Euskal Jai gaztetxekoentzat urteurrenen urtea da 2014a. Herenegun, hogei urte bete ziren Iruñeko Gazte Asanbladak Caldereria kaleko Euskal Jai pilotalekua okupatu zuela. Hamar urteko ibilbidearen ostean, 2004ko abuztuan, eraisten hasi ziren, Yolanda Barcina Iruñeko Udaleko buru zela. Beraz, hiru hilabete barru urteurren hori ospatzeko asmoa dute Euskal Jai gaztetxeko kide izan ziren hainbat lagunek. Hala ere, oraindik ez dute ospakizun hori zertan den jakinarazi. Jai horren bidez, egun haietan Iruñeko Alde Zaharreko bizilagunen eskutik jaso zuten elkartasuna eskertu nahi dute. Izan ere, ehunka lagun bildu ziren gaztetxearen alde borroka egin zuten lagunei babesa adieraztera.

Nafarroako Gobernuak ezagutarazitako ikerketa baten arabera, egun 35.466 etxebizitzatan ez da inor bizi. Datu hori aintzat hartuta, Nafarroan orotara dauden etxebizitzen %15 hutsik daude.

Desobedientzia zibilaren gunea izan zen ia hamar urtez. Erresistentzia pasiboaren mugarria Iruñean. Urtebetez lanean aritu ostean, Iruñeko Gazte Asanbladak azkenean Euskal Jai pilotalekua eta ondoan zegoen eraikina okupatzea lortu zuen. 1994ko maiatzaren 7a zen. Herenegun bete zen okupazioaren hogeigarren urteurrena. Desobedientziaren Iruñeko uhartea deiturikoa gogoratzeko asmoz, aste honetan hainbat ekitaldi antolatu dituzte Iruñeko Alde Zaharreko gaztetxeko kideek. Bihar, egun osoko jai berezia egingo dute Caldereria kalean.

1909. urtean eraiki zen Euskal Jai erremonteko pilotalekua. Estilo modernistakoa zen. Munduko erremonte pilotaleku handienetakoa izan zen. Baina, 1994ko maiatz hartan, pilotaleku zahar hari beste erabilera bat eman ziezaiokeela pentsatu zuen gazte talde batek, eta bai lortu ere. Dozenaka ikastaro, mintzaldi, bilera, kontzertu eta bazkari egin ziren bertan hamar urtean.

Haurra zen arren, ondo gogoratzen da okupazioaren egunaz Sergio. Biharko festa antolatu duenetako bat da, eta isunen beldur delako ez du bere abizena jakinarazi nahi. "Gogoratzen dudana da aitarekin Alde Zaharrean nengoela okupatu zutela Euskal Jai. Egun horretan izugarrizko euritea egin zuen", dio, irri artean. Maia, hondartza nahi dugu lelopean egingo dute biharko jaia, eta hura ospatzeko ez dute udalean baimenik eskatu. "Bihar ere desobedientzia eskubidea aldarrikatu nahi dugu. Nor da udala esateko guk gure lagunekin kalean ezin dugula bazkaldu eta dantzatu? Horixe egin nahi dugu, gaztetxeko lagun eta alde zaharreko ezagunekin jai giroan bildu".

Hain justu, auzokideekin Euskal Jai gaztetxekoek lortu zuten harremana nabarmendu du Sergiok: "Hasiera batean errezeloz begiratzen ziguten, baina gero izugarrizko harremana sortu zen". Harreman horren sendotasuna Euskal Jai hustu zutenean "agerian" gelditu zela uste du. Gaztetxea eraistearekin batera borroka egin zutelako hiriarena zen "ondasun hura" desager ez zedin.

2000. urte inguruan egin zen Sergio Euskal Jaiko batzordeko kide: "Ohartu ginen asanbladako gehienak zahartzen ari zirela eta belaunaldi aldaketa behar zela". Gaztetxearen azken urteak kudeatzea egokitu zitzaion, eta aitortu du ez zela lan erraza izan: "Gaztetxeak 2.000 metro koadro baino gehiago zituen, eta hori kudeatzea izugarri zaila zen". Zailtasunak zailtasun, dozenaka ekitaldi gauzatu ziren. Esaterako, Korrikari Iruñeko Udalak jaia egiteko debekua ezarri ondoren, gaztetxean egin zuten festa. Horrez gain, Euskal Jain jarri zituzten sanferminetako txosnak hainbat urtez. Eragile ezberdinei laguntzeko prest zeudela jakinarazi du Sergiok.

