Lur Albizu Etxetxipia

Duela hilabete gutxi batzuk hasi zen dena, eta dagoeneko aste gutxi batzuk besterik ez da falta. Urteroko borroka-egunaren forma aldatu eginen da aurten. Dena gelditzera goaz. Martxoaren 8an greba feminista eginen dugu Euskal Herrian, lelo argi batekin: Emakumeok* planto, nosotras paramos!.

Mugimendua gara, eta mugimenduan gaude: Nafarroan lehenengo asanblada egin zenetik beste txoko askotan hasi dira haien elkargune propioak osatzen, Iruñerriko auzo eta herrietan, Tuteran, Tafallan, Sakanan... Ez bakarrik hori, ikasleak ere ari dira haien espazioetan saretzen, lau ardatzen inguruko lantalde eta lanketak egiten ari gara, batzordeak eratu dira... Bi hilabetean horrelako lanketa eta zabalpena izatea, emakumeen* saretzean sakontzeko elkarguneak sortzea, aniztasuna oinarri lanean aritzea ez da gauza makala. Zenbat aldiz parte hartu dugu 80 pertsonako batzarretan?

Kalera ateratzeko arrazoiak asko dira: gure gorputzen gaineko indarkeria motak, egunero egiten ditugun ezkutuko (eta doako) lan guztiak, doan egiten ditugun zaintza-lanak, ezkutuan jarraitzen duten emakume erreferenteen desagerpena, soldata baxuagoak, kontsumismoa eta geure gorputzen merkantilizazioa... esaldi bakarrean laburtu beharko banu, esanen nuke ez dugula bigarren mailako izan nahi, ezkutukoak izateari utzi nahi diogula. Ez dugu menpeko izan nahi. Bagara nor.

Ez da greba feminista bat egiten den lehen aldia, guretzat berria bada ere. 1975ean, Islandian, emakumeak (%90!) ez ziren lanera joan, ez zuten bazkaria prestatu, ez zituzten haurrak zaindu. Atzerago egiten badugu, Bartzelonan ere topa dezakegu; duela 100 urte, emakume langileek piztu zuten greba bat, oinarrizko produktuen garestitzea zela eta. 2015ean, Vaga de totes deitutakoa izan zen hiri horretan. Iaz... Iaz deialdi internazionala egon zen. Ehunka mila emakume* atera ziren gure aldarriak kalera ateratzera. Hemen keinuak egin ziren iaz. Aurten... Planto egitera goaz.

Eta nolakoa izanen da greba feminista? Nola imajinatzen dugu greba feminista? Nolakoa izanen da? Zergatik aterako gara? Galdera berdinak egin zizkieten duela pare bat aste Iruñerriko emakume* batzuei. Pertsona adina erantzun: borrokarako tresna delako, emakumeen* boterea ikusarazteko, beharra delako, indarkeriez nazkatuta gaudelako, ez gaituztelako kontuan hartzen, sistemaren kontra joateko, mundua geldiarazteko, emakume anitzekin eraiki eta ikasiko dugulako, beste sistema bat posible dela erakusteko aukera delako... Gure eskubideak defendatzera aterako gara, indarkeriei aurre egitera, sistema iraultzera, munduko emakumeen borrokekin bat egitera, kapitalismo patriarkalari aurre egitera.

Egitera goazena berria eta berritzailea da. Herri eta auzoak, Nafarroa, Euskal Herria, mundua eraikitzeko modu bat. Sistemari aurre egin eta batera borroka egiteko eguna. Agian ez da handiena izanen, baina jarraituko dugu, mundua gelditu eta geldiarazi arte. Gu gelditzen bagara mundua gelditzeko (eta eraldatzeko, iraultzeko) gai garelako.

Tania Arriaga Azkarate

Gizarte eta Komunikazio Zientzien fakultatean, lau-hilabete berria hasi da aste honetan, eta niri Informazio Generoak ikasgaia ematea egokitu zait. Lehendabiziko mailako gaia izanik, laurogei ikasle inguru izanen ditut klasean: energiaz beteriko ia ehun gazte, 2000. urtean jaiotako xamalko bizkorrak. Aspaldidanik, Informazio Generoen atal garrantzitsua, astero astero, ikasleek egin beharreko gaurkotasun testa da. Munduan eta hemen inguruan gertatutakoen gainean galderak egiten dizkiegu baina oso erantzun zuzen gutxi jasotzen ditugu. Egoera irudika dezazuen, ondoren irakurriko dituzuen moduko galderak prestatzen ditugu: "Zein herrialdek bonbardatu ditu Siriako kurduak, azken astetan?"; "Zer gertatu zen urriaren 1ean?"; "Nafarroako gobernuko zein alderdik ditu barne arazoak?"; "Iruñeko oinezkoentzako bideak berrikusiko dira, egia ala gezurra?".

