Asteko Gaiak

2018-04-272018-04-26Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Herri boterearen eraikitzaileak

Edurne Elizondo

Lurra defendatzeagatik hil zuten Berta Caceres, Hondurasen, 2016ko martxoan. Aurtengo martxoan hil dute Marielle Franco LGTBI kolektiboaren aldeko ekintzaile feminista, Brasilen. Ez dira kasu bakanak. Herrialdeotako giza eskubideen defendatzaileak zalantzan jartzen duten boterearen jomugan dira. Nikaraguan, azken egunotan, 25 pertsona hil dira gizarte segurantzaren erreformaren aurkako protestetan. "Lotsagarria da bakeaz eta batasunaz hitz egiten duen gobernu batek erraten duenaren aurkakoa egitea, hain justu. Sandinismoa ez da jada 1980ko hamarkadan izan zena. Nazio Askapenerako Fronte Sandinistaren ingurukoak dira gure herriko oraingo aberatsak".

Evelyn Floresenak dira hitzak. Nikaraguako giza eskubideen defendatzailea da, Giza Eskubideen Defendatzaileen Erdialdeko Amerikako Ekinbideko kidea. Zehazki, emakumeen giza eskubideen alde egiten du lan sorterrian. Iruñean izan da, Mexikoko Sandra Lorea eta Kolonbiako Alexandra Bermudez ekintzaileekin, herrion errealitatearen berri zabaltzen. Chiapasen aritzen da Lorea, indarkeria matxista sufritu duten emakumeekin; Bermudezek, berriz, lurraren eta ingurumenaren aldeko lana egin du Kolonbian. Sorterritik kanpora eraman du konpromiso horrek, hain zuzen ere. "Etxean sartzen hasi ziren; gu jarraitzen, alabaren haur eskolako argazkiak egiten, mehatxatzen. Nik ez nuen alde egin nahi, argi nuelako egiten nuena bidezkoa zela, baina inguruko guztiek eskatu zidaten herritik ateratzeko, geldituz gero hilko nindutelako. Gogorra izan zen. Nik ez nuen joan nahi. Estatua nuen atzetik, ordea".

Kosta egiten zaio egoerak eragin dion amorrua eta tristura bazter uztea Bermudezi. Errioxara (Espainia) joan zen Kolonbiatik lehendabizikoz atera zenean. Herrira itzuli zen 2016ko urrian, urtebete kanpoan egon eta gero. "Egoerak hobera eginen zuela uste nuen, baina ez zen horrelakorik gertatu. Gure kontrako jazarpena ez zen eten". Berriz alde egin behar izan zuten, eta Nafarroan bizi da orain familia.

Hemendik lanean jarraitzeko gogoz da Bermudez, halere. Floresekin eta Lorearekin egindako mahai ingurua baliatu du horretarako. Batetik, hemen bizi direnei argi erran die hegoaldeko herrietan gertatzen denaren ardura zati bat dutela. "Ezin dugu ahaztu iparraldeko herrien bizitzeko moduari eusteko hegoaldeko herriak suntsitzen dituztela, beren baliabideak ateratzeko. Baliabide horiek iparraldeko herrientzako salgai bilakatzen dira, eta miseria, pobrezia eta indarkeria baino ez dute uzten hegoaldean". Bertzetik, hemen bizi direnei eskatu die sala dezatela Kolonbian, Mexikon, Nikaraguan eta bertze hainbat herritan gertatzen dena; sufritzen duten zigorgabetasuna eta egiturazko indarkeria.

Hainbat datu jarri nahi izan ditu Bermudezek mahai gainean bere herriaren egunerokoa azaltzeko: 7,3 milioi pertsona mugitu direla herriko toki batetik bertzera, adibidez, gatazka armatuak iraun duen 50 urteetan. 2016ko azaroan, bake akordioa sinatu zuten Kolonbiako Gobernuak eta FARCek. Erreferenduma egin zuten, herritarrek hitzartutakoa berresteko, baina ezezkoa nagusitu zen. "Geroztik, Habanako akordioan jasotako neurri anitz bazter gelditu dira, bertzeak bertze, nekazariek lurrak berreskuratzeko bidea zabaltzen zutenak".

Akordioa sinatu zenetik, giza eskubideen defentsan ari ziren 317 pertsona hil dituzte Kolonbian. "Nire kideak ziren", erran du Bermudezek, saminez. "Giza eskubideen defendatzaileentzat Honduras da herririk arriskutsuena, eta Kolonbia bigarrena; munduko hilketen %30 nire herrian gertatzen dira". Une honetan 15.000 preso politiko badirela erantsi du giza eskubideen aldeko ekintzaileak.

Lurraren eta ingurumenaren defentsarekin lotutako borrokak daude boterearen jomugan, Bermudezek salatu duenez. Kanpotik baliabideak eramatera ailegatzen diren enpresen jarduera ongi ezagutzen dute Nikaraguan ere. "2014an herriko konstituzioa aldatu zuten, legez ahalbidetzeko Txinako enpresa batek ozeano arteko kanal bat eraikitzea", erran du Evelyn Floresek. "Legez onartu da enpresa horrek zerga bakar bat ere ez ordaintzea ehun urtez", salatu du. Kanalak zeharkatuko lituzkeen lurrak suntsituko lituzkeela nabarmendu du.

Sandinistek 1990ean galdu zuten boterea, Nikaraguan, baina 2007tik gobernuan dira berriz. "2011ko eta 2016ko hauteskundeetan iruzur egin zuten", salatu du Floresek. "Gora egin dute, nabarmen, desoreka ekonomiko eta sozialek, bai eta generoarekin lotutakoek ere. Herritar anitzek ez dute bizitza duin bat izateko baliabide nahikorik".

Baztertuen aldeko jarrera hartu du Floresek, argi eta garbi. Bereziki, emakumeen alde. Herritarrak deitu ditu giza eskubideen defendatzaile bilakatzera. "Nire nortasunaren parte da defendatzailea izatea", azaldu du. Erantsi du ez dela gauza bera giza eskubideen gizon edo emakume defendatzaile bat izatea: "Gizonek sufritzen ez dituzten indarkeria mota batzuk sufritzen ditugu emakumeok".

Marichuy fenomenoa

Zigorgabetasunaren eta egiturazko indarkeriaren aurrean, herri boterea jo dute helburutzat Floresek eta Bermudezek. Mexikoko ekintzaile Sandra Loreak ere argi du bidea hori dela. "Hauteskundeak izanen ditugu uztailean; ez dio axola nork irabaziko duen, ordea. Hauteskundeek ez dute deus aldatuko; guk aldatu behar dugu gure errealitatea".

Loreak nabarmendu du mezu hori zabaldu duela Marichuy Patriciok. Mexikoko presidentetzarako hauteskundeetan hautagai independentea izaten saiatu da, baina ez du lortu behar zuen gutxieneko sinadura kopurua. "Gobernurako Indigenen Kongresuko hautagaia zen. Ez du aurkeztea lortu, baina herriz herri zabaldu du bere mezua, eta lortu du herritarren artean herri botere hori aktibatzeko mugimendu bat sortzea", nabarmendu du Loreak.

Mexikoko giza eskubideen defendatzaileak erantsi du herriz herri sortu direla, adibidez, udaletako hauteskundeetarako hautagaitza independenteak aurkezteko ekinaldiak. Bi atentaturen biktima izan da Marichuy Patricio, eta hainbat istripu izan ditu, gainera, herriz herri egin duen biran. "Marichuy fenomenoa piztu du emakume horren lanak, eta ekarri digu aldaketarako itxaropena", erran du Loreak, harro.

Aldaketaren beharra nabarmendu du giza eskubideen defendatzaileak, hain zuzen ere. Mexikoko herritarren egunerokoa ez delako batere erraza. "Herri osoko natur baliabideak erdiaren esku daude, eta, aldi berean, Mexikon ditugu pobrezia tasarik handienetakoak. Indarkeria eguneroko kontua da, eta egunero urratzen dira giza eskubiderik oinarrizkoenak".

Kolonbian edo Nikaraguan bezala, enpresa transnazionalen hamaika proiektuk mehatxatzen dute Mexikoko ingurumena ere. "Gure lurra suntsitzea ekarriko lukete proiektu horiek, eta orain pobre direnak are pobreago bilakatzea".

Errealitate horrek bertze hainbat subjekturen agertzea ekarri duela erantsi du Loreak: gobernuaren eta enpresen botereari aurre egin nahi dioten aktoreak, alegia. "Aktore sozialak martxan jarri dira auzo eta herrietan, indigenen komunitateetan. Toki horietan dago, finean, giza eskubideen aldeko borroka".

"Guk aldatu behar dugu gure errealitatea, behetik hasita; bertzela jai dugu. Bertze inork ez du eginen", berretsi du Loreak. Bereziki egin die so Mexikoko emakumeei, eta betetzeko duten rola nabarmendu du. Emakume zapatistek berriki egindako topaketa batean zabaldutako mezua ekarri du gogora Loreak: "Emakume zapatistek ozen erran dute nahi dutela beren alabek, emakume gazteek borrokan jarraitzea; borrokan eta bizirik".

Emakumeen ondoan lanean eman ditu Loreak azken 23 urteak. "Askatasuna eta berdintasuna lortzeko bidean lagundu nahi ditut", erran du. Giza eskubideen defendatzailetzat jo du bere burua. Giza eskubideen defendatzaile dira Evelyn Flores eta Alexandra Bermudez ere. Beren herriak esplotatzen dituzten enpresen eta gobernu ustelen aurka. Herri boterearen alde.

2018-04-132018-04-12Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Gertu sentitzen dute artista

Edurne Elizondo

Irrintzi bat. Haur baten irrintzi alaia entzun da Jorge Oteiza Fundazio Museoko giro isilean. Erakusketa iraunkorreko piezei so jarraitu dute bisitariek, halere; lanean, berriz, Asier Mendizabal artistarekin Suediatik etorri diren Arte Ederretako 26 ikasleek. Orain bulego bilakatutako artistaren etxeko sukaldean, berriz, Gregorio Diaz de Ereño museoko zuzendaria ari da beharrean. Altzuzan ohiko gauza da tailerretan parte hartzen duten haurren, artisten eta obren artean sortzen den giroa, baina egunotakoak badu zerbait berezia, halere: asteon bete baita Jorge Oteizaren heriotzaren hamabosgarren urteurrena.

Data gogoratzeko, museoak doan zabaldu ditu asteburuan ateak, eta herritarrek baliatu dute bisita egiteko aukera. 2003. urteko maiatzean inauguratu zuten. Oteiza hilabete lehenago hil zen, urte hartako apirilaren 9an, hain zuzen. Haren azken proiektua izan zen Francisco Javier Saenz de Oiza arkitekto eta lagun minarekin pentsatutako eta sortutako eraikina. "Bien testamentua da museoa", erran du Diaz de Ere-ñok. Inauguratu baino hiru urte lehenago zendu zen Saenz de Oiza, 2000. urteko udan. Haren semeek burutu zuten Altzuzako proiektua.

Herriko elizaren ondoko hilerrian dago lurperatua Jorge Oteiza, Itziar Carreño emaztearen ondoan. Besoak elkarri lotuak dituzten gurutzeek markatzen dute bi hobien tokia. Buenos Airesen (Argentina) ezagutu zuten elkar, eta han ezkondu ziren, 1938. urtean. Duela 80 urte, alegia.

Artistaren presentzia "garrantzitsua eta nabarmena" dela erantsi du zuzendariak. "Gertu sentitzen dugu; Oteizak nahiko lukeen museoa egitea dugu helburu. Gure lanarekin kontent izanen zela pentsatu nahi dut. Maitasunez eta profesionaltasunez egiten dugu".

