ohituak pediatrarik gabe gure umeak artatzen. Ohituak eta ahituak!

Ohikora ohitu ez izan arren, ohitura bihurtu zaigu Iruñerat joatea. Baina kasu eman! Ohitua eta ohikoa ez dira gauza bera. Galde iezaiozue Zisjordaniako biztanleei Israelgo Gobernuak Zisjordania inguratuz egin duen harresiaren ondorioak sufritzen ohituak dauden, ohiko traba bihurtu zaien arren. Edo mendebaldeko sahararrari ohitua ote dagoen ohikoa duen zapalkuntza sufritzen? Ohikoa eta ohitura bihurtu zaigu baztandarroi, malerrekarrei, bortziritarrei edo goizuetarrei zerbitzu gutirekin bizitzea eta autoaren menpe bizitzea, baina horrek ez du erran nahi ohituak gaudenik eta gozagarri dugunik. Zokoratuak izan gara, baina eskubideak ditugu Lizarraldean, Tafalla inguruan eta batik bat Iruñean dauden zenbait zerbitzuz gozatzeko eta hurbilean eskuragarri izateko.

Aditzerat eman da Donezteben osasun etxe berria eta ogasun bulegoa irekiko dituztela eta Oronozen lanbide eskola berria. Berri pozgarriak zinez! Ospitalerat joan gabe, hurbilean, x izpiak izateko aukera izanen dugu. Nerabeek hurbil ikasteko aukera izanen dute; helduok edozein paper burokratiko egiteko aukera izanen dugu, Iturramara joan, ota ordaindu, eta goiza galdu gabe.

Ez atzendu Nafarroako iparraldean bizi garen anitzek ohikoa eta ohitura dugula euskaraz solastatzea, nahiz eta administrazio publikoan zoritxarrez euskara erabiltzera ohituak ez egon. Zerbitzuek arnas berria ekarriko lukete ingurura, baina euskararen arnasgunea dugun eremuari ez arnasbiderik trabatu, faborez. Astakeria litzateke! Badaezpada, burdinazko zintzilikarioak ez ditugu paretetatik kenduko.

Bidegurutzetik atera nahi dute
2017-12-082017-12-07Albisteak, Asteko Gaiak, Ekonomia, Nafarroa

Bidegurutzetik atera nahi dute

Edurne Elizondo

Etsita. Halaxe sentitzen dira herrialdeko taxilariak. Etsipena nabarmendu du Nafarroako ia taxilari guztiak ordezkatzen dituen AITAN elkarteko buru Imanol Velazek, eta etsipena nabarmendu du, halaber, Iruñeko ia taxilari guztiak ordezkatzen dituen Teletaxi San Fermin elkarteko buru Kiko Asinek. Etsipen horrek eraman zituen lanuztea egitera, azaroaren 29an. Urteko laugarrena izan zen joan den astekoa.

Batetik, alokairuko auto gidaridunen mehatxuak eragin du taxilarien kezka; bertzetik, Nafarroako Gobernuak taxien legea aldatzeko egindako proposamenak. Administrazioak "bazter utzita" sentitzen direla erran dute taxilariek. Bidegurutzean dira, eta onik atera nahi dute handik. Errepidean jarraitu.

Taxilarien kezkak eta kexak ez dira oraingoak. "Azken urteotan, hamaika protesta egin dugu", erran du Velazek. 450 taxilari inguruk egiten dute bat AITAN elkartean. "Ia guztiak". Gehienak Iruñean aritzen dira lanean. Hiriburuan 313 dira denera, eta haietako 309 daude Teletaxi San Fermin elkartean. Sektorearen liberalizazioak ekartzen ahal duenaren beldur dira. "Multinazionalen kontra ezer gutxi egin dezakegu; David eta Goliaten arteko borroka da hau", erantsi du AITAN elkarteko buruak.

Velaz eta Asin Iruñean aritzen dira lanean. Duela 11 urte hasi zen Asin; Velaz, berriz, duela sei. 2013. urtetik dira Uber edo Cabifyren gisako enpresa handiek ekar dezaketenaren beldur. Urte hori giltzarritzat jo du Velazek. Izan ere, alokairuko auto gidaridunen inguruko legea aldatu zuten urte hartan. "Ordura arte, Espainiak zehaztu zuen alokairuko auto gidaridun bakarra egon zitekeela 30 taxiko. 2013an, ordea, aldaketa bat egin zuten, eta muga hori ezabatu zuten". 2015ean berriz ezarri zuten. Berandu, ordea. "Bi urteko denbora tarte horretan, alokairuko 10.000 auto gidaridun lanean jartzeko baimen eskaerak egin zituzten Espainia osoan", azaldu du Velazek.

Epaileen esku dago baimen eskaera horien inguruko auzia. Eta auzi hori da, hain zuzen ere, joan den asteko eta azken hilabeteotako lanuzteak eragin dituena. Nafarroan, egun, alokairuko 50 auto gidaridun inguru ari dira lanean. "Onartu behar dugu gidariok egiten digutena ez dela lehia desleiala", erran du Velazek. Baimen eskaera berrien bidez, bertze 200 has daitezke Nafarroan lanean, erantsi duenez. Hori gertatuz gero, gauzak anitz aldatuko liratekeela erran du. "Guk ezin izanen genuke aurrera egin; ezta egun daude 50 horiek ere".

Asinek bat egin du Velazen iritziarekin, eta nabarmendu du taxilarien eta alokairuko autoetako gidarien gaineko kontrola hagitz bertzelakoa dela. "Taxilariok anitzez ere kontrol zorrotzagoa jasan behar dugu". Velazek zehaztu du taxilariek "baimen bikoitza" behar dutela, nolabait erranda: udalaren lizentzia, batetik; eta erkidegoko gobernuaren baimena, bertzetik. "Alokairuko auto gidaridunek, berriz, ez dute udalaren lizentzia behar". Horrek ekartzen du, taxilarien hitzetan, malgutasun handiagoa izatea.

Eremu urbanizatu jarraitua

2005. urtekoa da Nafarroako taxien jarduera arautzen duen legea. Teletaxi San Fermin elkarteko buru Kiko Asinek nabarmendu du "adostasunez" osatutako testua dela. Ez, ordea, orain egin nahi diren aldaketak. "Ez dakigu nori egiten dioten mesede; taxilarioi, behintzat, ez. Gainera, gure iritzia kontuan hartu gabe ari dira", salatu du.

Velazek eta Asinek kontu bat nabarmendu dute egin nahi duten aldaketaren inguruan: eremu urbanizatu jarraituaren auzia. Egun, legeak zehazten du bi herriguneren artean eremu urbanizatu jarraitua egon behar duela bi herrigune horiek beren taxi zerbitzuak mankomunitate beraren barruan kudeatu ahal izateko. "Iruñea eta Burlata artean, adibidez, bada; ez, ordea, Iruñea eta Etxauri artean", azaldu du Velazek.

Ez du kasualitatez hautatu herri hori. Izan ere, Etxauriko taxilariak urtebete egin zuen Iruñerriko Mankomunitateko gainerako taxilariekin batera lanean, herriko udalak eskatu eta gero. Teletaxi San Fermin elkarteko kideek, ordea, epaitegietara jo zuten erabaki horren kontra, eta epaileek haien alde egin zuten. "Argi utzi zuten eremu urbanizatu jarraiturik ez dagoela Iruñearen eta Etxauriren artean", erran du Asinek.