Dena den, Sergiorentzat bizitzako eskola ere izan zen gaztetxea. "Batzar bitartez funtzionatzen zen; beraz, erabakiak modu horizontalean hartzen ziren", azaldu du. Horrez gain, Euskal Jai egoera txarrean zegoenez, batez ere eraikina zaharberritzen ikasi zuten. "Ez dakit zergatik, baina gaztetxeko kide asko igeltseroak ziren, eta haien ofizioa primeran ikasi genuen".

Baina lagun asko ikastaroek erakarrita joan ziren lehen aldiz gaztetxera. Hori da, hain zuzen ere, Miriam Bravoren kasua. 16-17 urte zituela, eskujoko ikastaro batean parte hartu zuen. Horren bidez hasi zen gaztetxera joaten. "Iruñean hotz handia egiten du, eta gaztetxean goxo egoteko aukera genuen zentimorik gastatu gabe", dio Bravok, irri artean. Horrez gain, gaztetxean zegoen aniztasuna nabarmendu du: "Mota guztietako jendea joaten ginen, punkiak, borrokak.... Ezberdinak ziren lagunekin harremana izaten ikasi genuen, eta hori oso garrantzitsua dela iruditzen zait". Egun, aldiz, halako harreman pluralak izatea kosta egiten dela irizten dio.

Une garrantzitsuen bizitoki

Nostalgia apur batekin mintzatzen da Euskal Jai gaztetxeaz Julieta Itoitz rap abeslaria. Nabarmendu du gaztetxearen bidez erakutsi zela beste gizarte antolaketa bat posible zela. "Euskal Jai oso momentu berezian okupatu zen; 1990eko hamarkadan diru asko zegoen, eta Iruñeko Gazte Asanbladak beste gizarte antolaketa bat aldarrikatu zuen", azaldu du Itoitzek. Hura sekula ez zen izan gaztetxea kudeatzen zuen taldeko kidea. Hala eta guztiz ere, harreman estua izan du beti bertako kideekin.

Jakinarazi duenez, hasiera batean hainbat auzokidek ez zuten begi onez ikusi Euskal Jairen okupazioa. "Askok ez zekiten zein asmorekin okupatu zuten, eta horrek kezka sortzen zuen". Hala ere, apurka-apurka, denbora aurrera joan ahala Alde Zaharreko Auzokideen Elkartearen eta gaztetxearen arteko harremanak sendotzen joan zirela jakinarazi du Itoitzek.

Caldereria kaleko pilotaleku zaharraren inguruan bizitako hainbat une ahaztezinak egiten zaizkio, han ezagutu baitzuen bere bi haurren aita. Horrez gain, rap abeslari moduan gaztetxean egin zuen debuta: "2004ko inauteriak ziren, eta Rap del Carnaval [Inauterietako Rapa] abestu nuen; Orduan jaio zen La Chula Potra".

Bihar, gainera, kontzertua emango du okupazioaren urteurrena ospatzeko. Sergio, Miriam Bravo eta Julieta Itoitz bat datoz biharko eguna "egun handia" izango dela. Azken finean, desobedientzia zibilaren uhartean parte hartu zuten haiek berriz elkartzeko parada aproposa izango da. Uharte izan zen hori hondartza bilakatu nahi dute. Horregatik, bihar Caldereria plazara joateko asmoa dutenei bainujantzi eta eskuoihala hartuta joateko gomendatu diete jaiaren antolatzaileek.

Lana. Hori da egoera ekonomiko eta sozial larria dutenek egoera iraultzeko behar dutena. Lana izateak pobreziari izkin egiteko aukera ematen du. Lanik ezean, pobreziak mendean hartzen du norbanakoa. Iaz, ia 9.500 familiak jaso zuten gizarteratze errenta. Helburua bazterkeria eta txirotasuna sufritzeko arrisku "larrian" dauden lagun zein familiei laguntzea da. Dena den, gizarteratze errentak iraungitze data du. Izan ere, gehienez, 30 hilabetez jaso daiteke laguntza hori. Horren ostean, gutxienez urtebetean ez dago laguntza hori jasotzeko inolako aukerarik.