30 urte gorakoentzat erantzutea aski erraza izan daiteke. Gure gazteei, ordea, galdera hauei ihardespen zuzenak topatzea oso zaila egiten zaie eta, gutxi gora behera, soilik %20k asmatuko lukete ongi erantzuten. Bai ikasle eta baita irakasleentzat ere, okerrena da hilabeteak pasatu ahala ez dugula lortzen ehunekoa igotzen. Aldiz, manga film, National Geographic-en azken zenbaki edo norberaren youtuber gogokoenen azken emanaldiaren inguruan galdetuko bagenie ederki erantzunen lukete; eta ez naiz balio judiziorik egiten ari.

Azterketa horien emaitza kaskarrek hamaika konturen berri ematen digute. Lehendabizikoa: irakasleon abilidade eskasa gaurkotasunaren inguruan interesa pizteko. Bigarrena: hori lortzeko erabiltzen ditugun baliabideen berrikuspenaren beharra. Hirugarrena: 80 ikasle kudeatu behar ditugunez, eskolak diseinatzeko dugun maniobragarritasun eskasa. Hala ere, mea culpa horiei beste zenbait faktore gehitu behar dieguela iruditzen zait. Esate baterako, gaur egungo informazio iturrien atomizazio basatia eta hortaz agendaren poliedrikotasuna eta horren berritze/aldatze erritmo azkarra. Horregatik guztiagatik, ikasleen gaurkotasuna eta helduona bi unibertso paralelo bezain ezberdinak dira.

Gainera, berriak kontsumitzeko euskarri tradizionalen krisialdia bizi dugu. Hori dela eta, kazetaritza edo ikus-entzunezko ikasle batek komunikabideen formatuen inguruko oinarrizko jakintza etxetik zekarren lehen; adibidez, irakasleak egunkariaren nazioarteko atala irakurtzeko esanez gero, gazteak jakinen luke zer egin. Orain, hori bera galdetuta ez dut uste zertaz ari garen ulertuko luketen, paperezko prentsarik ez baitute erabiltzen; berriak sare sozialen bitartez iristen zaizkie, testuingururik gabe.

Saileko irakasleok horren inguruan maiz hitz egten dugu. Batzuek, gaurkotasun gutxiengoa lantzen ez duenarentzat gutxiegi koertzitiboak defendatzen dituzte: jakintsu da astua, makilla du maixua. Beste batzuk, ikasle bakoitzak nahi duen gaurkotasun albisteak lantzea proposatzen dute, espezializatze aldera. Gaiak gizarte osoaren hausnarketa mereziko luke, nongo, nolako, zein ikuspuntuko berriak nahi ditugun zehazteko. Bitartean, aukeren arteko nahas-mahasarekin aurrera jarraituko dugu. Gaurkotasun gutxiengoa jasotzen ikasi, agenda orokorra jarraitzen saiatu eta, gisa horretan, norberaren berezko interesa aurkitu, sakondu eta lantzeko asmoz.

P.D. Ikasleren batek hau irakurri eta gelara ekartzen badu, puntu bat emanen diot.

Jon Barberena

Leteren azken liburuak bezala, Elurra ikusi dut nik ere, egun hotz hauetan. Gripeak gorputz andanetan hartu du ostatu, eta haragi eta hezurrekin batera hitzak eritu zaizkigula sentitu dut. Poetikotasun gutiko gizartea da gurea. Estilo-baliabideei erreparatuz gero, estilo (moda) handikoa eta baliabide gutikoa. Itxurak egiten gaitu nor. Azala dugu neurgarri bakarra. Halere, begietako sismografoa martxan paratuko bagenu, ikusiko genuke pertsonon egiazko indarra eta hipozentroa barnean daudela. Bigarren mailan paratu eta gutiesten ditugu hitzak, literatura eta sentimenduak. Mundu bat sar daiteke poema ttipi baten lerroetan, baina mundu osoan ez da lekurik poema ñimiño batendako.

Beti doinu eta neurri berdinean kantari. Betikoei, beti bezala. Zenbait estilo-baliabide higatu ditugu etengabe erabiliz eta gehienak betiko zokoratu. Testu pobreak dira gureak! Metaforek ez dute baliorik, konparazioek hartzen dute protagonismoa. Ondokoaren gabeziek gure harrotasuna hauspotzen dute, nia elikatu eta zoriontasunera hurbildu. Bekaizkeriak bideratutako (sasi)zoriontasunera. Ondokoarena baino auto handiagoa nahi dugu, barrideak baino diru gehiago desio sakelan eta lagunarena baino gerri estuagoan kabitu. -Ago-ak ahoa eta egoa handitzen ditu.