Orain, baldintza hori aldatu nahi dute. Ezabatu, alegia. "Iruñerriko Mankomunitatea iaz saiatu zen aldaketa hori egiten; parlamentura eraman zuten auzia, baina Ezkerrak, azkenean, ez zuen babestu. Berriz ari dira ahaleginean", azaldu du Asinek. Argi du, legea aldatuz gero, herrietako taxi zerbitzuan sumatuko luketela eragina, batez ere. "Tuteran, egun, bederatzi taxi ari dira lanean. Mankomunitatea osatzen badute inguruko herriekin, bertze 25 taxilarik izanen lukete Tuteran aritzeko aukera. Mankomunitatea osatuz gero, noski, herri txikikoa saiatuko da herri handiagora joaten, lana han dagoelako. Herriak, ondorioz, zerbitzurik gabe geldituko lirateke".

Lizarrako kasua aipatu du Luis Canok, herrietan gerta daitekeenaren adibide. 2001. urtean hasi zen Cano taxilari herri horretan. AITAN elkarteko kide da. "16 lizentzia zeuden urte hartan; haietako bost galdu egin dira, jada. 11 taxilari gelditzen gara, eta denentzako lanik ez dago". Izan ere, Nafarroako Gobernuak berak zehaztutako kopuruen arabera, batez bestekoaren gainetik da Lizarra: "14.000 biztanleko herria gara; zazpi taxi izatea dagokigu, eta 11 gara". Kopuruak gora eginen luke eremu urbanizatu jarraitua ezabatu eta mankomunitatea osatuz gero.

Etorkizunak kezkatzen duela argi utzi du Canok. Eta kezka bera dute Asinek eta Velazek ere. "Zerbitzu publikoa gara, baina ez dugu administrazioaren babesa sentitzen", nabarmendu du azken horrek. Iritzi horrekin ez du bat egiten, ordea, Iruñerriko Mankomunitateko presidente Aritz Aiesak. "Taxiena gure zerbitzua dela zalantzarik ez dugu, eta zerbitzuari eusteko eta sustatzeko ari gara lan egiten", erran du.

Aiesa: "Urratsak egin dira"

Aiesak zilegitzat jo ditu taxilariek egin dituzten lanuzteak. "Eskatzea eta aldarrikatzea ere zilegi da", erantsi du. Ardurarik eza ukatu du, ordea. "Urratsak egin ditugu, adibidez, diru laguntzak jaso ditzaten". Eurotaxientzako laguntzak aipatu ditu Aiesak, bertzeak bertze. Eztabaida piztu da horien inguruan. 2017rako 40.000 euroko saila zehaztu zuen Iruñerriko Mankomunitateak auto horiek eskaintzen duten zerbitzua diruz laguntzeko. Gurpildun aulkientzako ibilgailuak dira eurotaxiak. "2017rako saila, azkenean, ez dugu jasoko; diru hori galdu eginen da", salatu du Velazek.

Aiesak onartu du aurten ez dutela diru laguntza hori banatuko. Diru saila ez dela galduko nabarmendu du, halere. "Gorde eginen dugu; kontua da egun ez dugula tresnarik eurotaxi bidezko zerbitzuen zerrenda osatzeko, eta diru laguntzak horietara bideratzeko. Hitzarmena lantzen ari gara tresna hori eduki ahal izateko. Abenduan itxi nahi dugu, 2018ko urtarrilaren 1etik aurrera diru laguntzak eman ahal izateko", erran du mankomunitateko presidenteak. Gaineratu du auto ekologiko edo hibridoak dituztenentzat ere zehaztu dituztela diru laguntzak, bai eta segurtasuna indartzeko neurriak hartu dituzten taxilarientzat ere.

Taxilariek salatu duten legea aldatzeko asmoari buruz, eskumena Nafarroako Parlamentuarena dela nabarmendu du Aritz Aiesak. Argi utzi du, halere, "normala" dela baietz erantzutea, herriren batek zerbitzuak mankomunitatearen barruan ematea eskatuz gero. Taxilariei gogoratu die mankomunitateko ateak "zabalik" direla. "Akordioak lortzeko aukerak badirela uste dut", zehaztu du.

Taxilariek, hain zuzen ere, badute negoziatzeko auzi bat mahai gainean: tarifen ingurukoa. "Bost urte egin ditugu jada tarifak berritu gabe", erran du Kiko Asinek. Iruñeko taxien prezioaz anitz hitz egiten dela badakite taxilariek. Izan ere, Facua kontsumitzaileen elkarteak urtero egiten duen txostenaren arabera, hiri garestienen artean egoten da Iruñea. "Azken urteotan hirugarren postuan izan gara; aurten, berriz, hiri garestienen artean laugarrenak gara. Txostena osatzeko moduak badu eragina", azaldu du AITAN elkarteko Imanol Velazek. Azaldu du Iruñea laugarren hiri garestiena dela lehendabiziko kilometroko prezioa kontuan hartuta. "Kontua da Iruñeko taxilariok 4,35 euroko gutxieneko kopurua dugula; 4,35 euro, 1,8 kilometroko bidaia egiteko, ordea. Bost kilometroko batez besteko bidaia kontuan hartzen badugu, zerrendan behera egiten dugu, hamabosgarren posturaino", erantsi du.

Taxilariek onartu dute zerbitzua hobetzeko ahalegina egin behar dutela. "Gure ardurari ez diogu uko egin nahi, eta guri dagokigu kalitatezko zerbitzu bat eskaintzea", erran du Velazek. Horretarako prest dira. Ez, ordea, ahalegin hori egitera baldintza anitzez zurrun eta zorrotzagoak izanda. "Legeak arautzen du gure jarduera; legeak kontrolatzen du gure lana. Ez gaude kontra, baina arau dezala legeak modu berean alokairuko auto gidaridunen jarduera ere", erantsi du Velazek.

Taxilariek batzarra eginen dute urtea amaitu baino lehen, hemendik aurrerako mobilizazioak zehazteko. Oraingoz, greba egiteko aukera ez da mahai gainean. Lanuzteak egiten jarraitzekoa bai, ordea. Lan egiteko eskubidea aldarrikatu dute taxilariek. Lehia desleialari aurre egitekoa ere bai. Bidegurutzean dira. Beltz ikusten dute etorkizuna. Baina ez dute amore eman nahi. Bidean jarraitu nahi dute. Etsi gabe.

“Non bizi gaitezke afrikarrok?”
2017-12-082017-12-07Albisteak, gaiak, Gizartea, Nafarroa

“Non bizi gaitezke afrikarrok?”

Edurne Elizondo

Injustiziarik latzenak eragindako amorruarekin mintzatu da. Bere egin duelako Libian gertatzen ari dena. Bere egin du esklabo gisa salerosi dituzten afrikarren mina. Bere egin du bortxatu dituzten emakumeen sufrimendua. Bere egin ditu giza eskubideen urraketa guztiak. Denonak direla argi duelako. Arazoa denona dela zalantzarik ez duelako. "Mundu osoarena". Ozen erran du, tristuraz eta amorruz: "Aski da! Gure herrietan esplotatzen gaituzte; handik atera, eta esklabo bilakatzen gaituzte. Non bizi gaitezke afrikarrok bakean? Non?", galdetu du Afrikako Lorea elkarteko kide Fatima Djarrak.