Bisitan ikusi eta ezagutu duenarekin "kontent" gelditu da Susana Ilundain, behintzat; lehendabiziko aldiz egon da Altzuzan. "Eraikina ikusgarria da, benetan. Ez nuen ezagutzen, eta izugarri gustatu zait. Amarekin etorri naiz, Oteiza hobeki ezagutzera". Ilundain Uhartekoa da, eta Esperanza Erize amarekin ibili da museoan gora eta behera, aurrenekoz. Jakin-mina piztu dio ikusi duen guztiak. Amak lehendik ezagunak zituen museoko txokoak, behin baino gehiagotan egona baita. Itzultzeko gogoa ez du galdu. "Maite dut artea, oro har". 94 urte ditu.

"Proiektu sendoa"

"Oteizak Nafarroako herriari utzi zion bere ondarea; herriari, alegia. Museoaren betebeharra da haren obraren eta pentsamenduaren berri zabaltzea", gogoratu du Diaz de Ereñok. Museoak duen hirugarren zuzendaria da. Alberto Rosales izan zen lehendabizikoa. Bide motza egin zuen, halere, eta haren lekukoa Pedro Manterolak hartu zuen, berehala. "Manterola zuzendari bikaina izan zen", nabarmendu du Diaz de Ereñok.

Egungo zuzendariak 2008an hartu zuen karguaren ardura. Hamarkada bat egin du jada Altzuzan. "Museoa errotua dago; hagitz proiektu sendoa da, eta erreferentziazkoa, gainera, nafarrentzat". Iaz, ia 24.500 bisitari izan zituen.

Jorge Oteiza Fundazio Museoa hartzen duen eraikina ere ikur bilakatu da, neurri handi batean. Nabarmena da haren presentzia Altzuzako mendi magalean. Inauguratu zutenetik jada hamabost urte joan direla ederki islatzen dute haren paretek, halere, garai bateko kolore gorria galdu baitute.

Arkitektoak intentzio zehatz batekin aukeratu zuen kolore hori: Corten altzairua ekarri nahi zuen gogora, batetik; bertzetik, Oteizarekin Arantzazuko proiektuan lanean emandako denbora. Museoko paretetara eraman nahi izan zuen galdategiko suaren gorri bizia. "Pena da eraikinak kolorea galdu izana, baina zaila da klimaren eraginari ihes egitea; ari gara zer egin dezakegun aztertzen, halere", erran du zuzendariak. Gogoratu du datorren urtean beteko direla 50 urte Arantzazuko proiektua amaitu zutenetik. "1969an bukatu zuen Oteizak bere Pietatea".

Oteizaren espiritualtasuna

Altzuzan denak badu Oteizaren obrarekin eta pentsamenduarekin lotutako esanahia. Diaz de Ereñok artistaren espiritualtasuna nabarmendu du, eta ezaugarri hori ederki islatzen duela Saenz de Oizak egindako museoak. "Espiritualtasuna sumatzen da Oteizaren obra guztian; bere kutxen bidez, adibidez, nolabaiteko babes guneak sortu zituen; eraikinak ere horixe islatzen du, bere argi zuloen bidez, bertzeak bertze. Kanpotik sartzen den argiaren arabera aldatuz doa museo barruko giroa. Elizetako beirateak ekartzen dituzte gogora". Museoaren barruko espazioak ere babes gune bat izan nahi du.

"Denak sortzen zion jakin-mina; dena aztertu nahi zuen, dena ezagutu. Artista bikaina izan zen, XX. mendeko onenetakoa. Jenioa". Oteizari buruz hitz egiten duenean erraz sumatzen zaio Diaz de Ereñori artistaren lanak eta pentsamenduak eragiten dioten zirrara. Eta zirrara hori bera eragin nahi dute museoko langileek bisitariengan, hain zuzen.

Oteizaren heriotzaren urteurrena gogoratzeko egunak aprobetxatu dituzte Iñaki Mujikak eta Elena Belokik museoa ezagutzeko. Usurbilgoak (Gipuzkoa) dira biak. Oriokoa zuen aita Mujikak. "Oteiza ere hangoa zen, eta banuen gogoa etortzeko". Lehenengoz etorri dira, eta hunkitu ditu ikusi eta ezagutu dutenak.

Gema Tiraplegi Aurizkoa da, eta aurrenekoz egin du bisita hark ere. Harritu du Oteizaren lanak hartzen dituen eraikinak. "Ez naiz aditua arkitekturan, baina ez dakit museoak herriarekin zer ikustekorik duen". Are harrituago gelditu da, halere, museoan dauden obren kopuruarekin. "1.800 dituztela irakurri dut". Gogoz hasi du museo barruko ibilbidea.

"Denentzako museoa izan nahi dugu", erran du zuzendariak. Museo ireki eta bizia egin nahi dutela, alegia. Eta, batez ere, Oteizaren bidearekin bat eginen duena. Artistarekin bat egiteko asmo horrek sortutakoa da, hain zuzen ere, Jorge Oteiza Fundazio Museoak haurrekin egiten duen lana. "Oteizaren asmoa zen haurrek artearen bidez ikastea, gizartea eraldatuko zuten pertsonak izan zitezen".

Espetxean direnekin, migratzaileekin, ezintasunen bat dutenekin ere egiten dituzte programa bereziak. "Gizarte osoarekin partekatu nahi dugu Oteizak utzitako ondarea". Asmo horrekin lotuta, hain zuzen ere, museoko biltegiak eta dokumentazio zentroa ezagutzeko bisitak ere antolatzen dituzte Altzuzan, tarteka.

Museoan ikusgai diren piezei so jarraitu dute bisitariek. Tailerra egiten, berriz, Altzuzan diren haurrek. Beheko solairuan, Asier Mendizabalek jarri du behin-behineko erakusketa, eta Stockholmeko Unibertsitatean ikasle dituen gazteekin ari da lanean. Oteizaren eta bertze hainbat euskal artistaren obra lantzera etorri dira. Altzuzan badute zer ikasi.

2018-04-062018-04-05Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Genitalen mutilazioaren osteko loraldia

Sara Muerza

Ginean jaio zen Ounoul Bah (1974), eta herrialde hartan tradiziotzat daukate emakumeei genitalak moztea. Han, bai eta Afrikako, Ekialde Hurbileko eta Asiako beste 28 herrialdetan ere. Mundu osoan 200 milioi neska eta emakumeri erauzi dizkiete genitalak. Bahk ere ezin izan zion ohitura horri ihes egin. Bere galderei erantzunak bilatzen luze egon zen, Nafarroako Munduko Medikuen formakuntzan jasotako informazioa topatu zuen arte. "Nik ez nekien zer motatako mutilazioak zeuden. Ez nuen ezagutzen gaixotasun eta ondorio asko hortik zetozela. Izena jarri ezin diezun gauza batzuk gertatzen zaizkizu emakume izanda, eta formakuntzarekin dena erlazionatzen duzu", azaldu du. Farmata Wattek (Dakar, Senegal, 1983) onartu du ez zekiela noraino iristen ziren egiten diren mozketak formakuntzara joan zen arte. "Afrikan ez ditugu irudiak ikusten. Badakigu egiten dela, baina inoiz ez digute esaten zer ondorio txar dituen, soilik positiboak. Gainera, ez da horretaz hitz egiten, tabu bat da. Formakuntzak hausnartzera bultzatzen zaitu. Asko lagundu digu".

Bah eta Watt bitartekariak dira orain, Munduko Medikuek sustatutako programaren barruan. Helburua da emakumeen genitalen mutilazioari aurrea hartzea. Proiektu horren bidez, 5.844 pertsona trebatu dituzte 2008. urtetik, gehienak emakumeak. Programaren ardatz nagusiak bi dira: mutilazioa pairatzeko arriskuan dauden neskak babestea, eta sufritu duten emakumeak laguntzea. Erroldatuta dauden 293 neska arriskuan egon daitezkeela zenbatetsi du erakundeak.

Formakuntzaren bidez, parte hartzaileek gaiarekiko zuten iritzia aldatzen dute, sentsibilizatzen dira, eta hurbileko pertsonei helarazten diete ezagutza. "Efektu biderkatzailea dauka, gu geu eta formazioa jaso dutenak pentsamoldea aldatzen hasten direlako. Aldaketa gugandik hasten da, eta, gero, familiara eta komunitatera zabaltzen dugu", erran du Fatima Djarra Sani (Bissau, Ginea, 1968) proiektuaren sustatzaile, bitartekari eta ekintzaileak.

Bestetik, tailerretara joaten den pertsona jabetzen da emakumeen mutilazio genitalak (EMG) osasun fisikoari, psikologikoari eta sexualari eragiten diola. Auziaren larritasuna erakusteko bideoak eta argazkiak erabiltzen dituzte, bagina artifizialekin mutilazio mota ezberdinak azaltzen dituzte, eta mutilazioa sufritu duten emakumeek gertatu zitzaienaren lekukotasuna ematen dute. "Gai tabu bat da, inork ez du horretaz hitz egin nahi, baina emakume batek hitz egiten duenean, pertsonak hausnarketa egiten du", baieztatu du Djarrak.

Helburu asko, beteta

2008. urtean sortu zen Munduko Medikuen proiektua Nafarroan, eta arduradunek azaldu dute orain dela hamar urte zehaztutako helburu asko lortu dituztela. "Lehen ezin genuen mutilazioari buruz hitz egin, ezta komunitate afrikarrarengana hurbildu ere. Egun, gaia ezagutzen duten emakume zein gizon afrikarrek konpromisoa hartzen dute ablazioaren aurka", baietsi du Djarrak. Proiektua Cintruenigora eta Tuterara zabaldu dute berriki.

2013an ebazpen bat onartu zuen Nafarroako Parlamentuak Nafarroako Gobernuari baliabideak eskatzeko emakumeen genitalen mutilazioaren prebentzio proiektu bat garatzeko. "Behar bat zegoela ikusi genuen. Katalunian eta Aragoin protokolo batekin lan egiten zuten, eta oso ondo funtzionatzen zuen arriskuan zeuden neskak antzemateko eta mutilazioa pairatu duten emakumeak artatzeko", adierazi du Djarrak. Munduko Medikuek egindako ahaleginak saria jaso zuen urte horretan: Emakumeen Genitalen Mutilazioaren aurrean Jardun eta Prebentzio Protokoloa onartu zen. Aurten hasi dira aurrekontuko diru sail bat jasotzen.

Instituzioetan erdietsitako lorpenak harago doaz. 2015ean lortu zuten Nafarroako Gobernuak onartzea ablazioa indarkeria matxista dela, emakumeen aurkako indarkeriari aurre egiteko legean. Horretaz gain, Nafarroako Munduko Medikuek eremu ezberdinetako profesionalak trebatu dituzte, hala nola osasun, gizarte lan eta hezkuntza alorretakoak; haiekin koordinatzen dira kalte hartutako neska eta emakumeak artatzeko. "Oso garrantzitsua da hori, hemengo profesionalek ez baitute ezagutzen ablazioaren jatorria, edo atzean dagoen errealitate soziokulturala; ez dakite nola heldu gaiari", nabarmendu du Djarrak.

Azaldu dute hainbat emakumek lotsa sentitu dutela ginekologoarengana joan direnean, "arreta gune" izan direla sentitu dutelako. "Existitzen diren ablazioen berri eman behar diegu profesionalei eta azaldu nola jokatu behar den mutilazioa sufritu duen emakume batekin. Bere onespenik gabe mutilatu dute eta berari lagundu behar zaio, eutsi, ondo tratatu eta artatu", nabarmendu du Djamila Maigak (Mali, 1986), proiektuko bitartekariak.