Joan den astean, agerraldia egin zuen Nafarroako Parlamentuan Gizarte Zerbitzuetako langileen ordezkaritza batek. Marisol De la Nava Iruñeko gizarte langileak argi esan zuen agerraldian: "Familia ugari erabateko miseria gorrian bizi dira". 2008an hasitako krisi ekonomikoaren eraginak egun gero eta nabariagoak direla ohartarazi du.

Nafarroako Estatistika Institutuak egiten duen bizi-baldintzen inguruko inkestaren bitartez zehazten da txirotasun maila. Etxe batean urtean dauden batez besteko diru sarrerak hartzen dira kontuan. Hala, txirotzat jotzen dira urtean 7.040 euro baino gutxiagoko diru sarrerak dituzten norbanakoak eta 14.784 eurokoak dituzten familiak —gutxienez bi heldu eta bi adingabe—.

Castejonen, gizarte langile gisa lanean aritzen da Patricia Lorente; hark jakinarazi duenez, gizarte zerbitzuetara laguntza eske joaten diren lagunen errealitatea "gordina bezain gogorra da". Gogoratu du lan eskasiak askori etsipena eta tristura eragiten diela. Gainera, argi du lana dela gizarte arloan dauden arazo gehienen irtenbidea.

2012ko urtarrilean, UPNk eta PSNk oraindik koalizio gobernua osatzen zutenean onartu zuten Gizarteratze Errentaren Legea. Ondorioz, oinarrizko errenta deiturikoa bertan behera gelditu zen. Hainbat eragile politikok gogor kritikatu zuten lege aldaketa hori. Bikendi Barea Bilduko parlamentariak argi utzi zuen: "Proiektu murriztailea da zuena, herritar guztien eskubideak ez dituelako errespetatzen".

Izan ere, legedi berriaren bidez gizarteratze errenta kobratu ahal izateko araudia zorroztu egin zen. Esaterako, lehen, oinarrizko errenta jasotzeko nahikoa zen eskaera egiten zen unean gutxienez hamabi hilabetez Nafarroako herriren batean erroldatua egotea. Gizarteratze errenta kobratzeko, berriz, 24 hilabetez erroldatua egotea ezinbestekoa da. Horrez gain, adinari dagokionez, errenta berria jasotzeko mugak ezarri zituzten; errenta jasotzeko eskubidea soilik 25 eta 65 urte artean dituzten norbanako edo familiek jaso dezakete.

Legedi berriak kritika ugari jaso zituen. Oinarrizko Errenta Denontzat plataformak, esaterako, salatu zuen legedi berriaren eraginez Nafarroako mila familia baino gehiago laguntzarik jasotzeko eskubiderik gabe gelditu zirela.

Ia bi urteko borrokaren ostean, joan den azaroan, Gizarteratze Errentaren Legea apur bat eraldatu zuten. Hasiera batean errenta berria 24 hilabetez kobra zitekeela ebatzi zuten arren, epe hori 30 hilabetera luzatzea adostu zuten PSNk eta UPNk —ordurako koalizio gobernua apurtuta zegoen—. Baina horrek aldaketarik apenas eragin duela ohartarazi du Lorentek. "30 hilabeteren ondoren bere egoera bideratzea lortu ez duen pertsona batek errenta jasotzeari uzten dionean, zer egin behar du?", galdetu du. Halaber, gaineratu du 12 urte baino txikiagoak diren haurrak dituzten familiek ere behin epea beteta ezin dutela gizarteratze errentarik kobratu.

Horrez gain, legez kanpoko etorkinek ez dute inolako aukerarik bazterkeria eragoztea xede duen laguntza jasotzeko. Are gehiago, administrazio publikoan jatorria duen laguntzarik jasotzeko inolako aukerarik gabe daudela ohartarazi du Lorentek. Izan ere, Nafarroan "legezko" etorkina izatea da gizarteratze errenta jasotzeko aukera bakarra.