Aho kontuak aipatu eta ahoz aho dabiltzan hiperboleak etorri zaizkit burura. Maialen Lujanbiok Irunen kantatutako gin-tonic barneko hormak ez baitira ahorik aho dantzan dabiltzan bakarrak. Ez dakit txantxarrik sor dezaketen, baina tamainaz handiak izanagatik ere, ahoan kabitu eta gustura darabilzkigu. Esajerazioz apaintzen ditugu eguneroko ekintza xumeak. Enfasi berezia paratzen diogu eguneroko errutinari, eta irudi poetikoa sortzeko ezintasunean, modu digitalean izozten ditugu irudiak. Sare sozialetan zintzilikatzen ditugu mendi irteerak, lagunarteko afariak edo hondartza galduetako harea pikorrak. Bertzeen begiradek eta onespenek gure ekitzen dimentsioa handitzen dute.

Bertzalde, etengabeko sinestesia sufritzen dugu. Medikuaren koloreetako pilulek ezin dute deus egin gaitz honen kontra! Apokalipsia ote? Galdua dago XXI. mendeko gizakia. Irudia jainkotzen dugu, eta begiekin aditzen, usaintzen, ukitzen eta dastatzen dugu den-dena. Zentzumen bakarra nahikoa da sare sozialen oihanean bizirik irauteko.

Modu berean, aski trebeak gara hiperbatonak erabiltzen. Hitzen ordena aldatzea ikaragarri gustatzen zaigu. "Dago Amaia?", "Daude goxo-goxoak!". Hainbertze menperatzen dugu gure hizkuntza, non jostatzerat atrebitzen garen eta hitzen ordena logikoa aldatzen dugun. Aberastasun eta maila handiko hiztunak gara! Euskara salbu dago! Hobe genuke mugarik eta etenik gabeko elipsi batean bizi. Isilik. Ezinezkoa. Pako Aristik idatzi zuen bezala: "Hitzak behar ditugu isiltasuna maite dugula errateko ere".

Ama hil zaigu poemaren egilea hil zaigu. Joxan Artze joan zitzaigun egunean, lainoak ezkutatzen zituen Gure bazterrak ordu ttipietan. Kasualitatea? Ez dut uste. Zaude lasai, Joxan, segur naiz Baztan zarela gorputzetik alde egin duzunetik. Zoritxarrez, inguruko anitzek ez dute jakinen kantatzen dituzten Txoria txori eta Gure bazterrak zuk idatziak direla. Hori bai, barridearen autoak zenbat zaldi dituen edo lagunaren lurrunak zenbat sos balio duen ikasia izanen dute.

Lohizune Amatria
Zebra bidea zeharkatzera nindoala, aurreko astean, haur baten aulki eramangarria ikusi nuen espaloiaren beste aldean. Hutsik. Eta, inguruan, inor ez. Gaizki sentiarazi ninduen objektuak, segur aski hainbat arrazoi bururatu zitzaizkidal...

Saioa Alkaiza

Tentsioarekin hilerokoa jaitsi zitzaidan, eta ez zidaten aldatzen utzi. Galtzak odoletan nituen. Biluztera behartu ninduten, eta, zutik, tanpaxa kendu eta ahoan jartzera behartu ninduten". 1983an torturatua izan zen Mertxe Gonzalezek egin zituen hitzok Nafarroako Parlamentuaren egoitzan, iazko apirilean, Foro Sozialak bost emakume torturaturen testigantzak entzuteko antolatutako hitzorduan. Adibide bat baino ez da.

Beste bat Guardia Zibilaren eskuetan bost egun eman zituen Ainara Gorostiagaren kasua da; poltsa buruan ito zuten, eta hori eta beste hamaika krudelkeria salatu zituen Nafarroako Parlamentuan egindako saioan: "Barkamenak ez dit balio. Mina eginda dago jada. Beharrezko ikusten dut gizarteak begiak irekitzea eta torturaren mozorroa kentzea. Tortura ez da bakarrik Guantanamon gertatzen. Estatuaren babesarekin, Euskal Herriko eta Espainiako espetxeetan ere torturatu da".

Torturak azalean pairatu dituzten bi pertsonaren samina. Latzak izan ziren Gloria Bosque, Mertxe Gonzalez, Marilo Gorostiaga, Ainara Gorostiaga eta Izaskun Goñi torturatuek hitzordu horretan kontatutakoak: kolpeak, bortxaketa mehatxuak, indarra akitzerainoko ariketa fisikoak, tortura psikologikoa... Haien gisan sufrituta, zenbat ote dira torturatutako nafarrak? Zenbatek idatziko zuketen aztnugal inkomunikazioan, horretarako aukera izan balute? Zenbatek ezagutu zuten infernua ziegara heldu aurretik? Ez dakigu. Ez dago dokumentatuta. Ez dugu daturik; eta izenik ez duen hori ez bada, izanik ere ez du jaso gabeko horrek.