Munduko Medikuek, hain zuzen, proiektuko emakumeen babesarekin batera, azterketa ginekologikoak eskaintzen ditu, bai eta laguntza psikologikoa ere, psikologo boluntario batekin. "Bitartekari eta emakume afrikar gisa, enpatia sentitzen dugu, gauza bera bizi izan dugulako", kontatu du Djarrak. Bitartekariak lagunduta emakumeek haien gorputza, sexualitatea eta jasan ahal izan dituzten ondorioak ezagutzen dituzte tailerretan.

Neska gazteentzat etorkizun ezberdin bat eraikitzeko nahia dago ablazioari aurre egiteko osatutako protokoloaren atzean, eta, horretarako, ziurtagiri bat sortu dute haren barnean: pediatraren eta familiaren arteko konpromisoa ziurtatzen duen agiria da. Familiak sinatzen du, jatorrizko herrialdera bidaia bat egiteko asmoa duenean, hitzemanez neskatila ez dutela mutilatuko.

Djarrak azaldu du pertsona anitz beraien herrialdeetara joateko beldur direla, uste dutelako hango familiak neska mutilatuko duela. Horregatik, ziurtagiria eramaten dute haien hizkuntzara itzulita, familiak ikus eta jakin dezan ablazioa debekatuta dagoela, eta kartzela zigorra ekartzen ahal duela hemengo familiarentzat.

Bestalde, erakundea harremanetan dago osasun etxeekin, ablazioaren biktima izan daitekeen neskatila bat jaiotzen denean horren berri jasotzeko. "Familiekin zuzeneko prebentzioa egiteko deitzen gaituzte, eta gero, haiekin joaten gara pediatrarengana. Ziurtagiria sinatzen dute eta gurekin harremanetan daude konfiantza eskaintzen diegulako, sostengu bat izan dezaten", esan du Djarrak.

Alexandre Serge Ondoa (Kamerun, 1979) bereziki hunkitu zen Djarrak ablazioaz hitz egin zion egunean. Garapen lankidetzan boluntario gisa aritzeko sartu zen lehendabizikoz Munduko Medikuen egoitzara, baina Djarrarekin izandako solasaldia arrazoi nahiko izan zuen planak aldatzeko. "Ikusi nuen parte hartu eta zerbait egin nezakeela. Fatimak esan zidan gizonak sentsibilizatzeko premia zegoela, eta ni bezalako pertsona bat behar zutela, gauzak azaltzeko", gogoratu du.

Horrela, gizon afrikarrek osatutako talde bat sortu zuten, eta Sergek formakuntza lana egiten du taldeko kideen artean. "Konturatu naiz gauzak nolakoak diren azaldu behar dela; gure kulturaren parte dela pentsatzen hazten gara. Baina Fatima ezagutu eta bere borroka ikusi eta gero, ablazioa emakumeen aurkako indarkeria dela konturatu, eta jabetu nintzen auziaren larritasunaz", azaldu du.

Manadou Telly Diallok (Ginea, 1991) uste zuen mutilazioa erlijioaren parte zela, eta lagungarria. Zabaldutako ustea da ablazioa erlijioarekin lotutako auzi bat dela; erlijio handi guztiak baino zaharragoa da, ordea, eta ez da erlijio testu bakar batean ere jaso. "Pertsonek sortutako kultura baten parte da, ohitura bilakatu dena", zehaztu du. Formakuntzak "begiak ireki" zizkion, eta ablazioaren aurka ari da orain lanean. "Ezagutzen dudan jendeari ematen diot informazioa bere ideiak alda ditzan, eta informazioa besteei zabaltzeko; hori da kontua, batzuengana eta besteengana ailegatzea gertatzen ari denari buruzko informazioa", nabarmendu du.

Tabuez hitz egin

Ablazioaz hitz egitea ez zen batere erraza izan Munduko Medikuen programako arduradunentzat. Iruñean bizi zen komunitate afrikarra zuten aurka eta gaur egun ere haren zati batek jarraitzen du egiten duten lana onartu gabe. "Ezin diegu errua bota pentsatzeko modu hori izateagatik, jaso duten hezkuntzak eta bizipenek eragin dutelako gisa horretako ideiak izatea. Gu haien tokian jartzen gara, guk ere horrela pentsatzen genuelako garai batean. Gauzak beste modu batera ikusten laguntzen ahal diegu, guk egin dugun bezala; halere, argi esan behar da zaila dela horrela pentsatzen duen pertsona batengana iristea", azaldu du Djarrak.

Hala eta guztiz ere, komunitatearen zati handi batek begi onez ikusten du proiektua. Hori nabarmendu dute Munduko Medikuekin lanean ari diren bitartekariek. "Iruñean ongi etorriak gara. Fatima hasi zenean askoz zailagoa zen: zuk atera behar zenuen, eta jendea bilatu. Orain, jendea guregana etortzen da erakundera. Gurekin trebatu den pertsona baten bidez iristen dira guztiak", nabarmendu du Wattek.

Maigak beregan aurkitu zuen zailtasunik handiena. "Beti kontatu izan digute erlijioarekin lotutako kontu bat dela mutilazioa, edo emakumeari on egiten diola; honat etorri, eta norbaitek esaten dizu alderantziz gertatzen dela, emakumearentzat kaltegarria dela. Zure buruari galdetzen diozu: 'Egia izango ote da edo engainatu naute?' Zure kontra borrokatzen duzu lehenengo, eta gero, hurbileko jendearekin".

Uste du bidean topatu dituzten zailtasunak ez direla desagertu, oraindik ere, baina umorez hartzen saiatzen da. "Barruraino sartu gara, orain ezin dugu atzera egin. Jartzen dizkiguten etiketak beti egongo dira hor. Gure helburua guk nahi dugun tokira iristea da. Ez zaizkigu batere inporta zailtasunak, gainditu ahal direlako".

Munduko Medikuekin lanean hasi eta gero, 2010. urtean jaio zen Afrikako Lorea, emakume afrikarrek osatutako elkartea, hain zuzen ere. Bi erakundeek lankidetza hitzarmen bat dute proiektu eta jarduera ezberdinak kudeatzeko, horien artean, ablazioarekin lotutakoak. Elkarteak, gainera, bere ekinaldi propioak sustatzen ditu. "Emakumeak eta gizonak berdintasunean heztea da gure helburua, baita gure seme-alabak ere: neskak eta mutilak berdinak dira", esan du Wattek.

Fatima Djarrak gaineratu du emakume afrikarra ikusgai bilakatu nahi dutela gizartean, hedabideek erakusten ohi duten irudiarekin alderatuta oso bestelakoa den errealitatea agerian uzteko asmoz. "Emakumeen ahalduntzea sustatu nahi dugu", erantsi du.

Munduko Medikuekin egiten duten lana ere bide berean dela nabarmendu du: gizon eta emakumeak elkarlanean arituz, neska eta emakumeen bizitza kaltetzen eta mugatzen duena alda daitekeela argi utzi nahi dute. "Proiektua aurkitu eta lagundu ninduten pertsonak ezagutu izan ez banitu, toki berean jarraituko nuke", amaitu du.

2018-03-302018-04-02Albisteak, Asteko Gaiak, Nafarroa

Asmoek errealitatea dute zain

Edurne Elizondo

Oinarrizko eskubide bat da, eta hori onartuko duen lege bat prestatzen ari gara". Horrelaxe hasi zuen Nafarroako Gobernuko Eskubide Sozialetako presidenteorde Miguel Laparrak etxebizitzari buruz antolatutako jardunaldia, duela astebete. Diagnostikoa egin du gobernuak, etxebizitza plana osatzeko, 2018-2028rako. Diagnostiko horren berri eman zuen gobernuak joan den asteko jardunaldian.

Laparrak hartu zuen hitza lehendabizikoz, eta entzuleen txanda izan zen azkena. Haien artean, Hipotekek Kalte Egindakoen Plataformako kide Jesus Hernandez mintzatu zen: "Jardunaldia jasi denetik joan diren bi orduotan, hamabost familia etxegabetu dituzte. Espainiako Botere Judizialaren Kontseilu Nagusiarenak dira datuak, eta bota baino lehen joan direnak ez ditu zenbatu", salatu zuen.

Hernandezek txalotu zuen etxebizitza, legez, oinarrizko eskubide gisa onartzeko asmoa, baina egun dauden premiak jarri nahi izan zituen mahai gainean. Asmoek, anitzetan, errealitatea dutelako zain. Premiak eta beharrak nabarmendu nahi izan zituen Begoña Alfarok ere. Hernandez bezala, Hipotekek Kalte Egindakoen Plataformako kide da, bai eta abokatua ere, etxebizitzaren esparruan aditua. Alfarok Nafarroako 2013ko etxebizitzari buruzko legea ekarri zuen gogora, jardunaldian hutsik diren etxebizitzen gaia jorratzeko egindako mahai inguruan. Araudi horrek aukera ematen dio gobernuari, hain zuzen ere, bi urtez hutsik izan diren etxebizitzen jabetza kentzeko enpresei.

Orain arte, ordea, ezin izan du lege hori baliatu, Espainiako Gobernuak haren aurkako helegitea aurkeztu zuelako. Espainiako Auzitegi Konstituzionalak Nafarroako Gobernuaren alde egin berri du, eta sententzia batean jaso du gobernuak baduela, bertzeak bertze, bankuen etxebizitza hutsak bere esku hartzeko eskubidea, herritarrek erabil ditzaten. "Sententzia berri ona da, baina ezin dugu ahaztu bost urte galdu ditugula, eta bost urte horietan herritar anitzek galdu dutela etxebizitza", nabarmendu zuen Alfarok. Erantsi zuen, gainera, duela bost urte baino etxebizitza gutxiago dagoela, egun, bankuen esku.

Etxebizitza partekatu

Premiei erantzuteko beharra berretsi zuen Hipotekek Kalte Egindakoen Plataformako Angel Larreak, etxebizitzari buruzko jardunaldian hitza hartu zuenean. Urgentziazko egoera bat jarri zuen mahai gainean: etxebizitza berean pilatuta bizi diren familiena, alegia. Halakoak izaten dira etxegabetutakoen azken aterpe, anitzetan. Etxebizitza bertze hainbat familiarekin partekatu behar dute.

Premia. Beharrak. Urgentziazko egoerak. Horien berri eman nahi izan zuten gizarte eragileek etxebizitzari buruzko jardunaldian. Gobernuak, berriz, datuak jarri zituen mahai gainean, diagnostikoaren bitartez. Datu horien bidez, halere, etxebizitza eskubideari buruzko politikak zehaztea eta bultzatzea "helburu" dutela nabarmendu zuten Etxebizitza Zerbitzuko arduradunek.

Etxebizitzari buruzko diagnostikoak agerian utzi dituen datuen artean nabarmentzekoa da alokairuaren aldeko hautuak gora egin duela. Diagnostikoak agerian utzi du, halaber, populazioa zahartzen ari dela, eta, aldatzen, berriz, familia multzoen tipologia: gero eta gehiago dira pertsona bakarrek edo guraso bakarreko familiek osatutakoak. 2016. urtean, familia multzo batek betetako 254.300 etxebizitza zeuden Nafarroan. "Datuen arabera, 280.000-284.000 bitartekoa izan daiteke kopurua, 2028rako", azaldu zuen Ikei etxeko kide Antonio Corralek, gobernuak antolatutako jardunaldian. Etxe horrek egin du diagnostikoa. Ondorioz, datozen hamar urteotarako, Nafarroak 1.650-2.490 etxebizitza beharko ditu, urtean, beharrei erantzun ahal izateko.