Galdera hori idatzita zuen pankartaren atzean egin zuten bat dozenaka pertsonak, larunbatean, Iruñeko Udaletxeko plazan. Afrikako Lorea eta Africa United elkarteek antolatu zuten protesta, Libian gertatzen ari dena salatzeko. "Isilarazi dituzten horiei eman nahi diegu gure ahotsa, pairatzen ari direna agerian uzteko". Nazioarteko erakundeek, behingoz, urratsen bat egin dezaten eskatzeko.

AEBetako CNN telebista kateak migratzaileak kateatuta erakusten dituen bideo bat zabaldu zuen azaroaren amaieran. Enkantean saltzeko prest ziren migratzaileak, Libiako eremu identifikatu gabeko batean. Orain zabaldu diren irudiok "aspaldiko" errealitate bat islatzen dutela nabarmendu du Fatima Djarrak. "1990eko hamarkadatik gertatzen ari da orain ikusi duguna; orain, gainezka egin du egoerak, eta munduak jaso du esklabo bilakatzen dituzten migratzaileen egunerokoaren berri".

Migratzaile afrikarren egoerari buruzkoak iksugarri bilakatu izana baliatu nahi du Afrikako Lorea elkarteak, eta mundua Libiara begira jarri. Mundu osoak presioa egin dezan. "Gure ardura da; altxatu behar dugu zapaltzen ari diren afrikarren alde". Herritar guztiak lotu nahi dituzte helburu horretara. Horregatik antolatu zuten elkarretaratzea larunbatean. "Nafarroako gizarte osoaren babesa nahi eta behar dugu Nazio Batuen Erakundeak eta nazioarteko gainerako erakundeek sendo erantzun dezaten", azaldu du Djarrak.

Europak duen ardura mahai gainean jarri du Afrikako Lorea elkarteko kideak. "Europak ordaintzen du Libian gertatzen ari dena", salatu du, gogor. SOS Arrazakeria erakundeko kide Beatriz Villahizanek bat egin du Djarraren salaketarekin. "Turkia eta Maroko bezala, Europak kanpora eramandako muga bat bertzerik ez da Libia; Europak badu ardura, eta handia da, gainera. Ez du pertsona guztiok nahi dugun tokira mugitzeko dugun eskubidea errespetatzen; ez ditu giza eskubideak errespetatzen. Ez die babesik ematen migratzaileei, eta biderik arriskutsuenetatik joatera behartzen ditu. Libian gertatzen dena da horren adibide".

SOS Arrazakeria taldeak bat egin zuen afrikarren elkarteek antolatutako larunbateko protestarekin; Udaletxeko plazan izan ziren, halaber, Paperak Denontzat eta Munduko Medikuak erakundeetako kideak.

Bazterketa bikoitza

Duela zazpi urte sortu zuten Afrikako Lorea elkartea, Nafarroan. Afrikako hamahiru herritako 60 emakumek osatzen dute. "Munduko Medikuak erakundearekin hasitako lanaren ondorio da elkartearen sorrera. Emakumeon genitalen mutilazioari aurrea hartzeko egiten genuen lan, eta beharrezkoa iruditu zitzaigun emakume afrikarron errealitatearen berri ematea".

Xede horrekin sortu zuten Afrikako Lorea. Emakume afrikarren bazterketa bikoitza salatu nahi dute kideek. "Emakume eta beltz izateagatik zapaltzen gaituzte", nabarmendu du Djarrak. Libian ere, emakume afrikar migratzaileek bazterketa bikoitza pairatzen dutela salatu du. "Ari gara jasotzen hango testigantzak; emakumeak bortxatzen ari dira; egoera izugarri latza ari dira pairatzen. Emakume afrikarrak gara gu, eta ezin dugu isilik gelditu".

Afrikako Batasuneko agintarien isiltasuna salatu du Djarrak, hain zuzen ere. "Ez dira deus egiten ari". Afrikako Batasuneko batzordeko buru Moussa Faki Mahamatek onartu du 400.000 eta 700.000 migratzail afrikar artean daudela Libian "egoera irregularrean". Onartu du, halaber, azkenean, auzian "esku hartzeko" beharra.

Horren zain dira Africa United eta Afrikako Lorea elkarteetako kideak. Ez dira isiltzeko prest, eta karrikara ateratzen jarraituko dutela argi utzi dute. Ez dute bakarrik egon nahi. Herritarren babesa eskatu dute; gobernuz kanpoko erakundeena, bai eta Nafarroako Gobernuarena ere. "Giza eskubideak daude jokoan, eta giza eskubideak denon arazoa dira", berretsi du Fatima Djarrak. "Non bizi gaitezke afrikarrok bakean? Non?", galdetu du, berriz ere.

Birusak baino indar handiagoa
2017-12-012017-11-30Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Birusak baino indar handiagoa

Edurne Elizondo

Kosta egin zitzaion onartzea. Behin baino gehiagotan egin zuen proba. Emaitza positiboa izan zen lehendabizikoan. Emaitza positiboa bigarrenean ere. "Hasieran, informaziorik ez nuen. Ez nekien zer eritasun nuen. Larria zela erran zidaten, baina ez nintzela hilko". Duela hamar urte jakin zuen Luisek GIB giza immunoeskasiaren birusa zuela. "Etxera joan, eta interneten bilatu nuen zer zen. Magic Johnson saskibaloi jokalariaren irudia agertu zitzaidan ordenagailuan".

Hiesaren Kontrako Nazioarteko Eguna da gaur. Azken bost urteotan, 212 pertsonari diagnostikatu diete GIBa Nafarroan. %90 dira 15 eta 54 urte bitartekoak, eta %39k dituzte 35 urte baino gutxiago; azken horietako %44 emakumeak dira. Nafarroan, Sare eta Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordea ari dira eritasun horren eta GIBaren aurka lanean. Prebentzioa landu, eta birusak edo eritasunak jotako pertsonak eta haien ingurukoak artatzen dituzte, prozesuan lagunduz.

Zientziak tratamenduen esparruan egin dituen urratsak nabarmendu dituzte elkarteok, eta, haiei esker, gero eta albo ondorio gutxiago duen gaixotasun kroniko bilakatu dela GIBa. Bertzelakoa da, ordea, gizartearen erritmoa, salatu dutenez, eta GIBari lotutako estigmak eta bazterketak indarrean jarraitzen dutela agerian utzi dute. "Moralak zeharkatutako gaixotasuna da GIBarena, sexuarekin eta drogekin lotu baita, eta horrek tabuak eta estigma nabarmentzen ditu", azaldu du Sareko gizarte langile Leticia Remon Serratek.

Birusa baino indartsuagoak izan daitezke aurreiritziak, finean. Hori argi du Luisek, eta, ondorioz, nahiago du bere diagnostikoa isilpean gorde. Inori ez erran. Estigmaren beldur baita. "Birusarekin bizitzen ikasi dut; baina beldur handiagoa diot bazterketari".

Diagnostikoa jaso eta gero, emazteari haren berri ematea izan zen hurrengo urratsa. Hori egitea ere kosta egin zitzaiola aitortu du Luisek. Prozesuan Sare elkarteko kideak izan zituen lagun. Haien eskutik jaso zuen GIBari buruzko informazioa; haien eskutik jaso zuen, halaber, emaztearekin hitz egiteko behar zuen indarra. "Errudun sentitzen nintzen. Nire kezka nagusia zen hark ere GIBa izatea".