Ia 25 urte dira Lorente gizarte langile gisa lanean ari dela. Dioenez, denbora horretan guztian gizarte zerbitzuetara joaten diren lagunen profila "izugarri" aldatu da. "2002. urte inguruan immigrazioak eztanda egin zuen. Orduan gurera laguntza eske etortzen ziren gehienak etorkinak ziren". Garai hartan, etorkinentzat espreski pentsatutako harrera programak jarri zituen abian Nafarroako Gobernuak. Baina, Lorenteren aburuz, krisi ekonomikoaren eraginez gizarte zerbitzuetara laguntza bila joaten direnen profila asko aldatu da. "2002. urte inguruan hona lanera etorritako etorkinez gain, gizarte zerbitzuetara etortzen diren lagun asko bertakoak dira, Nafarroakoak".

Lorente joan den astean parlamentuko agerraldian izan zen De la Nava eta beste gizarte langile batzuekin batera. "Legea oso murriztailea dela salatu nahi izan genuen; pertsona asko laguntzarik jasotzeko inolako aukerarik ez dutelako", salatu du. Sarritan gizarteak halako errealitate "gordinei" bizkarra ematen diela gaineratu du. Dena den, azken urteetan, krisi ekonomikoaren harira, elkarte eta gizarte eragile andana sortu edo indartu direla ohartarazi du. Lorentek irizten dio administrazio publikoa iristen ez den tokietara iristen direla taldeok. Hala, Gurutze Gorriaren, Caritasen eta Elikagaien Bankuen lana goraipatu du.

Gizarte langile baten egunerokoa ez dela batere erraza aitortu du Lorentek, eta ohartarazi ia mende laurdeneko esperientzia duen arren muturreko egoeran daudenen errealitatea gertutik bizitzen ez dela "inoiz ohitzen". Izan ere, argi utzi du gizarte zerbitzuetara jotzen dutenek beste aukera guztiak agortu ostean jotzen dutela laguntza eske.

"Pertsona bat lanik gabe gelditzen denean, arazoak sortzen dira, baina ingurukoei laguntza eskatuta moldatzen saiatzen dira. Lagun zein senideen laguntza nahikoa ez denean etortzen dira gurera", azaldu du. Sarritan laneko arazoak etxera eramaten dituela aitortu du Lorentek. Esaterako, parlamentuko agerraldian askotan artatzen duen emakume bat burutik kendu ezinik zegoen. Hurrengo egunean beteko zen gizarteratze errenta 30 hilabetez jasotzeko epea. "Banekien bulegora etorriko zela eta ezingo niola inola ere lagundu", adierazi du Lorentek.

Alliren adierazpenak

Gizarte langileen agerraldiaren biharamunean, Iñigo Allik, Nafarroako Gobernuko Gizarte Politiken kontseilariak, honako adierazpen polemiko hauek egin zituen: "Gizarteratze errentan egiten diren iruzurren kontra neurri zehatzak hartuko ditugu". Hala, adierazpen horiek gogor kritikatu ditu Ana Fernandez Oinarrizko Errenta Denontzat plataformako kideak: "Txiroak, bazterkeria sufritzen dutenak kriminalizatzeko saio garbia izan da".

Gainera, datuak jarri ditu mahai gainean Oinarrizko Errenta Denontzat plataformako kideak. Gogorarazi du Allik mintzagai izan zuen iruzurra %0,71koa izan zela 2013. urtean. Izan ere, iaz 9.472 familiak —guztira, 22.278 pertsonak— jaso zuten errenta, eta 37,5 milioi euro baliatu zituen gobernuak. Beste 1,7 milioi erabili ziren 1.600 familiarentzako ezohiko laguntzetan. Baina kasu horietatik guztietatik 68 pertsonari kendu zieten errenta. Ana Fernandezek argi du: "Benetako iruzurrak dira ikertu behar direnak". Gainera, zalantzan jarri du Allik aipatutako iruzurrak zein neurritan diren iruzur.