Ikeik egindako diagnostikoak jaso duenez, 24.500 etxebizitza huts inguru daude Nafarroan. 2016koa da datua, etxebizitzari buruzko inkestak emana. Nafarroako Gobernuko Etxebizitza zerbitzuko zuzendari Javier Etaiok uste du benetako kopurua txikiagoa dela, halere. "13.000 ingurukoa", azaldu zuen joan den astean egindako ekinaldian.

Etxebizitza behar dutenen inguruko datuak ere jarri ditu diagnostikoak mahai gainean: herrialdeko egungo familia multzoen %6k etxebizitza aldatzeko beharra dutela, adibidez; 15.400 dira, denera. Gainera, 18 eta 44 urte bitarteko bertze 15.900 herritarrek behar dute beren lehendabiziko etxebizitza. Diagnostikoak agerian utzi du, halaber, 21.300 familia multzok zaharberritu behar dutela etxea, eta bertze 67.000k, berriz, beren etxebizitza dagoen eraikina.

Babestutako etxebizitza eskatu dutenen inguruan, denera ia 6.700 direla jaso du diagnostikoak, eta gehienek, gainera, alokairuaren alde egin dutela: 5.400 baino gehiagok, hain zuzen ere. Babestutako etxebizitza eskatu dutenek "gaitasun ekonomiko hagitz baxua" dutela nabarmendu dute datuek. Baldintzarik txarrenak, gainera, emakumeek sufritzen ohi dituzte.

Gobernuak antolatutako jardunaldian, hain zuzen ere, Etxebizitza Zerbitzuak eskatutako diagnostikoan genero ikuspegiaren "falta" sumatu zuela nabarmendu zuen Maite Arrondok. Etxebizitzaren esparruan ari da lanean Arrondo, Bartzelonan. "Soldatetan dagoen aldea, alargunen pentsio urriak, populazioaren zahartzea... datuek erakusten dute emakumeek zailtasun gehiago dituztela. Generoak badu garrantzia. Etxebizitza da mugimendu feministaren erronka nagusietako bat, eta Nafarroako Gobernuak ez luke auziari heltzeko aukera galdu behar prestatzen ari den planean", erran zuen.

Arrazoizko prezioa

Jasotako kritikak eskertu zituen Etaiok. Etxebizitzari buruzko diagnostikoa aurkeztu eta gero, datozen hamar urteotarako plana prestatzea da hurrengo urratsa, azaldu zuenez. Oraingoz, plan horrek izanen dituen ardatz nagusien berri eman zuen Etxebizitza zuzendari nagusiak. Batetik, agerian utzi zituen etxebizitza arrazoizko prezio batean eskuratzeko zailtasunak. "Horrek ekartzen du gazteentzat zaila izatea gurasoen etxetik alde egitea, eta familiek beren diru iturrien kopuru hagitz handia bideratzea etxebizitza ordaintzeko", zehaztu zuen Etaiok. Arlo horretan eragin nahi dute planaren bidez, bertzeak bertze.

Bertzetik, nabarmendu zuen Nafarroako egungo etxebizitzen parkean badela zer hobetu. "Ez dugu kopuru nahikoa, eta etxebizitza anitzetan irisgarritasuna da arazoa. Igogailurik ez dutelako, adibidez. Energiaren kontsumoaren ikuspegitik, halaber, etxebizitza anitz moldatzeko beharra dago, energia aurrezterakoan eraginkorrak izateko".

Helburua, beraz, etxebizitza irisgarriak lortzea litzateke, eta arrazoizko prezio batean. Nafarroako Gobernuak, gainera, alokairu sozialaren aldeko apustua berretsi zuen joan den asteko jardunaldian.

Horretarako, bertzeak bertze, etxebizitza hutsen erregistroa egin nahi du Nafarroako Gobernuak. Aitortu du, halere, lan hori ez dela erraza. "Badakigu denbora behar dela halako erregistro bat osatzeko, baina ez dugu. Arazoa larria da", erran zuen Begoña Alfaro abokatuak, jardunaldian, eta baliabideak eskatu zizkion gobernuari, etxebizitzaren esparruko politiken alde.

"Etxebizitzaren funtzio soziala bermatzeko neurriak hartu behar ditu gobernuak", berretsi zuen Alfarok. Horixe jo zuen gako nagusitzat, eta abokatuaren iritziarekin bat egin zuen Burlatako Etxebizitza zinegotzi Lourdes Lozada Aguilerak ere. Eskertu eta txalotu zuen gobernuaren ekinaldia, eta ontzat jo zuen etxebizitzari buruzko eztabaida bultzatzeko jardunaldia antolatu izana.

Espainiako Auzitegi Konstituzionalak enpresek etxebizitza hutsak eskuratzeko ematen dion aukera balia dezala eskatu zion zinegotziak gobernuari, batetik. "Etxebizitza hutsak erabili behar ditugu; hori da lehentasuna". Bertzetik, Burlatako egoeraz, agerian utzi zuen Iruñerriko herri horretan ere "etxebizitzak behar" dituztela. Alokairu sozialaren alde egin zuen, eta gobernuaren laguntza eskatu zuen bide horretan urratsak egiteko.

Badu lana Nafarroako Gobernuak. Eskubide bat baitu bermatzeko. Teilatupean.

2018-03-162018-03-15Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Ingurunea, Nafarroa

Sustraiak behar du non errotu

Edurne Elizondo

Wallmapu mapan jarri dute. Izen bereko Euskal Herriko elkarteko kideak Nafarroako Parlamentuan izan dira, eta maputxeen herrira begira jarri dituzte talde politikoetako ordezkariak: Txileko eta Argentinako gobernuen administrazioaren pean sufritzen ari diren errepresioaren berri jaso eta zabal dezaten; egoerari buelta emateko presioa egin dezaten. "Laguntza eske gatoz, maputxeen aldeko adierazpen instituzionala eskatzera", erran zuten Wallmapu Euskal Herria elkarteko Gabi Basañezek eta Mery Ann Garlingek, parlamentarien aurrean otsailaren 20an egindako agerraldian. Adierazpena onartzeko zain dira orain.

Lurrari lotutako herria da maputxeena; lurra da mapu, eta jendea, berriz, txe. Beren lurraldeari erraten diote Wallmapu: inguruko lurra. Egun, Txileren eta Argentinaren artean banatuta dago lurralde hori; 1,8 milioi maputxe inguru bizi dira Txilen —Ulumapu deitzen duten lurraldean—, eta 200.000 inguru Argentinan, Puelmapun. Kolonizazioaren ondorioz, lurralde horren %10 dago bakarrik maputxeen esku, gainontzekoa enpresek eta latifundistek hartua dute. Maputxe gehienak Hego Konoaren hegoaldean bizi dira, estatuek kendu ezin izan zizkieten lurretan.

Espainiako konkistatzaileak Amerikara iritsi zirenetik Abya Yala erraten zioten jatorrizko biztanleek, lurrari eusteko etengabeko borrokan aritu dira maputxeak. Galdutakoa berreskuratzeko azken hamarkadetako nahiak eta bide horretan egindako urratsek ekarri dute jazarpenak gora egitea.

Errealitate horren adierazgarri, hainbat datu jarri dituzte mahai gainean Wallmapu Euskal Herriko kideek: 2001etik, Pinocheten diktaduran onartutako terrorismoaren aurkako legedia ezartzen diola Txilek maputxeen herriari, adibidez. "Legedi horrek ekartzen du, bertzeak bertze, maputxeak hiru urtez espetxean sartzeko aukera, epaiketarik egin gabe".

Horixe nabarmendu zuen Garlingek parlamentuan, eta horixe berretsi du elkarte bereko Iban Gartziak ere. Maputxeen aurkako errepresioari buruz gehiago erran du: "Atxilotzeak, torturak, bai eta hilketak ere eguneroko kontua dira Wallmapun".

Multinazionalen interesak

Gertutik ezagutu du Gartziak eguneroko hori. 2016ko otsailean joan zen Wallmapura lehendabizikoz, eta handik ia sei hilabetera atxilotu, eta kanporatu egin zuen Txileko Gobernuak. Urte bereko irailean Wallmapura itzuli zen irundarra, bigarren aldi horretan Argentinako Gobernuaren administrazioaren pean dagoen eremura. Bost hilabetez egon zen, eta handik bueltan hasi zen Wallmapu Euskal Herria sortzeko proiektua mamitzen.

"Urte batean lau maputxe hil dituzte", nabarmendu du Gartziak. Haien alde ari zen Santiago Maldonado gazte argentinarraren hilketa ere gogora ekarri du Wallmapu Euskal Herria elkarteko kideak. Iazko abuztuaren 1ean desagertu zen, maputxeen aldeko protestetan parte hartu eta gero. Urriaren 17an aurkitu zuten Maldonadoren gorpu hila. "Santiago Maldonadoren heriotzak oihartzun zabalagoa izan du zuria zelako, eta argentinarra. Askok esan dute Maldonadorena izan dela lehendabiziko desagertzea demokrazia garaian, eta hori ez da egia. Maputxe asko desagertu dira aurretik ere. Haien aurkako arrazakeria oso handia da".

Arrazakeria, kolonialismoa, pobrezia, kulturaren eta lurraren galera... Anitz dira maputxeak jotzen dituzten auziak. Denek, halere, badute ezaugarri komun bat, gaur egun: enpresa multinazional handien interesek duten indarra, baliabideak dituzten lurrak mugarik gabe ustiatzeko. Tartean, maputxeenak. Enpresa horien jarduerak ekarri du, batetik, lurren galera, eta, bertzetik, maputxeek lur horiekin duten lotura eta harreman propio eta berezia suntsitzea.

Jatorrizko herri bat da maputxeena, kultura, sinismen eta hizkuntza propioa dituena, eta halaxe azaldu zuen Basañezek Nafarroako Parlamentuan. Wallmapu Euskal Herria elkarteko kideek maputxeen eusteko gaitasuna nabarmendu dute, batez ere. "Espainiako konkistatzaileei aurre egin zieten; haiekin akordioak egin behar izan zituzten, ezin izan zituztelako mendean hartu", gogoratu dute. Herri idependentea izatea lortu zuela erantsi dute, 1885. urtean Txilek eta Argentinak kanpaina militar banarekin maputxeen aurka egin zuten arte. "Milaka eta milaka maputxe hil zituzten; kontzentrazio esparrutara eraman eta behartutako lanak egin behar izan zituzten ere".

Txileko eta Argentinako diktadurekin egoerak okerrera baino ez zuen egin maputxeentzat. Gaur egun, enpresa hidroelektrikoak, basoen esplotazioan ari direnak edo meategiak ustiatu nahi dituztenak dituzte maputxeek aurrean. Enpresek dute boterea, eta desorekaz betetako errealitate horretan maputxeak dira gehienetan galtzaile. "Natura arpilatzen ari dira, eta baliabideak lapurtzearekin batera, bizitzeko moduak eta harremanak suntsitzen ari dira". Pobrezia du egoera horrek ondorio, batetik, eta aldatu nahi dutenen kriminalizazioa, bertzetik.

Horri buruz anitz daki Ruben Colliok. Maputxea da. Bere komunitatean Austriako RP Global enpresa hidroelektrikoaren asmoen aurka aritu dira borrokan. Gisako multinazionalek ekarri dute, bertzeak bertze, maputxeen lurren galera eta uraren pribatizazioa. Colliok eta haren bikotekide Macarena Valdesek ozen salatu dituzte beren lurren aurkako proiektuak. Beren salaketak izan du ondoriorik: 2016. urteko abuztuan, Macarena Valdes hil egin zuten. "Urkatuta aurkitu zuten. Aurretik, enpresaren asmoen aurka egiteagatik mehatxua jaso zuen", azaldu du Gartziak. "Denok argi genuen ez zuela bere buruaz beste egin".