Informazioa, giltzarri

"Senarrarengandik urrun nintzen berria jaso nuenean. Ezer gutxi nekien GIBari buruz, baina nuen informazio apurra ez zen ona. Ni ere kutsatua izanen nintzela pentsatu nuen. Zalantzarik ez nuen hala izanen zela. Argi nuen hilko nintzela". Etorkizuna mila puskatan hautsi zitzaiola sentitu zuen Isabelek, duela hamar urte. Bertzelakoa da egun orainaz eta geroaz duen iritzia. Hagitz bertzelakoa. Senarra GIBduna zela jakin eta gero, proba egin zuen. Emaitza negatiboa izan zen. Negatiboa izan da errepikatu duen bakoitzean. Egun, hiru seme-alabaren ama da. GIBa ondoan duen zerbait da Isabelentzat, baina ikasi du birusak ez duela bere egunerokoa baldintzatzen. "Informazioak eman dit aurrera egiteko aukera".

Emaztearen babesa "funtsezkoa" izan dela erran du Luisek. Sareko kideez gain, Isabel da haren egoeraren berri dakien bakarra. Isabelek bat egin du diagnostikoa isilpean gordetzeko erabakiarekin. "Argi dut haren familiak ez lukeela ongi hartuko". Biek erabaki dute, handitzen direnean, seme-alabei emanen dizkietela aitaren diagnostikoari, GIBari eta hiesari buruzko xehetasunak.

Luisek, Isabelek bezala, argi du bere familiak ez lukeela ongi hartuko diagnostikoaren berri. Faltan sumatzen du, halere, zenbaitetan, hitz egin ahal izateko lagunen bat. "Gustatuko litzaidake egoera berean den norbait izatea ondoan, esperientziak partekatzeko, elkarri lagundu ahal izateko".

Egunean bi pilula hartzen ditu Luisek, egun. Gehiago ziren, ordea, hasieran. "Hozkailuan gorde behar nituen lehendabizikoak. Hasieran, gela bat nuen pisu batean alokatua. Pisuko kideek nire botikak ikusiko zituzten beldur nintzen. Ez zen samurra izan. Baina inoiz ez zidaten deus erran", gogoratu du Luisek. Botikei esker, hain zuzen ere, birusa ia detektagaitza da orain haren odolean. "Hagitz ongi nago".

"Gaur egun, GIBa diagnostikatu gabe daudenak dira birusa kutsatzen dutenak; GIBa dutela dakitenek, botikak hartuz gero, lor dezakete detektagaitz bilakatzea". Horixe azaldu du Hiesaren Aurkako Herritarren Batzordeko koordinatzaile Lucia Burgik. Babesik gabeko sexu harremanen bidez kutsatzen da GIBa, egun, nagusiki. "Jende gaztea ari da diagnostikoak jasotzen. Gizonen artean, bertze gizonekin sexu harremanak dituztenak dira nagusi; emakumeen soslaia bertzelakoa da, diagnostiko gehienak bikote egonkorra duten andre heterosexualenak baitira".

Burgi duela lau urte ailegatu zen Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordera. Elkartea, hala ere, lehenagokoa da. 1987. urtean sortu zen, Gizarte Lana ikasten ari zen emakume talde baten eskutik. 1980ko hamarkada latza izan zen. Babesik gabeko sexu harremanekin batera, drogen kontsumoa zen, hasiera hartan, GIBa kutsatzeko bide nagusia. "Birusaren diagnostikoak, orduan, berehala ekartzen zuen hiesa garatzea", gogoratu du Burgik. Hiesa, orduan, heriotza zigor baten modukoa zen, kasu gehienetan.

"Elefanteen hilerria"

Errealitate gogor horrek bultzatuta sortu zen Sare ere, 1992. urtean. "Aurretik, kafetegietan bat egiten zuten elkartea bultzatu zutenek. GIBak eta hiesak jotako pertsonak laguntzea zen helburu bakarra; elkarri babesa ematea", azaldu du Sareko Leticia Remon Serratek. "Sareri, hasiera hartan, elefanteen hilerria erraten zioten, jende anitz hiltzera joaten zelako elkartera".

Drogen kontsumoak eragindako diagnostikoek sarerik eta heldulekurik ez zuten pertsonak jotzen zituzten ia beti. "Drogen ondorioz familiarik eta lagunik gabe gelditzen ziren horiek erabateko bakardadea zuten lagun GIBaren eta hiesaren aurrean", gogoratu du Remon Serratek. Behar zuten babesa ematea izan zen, ondorioz, Sareko kideen helburu nagusia.

Xiringak banatzeko eta ez partekatzeko egindako kanpainek lortu dituzte espero zituzten emaitzak. Esparru horretan lan handia egin dute Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordeak eta Sarek. Azken elkarte horrek espetxean ere badu xiringak banatzeko programa, eta hari esker azken urteotan inor ez dela GIBarekin kutsatu nabarmendu du Sareko psikologo Yolanda Yanez Nascimientok.

Burgirekin bat egin du Yañez Nascimientok, eta arrisku nagusia babesik gabeko sexu harremanak direla berretsi du. Gizarteak GIBaren eta hiesaren berri izan zuenetik urte anitz joan badira ere, "informazio falta" jarri du Sareko psikologoak mahai gainean. Egoera hori bi konturekin lotu du, batez ere: "Sexu heziketan gabeziak badira, batetik; eta, bertzetik, erakundeek aspaldi ez dute sexu harreman seguruen aldeko kanpainarik egin. Telebistan aspaldi ez dugu horrelakorik ikusi", salatu du.

Kanpainak eta heziketa behar direla argi du Burgik ere. Sareko kideak bezala, Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordekoak ere aritu dira, martxan jarri zirenetik, ikastetxeetan lan egiten. Egoera aldatu da orain, Nafarroako Gobernuak sexu eta ugalketa osasunari buruzko foru dekretua onartu eta gero. Dekretu horrek jasotzen du sexu heziketa garatzeko beharra eta asmoa. "Erakunde publikoek eginen dute aurrerantzean lan hori", zehaztu du Yañez Nascimientok. Ontzat jo du administrazioak ardura hori bere gain hartu izana. Programak martxan jarri bitartean heziketa jaso gabe geldituko diren gazteen inguruko kezka agertu du, halere.

Beharra agerikoa dela uste du Burgik. "Oraindik ere, GIBa listuaren bidez kutsatzen dela uste duenik bada eskoletan. Halakoak aipatzen dizkigute, tarteka", azaldu du. Aldi berean, "funtsezkotzat" jo du prebentzioaren aldeko kanpainak egitea. "Iaz, 19 urteko gazte bati erran behar izan genion GIBa zuela. Hori hagitz gogorra da. Birusari aurrea hartzea erraza da. Indarra jarri behar dugu horretan; sexu harreman seguruak behar ditugu", nabarmendu du.

Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordeak 120 proba inguru egiten ditu, urtean. Saren ere egin daitezke. "160 baino gehiago egin ditugu jada aurten", azaldu du Yañez Nascimientok.

25 minutuan jasotzen ahal da probaren emaitza. 25 minutu, GIBduna zaren edo ez jakiteko. "Saiatzen gara etortzen direnak emaitza positibo bat jasotzeko prestatzen. Denei galdetzen diegu norekin hitz eginen duten, noren babesa bilatuko duten, eta gehienek erantzuten dute isilpean gordeko dutela diagnostikoa", erran du Sareko psikologoak, kezka agertuz.