Nafarroako Gobernuak jakinarazitako datuen arabera, iaz, 9.472 sendik jaso ahal izan zuten gizarteratze errenta. Orotara, 22.278 pertsona izan ziren administrazioak ematen duen laguntza horren onuradunak.

Gizakia Herritar fundazioak, batez ere, administrazio publikoak kudeatzen dituen zerbitzu publikoak iristen ez diren norbanakoak laguntzen ditu. Besteak beste, Paris 365 jangela kudeatzen du fundazio horrek. Egoera larria pasatzen ari diren lagunei urte osoan bazkaltzen zein afaltzen ematen diete. Fundazioko proiektuen koordinatzailea da Eliana Aleman (Barranquilla, Kolonbia, 1973). Paula Azanzak (Iruñea, 1987), berriz, gizarte langile gisa lan egiten du. Aitortu duenez, lehen lana eta bizitza pertsonala banatzea orain baino errazagoa egiten zitzaion, eta ohartarazi du lagun asko dagoela egoera ekonomiko eta sozial "larrian".

Ziurrenik Paris 365 jangela da eskaintzen duten zerbitzurik ezagunena. Iruñeko Kale Nagusian dute jangela. Hilero-hilero 1.160 lagunek jaten dute bertan. "Krisia hasi zenean, 2009an, etorkinak ziren jangelan jaten zuten gehienak; orain, berriz, nafarrak dira gehienak", adierazi du Alemanek. Zerbitzu horrek duen sozializazio izaera nabarmendu dute Alemanek eta Azanzak: "Paris 365ekin lagunen arteko sarea eratzen da".

Gizakia Herritar fundazioak eskaintzen dituen programetan parte hartzen duten askok eta askok bazterkeria sufritzen dute. Izan ere, legez kanpoko etorkinek ez dute zerbitzu publikoen laguntzarik jasotzeko eskubiderik. Beraz, aurrera egiteko aukera bakarrenetakoa da fundazioak eskaintzen duena. "Gurera etortzen diren lagun asko bakarrik sentitzen dira, eta jangelan sortzen diren harremanek izugarri laguntzen dute sozializazioan", jakinarazi du Azanzak.

Nafarroako Gobernuak azken urteetan finantzatu ditu fundazioko proiektu nagusienak—jangela, harrera zerbitzua, laguntza psikologikoaren zerbitzua, ludoteka eta Paris etxea, besteak beste—, baina aurten ez dute laguntzarik jasoko. Administrazioak diruz lagunduko dituenak enpleguarekin lotutako bi ekinbide izango dira. Beraz, norbanakoen ekarpenen bidez mantendu beharko dituzte gainontzeko programa guztiak.

Nafarroako Gobernuaren oinarrizko arretari eta larrialdiko etengabeko arretari buruzko erreformaren ondorioz, etengabeko arreta eskaintzen duten lau zentro itxiko dituzte: Erriberri I, Villatuerta Hegoaldea, Andosilla eta Azkoien II. Horrez gain, Burlatako, Ermitagañako eta Arrotxapeko larrialdi zerbitzuak ere bertan behera utziko dituzte, baina, diotenez, San Martingo eta Buztintxuriko zentroek beteko dute beste hiru zerbitzuek ematen zuten eskaintza. Nafarroako Osasun Plataformak murrizketak salatu ditu.

Nafarroa osoko 170 udalek sostengatu dute Pirinioetan gutxieneko osasun zerbitzuak exijitzeko lege proposamena. Hala ere, parlamentuak ez du onartu.

Ingurune menditsua, elurte eta eurite ugarirekin. Horrelakoa da Nafarroako Pirinioetako ingurua. Bertan, Aezkoa, Erroibar, Zaraitzu eta Erronkariko ibarretan, geroz eta biztanle gutxiago daude, eta geroz eta zaharragoa da, gainera. Horregatik guztiagatik, behar-beharrezkoak dituzte zerbitzu medikoak, baina Nafarroako Gobernuaren erraztasun faltak ez die laguntzen. 2012an, Osasun Departamentuak murrizketak ezartzen zituen oinarrizko arretari eta larrialdiko etengabeko arretari buruzko erreforma aurkeztu zuen, baina medikuek arbuiatu egin zuten, eta 2013an parlamentuak bertan behera utzi zuen. Orain, planaren hirugarren erreforma aintzat hartu du gobernuak, eta maiatzaren 5ean jarriko du indarrean. Tokiko mediku eta erizainak, ordea, ez daude konforme: lan eskubideei kalte egingo diela diote, eta konpondu gabeko arazo bat erantzunik gabe uzten du: ez du jasotzen neurri zehatzik Pirinioetako biztanleen osasun eskubideak bermatzeko.