"Emakume, maputxe eta borrokalari sutsua zelako hil dute; bere lurra defendatzeagatik", erran zuen Colliok, argi eta garbi, Valdesen heriotza gertatu eta gero. Valdesen familiak ez du amore eman, ordutik, eta emakume maputxea hil zutela erakusteko ahaleginak eman du fruiturik. Joan den urtarrilean jendaurrean agertu zen Ruben Collio eta ezagutarazi zuen Valdesen gorpuari bigarren autopsia bat egitea lortu zutela, eta autopsia horren emaitzak agerian utzi zuela, zalantzarik gabe, emakumeak ez zuela bere buruaz bertze egin. "Hil zuten, eta, gero, bere gorpua zintzilikatu zuten".

Bigarren autopsiaren emaitza ezagutu zuenetik, Valdesen heriotzari buruzko auzia berriz zabaltzea izan da Collioren helburu nagusia. Oraingoz, halere, Txileko justiziak ez du aintzat hartu eskaera hori.

"Hemendik egin behar dugu lan Valdesen heriotza argitzeko eta erantzule guztiak agerian uzteko", erran du Iban Gartziak. Lan horren barruan kokatu du Wallmapu Euskal Herriak Nafarroako Parlamentuan egindako agerraldia, bai eta erakunde horretako batzordearekin egindako lan saioak ere. "Gure elkartearen tokia herri mugimenduan dago, baina argi dugu erakundeek ere egiten ahal dutela presioa, eta horren alde egin nahi dugu". Wallmapuren eta Euskal Herriaren arteko zubi izan nahi du izen bereko hemengo elkarteak. Elkar babesteko, elkarri irakasteko.

2018-03-092018-03-09Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Atzera urratsik ez egiteko

Edurne Elizondo
Ez dute atzera urrats bakar bat ere egin nahi. "Osasun arreta guztion oinarrizko eskubide bat da, paperik izan edo ez", erran du, irmo, SOS Arrazakeriako kide Beatriz Villahizanek. Haren hitzak berretsi ditu Munduko Medikuak erakundeko ...

2018-03-022018-03-01Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Hezkuntza, Nafarroa

Zientziaren sokarekin lotuta

Edurne Elizondo

Hipatia Alexandriakoa, Maria Sibylla Merian, Sofia Kovalevskaia, Ada Byron, Marie Sklodowska-Curie, Emmy Noether, Edith Clarke, Klara Von Neumann, eta Hedy Lammar. Bederatzi emakume, bederatzi zientzialari. Astronomiaren, matematikaren, informatikaren, ingeniaritzaren, kimikaren, fisikaren edota entomologiaren arloan ekarpen garrantzitsuak egin dituzten emakume zientzialariak. Eta, halere, ezezagunak gehienak; ezezagunak gehienentzat.

Orain arte. Egoera hori aldatu nahi baitute NUP Nafarroako Unibertsitate Publikoko bederatzi irakaslek. Belaunaldi ezberdinetako emakumeak dira, bai eta zientzialariak ere, eta antzezlan bat prestatzen ari dira zientziaren historiak emandako izen horiek etorkizunarekin lotzeko. "Emakume gazteak erakarri nahi ditugu zientziara, emakume zientzialarion lanaz, bai eta guk egiten dugunaz hitz eginez ere", laburbildu du Gurutze Perez industria ingeniariak Zientzialaria naiz lanaren asmo nagusia.

Sevillako Unibertsitateko bost irakaslek prestatutako eta NUPen aurkeztutako lana ikusi eta gero hasi zen Gurutze Perez antzeko proiektu bat martxan jartzeko ideia lantzen. Leire Catalanekin batera ikusi zuen Perezek espainiarren antzezlana, eta berehala jaso zuen haren babesa, bai eta bertze irakasle anitzena ere. Kezka nagusi bera dute denek: NUPeko ikasgeletan haiek ikasle izan zirenean baino emakume gutxiago dagoela orain zientzia ikasketetan. "Informatika ingeniaria naiz; ikasketak egin nituenean, ia erdiak emakumeak ginen. Orain, eskolak ematera joaten naizenean, lauzpabost emakume baino ez ditut gelan. Emakumeak Medikuntzako ikasketetan daude, zaintzen esparruan. Baina ez daude ingeniaritzetan. Zerbait egin dugu gaizki atzera egin izateko", nabarmendu du Edurne Barrenetxea irakasleak.

Perez, Catalan eta Barrenetxearekin batera, Idoia San Martinek, Aranzazu Juriok, Silvia Diazek, Patricia Arangurenek, Marisol Gomezek eta Alicia Martinezek osatzen dute Zientzialaria naiz obra prestatzen ari den taldea. Ekainean estreinatu nahi dute NUPen, eta herrialdeko ikastetxeetan eskaini gero. "8-12 urte bitarteko haurren aurrean aurkeztu nahi dugu, adin horretan hasten direlako emakumeak zientzien esparrua baztertzen", azaldu du Perezek.

Erreferenterik ezak eta zientziaren esparruan aritu diren eta ari diren emakumeen ikusgarritasunik ezak ez du laguntzen emakumeak zientziara lotzen. Unibertsitatearen esparruan ere, NUP sortu zenetik urratsak egin direla onartu duten arren, zer hobetu badela argi dute antzezlana prestatzen ari diren irakasleek. Batetik, zientzietako ikasleen artean bezala, irakasleen artean ere gutxiengoa direla azaldu dute. "Hainbat emakume badira orain errektoreorde lana egiten, baina ikerketa taldeetako zuzendari gisa, adibidez, emakume bakarra dago", zehaztu du Silvia Diaz telekomunikazio ingeniariak.

Bertzetik, ikerketa lana egiterakoan zeregin hori amatasunarekin uztartzeko dituzten zailtasunak utzi dituzte irakasleek agerian, bertzeak bertze. "Gizonek osatutako ikerketa talde batean ari zarenean eta nagusiari erraten diozunean haurdun zaudela eta amatasun baimena hartuko duzula, gertatzen ahal da gizon horiek zure erabakia gaizki hartzea edo ez ulertzea", erran du Diazek.

Bere esperientziaren berri eman du Marisol Gomez matematikariak. "Kontua da amatasun baimena hartzen duzunean lana bazter uzten duzula, baina, itzultzen zarenean, ez zara puntu berera itzultzen. Urtebete egon bazara unibertsitatetik at, benetan urtebete baino gehiago galdu duzu, denbora behar duzulako zure lana eguneratzeko. Behin azalpenak eskatu zizkidaten ohartu zirelako nire ibilbidean halako hutsune bat zegoela. Kontua zen ama izan nintzela denbora horretan. Okerrena da zigortzen zaituztela".

Bakarrizketak

"Ez gara inoiz agertoki batera igo!", erran du Leire Catalan industria ingeniariak. Iaz amaitu zituen ikasketak, eta tesia prestatzen ari da orain. Ezagutzen ez duten esparru batean sartu direla argi du, baina "gogoz" direla nabarmendu du. NUPeko antzerki taldeko zuzendari Iñaki Orzaizen laguntza ere badute. Jantziak, berriz, Creanavarra diseinu eskolako ikasleek eginen dizkiete.

Aukeratu dituzten zientzialarien lanaren berri emateko, hainbat minutuko bakarrizketak prestatu dituzte irakasleek. Catalanek beteko du Alexandriako Hipatiaren rola. "Historiako lehendabiziko emakume zientzialaria da. Mundu osoko ikasleak hartzen zituen. Ez zen ohikoa, baina aita liburutegiko zuzendaria zuen, eta horrek eman zion aukera zientzian aritzeko". Matematikaria, astronomoa eta filosofoa ere izan zen Hipatia.

Perezek Maria Sibylla Merian hautatu du, 1647an Alemanian jaiotako entomologoa. "Pinpilinpauxak ikertu zituen, bertzeak bertze. Liburuak argitaratu zituen, eta berak egindako ilustrazioekin osatu zituen. Orduko zientzia gizonek, ordea, ez zioten zuen balioa aitortu hark egindako lanari".

Barrenetxeak Ada Byronen lana ekarriko du gogora Zientzialaria naiz obran. 1815. urtean sortu zen. "Ordenagailurik ez zegoen garai hartan, Ada Byron izan zen lehendabiziko emakume informatikaria. Bikaina zen. Bertze emakume anitzek izan ez zituzten aukerak izan zituen, gainera", azaldu du. Argi utzi nahi izan du, halere, zientzia ez dela bakarrik "buru apartak" dituztenentzako toki. "Lana eta irmotasuna dira gako nagusiak".

Buru bikaineko zientzialaria izan zen, halaber, Emmy Noe-ther, Gomezek hautatutako zientzialaria. "Nire esparrua aljebra abstraktuarena da, eta Noether da arlo horretan zientzialaririk garrantzitsuena". Patricia Arangurenek, berriz, guztien artean akaso ezagunena hautatu du: Marie Sklodowska-Curie kimikari eta fisikaria, bai eta bi Nobel sariren irabazlea ere. Gogor egin behar izan zuen lan Parisen ikasi ahal izateko. "Irabazi zuen diru guztia erabili zuen ikertzen jarraitu ahal izateko".

Idoia San Martin industria ingeniariak 2014an amaitu zuen tesia, eta iaztik ari da irakasle lanetan NUPen. Energia berriztagarriena da haren esparrua. Hasieratik bat egin du antzezlanaren proiektuarekin, eta Edith Clarke hautatu du obrarako. "1883an jaio zen, AEBetan, eta erreferente bat da ingeniaritza elektrikoaren esparruan".

Bitxiagoa izan zen Hedy Lamarren ibilbidea —Austrian jaio zen, 1914an—, telekomunikazio ingeniaritzaren esparruan lan egiteaz gain aktore ere izan baitzen Hollywooden. Silvia Diazek hautatu du Lamarr antzezlanerako. "Komunikazio sistema sekretu bat asmatu zuen, nazien aurka erabiltzeko, baina, aktorea ere bazenez, eta emakume, ez zuten serio hartu". Zientzialaria izan zela gogoratuko dute NUPeko irakasleek. Haiek ere badirela. Emakumeek badutela tokia zientzian.

2018-02-232019-02-20Albisteak, Asteko Gaiak, Euskara, Gizartea, Komunikazioa, Nafarroa

Dorreko memoriak

Edurne Elizondo

Hiru ordu pasatuta. 2003. urteko otsailaren 20ko goizeko ordu bata aldera hasi zen Espainiako Auzitegi Nazionalak Euskaldunon Egunkaria-ren aurka agindutako operazioa, baina guardia zibilek 04:00 aldera jo zuten hedabide horrek Nafarroan zuen egoitzako buru Alberto Barandiaranen etxeko atea. Hiru ordu pasatuta.

Kazetariak gogoan du orduko egoerak eragindako "inpresioa"; gogoan du guardia zibilen autoan Iruñeko Alde Zaharretik Donibane auzoko Irrintzi dorreraino egin behar izan zuen bidaia, bai eta bulegoan egindako miaketan ondoan izan zituen guardia zibilen probokazioak ere. "Urduri ote nengoen galdetzen zidaten, behin eta berriz, begirada gainetik kendu gabe".

Goizean, 06:30 aldera, lagun zuen baten aurpegia ikusi ahal izan zuen Barandiaranek, azkenean: Euskalerria irratiko Mikel Bujandarena. Irrintzi dorrean du irratiak ere egoitza, eta eraikina inguratzen duen terrazatik agertu zen Bujanda, goiz hartan, Egunkaria-ren egoitzaren parera. "Ez dakit nola jakin zuen; guardia zibil bat terrazara atera zen, eta ezin izan zen gehiago hurbildu".