Estigmaren eta bazterketaren indarraren adierazgarri da egoera hori, Sareko kideen hitzetan. Eta horren aurka egiteko beharra nabarmendu dute. Burgik bat egin du haiekin. "Ezin dugu ahaztu GIBa denon auzia dela; diagnostikoa izan edo ez, denoi eragiten digu, eta denon artean egin behar diogu aurre", erran du koordinatzaileak.

Gaur, Hiesaren Kontrako Nazioarteko Egunean, mezu hori zabaldu nahi dute Sarek eta Hiesaren Kontrako Herritarren Batzordeak. Lanean jarraitzeko behar duten babesa eskatu diote, gainera, administrazioari, eta gogoratu dute osasuna denon eskubidea dela.

Luisek ere badu zer erran. Gogoratu du diagnostikoa jaso zueneko beldurra. Gogoratu du orduan sentitu zuela bidea han amaitzen zela. Baina egin du aurrera. Eta horixe nabarmendu nahi du: "Diagnostikoa ez da amaiera. Informazioa, botikak eta zaintza lagun, egin daiteke aurrera".

Emakumeak, maldan gora
2017-12-012017-11-30Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Emakumeak, maldan gora

Kattalin Barber

Emakumeen eta gizonen arteko ezberdintasun sozioekonomikoak egiturazkoak eta oso nabarmenak dira". Horixe da Iruñeko Udalak egindako Iruñeko emakume eta gizonen arteko desberdintasunak. 2007-2017ko analisi sozioekonomikoa izenburuko ikerketa lanaren ondorio nagusia. Ezberdintasunek, noski, emakumeei egiten diete kalte. Demografia, formakuntza, lan merkatua, zerbitzu sozialak, pobrezia eta bazterketa kontuan hartu dituzte txostenean, hirian emakumeen eta gizonen artean dauden desorekak ikertzeko asmoz. Paola Damonti ikertzaileak egin du lana; esku hartze sozialaren eta ongizate estatuaren alorreko doktore da, bai eta genero aditua ere.

Datu andana eman daiteke emakumeen eta gizonen diru sarreren arteko arrakala azaltzeko. 2016ko datuak kontuan hartuta, adibidez, emakumeen eta gizonen arteko aldea, soldatan, urtean 8.164 eurokoa da. Iruñeko emakumeen jarduera tasa %53,8 da; gizonezkoena, berriz, %63,8. Okupazio tasan alde nabarmena dago, halaber: emakumeena %46,1 da, eta gizonena, %56,5. Datuek ez dute batere harritu Damonti. "Pentsatzen duguna baieztatzen digute datuok". Izan ere, ez da berria emakumeen eta gizonen arteko soldata arrakala; eta ez da datu berria, halaber, emakume gutxi iristen direla ardura postuetara. "Eta emakumeentzat jo ohi diren lanpostuetan soldatak kaskarragoak dira", erantsi du ikertzaileak. Segregazio horizontal deritzo horri Damontik; segregazio bertikala, berriz, soldatarik handieneko lanpostuetan emakumeek duten parte hartze eskasa izanen litzateke, kristalezko sabaitzat jotzen den hori, alegia.

Pobrezia

Intersekzionalitatea aipatu du Damontik. Emakumeen okupazio motaren araberako desberdintasunak ere agerikoak baitira. "Kalte handiagoa izaten dute soldata apala duten emakumeek. Hortaz, gizartea sexista da, bai eta klasista ere, pobreei gertatzen zaienak interes txikiagoa baitu". Horiek horrela, etxegabeen egoera aztertu du, eta, jasotako datuen arabera, Iruñean bizi diren etxegabeen %11 emakumeak dira. "Gutxi dira, eta argi dago kalean bizitzea oso gogorra dela emakume edo gizona izanda. Emakumeek, baina, arazo gehiago dituzte: genero indarkeria, esaterako. Kutxa automatiko batean lo egitea ez da gauza bera gizona edo emakumea baldin bazara. Arrisku gehiago dituzte".

Azken hamar urteak ikertu ditu Damontik, eta hamarkada horretan krisiak gogor jo ditu emakume eta gizonen bizitzak. Langabeziari dagokionez, orain dela hamar urte desberdintasunak oso handiak ziren gizonen eta emakumeen artean Iruñean. Urtez urte gutxitu egin dira, eta egin diren ikerketa gehienek hala baieztatu dute. Analisiei genero ikuspegia falta izan zaiela dio Damontik, halere: "Krisiaren eragina emakume eta gizonengan aztertu denean, ardatza beti izan dira gizonezkoak. Hamar urtean, baina, gizonezkoen langabezia tasak inoiz ez du emakumeena gainditu, inoiz ez. Krisi garaietan eta krisi garaiak ez zirenetan, emakumeek beti izan dute gizonezkoek baino langabezia tasa altuagoa, eta inoiz ez da errealitatea modu horretan begiratu". Halaber, gizonen kasuan, langabeziari buruzkoak egoeraren araberakoak dira; emakumeen kasuan, berriz, desberdintasuna egiturazkoa da. "Krisiarekin eta gabe, emakumeak dira".

Langabezia saria jasotzen dute gizon gehiagok emakumeek baino. Baina urte hauetan guztietan emakume gehiago egon dira lan gabe. "Zergatik? Emakumeen ibilbidea lan merkatuan zatituagoa izan ohi da, eta askok ez dute langabezia saria jasotzeko eskubiderik. Bestalde, iraupen luzeko langabe gehienak emakumeak direnez, gehiago kostatzen zaie lan merkatuan berriro sartzea, eta laguntzak agortzen dituzte". Izan ere, egoera iraultzen da langabeziaren subsidioari erreparatuz gero. Emakumeen ehunekoa handiagoa da: "Horrek erakusten du haien egoera okerragoa dela, lan gabe daudelako eta denbora luzez".

Iruñeko Udalaren laguntzak jasotzen dituzten guraso bakarreko familietan %95 emakumeak dira. Pertsona bakarreko familietan, berriz, gizonak dira gehien jasotzen dituztenak. Horrez gain, zahar etxeak eta eguneko zentroak hizpide izan ditu Damontik. Erabiltzaileen %70 emakumeak dira. Arrazoi logikoa aurkitu du ikertzaileak, baina baita galdera bota ere: "Emakumeek bizi itxaropena handiago dute, eta datuak espero zirenak dira. Hala ere, aldatuko litzateke zahar etxeen esku hartzea gizonezkoak gehiengoa izanda?". Kasu horretan ere, genero ikuspegia txertatzea ezinbestekotzat jo du Damontik, adinean aurrera egin ahala emakumeek bestelako arazoak dituztelako.

Lana eta laguntzak ez ezik, hezkuntza ere ikertu du genero adituak. "Lanbide Heziketako 17 familia profesional daude Nafarroan, baina haietako lautan bakarrik dago orekatua gizonen eta emakumeen parte hartzea; hau da, emakume eta gizonen ikasle kopurua %40-%60 bitartekoa da". Feminizatutako eta maskulinizatutako ikasketak daudela erakusten du horrek, Damontiren aburuz.