"Betiko polemika da hau. Iruñetik ordubetera edo gehiagora bizi gara, sakabanaketa geografikoak elkarren artean urrunduta gauzka eta erreferentziazko zentro medikoak oso urruti daude". Jose Ignacio Ubau Aezkoa ibarreko medikuarenak dira hitzok. Marta Vera Osasun kontseilariak aurkeztutako egitasmoak errealitateari muzin egiten diola deritzo, eta lekuaren berezitasunak aintzat ez dituela hartzen. "Osasun langileen artean hautsak harrotuko ditu neurriak", dio, tinko, eta horren lekuko da sindikatuen kritika. Erreformaren kontra azaldu dira osasun sindikatuen lan mahaiko ELA, LAB eta SMN. Hiruren artean, mahaiaren %55 ordezkatzen dute. Dena den, %45eko babesarekin egin du aurrera testuak; UGT, CCOO eta SATSE sindikatuek onartu dute neurria.

Batez ere, langileen kaltean

Erreformak ez ditu herritarren zerbitzuak asko aldatzen, batez ere profesionalen lan orduak eta ardurak moldatzen ditu. Nafarroako landa eremuan, oinarrizko arretako taldeak eta landa eremuetako larrialdi zerbitzuetako langileak daude. Egun, ordutegi eta betebehar jakin batzuk dauzkate: oinarrizko arretaz arduratzen diren medikuak 08:00etatik 15:00etara daude, eta ordu horretatik aurrera, larrialdietakoak. Erreforma martxan jarri ostean, oinarrizko arretan aritzen diren medikuek 15:20etik 20:00etara arteko txandak ere bete beharko dituzte, zenbait kasutan. Era berean, orain arteko atseden egunak gutxituko dizkiete. Larrialdiko taldeen kideen baldintzak ere moldatu dituzte: 20:00etan sartuko dira, 15:00etan sartu beharrean. Orotara, presentzia fisikoa eskatzen duten guardiek 34 orduko murrizketa izango dute. Sindikatuek diotenez, lau ordu eta 40 minutu luzatuko da, zenbait egoeratan, hainbat medikuren lan jarduna. "Arlo ekonomikoari begira pentsatutako plana da, aurrezteko asmoz egindakoa", esan du Ubauk.

Haserre daude, beraz, osasun arloko langileak. Eta herritarrak ez daude kontent; baina erreforma hau behintzat ez da aurreko urteetako proposamenak bezain kaltegarria. Beste planek ez bezala, aurtengoak ez du zerbitzuen nolakotasuna eraldatuko. Batetik, ona da, ez baitu murrizketarik ezarri; bestetik, negatiboa ere bada, hobekuntzak ekar zitzakeen egitasmoak ez duelako fruiturik eman.

Nekane Muño Erroibarko hautetsia da, eta osasun eskubideak aldarrikatzen aritu da azken urteetan. "Ez-nahikotzat" jo du erreforma. "Aurreko urtean, urtebeteren ostean alternatiba bat eskainiko zuela esan zuen gobernuak, eta ez du eskaini. Oraingo planak ez ditu zerbitzuak hobetzen". Itxi gabeko gatazka dagoela iruditzen zaio: "Gaiak mahai gainean egon beharko luke oraindik".

Udalak batuta, legea egiteko

2013ko martxoan, parlamentuko oposizioko alderdiek 2012ko erreforma lurperatu ostean, urtebeteko epea eman zioten gobernuari aurtengo urtarrilaren 24an ezagutarazi duen dokumentua idazteko. Txostena erredaktatzeko, Pirinioetako ingurunearen azterketa egin behar zuten agintariek. Herritarrek, baina, mesfidati hartu zuten ikerketa, eta aurreikusi zuten erreformak jaramonik ez ziela egingo beharrei.