Egunkaria-ren Nafarroako egoitzan lankide izandako Asier Azpilikuetarekin eta Irene Arrizurietarekin gogoratu ditu Alberto Barandiaranek duela hamabost urteko guztiak. Hiruren artean osatu dute egun luze hartan jazo zenari buruzko kontakizuna, beren oroitzapenekin eta beren sentsazioekin.

Arrizurietak irratian entzun zuen egunkariaren aurkako operazioaren berri. "Bilbora joan behar nuelako esnatu nintzen goiz. Busaren zain nintzela entzun nuen Manu Etxezortu esaten Alberto bulegoan zutela guardia zibilek. Shock egoeran nintzen", erran du.

Arrizurieta 07:30 aldera ailegatu zen Irrintzi dorrera. Egoitza zigilatzeko lanak amaitzen ari ziren. Guardia zibilek inguratuta ikusi zuen Barandiaran, atearen aurrean. Zurginak deitu zituzten guardia zibilek atea hainbat egur puskarekin ixteko. Guardia zibilek alde egin zutenean, lankideek bezala, Euskalerria irratikoen egoitzan bilatu eta aurkitu zuen aterpe Barandiaranek. Orduan jakin zuten ez zegoela atxilotuta. Bai, ordea, Egunkaria-ko zuzendari Martxelo Otamendi eta bertze bederatzi.

Azpilikuetari aitak eman zion gertatu zenaren berri, ernatu zenean. Kazetaria Nafarkaria-ko arduraduna izan zen, baina UPNren gobernuak gehigarria diru laguntzarik gabe utzi eta desagertu eta gero, Andoaingo erredakzio nagusira joan behar izan zuen lanera, Egunkaria-ren Iruñeko egoitzatik. Nafarroan harrapatu zuen itxierak, eta Iruñeko lankideen ondoan egin zituen BERRIA sortu arteko hurrengo urratsak.

Azpilikuetak ere Euskalerria irratirako bidea egin zuen itxieraren berri jaso bezain pronto. Han egin zuten bat, eta han jaso zituzten langileek elkartasuna agertzeko lehendabiziko deiak. Irratiko mikrofonoen bidez, zuzenean kontatu zuten bat-batean aurrean topatu zuten egoerak eragindakoa, eta herritarrak hasi ziren deitzen ordenagailu bat edo behar zuten bertze edozer gauza eskaintzeko.

"Eguerdian, Irrintzi dorrearen aurrean egin genuen itxiera salatzeko lehendabiziko elkarretaratzea; ia deus esan gabe, eta, halere, jende asko etorri zen. Gogoan dut gizon bat laneko buzoarekin etorri zela, ondoko tailer batetik. Ordenagailu bat bazuela, eta guretzat zela nahi izanez gero. Jendearen babesa sekulakoa izan zen", gogoratu du Barandiaranek.

Bide zaila kioskoetara

Babesa azaltzeko lehen eguneko keinuak benetako elkartasun olatu bilakatu ziren egunkaria itxi eta handik bi egunera, euskalgintzak deituta manifestazio handi batek hartu zituenean Donostiako karrikak. "Sekulakoa izan zen", erran du Arrizurietak, eta Azpilikuetak ere onartu du egun hura izan zela "malko gehien" eragin zuena. Aitortu du, halaber, biharamunean Egunero-ren lehendabiziko zenbakia eskutan hartu zuenean jabetu zela benetan itxierak ekarritakoaz.

"Itxia, baina ez isildua". Lerroburu hori jaso zuten Egunkaria-ko langileek lehendabiziko Egunero haren azalean. Diario de Noticias egunkariko Uharteko errotatibatik kioskoetara ailegatzeko bidea, halere, ez zen erraza izan. "Diario de Noticias egunkariaren egoitzara joateko eskatu zidaten. Guardia Zibila etorri zen agindu judizial batekin, esanez hor ezin zela Egunkaria-ren ordezkorik inprimatu. Gogoan dut mahai baten azpian sartu nintzela, Egunkaria-rekin ez lotzeko. Han ziren langileek bilera egin zuten gero erredakzioan, zer egin erabakitzeko. Eta aurrera egin zuten. Eskertzekoa da egindako urratsa, arriskua bazelako".

Bi furgoneta atera ziren Uhartetik. Lehendabizikoaren atzetik joan ziren guardia zibilak. Handik ordu erdira atera zen bigarrena. "Ez dakit zein, baina bat ailegatu zen kioskoetara". Goizeko lauretan ailegatu zen Barandiaran etxera, guardia zibilek handik atera eta 24 ordura.

Egunero kaleratzeko lana egunkari berri bat sortzeko proiektuarekin uztartu zuten Egunkaria-ko langile ohiek, lau hilabetez. Iruñekoek lortu zuten haientzat hagitz garrantzitsua zen zerbait: Irrintzi dorretik alde egin behar ez izatea, alegia. Eugenio Arraizak utzitako bulegoa bilakatu zen haien behin-behineko egoitza.

Euskalgintzarekin lotura estua du Iruñeko Irrintzi dorreak, eraikin horrek hartu baitzuen, denbora batez, hiriburuan sortutako lehendabiziko ikastola. Egunkaria itxi zutenean, gainera, Euskalerria irratiak ez ezik, AEKren Irrintzi euskaltegiak ere han zuen egoitza. Irratiko lankideen babesa nabarmendu dute, batez ere, Egunkaria-ko kide ohiek, estua izan baita beti haien arteko harremana. BERRIAk ere Irrintzi dorrean du egoitza, oraindik ere, baina Barandiaranek aitortu du "min bat" baduela, langileek sortutako proiektu berriak ez zuelako lortu Egunkaria-ren egoitza zaharrera itzultzea. "Ez omen zen komenigarria. Nik, halere, min hori dut, oraindik ere", berretsi du, tristuraz, kazetariak.

Epaileek ezarritako zigilua Egunkaria itxi eta handik urte eta erdira gelditu zen bertan behera. Hautsez beteta aurkitu zuten lantoki izandako bulegoa Iruñeko langileek. Urte eta erdi horretan, halere, hainbat aldiz sartu ziren Iruñeko kazetariak epailearen aginduz itxitako egoitzan. Ate nagusia bai, egur puskekin itxi zuten guardia zibilek, baina terrazako ateetako bat, ordea, erdi irekita utzi zuten.

Itxitako egoitzaren barruan

Beldurrak hartzen zituen langileak itxitako bulegora sartzen ziren bakoitzean, orain, irribarrez, gogoratu dutenez. "Ondoko etxetik norbaitek ikustea eta filmatzea zen gure kezka, eta erdi makurtuta ibiltzen ginen terrazan. Barruan ahalik eta denbora gutxien gelditzen saiatzen ginen", azaldu du Barandiaranek. Egoitzan zituzten landareak ateratzera joan ziren lehendabizikoz. Gero, adibidez, Jorge Oteiza eskultore oriotarra hil zenean, 2003ko apirilaren 9an, artistari buruz Egunkaria-n gelditu zen materialaren bila sartu ziren.

Beldurra aipatu du Barandiaranek ordukoak gogoratu dituenean. Eta nabarmendu du kezka edo ezinegona hainbat unetan sentitu zuela, Egunkaria ixteko operazioa martxan jarri eta gero. "Behin, kalean ikusi nuen etxera etorritako guardia zibiletako bat; atzetik nuela pentsatzen dut". Arrizurietak ere onartu du beldurrak jo zuela hasieran. "Lehendabiziko gaua lagun baten etxean pasatu nuen; ez nintzen lasai sentitzen".

Epaileak urriko atxilotzeak agindu zituenean, gora egin zuen beldur horrek. "Imanol Murua Uriak deitu zidan atxiloketen berri emateko. Gau hartan etxetik kanpo egin nuen lo. Argi nuen etorri behar bazuten etorriko zirela, baina ez nuen etxean egon nahi", gogoratu du Barandiaranek.

Beldurren eta kezken gainetik, aurrera egiteko borondateak hartu zituen Egunkaria-ko langile ohiak. Onartu duen arren Egunero-ren lehen zenbakia ukitu zuenean jabetu zela benetan gertatu zenaz, Egunkaria-ren tokia bete zuen hedabide horren martxan murgiltzeak aurrera egiteko indarra eman ziola ere nabarmendu du Azpilikuetak. "Egin itxi zutenean, Iruñeko kazetariak hartu genituen gure egoitzan. Ikusi nuen Euskadi Información atera eta gero Gara sortu zutela. Argi nuen guk ere bide bera eginen genuela", azaldu du.

Idatzi, hitzaldiak eman, akzioak saldu... Hamaika lan egin behar izan zituzten kazetariek BERRIA sortu arte. Egunkari berriak izanen zuen izenari buruzkoak gogoratu dituzte langileek. "Gu izan ginen izen hori ezagutzen lehenengoetarikoak, Euskalerria irratikoen Larreko saria jaso genuenean BERRIAren elastikoak janzten lehenak izan baikinen", gogoratu du Azpilikuetak.

Larreko saria egunkari berriaren lehendabiziko zenbakia kaleratu baino hainbat egun lehenago jaso zuten Egunkaria-ko langile ohiek. BERRIA lehendabizikoz inprimatu zutenean, Diario de Noticias egunkariaren Uharteko egoitzara itzuli zen Barandiaran. Egun hartan ez zen bakarrik joan. Iruñeko lankideak izan zituen ondoan, eta haiek izan ziren egunkari berria ukitzen eta irakurtzen lehenak.

Egunkaria-ren lekukoa hartu zuen proiektuak hamabost urteko bidea egin eta gero, hasiera artako lana ekarri dute gogora Arrizurietak, Azpilikuetak eta Barandiaranek. Egunkaria-ko langile ohiek egindakoa, bai eta bidean lagun izandako guztiena ere. "Nik uste dut nabarmentzekoa dela euskalgintzak egindako lana. Jende asko eta asko inplikatu zen gurekin", erran du Azpilikuetak. Epaile baten aginduz itxi zuten Egunkaria, eta epaileek absolbitu zituzten gero, auzipetutako guztiak. "Nola azalduko diet semeei hori guztia?", galdetu du kazetariak.

Barandiaranen semeek 7 urte zituzten guardia zibilak aitaren bila joan zirenean etxera. Egunkaria-ren Nafarroako egoitzako buru ohiak beti azaldu die jende askoren artean sortutako proiektu "polit, interesgarri eta inportantea" izan zela 2003an itxi zutena. "Niretzat sekulako garrantzia izan du naizena izateko", nabarmendu du. "Gure esparruan uste genuen baino gehiago eragin zuela uste dut".

Bat egin du Arrizurietak, eta agerian utzi nahi izan du Egunkaria-k utzitako arrastoa. "Kazetaritzak eman dit asko". Egun ilunak izan ziren harentzat eta gainerako langileentzat itxierak ekarri zituenak. Hamabost urte joan eta gero, elkartasunak emandako argia du gogoan.

2018-02-092018-02-09Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Martxan, planto egiteko

Edurne Elizondo

Ederra izaten ari da prozesua. Elkar ezagutzen ari gara", erran du Lur Albizu Etxetxipiak. "Martxoaren 8ak giltzarri izan behar du", erantsi du Marta Molinero Torreak. "Balio dezala denok ikas dezagun", azaldu du Irati Majuelo Itoitzek. Eta bat egin du Uxue Alvarez Azkonak: "Bat egin dezagun, feminismoaren barneko eztabaidei modu irekiago batean aurre egin ahal izateko".

Lehendabiziko aldiz, nazio mailako grebara deitu du Euskal Herriko mugimendu feministak Martxoaren 8rako. Ez da ohiko greba bat izanen, halere, emakumeen jarduna gelditu nahi baitu, enpresa mundutik hasi eta etxeko lanetaraino. Abenduaren 1ean egin zuten feministek lehendabiziko batzarra, Gasteizen, eta, geroztik, herriz herri eta auzoz auzo ari dira antolatzen, hilabete barrurako protestak zehazteko. Hamaika proposamen ari dira jartzen mahai gainean; martxan dira, Martxoaren 8an planto egin ahal izateko.