Datuak faltan

Bada zerbait ikertzailearen arreta "bereziki" piztu duena. Ez du eskuratu denboraren erabilerari buruzko daturik, ez Iruñean ez eta Nafarroan ere. Eta uste du "ezinbestekoak" direla datu horiek, emakumeen eta gizonen arteko desberdintasunen analisi sakona egin ahal izateko. "Zaintza lanak gehienbat emakumeei egokitzen zaizkie, eta, haurrak izanez gero, haien lan aukerak murriztu egiten dira. Emaitzak ondorioztatzen ahal ditugu, baina beharrezkoa dugu datu horiek biltzea, beti badagoelako norbait errealitate hori ezkutuan utzi nahian", adierazi du txostenaren egileak. Datuak biltzeko orduan genero ikuspegia txertatzea beharrezkoa dela berretsi du ikertzaileak. Ez du inolako zalantzarik emaitzak "argigarriak" izanen liratekeela.

Auzoan eta auzoarentzat
2017-12-012017-11-30Aisialdia, Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Auzoan eta auzoarentzat

Edurne Elizondo

Egun berezia izanen da bihar Iruñeko Alde Zaharreko gaztetxeko kideentzat: ateak irekiko dituzte, Nabarreria karrikako Rozalejo jauregi barruan mamitzen ari diren proiektuen berri emateko. Joan den irailaren 3an okupatu zuten eraikina. Atontzen aritu dira geroztik. Hamaika kolektiboren etxe da jada. Gaztetxearen kudeaketarako batzordean, gainera, hogei pertsonak baino gehiagok egin dute bat. Asteartero egiten dute bilera, 17:00etan. Auzoan dira, auzoan lan egin nahi dutelako, eta auzoarentzat. "Auzo ereduan eragiteko; eraldatzeko", nabarmendu dute.

13:00etan irekiko ditu ateak gaztetxeak, bihar. Bisita eginen dute ordu horretan, han lanean ari diren kolektiboen berri jaso dezaten herritarrek. Ordubete inguruko ekinaldia izanen da, eta, amaieran, Alde Zaharreko gaztetxeak aurrerantzean izanen duen izena ezagutaraziko dute: "Pertsona baten izena hartuko du; pertsona horri omenaldia eginen diogu, hain zuzen ere", azaldu du gaztetxeko kide Izaskunek; bihar arte, ez du zehaztasun gehiago eman nahi izan.

Gaur ere izanen da zer ikusi gaztetxean. Izan ere, Paradisu zinema aretoa inauguratuko du Nabarreriako eraikinak. Hamabost egunean behin, filmak bistaratuko dituzte gaztetxean, "auzo eta herri giro atseginean". Gaur, 18:00etakoa izanen da lehendabiziko emanaldia. Haurrei zuzendutako Kiriku eta sorgina ikusteko aukera izanen da; 20:30ean, berriz, aretoari izena eman dion filma: Paradisu zinema. Ostiralero bezala, gainera, afaria izanen da gaur ere, gaztetxean.

Bi urteko bidea

Alde Zaharreko gaztetxeak bide malkartsua egin behar izan du azken urteotan. 2015eko abenduan, Compañia karrikako eraikin bat okupatu zuten. Iruñeko Udalarekin negoziazio prozesua hasi zuten, eta, haren ondorioz, gaztetxea Caparrosoko txaletaren eraikinera aldatu zuten, 2016ko ekainean. Urrian inauguratu, baina berehala hustu behar izan zuten, "segurtasun arrazoiengatik". Udalak gaztetxean egindako obrak baliatu zituen gaztetxeko kideekin zuen kontratua bertan behera uzteko. Erakundeek dituzten "mugak" onartu dituzte gaztetxeko kideek. "Gizartea eraldatu nahi dugu guk", nabarmendu dute.

Irailetik da gaztetxea Nabarreriako jauregian. Duela hamar urte ere okupatu egin zuten eraikin hori. Bihar ateak irekiko ditu etxeak. Auzoan eta auzoarentzat.

2017-12-012017-11-30Albisteak, Iritzia, Nafarroa

Iritzia: Erasoei erantzun ez badiet, zer?

Saioa Alkaiza
Elkarrizketa bat egiten ari naiz, mikrofonoa eskuetan, eta elkarrizketatua lekuz kanpo dauden iruzkinak egiten hasi zait, sexuari buruzko bromak-edo, baina ez zuzenean; era jasoan izan da, ez zakar eta argi, ez nabarmen, baizik eta tolest...

Joxe Lacalle Uharte: “Kalean egon nahi nuen, langileekin eta borroka egiten zutenekin”
2017-11-242017-11-24Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Joxe Lacalle Uharte: “Kalean egon nahi nuen, langileekin eta borroka egiten zutenekin”

Edurne Elizondo

"Zenbat min, zenbat oinaze dago liburu honetan!". Horixe erran du emakume batek, Joxe Lacalle Uharte (Etxauri, 1951) argazkilariaren Memorias de Lacalle lanaren aurkezpenean (Txalaparta, 2017). Egin, Egunkaria eta bertze hainbat mediotan aritu zen urte luzez Lacalle. Karrikan. "Borroka egiten zutenen ondoan". Bada mina, baina bada lana, duintasuna eta besta ere. Garai baten memoria osatu du argazkilariak.

Urte luzez egindako lanaren emaitza jaso duzu liburu batean. Zer da argitalpen hori zuretzat?

Aspaldiko ametsa egia bilakatzeko aukera eman dit. Beti izan dut nire argazkiekin liburua osatzeko ilusioa, eta azkenean lortu dut. Lan horren bidez badakit nire argazkiak jende askoren gogoan geldituko direla betiko, eta horrek poz handia ematen dit. Erretiroa hartu nuenean, liburu hau osatzea zen nire helburua. Bizi izandakoa gogoratzea garrantzitsua da; karriketan bizi izandakoak gogoratu behar ditugu, eta gazteek ere jakin behar dute aurretik zer gertatu zen.

Herrialdean urte luzez gertatu denaren lekuko dira zure argazkiak. Garai baten memoria?

Bai. Esaten ohi den bezala, hobe irudi bat mila hitz baino. 400 argazki baino gehiagoren bidez istorio asko kontatu nahi ditut nire liburuan. Izan dut aukera gustura azaltzeko esateko nuena, irudi horien bitartez. Nik nahi izan ditudan argazkiak sartu ditut; nik aukeratu ditut gaiak, argazkilari gisa ezagututako errealitate horien berri emateko: emakumeen borroka, Bardeako tiro eremua, intsumisioa, Itoitz, manifestazioak... hamaika gai daude.

400 argazki baino gehiago jaso dituzu, milaka irudiren artean. Denak gordetzen dituzu?

Bai. Dena gordetzen dut. Negatibo guztiak ditut. Egin itxi zutenean, nire artxiboa Iruñeko delegazioaren egoitzan zegoen. Lortu nuen berreskuratzea, abokatuaren bidez, legez argazkilarionak direlako negatiboak. Epailearen baimenarekin atera ahal izan nituen guztiak. Hamaika kutxa atera nituen handik. Oroitzen naiz joan ziren guardia zibiletako batek esan zidala gustura ikusiko zituela nire argazkiak afari bat eginez. Ezetz erantzun nion, noski, ez zituela ikusiko, eta are gutxiago afari batean.

Negatibo horien artean denbora anitz eman duzu liburua osatzeko?

Bai. Garbitu behar izan ditut denak lehendabizi, gainera, digitalizatzeko. Xanpuarekin! Etxea hankaz gora jarri dut. Komunean zintzilikatzen nituen negatiboak lehortzeko!