Hori dela eta, paraleloki hasi ziren ingurunearen gabeziak aztertzen eta zerrendatzen, gobernuaren irakurketa hobetzeko asmoz. Muño izan zen horretan aritu zenetako bat. Hala, beste hainbat hautetsirekin eta osasun munduko langileekin elkarlanean, idazki bat egin zuen. Bertan, osasunari zegozkion ziurtatu beharreko puntuak paratu zituzten. Besteak beste, honako hobekuntza hauek nahi zituzten: larrialdiak hogei minutuan artatzeko baliabideak; artatutakoak Iruñean dagoen Nafarroako Ospitale Gunera ordubetean baino gutxiagoan eramatea; ospitaleetatik urruti dauden guneei lehentasuna ematea; mendialdeko orografiara egokitutako garraioak bermatzea; ekipo zehatzak eta medikatze dosi egokiak izatea; espezialitateak, adibidez, ginekologia, psikiatria... euren eremura hurbiltzea; eta medikuarenera joateko garraio publikoa eskaintzea. Beste hainbat eskakizunen artean, horiek ziren nabarmenenak.

Lehentasunezko eta larrialdiko planean eskatutakoa akaso ez zutela sartuko jakinda, beste lege bide batzuk bilatzeari ekin zioten, erreforman kontuan edukitzen ez bazituzten ere, parlamentuak nolabait aldarrikapenak aditzeko. Horrela, Nafarroan sekula erabili gabeko lege formula bat baliatzea otu zitzaien: herri ekinaldi legegilea. Horren bitartez, merindade batek lege proposamen bat aurkez dezake parlamentuan, betiere merindadea osatzen duten udalen herenek babesten badute, eta heren horrek biztanleriaren %50 ordezkatzen badu. Lortu egin zuten babesa. Zangozako merindadeko parte dira Pirinioetako herriak; merindadean dauden 64 udaletatik 56k babestu zuten. Alegia, udalen %87,7k; udal horiek herritarren %87,34 ordezkatzen zituzten.

Ondorioz, lege egitasmoa parlamenturaino heldu zen iazko abenduan. Bertan, NaBaik, Bilduk eta Ezkerrak tramitera onartzeko bozkatu zuten; UPN eta PPN, aldiz, aurka azaldu ziren; eta PSN abstenitu egin zen. Asmoa, beraz, hutsean geratu zen. Muñok salatu du parlamentuak ez zuela "aditu ere egin". Haren irudiko, "entzungor" egin zioten "herritarren hitzari". Iritzi berekoa da Ubau: "Ez zioten behar adina kasu egin; parlamentari batzuek ganberatik alde egin zuten proposamena aurkezten ari ginen bitartean, eta beste batzuek ez zuten arretarik jartzen... momentu batean urtebeteko lana zapuztu zuten".

Parlamentuaren ezetza

Kopeta beltz eta buru makur bueltatu ziren etxera. Izan ere, lege egitasmoak ez zuen aurrera egin, eta orain, gainera, ikusi dute Nafarroako Gobernuak aurkeztutako erreformak ere ez duela Pirinioetarako hobekuntzarik jasotzen. Muñok hala laburbildu du auzia: "Hemen ez dute ezer aldatu erreformarekin; langileen eskubideak eta baldintzak okertu dituzte, baina, herritarrei dagokienez, denak berdin-berdin jarraitzen du".

Esperantza ez dute galdu, ordea. Horren adibide da Muño: "Berriro landuko dugu gaia. Espero dugu talde politiko batzuek parlamentuan gogoraraztea". Ildo berberari eutsi dio Ubauk. Trabak traba, eta agintarien jarrerarekiko kritikoa bada ere, kontent dago medikuen lanarekin: "Arreta ona eskaintzen zaie herritarrei, medikuen esfortzu eta arretari esker". Dena den, argi dauka asko dagoela aldatzeko: "Zerbitzua hobetzeko forma bilatu behar da". Herritarrek markatutako osasun gabeziak gobernuak konpondu behar dituela deritzo.