Iruñean ari dira lanean Albizu Etxetxipia, Majuelo Itoitz, Alvarez Azkona eta Molinero Torrea. Gogoz dira, batzarretan adin guztietako 70 emakumek bat egiteak ematen duen indarrak bultzatuta. "Aurtengoa Martxoaren 8 ezberdin bat izanen da, eta nahi izan dugu aurretik parte hartu ez duten emakumeak eta taldeak aktibatu, denok bat egin dezagun", nabarmendu du Albizu Etxetxipiak.

Emakumeen aurkako indarkeria mota guztiak salatu nahi ditu Martxoaren 8ko grebak. "Emakume guztioi eragiten digu sistemak", erran du Majuelo Itoitzek. "Aski dela esateko ordua dugu; mundu mailako lanuztea da Martxoaren 8koa, eta kalera ateratzeko ilusioz beteriko aitzakia ematen digu".

Martxoaren 8ko protestetan parte hartzeko moduak, finean, anitz izanen dira. Batetik, ikasleek eta enpresetan enplegatuta daudenek launa orduko bi lanuzte egiteko aukera izanen dute, 11:00etatik 15:00etara eta 18:00etatik 22:00etara. Bertzetik, kontsumoaren eta zaintzaren esparruei ere eragin nahi die grebak. "Gu geu ere jabetuko gara egiten dugun guztiaz, gelditzen garenean", erran du Molinero Torreak.

Gizonek Martxoaren 8ko greban bete dezaketen rolari buruz ere egin dute gogoeta feministek. "Argi izan behar dute ez dagokiela protagonista izatea egun horretan. Manifestaziora joaten badira, jar daitezela atzean; eta benetan parte hartu nahi badute, egin ditzatela gutxieneko zerbitzuak edo zaintza lanak. Hausnartu dezatela, batez ere, guk gelditzeko ditugun arrazoiei buruz", nabarmendu du Majuelo Itoitzek. "Eta hausnartu dezatela, gainera, gu gelditzen garenean gertatzen denari buruz", erantsi du Molinero Torreak.

Iruñean, 12:00etako eta 20:00etako protestak izanen dira eguneko nagusiak. Ez dira Martxoaren 8ko mobilizazio bakarrak izanen, halere, herriz herri hamaika protesta prestatzen ari baitira bertze hainbertze emakume talde.

LIZARRA

Lizarran, Patri Ahorkado talde feministak egin zuen Martxoaren 8rako greba prestatzeko lehendabiziko batzar irekirako deialdia, duela hilabete bat. "Lizarrako Emakumeen Batzordearekin elkarlanean aritu gara, herriko bertze hainbat esparrutako jendea erakartzeko asmoz. Egia erran, arlo guztietan baditugu lagunak, eta jendea ari da mugitzen", azaldu du Patri Ahorkado taldeko Carla Ruiz Armendarizek.

Mahai gainean jarritako proposamenak erabat zehaztu gabe dituzte, oraindik ere, baina Lizarrako feministek argi dute karrikan egon nahi dutela Martxoaren 8an. "Azoka eguna dela aprobetxatuko dugu, informazioa zabaltzeko. Horma-irudi bat egin nahi dugu, gainera, eta kalera eraman antzerki lan sozialen bat", azaldu du Ruiz Armendarizek.

Herrian aritzeak duen garrantzia nabarmendu du, baina erantsi du herrietan egiten ari diren lan hori Iruñera ere eraman nahi dutela; ikusgarri bilakatu nahi dutela herrietako errealitatea hiriburuko mobilizazioetan. "Gure asmoa da Iruñean 20:00etan eginen den manifestazioan parte hartzea, baina argi eta garbi erakutsiz landa eremuko errealitate horren ordezkari garela. Hitz egin nahi dugu bertze hainbat eskualdetako taldeekin, elkarrekin parte hartzeko manifestazioan", erran du.

ALTSASU

Hilaren 2an egin zuten Altsasun Martxoaren 8ko greba prestatzeko lehendabiziko batzar irekia. Sakana osoko 30 emakume inguruk parte hartu zuten. "Ostegunero eginen dugu batzarra, martxoaren 8ra bitarte. Nabarmendu beharra dago Etxarri Aranatzen eta Arbizun ere batzar propioak sortu dituztela. Oso garrantzitsua da herriz herri lantzea gaia, eta herriz herri erabakitzea greba nola gauzatu", azaldu du Eider Leozek.

Kontent da deialdiak eskualdean izan duen erantzunarekin, eta nabarmendu du balio izan duela jada emakume anitzek bat egiteko. "Elkar ezagutzeko aukera eman digu". Mahai gainean jarri dituzte jada hainbat proposamen; asmoa dute, adibidez, gauerdian hasteko Martxoaren 8ko mobilizazioak; karrikara atera nahi dituzte, gainera, zaintzarekin lotutako elementuak, anitzetan ezkutuan gelditzen den lan hori ikusgarri bilakatzeko. Goizez eta arratsaldez egin nahi dituzte protestak Altsasun, eta egun osoan Gure Etxea espazioko ateak zabalik izanen direla erran du Leozek.

Argi du Martxoaren 8az harago ere emanen duela fruiturik orain egiten ari diren lanak; urrats garrantzitsua izan daitekeela Sakanan emakumeen nolabaiteko sarea antolatzeko, hain zuzen ere. Grebari buruzko informazioa zabaltzeko, adibidez, ehun kide inguru dituen Whatsapp taldea sortu dute. Elkarlan hori ez dela martxoaren 8an amaituko argi du Leozek. "Jendea gogoz dago, eta ziur gara esperientzia oso polita izanen dela".

TAFALLA

Tafallan ere martxan dira, Martxoaren 8rako planto egiteko prest. Altsasun bezala, eguna ailegatu arte, ostegunero eginen dute bilera. Horixe azaldu du Mabel Pascualek. Kontent da herrian sumatu duen mugimenduarekin, eta, batez ere, greba prestatzeko batzarretan belaunaldi ezberdinetako feministek bat egin dutelako. "Jende gazte asko etorri zen egin genuen lehendabiziko batzarrera, eta hori oso ona da; jende gazteak freskura eta indarra ekarri digu", nabarmendu du.

Izan ere, talde feminista berri bat sortu da Tafallan. "Oso gazteak dira; behar dira belaunaldi berrien ekarpenak mugimenduan, polita da elkar elikatzea eta elkarri irakastea", berretsi du Pascualek.

Bertzalde, herriko udaleko agintarien jarrera eskertu du Pascualek; batetik, berdintasun batzordean egiten ari diren lana nabarmendu du; bertzetik, ontzat jo du udalak atzera egin izana Martxoaren 8rako ekinaldi instituzional bat egiteko asmoan. "Udaletxeko kideei erran diegu egun horretan herri mugimenduak izan behar duela protagonista, eta bat egin dute", azaldu du Mabel Pascualek.

TUTERA

Tafallan bezala, Tuteran ere talde feminista berri bat sortu dute: Erribera Intsumisoa. Taldeko kide da Edurne Leon Sanchez. "Bizpahiru lagunek bat egin genuen, pentsatuz Erriberan hutsune bat genuela, falta zela feminista gazteen arteko zerbait. Bilera bat egiteko deialdia egin genuen, eta 30 pertsona etorri ziren. Jendea gogoz dago; 13 eta 30 urte bitartekoak gara denak, gehienak 20 urte ingurukoak. Lanean hasteko irrikan gara, zer izan nahi dugun pentsatzen".

Taldeko kideen lehen zeregina izan da Martxoaren 8rako greba prestatzea. Haiek egin dute Erriberan plantoa lantzeko proposamena, eta eskualdeko emakumeek erantzun dute. "Lehendabiziko bileran 25 emakume inguruk bat egin genuen".

Hasi dira hilabete barruko mobilizazioak prestatzen. Argi dute karrikan egon behar dutela. Mahai gainean jarri dituzten proposamenetako bat da, hain zuzen ere, Tuterako plazan egitea batzarrak Martxoaren 8ko grebak jorratu nahi dituen auziei buruz. Tuteran argi dute, halaber, gauerdian hasi nahi dutela eguneko ekinaldiekin, 24 orduz zabaldu nahi dutela mezu feminista.

Aurrera begira ere, Martxoaren 8rako lanak sareak osatzeko eta harremanak estutzeko aukera emanen diela argi du Leon Sanchezek. "Eskualde osoko jendearekin bat egin nahi dugu. Garrantzitsua da, lanean jarraitzeko, elkar ezagutzea. Elkarrengandik ikastea da kontua, bakarrik ez gaudela sentitzea. Batera goaz, eta hori oso polita da", erantsi du Leon Sanchezek.

BERA

Beran, hilaren 15ean eginen dute Martxoaren 8rako greba prestatzeko lehendabiziko batzarra. Herriko Goldatz emakume taldeak egin du deialdia. "Bortzirietako emakumeentzako deialdia da", azaldu du taldeko kide Ines Matxiarenak. Goldatzek deitu du batzarrera, baina Matxiarenak argi utzi du Martxoaren 8rako mobilizazioak Bortzirietako emakumeen artean prestatzea dela asmoa.

Duela bi urte eta erdi sortu zuten Goldatz, Beran. "Hasi ginen hainbat emakume hitz egiten eta gogoeta egiten ahizpatasunari eta elkarri laguntzeko beharrari buruz". Lehen bilera haietan hasi ziren taldea osatzeko ideia mamitzen, eta, azkenean, urratsa egin zuten. Adin ezberdinetako emakumeek bat egin dute taldean, elkarrekin lan egiteko. "Orain, adibidez, hilerokoari buruzko tailer bat egiten ari gara", erran du Matxiarenak. Martxoaren 8rako, eskualdeko bertze emakume eta taldeekin prestatu nahi dituzte egin beharreko mobilizazioak. Egun hori aldarrikapenerako eguna izanen dela argi dute Goldatz taldeko kideek. Halere, ez dute ospatzeko aukera galdu nahi. "Aurreko astebururako prestatu ditugu hainbat ekinaldi", kontatu du Matxiarenak.

Martxoaren 2an, adibidez, emakume kirolarien inguruko mahai ingurua egin nahi dute Beran; eta martxoren 3an, berriz, herri jokoak, goizez, eta, gero, bazkaria.

Martxoaren 8ko plantoaren aukera baliatu nahi dute eskualdeko bertze emakumeekin eta taldeekin duten harremana sendotzeko. "Lesakan, adibidez, bada mugimendua, bada jendea lan egiteko prest, eta uste dugu orain eginen ditugun batzarrak baliatu ahal izanen ditugula mugimendu horri, eta gogo horri, forma emateko". Goldatz taldeko kideek argi dute garrantzitsua dela herriz herri lan egitea. Hilaren 15eko batzarrean parte hartzera deitu dituzte emakumeak.

2018-02-022018-02-02Albisteak, Asteko Gaiak, Gizartea, Nafarroa

Ardura onartu eta jarrera hartzeko garaia

Edurne Elizondo

Ez da erraza izan. Eta aitortu du, oraindik ere, urduri sentitzen dela egindako urratsa egin eta gero. Baina ez da damutu. Argi du "eman beharreko" pausoa zela jendaurrean agertzea: "Indarkeria matxista da lanpostuan gertatzen den sexu jazarpena; hagitz auzi larria da. Sufritzen duena txikitu dezake, eta ondorio hagitz larriak eragin. Enpresek, sindikatuek eta administrazioak duten ardura onartu behar dute, behingoz, eta jarrera hartu, gertatzen ari denari aurre egiteko".