Beti egin duzu lan negatiboekin?

Bai. Egunkaria-n, azken garaian, negatiboentzako eskanerra erabiltzen nuen. Baina argazki-filmekin aritzen nintzen beti. Kamera digitala erosi nuen gero, halere.

Izan zenuen lehendabizikoa gogoratzen duzu?

Bai, noski. 1970eko hamarkadan, Nicolas Ardanaz izeneko argazkilaria aritzen zen Iruñean. Nire aitaren laguna zen, eta haren bidez hasi nintzen, 1972an. Nire lehendabiziko kamera Zenit markako kamera errusiar bat izan zen. Kamera horrekin hasi nintzen Ardanazekin. Gehiago ikasi nahi nuen, eta hasi nintzen posta bidezko ikastaro bat egiten. Halere, argi nuen ikasteko modurik onena argazkiak egitea eta errebelatzea izanen zela, eta hori egin nuen. Etxean aritzen nintzen. Lehendabiziko argazkiak bota behar izan nituen, oso txarrak zirelako!

Argazkilari bilakatu aurretik, hala ere, ostalaritzan aritu zinen, ezta?

Bai. Gurasoek taberna zuten Jarauta kalean. Lacalle taberna. Haiek laguntzen aritzen nintzen, eta, gero, ezkondu nintzenean, nik hartu nuen negozioa, 1974an. Gure taberna izan zen legeztatu zutenean ikurrina jartzen lehendabizikoa.

Zure liburuak garai horretako memoriak ere ekarri nahi ditu gogora. Nolakoa izan zen garai hori zuretzat?

Hamaika istorio gertatu zitzaizkigun han. 1978an, adibidez, Kristo Erregeren Gerrilariak etorri ziren. Emaztea haurdun zegoen. Atea hautsi, eta tabernan sartu ziren, borrekin eta pistolekin. Telefonoz ere hamaika mehatxu jaso genituen. Ez nituen serio hartu, baina 1979. urtean bonba jarri ziguten tabernan. Gizon bat sartu zen, bi ardo eskatu, eta edan gabe komunera sartu zen. Hasieratik susmo txarra hartu nion, are gehiago ordaindu eta gero bederatzi pezeta han utzi zituenean. Komunera joan, eta poltsa bat ikusi nuen. Zabaldu, eta kableak ikusi nituen. Taberna hustu nuen, eta Poliziari eman nion abisua. Artezilari batek hartu zuen poltsa, eta lehertu egin zitzaion ateratzen ari zenean.

Nork jarri zuen?

Accion Nacional Española izeneko taldeak aldarrikatu zuen erasoa. Hori zen Batallon Vasco Español taldeko adar bat. Egun hartakoak fresko ditut gogoan, baina, batez ere, auzoko lagunen erantzuna dut gogoan.

Haien babesa jaso zenuen?

Bai. Sekulakoa izan zen. Auzolanean aritu ziren denak lehergailuak eragindako kalteak konpontzeko behar genuen dirua lortzeko. Auzo Elkartea, beste tabernatakoak, bizilagunak... mundu guztia zegoen laguntzeko prest. Bi hilabetez itxi behar izan genuen taberna, baina denen artean konpondu ahal izan genuen.

Taberna utzi zenuen azkenean, halere, argazkigintzaren aldeko apustua egiteko.

Bai. Lehendabizi denda zabaldu genuen. Bataioak, ezkontzak eta gisakoak egiten nituen. Baina ez zuen luze iraun. Eta hasi nintzen prentsan lanean. Egin egunkaritik deia jaso nuen. Eta baiezkoa eman nion. Haiekin hasi nintzen 1988. urtean. Denda baino gehiago gustatzen zitzaidan niri prentsaren mundua. Egin itxi zutenean, Egunkaria-n hasi nintzen. Argia aldizkariarentzat ere egiten nituen kolaborazioak, besteak beste.

Hedabide horien eskutik, kalean egon zinen zure kamerarekin. Zer oroitzapen duzu?

Garai bizia izan zen hura. Ez zen beti samurra. Polizia atzetik izaten nuen beti. Ezagutzen ninduten, eta markatuta nengoen. Aldi berean, kaleetan ez nintzen inoiz bakarrik sentitu. Beti izan dut kaleko jendearen babesa. Eta nik hor egon nahi nuen, kalean, langileekin, manifestazioak egiten zituztenekin, borroka egiten zutenekin.

Argazkiren bat ba al duzu, bereziki, gogoan?

Badut bat gogoan, oso gogorra izan zelako niretzat, oso tristea. 1995. urtean istripua izan zen Tebas-Muru Artederretako harrobian. Bi langile hil ziren. Goiz osoa eman genuen han, noiz aterako zituzten zain. Eta unea ailegatu zenean, gorpuak atera zituztenean, haien aurpegiak ikusi ahal izan nituen. Oso gogorra izan zen niretzat. Argazkia, egin, egin nuen, baina ez nuen argitaratu nahi izan.

Kalean izan zinen lanean, bai eta erakundeetako korridoreetan ere. Nolako harremana zenuen agintariekin?

Miguel Sanzekin, adibidez, oso harreman ona. Prentsaurrekoak hasi aurretik, gobernuaren egoitzako pasabideetan, zigarreta erretzera ateratzen zen, eta , askotan, ondora deitzen ninduen. Harekin egoten nintzen zigarreta erretzen eta hizketan. UPNko kideekin beti izan dut harreman ona. PSNkoek, ordea, ez zidaten hitzik ere esaten. Gutxirekin izan dut harremana. Yolanda Barcinarekin ere izan nuen harremana. Behin, sanferminetan, udaletxe barruan nengoen argazkiak egiten. Zapirik gabe nintzen, oraindik ere, eta bera etorri zitzaidan lepoan bat jartzera. Oraindik gordeta daukat.

Zailagoa izan da harremana kazetariekin?

Nik uste dut kazetariek gutxiesten dutela, neurri batean, argazkilarion lana. Bigarren mailako elementu bilakatzen dute argazkia, askotan. Beste modu batera egin daitekeela uste dut. Argazkia gehiago hartu behar dela kontuan. Noski, lan egiteko moduak asko aldatu dira. Ni Egin-en edo Egunkaria-n aritzen nintzenean, argazkiak errebelatu eta autobusez bidaltzen genituen, 17:00etako autobusean! Korrika ibiltzen ginen beti.

Hedabide ezberdinetako argazkilarien arteko giroa nolakoa izan da?

Oso ona beti. Ni jada ez naiz lanean ari, baina Nafarroako Argazki Kazetarien Elkarteko presidente naiz, oraindik ere. Beste argazkilariek ez dute nahi alde egitea. Eta ni kontent!

Gogorra izan zen zuretzat argazkilari lana uztea?

Bai. Ni gustura nengoen. Egunkaria-n egondako denboraz, adibidez, oso oroitzapen onak ditut. Argazkigintza izan da beti nire ofizioa, eta nire afizioa ere bai. Saiatu nintzen jarraitzen, baina Egin egunkarian aritu izanak ate asko itxi zizkidan. Inoiz ez dut ezkutatu ezker abertzalekoa naizela, eta horrek izan du eragina.

Ostalaritzan hartu duzu erretiroa, azkenean. Jarraitzen duzu argazkiak egiten?

Bai, noski. Kamera ez dut inoiz utziko. Kamera digitalarekin aritzen naiz, baina bai eta analogikoarekin ere. Orain, adibidez, paisaiak egitea asko maite dut. Urtero joaten naiz Iratira. Aurten huts egin dut! Paisaia lantzen hasi naiz, adibidez, tripodea erabiltzen. Arraroa da, kalean beti ibili bainaiz kamera eskuan helduta. Oraindik ere maite dut, adibidez, Maiatzaren Leheneko edo Martxoaren 8ko protestetako argazkiak egitea. Ez dut ohitura hori galdu.

Durangoko Azokan izanen zara?

Bai. Abenduaren 6an eta 7an. Han izanen naiz nire argazkien istorioak entzun nahi dituen edozeinentzat.

Arrosadia, kalez kale
2017-11-242017-11-24Albisteak, Gizartea, Nafarroa

Arrosadia, kalez kale

Kattalin Barber

Genero rolen arabera, pertsonek hiria eta ingurua modu desberdinetan baliatzen dituzte. Hiri batean askotariko beharrak daude, baina ez dira talde guztien beharrizanak kontuan hartzen herri eta hirien diseinua egitean. Errealitate horri aurre egin nahi dio Iruñeko Urbanas kolektiboak, eta genero ikuspegia hirigintzan txertatzea ezinbestekotzat jo du. Hori agerian uzteko, Jane's walk izeneko ibilaldiak antolatu dituzte Iruñeko Arrosadian, "auzoa beste modu batera begiratzeko".

Hirigintza genero ikuspegitik lantzen dute Urbanas kolektiboko kideek, 1999tik. Joan den larunbatean, Jane Jacobs arkitekto, pentsalari eta hirigile soziala inspirazio hartuta, bi ibilaldi egin zituzten; eta bihar beste bi eginen dituzte. Kalez kale ibiliko dira paseoan, Jacobsen esentziari jarraikiz: hiria guztientzat izan dadin hiriaren sorkuntzan guztiek parte hartu behar dutela dioen ideia. Jane's walk ibilbideak ez dira berriak. Urtero, maiatzaren 5ean, ekinaldiak eta ibilaldiak egiten dira mundu osoan haren omenez, kalea topagune eta elkarbizitzarako esparru gisa aldarrikatzeko. "Gure helburua da auzoa modu desberdin batean ikustea, elkarbizitza oztopatzen duten xehetasun txikiak zalantzan jarriz, eta herritarrak sentsibilizatuz", azaldu dute kolektiboko kideek.

Joan den larunbatean bi ibilaldi egin zituzten, eta bihar berriro eskainiko dituzte: 11:00etan eta 17:00etan, Arrosadiko Alfredo Floristan plazatik abiatuta. "Emakumeek eta gizonek egiten dituzten jardueren arabera erabiltzen ditugu gure auzoak. Egun, emakumeen %70ek egiten dituzte etxeko lanak eta zaintza lanak. Hortaz, beharrezkoa da genero ikuspegia txertatzea hirigintzan. Herritik eta herritarrentzat proposatzen ditugu auzoak. Garrantzitsua da herritarren arteko lotura eta harreman komunitarioak izatea auzoetan, eta kale eta plazen erabileren gainean pentsatzea. Hiri eta auzoen diseinua ez da neutroa".

Datuak eman ditu Urbanas kolektiboak: 15.221 pertsona bizi dira Arrosadian. Eraikinen %43k ez dute igogailurik, eta etxebizitzen %61 ez dira irisgarriak. Zaharrak dira, gainera, eraikin gehienak: 50 urte baino gehiago dituzte etxebizitzen %73k. "Aniztasun handia dago Arrosadian, eta, era berean, konplexua da auzoa. Espazio publikoak daude, baina ez dute elkarbizitza sustatzen. Gehien harritu gaituena irisgarritasunaren arazoa da", azaldu dute.

Hain zuzen ere, Arrosadia biziberritzeko oinarri izan nahi duen plana garatzen ari da orain Iruñeko Udala, eta hori baliatuz erabaki dute Jane's walk ekinaldiaren lehen ibilbidea han egitea. "Ekarpenak eta proposamenak udalaren planean islatzea da asmoa, aberasgarriagoa izan dadin".

Auzoko kideen babesa

Ibilaldia aurrera atera ahal izateko ezinbestekoa egin zaie Arrosadian bertan bizi direnen ekarpenak jasotzea. "Iruñeko auzo dinamikoenetarikoa da. Aberasgarritasun kultural handia dago, eta auzoaren alde egiten duten elkarte eta kolektibo asko". Horien guztien laguntza jaso dute Urbanas kolektiboko kideek ibilaldia garatzeko. Gune inklusiboak, bidegurutzeak, plazak, espazio irisgarriak eta ez irisgarriak kontuan hartu dituzte, besteak beste. Denera, hamabi geldialdiko bi orduko ibilbidea antolatu dute. Helburua hausnartzea eta iraganaren inguruan eztabaidatzea da, eta, era berean, auzoaren oraina eta etorkizuna ezagutzea, eta baita bere biztanleen kezkak jasotzea ere. Hirigintza sozialagoa aldarrikatu nahi dute.

Adierazgarria da auzoan zenbat merkataritza lokal huts dauden: Urbanas kolektiboko kideek adierazi dutenez, erabili gabe daude erdiak baino gehiago. Etxabeak, aldiz, ugaritu dira azken urteotan. 2007. urtean bihurtu zuten auzoko Isaac Albeniz oinezkoentzako kale. Auzokideek Arrosadiko Karlos III. etorbidea deitzen diote karrika horri. Arrosadikoak, halere, merkataritza du faltan.

Gelbentzu zinema izan zenaren eraikinaren paretik igaro da ibilaldia. 1963an ireki zuten, eta 1981ean, berriz, itxi. 2000. urtean antzoki bat hartzeko eraberritu zuten, baina hiru urte baino ez zuen iraun. "Zergatik ez da kultur arteko azoka bat egiten hemen?", bota du paseatzaile batek. Proposamenak ez dira falta bizilagunen artean, eta pozik agertu dira Urbanas kolektiboko kideak: "Joan den larunbateko ibilaldiek harrera ezin hobea izan zuten. Adin desberdinetako 50 pertsonak baino gehiagok parte hartu zuten. Ekarpen ugari jaso genituen geldialdi bakoitzean, eta bihar ere hala izatea espero dugu", azaldu dute.

Argi dute Urbanas kolektiboko kideek hirigintza plangintzetan ez direla emakumeak kontuan hartzen. Hori dela eta, beharrezkoak ikusten dituzte hirigintza prozesu parte hartzaile lotesleak, eta, era berean, herritarren sentsibilizazioa, genero ikuspegia zabaltzeko. "Adibidez, Genero Eraginaren Txostena egin behar da Madrilgo plangintza guztietan, eta oso interesgarria da. Hirigintzako profesional gehienek ez dute ikuspegi hau ezagutzen".

Auzo bat bizigarria izan dadin biztanle guztientzat pentsatu behar dutela gogorarazi dute Urbanas kolektiboko kideek. Jane Jacobs urbanistaren ideia garrantzitsu bat dute oinarri: kalea berreskuratu behar da ez bakarrik ibiltzeko espazio gisa, baizik eta eguneroko mugikortasunerako ere bai, era guztietako erabilerak eta pertsonak jaso eta nahasi ahal izateko.