Ederki ezagutzen duen errealitate bati buruz ari da Mari Jose Lekuona, eta errealitate hori mahai gainean eta agerian uzteko erabaki du bere kasuaren berri ematea. 1998tik 2016ko abendura, TRW enpresan aritu zen —orain, ZF multinazionalaren esku dago—. 2016an, erregulazio txosten baten ondorioz, 124 langile geratu ziren kalean. Lekuonak bere burua aurkeztu zuen enpresa uzteko. "Niretzat, kaleratze traumatiko bat izan zen. Ez nintzen joan hala nahi nuelako, gertatu zenak behartuta baizik: nagusi baten sexu jazarpena sufritu nuelako alde egin nuen". Langabezian da orain.

Jendaurrean agertzea erabaki du Lekuonak, eta jendaurrean azaltzea lanpostuan sufritutakoa. Ez duelako bertze inor bere tokian egotea nahi. Sexu jazarpenaren inguruko zigorgabetasuna amaitzea nahi duelako, behingoz. Hori lortzeko, egun gaizki direnak konpondu behar direla erran du, argi eta garbi; bere kasuan huts egin zutenak zuzendu, alegia.

Batetik, enpresak ustez zuen zero tolerantziaren politikak huts egin zuela uste du Lekuonak; bertzetik, sindikatu gehienen jarrerak huts egin zuela, auzia "bazter uzteko" eskatzeagatik. Administrazioak ere ez zuen neurria eman, Lekuonaren hitzetan, adituek egindako lana kontuan ez hartzeagatik. "Oro har, esparru guztietan, sexu jazarpenaren auzia tratatzeko prestatutako jendea falta da; eta dauden adituei, Lan Osasunaren Institutuko profesionalei, adibidez, ez diete kasurik egiten".

"Ez naiz bakarra; nire enpresa ez da bakarra". Azken egunotan jaso duen mezu bat aipatu nahi izan du Lekuonak. Lanpostuan sexu jazarpena sufritu duen bertze emakume batek bidali dio. "Hunkitu nintzen irakurri nuenean", aitortu du. "Ongi egin dudala erakutsi dit mezu horrek". Jendaurrean agertzeko urratsa eginez, hain zuzen ere, mezua bidali dionari eta egoera berean diren bertze emakume guztiei erran nahi izan dielako Lekuonak ez daudela bakarrik.

Eragina egunerokoan

Oraindik ere kosta egiten zaio gertatu zenaz hitz egitea. Sufritutakoak egunerokoan eragin dio. "Zaila egiten zait kontzentratzea, eta gaizki egiten dut lo". Enpresatik atera eta gero, denak berdin jarraitzen duen sentsazioak eragin dio minik handiena, halere. Horregatik erabaki du kontatzea. Kostatzen zaion arren. Zerbait aldatu nahi duelako.

"2010. urteko uda baino lehen hasi zen dena. Behin, lanean ari nintzela, nigana hurbildu, eskuetatik heldu, eta nirekin afaltzeko irrikan zela erran zidan". Lekuonak aitortu du hasieran saiatu zela bere senak erraten ziona bazter uzten. "Gaizki ulertu nuela pentsatu nahi izan nuen; ezin zela izan susmatzen nuena". Halere, saiatu zen nagusiarengandik urruntzen. "Pasabideetan ikusten nuenean, bertze alde batera begiratzen nuen nik. Ez nuen harengandik hitz bakar bat ere jaso nahi".

Nagusiak, ordea, bere jarrerari eutsi zion. "Bertze behin, atzetik heldu ninduen, eta belarrira hitz eginez erran zidan morboa nuela. Ni ezin mugitu gelditu nintzen". Lekuonaren helburu nagusi bilakatu zen nagusiarengandik ahalik eta gehien urruntzea, eta, batez ere, harekin bakarrik ez gelditzea. Horregatik, txanda eta postu berean egotea egokitu zitzaien aldi batean, nagusiarekin bakarrik egoteari uko egin zion Lekuonak. Orduan egin zuen eztanda egoerak. "Enpresako sindikatu bateko kide bati erran nion zer gertatzen ari zen".

Enpresako giza baliabideetako arduradunarengana jotzea izan zen hurrengo urratsa. Pauso hori eman eta gero hasi zen gertatzen ari zena lantokian zabaltzen. "Ez nuen nik erran. Nire nagusia hasi zen auziaren berri zabaltzen, errealitateari buelta emateko asmoz".

Salaketa ezagutu zutenean, lankideen jarrera aldatu egin zela nabarmendu du Lekuonak. "Ni bazter uzten hasi ziren ordura arte lagun izandako lankideak". Lekuonak gogoratu du bere nagusia zela hark enpresan salatutakoa. "Botere harreman bat zegoen gure artean, eta boterea, noski, haren esku zegoen".

Hasieratik eutsi dio salatutakoari Lekuonak, beti, enpresan. Horregatik, berak eskatuta egin zuten Lekuonak eta nagusiak bilera giza baliabideetako arduradunarekin, 2010eko urriaren 19an. "Nagusiaren aurrean berretsi nuen aurretik salatutakoa". Urrats hori egin eta gero, gaixo agiria hartu behar izan zuen Lekuonak. "Ezin nuen gehiago. Enpresako mediku zerbitzura jo behar izan nuen. Han ere azaldu nuen, argi eta garbi, zer gertatzen ari zitzaidan".

Lekuonak argi du enpresak ez duela batere ongi kudeatu bere auzia. Nagusia salatu zuenean, enpresak berdintasun planik ez zuen. "Gerora egin zuten. Langileek, halere, ez zuten haren berri jaso. Tiradera batean gordeta dagoen plan batek ez du deusetarako balio".

Enpresak erabaki bakarra hartu zuen Lekuonak salatutako jazarpenari aurre egiteko: txandak aldatu zituzten, lantokian bat egin ez zezaten. Egun batean elkarrekin aritzea egokitu zitzaien arte. "Ezin nuen sinetsi". Bigarrenez hartu behar izan zuen gaixo agiria.

Etsita dago Lekuona enpresak erakutsitako jarrerarekin. Are gehiago sexu jazarpena jaso duen langile bakarra izan ez dela jakin zuenetik. "Nire salaketa aurkeztu eta gero, bertze langile batek jo zuen giza baliabideetako arduradunarengana, hark ere nagusi berarengandik sexu jazarpena sufritu zuela salatzera. Enpresak ez zuen kontuan hartu".

Lan Ikuskaritzara eraman zuen Lekuonak bere auzia. Gogoan du lehendabiziko ikuskatzailearekin egindako aurreneko bilera. "Nire egoeraren berri eman eta gero, gaztea eta ederra nintzela erantzun zidan. Zur eta lur gelditu nintzen". Nafarroako Lan Osasunaren Institutuko kideen artean jaso zuen Lekuonak hain beharrezkoa zuen babesa. Iñaki Moreno lan medikuak sinatutako txosten batean aipatzen da Lekuonak eskatu ez zituen sexu izaerako adierazpenak jaso zituela, eta adierazpen horiek langilearen duintasunari eragin ziotela. Lekuona "beldurtuta" sentitu zela jasotzen du txostenak, halaber. Aitortzen du, azkenik, "langileak sufritutako sexu jazarpenaren larritasuna" zehazteko behar adina informaziorik ez duela.

Txosten horretan lan ikuskariaren ikerketa ere aipatzen da, eta nabarmentzen da salaketa jaso zuen gizonak ikuskariaren aurrean onartu zuela Lekuonari erran zizkiola hark salatutakoak. Ikuskariak egindako txostenak erraten du nagusiaren jarrera ez zela egokia izan, eta errespeturik eza erakutsi zuela. Jazarpen hitza ez du erabiltzen, ordea.

"Nik sumatu dut, batez ere, sexu jazarpenaren auzian esku hartu behar dutenak ez daudela batere trebatuak. Formakuntza falta da". Sindikatuetan ere bai, Lekuonak nabarmendu duenez. Esparru horretan, halere, bertzelako elementuak nahasten direla salatu du, eta "hagitz larritzat" jo du haietako batzuen jarrera. Enpresan gehiengoa zuen sindikatuko arduradunengana jotzea erabaki zuen langileak ez du izena aipatu nahi izan, sumatu edo sentitu zuelako auzia ixteko moduan ezagutzen zituenak baino elementu gehiago bazirela. Lan hitzarmenaren negoziazioa zegoen tartean, hain zuzen ere. "Nire auzia negoziatzeko elementu bilakatu zuten".

Bertze hainbat sindikatutara ere jo zuen Lekuonak. "ELAn erran zidaten hobe nuela auzia bazter utzi, ez nuelako deus lortuko". LAB sindikatuaren egoitzan, berriz, Miren Conde aurkitu zuen. "Aingeru baten modukoa izan da niretzat. Ez zidan deus agindu, baina borrokatzeko prest agertu zen". Harekin egin zuen sufritutakoak enpresatik Lan Ikuskaritzara eramateko bidea.

Bertze hainbat pertsona izan ditu ondoan; enpresa barrukoak, bai eta kanpokoak ere, eta denei eskertu die babesa. Andrea elkarteko kideei ere bai. Haiekin batera agertu zen, lehen aldiz, jendaurrean, bere esperientzia kontatzeko. Lekuonaren kasuaren bidez, hain zuzen ere, sexu jazarpenaren eta jazarpen sexistaren arazoaren larritasuna utzi nahi izan du agerian Andreak. Elkarteak argi du Lekuona ez dela bakarra, eta, hark bezala, gizarte osoaren esku hartzea eskatu du, egoerari aurre egin ahal izateko.

Nazioarteko kanpainak

Agerraldia egin eta gero, sexu jazarpena sufritu duten bertze hainbat emakumeren berri jaso du Lekuonak. Izan ere, gero eta andre gehiago ari dira pairatutakoa jendaurrean salatzen. Ez hemen bakarrik. Nazioartean gora egin dute salaketek, azken hilabeteotan. AEBetan, zinemaren arloan gertatutako sexu jazarpena dago jomugan. Gai horri buruz idatzi du Clara Timonel adituak, berriki, Pikara Magazine hedabidean. "Abusua da #MeToo leloaren ekintzaileek salatu dituzten dinamiken gakoa. Sexuarekin eta desioarekin lotutako aitzakien atzean boterea dago".

Timonelek erantsi du lan esparru guztietan gertatzen direla sexu jazarpenaren bidez adierazten diren botere dinamika horiek. "Sektore kualifikatuetan ere, emakumeek gutxiengo bat osatzen duten horietan, batez ere, misoginia ohikoa da, eta hamaika moduz azaltzen da". Adituak gogora ekarri du AEBetako zinemaren arloko kanpainari Frantziatik eman dioten erantzuna: manifestua sinatu dute ehun artista inguruk, #MeToo mugimenduaren kontra. Hollywoodeko aktoreen "puritanismoa" salatu dute.

Frantziako manifestu horren sinatzaileen soslaiari erreparatu dio bertze egile batek: "Ehun sinatzaileetatik ehun dira emakume txuriak, eta pribilegiozko egoera batean direnak", erran du Mona Eltahawyk. AEBetako #MeToo kanpainarekin bat egin duten aktoreak ere maila jakin bateko emakumeak dira. Timonelek bere testuan gogora ekarri du jatorrizko #MeToo kanpainaren sortzailea Tarana Burke ekintzaile feminista beltza izan zela. Sexu jazarpenaren eta bazterketaren aurkako tresna gisa sortu zuen 2006an. Arlo horretan, eta gainerako guztietan, ezin bazter daitekeen errealitatea da elkar gurutzatzen diren zapalkuntzena.

Aurrekoa
1
…
37
38
39
…
71
Hurrengoa