Araba, Bizkai eta Gipuzkoaren kasuan, jakina zena agerira ekarri du Francisco Etxeberriak, Eusko Jaurlaritzaren aginduz, torturari buruz egindako txostenak: egindako lan horretan 4.113 tortura kasu dokumentatu ditu Francisco Etxeberriak, 1960. urtetik 2014. urtera —eta jaso ahal izan dituenak dira horiek; egileak berak aitortu du "askoz gehiago" direla, alegia, "halako bost" izan daitezkeela—. 4.113. 4.113. 4.113. Bai. 4.113, dokumentatuta daude, eta izan daitezke "halako bost".

Falta diren datuetako batzuk Nafarroakoak dira, memoriaren arloan UPNk zokoratutako herria izan baita gurea, sasiak beteta, kontakizun aniztunak ezeztatuta eta bestearen ukazioan oinarrituta. Memoria ezabatu nahi izan digute. Egia bakarra dagoela sinetsarazi.

Orain, EHU Euskal Herriko Unibertsitateko Kriminologia Institutuko kideek Nafarroako tortura kasuak ere ikertuko dituzte: dokumentuak bildu eta analizatu, torturatuen zerrenda osatu, eta Istanbulgo Protokoloa ere aplika dezakete, zenbait kasutan, sinesgarritasuna frogatzeko.

Lazgarria da 4.113 tortura kasu egon izana Araban, Bizkaian eta Gipuzkoan, baina zenbateraino puztu daiteke zenbaki hori orain? Zenbat ote dira hemengo, Nafarroako, tortura kasuak? Euskal Herriaren zer-nolako erradiografia geratuko zaigu torturaren ikerketa osatzen dutenean? Imajinatze hutsak beldurra ematen du.

Lur Albizu Etxetxipia
Askotan keinuek baizik ez gaituzte definitzen. Ez haiek bakarrik, baina borobiltzen gaituzte, osoago egiten. Benetakoago. Bizitza azkarraren garaiotan, erritmo neurtu, pauso motz, bizkor, luzeetan, markatutako bidetik ateratzeak b...

Jon Barberena

Aspaldi honetan astoen bizkarrek guti sufrituko zuten zama garraiatuz. Astoa ez da garraiobide. Hala ere, hauek lotzeko erabiltzen zen burdinazko zintzilikari borobila, oraindik ere, zenbait ostatutako kanpoko paretan iltzatua ageri da. Lehen, astoa kanpoan gelditzen zen zintzilikarioan lotua eta nagusiak ostaturako bidea hartzen zuen. Baina egun, autoan datozen astoak ostatu zulorat sartu ohi dira eta alimaleko astakeriak botatzen dituzte. Ahoa zabaldu ahala, ingurukoak aho zabalik utziz.

Gizatasun gutiko gizonkeriak, harrotasunik sortzen ez duten harrokeriak eta edukirik gabeko solasak areagotzen dira ardo onduz odola nahasi ahala. Astoak oilartu ezin daitezkeen arren, bularraldea hauspotu eta solasaldia funtsik gabeko kalapita bihur dezakete. Halere, trago arteko astakeriek baino gehiago, zenbait politikariren kaikukeriek mindu izan naute ni.

"Nafarroako iparraldekoak ohituak daude egunero kilometro andana egin eta Iruñerat etortzen", bota zuen haietako batek lotsagorritu gabe, Nafarroako iparraldeko zerbitzu gabeziaz galdeturik. Doike! Ohituak gaude gure eguneroko beharrak asetzeko autoari hain garestia den urre beltza ematen. Ohituak gaude bide bazterrak istripuan hildako gure senideen omenez paratutako lore sortekin edertzen. Ohituak burokraziaren izenean edozein paper ziztrin betetzeko Iruñerat joan eta gure lanean bakazio eguna hartzen. Ohituak pediatrarik gabe gure umeak artatzen. Ohituak eta ahituak!

Ohikora ohitu ez izan arren, ohitura bihurtu zaigu Iruñerat joatea. Baina kasu eman! Ohitua eta ohikoa ez dira gauza bera. Galde iezaiozue Zisjordaniako biztanleei Israelgo Gobernuak Zisjordania inguratuz egin duen harresiaren ondorioak sufritzen ohituak dauden, ohiko traba bihurtu zaien arren. Edo mendebaldeko sahararrari ohitua ote dagoen ohikoa duen zapalkuntza sufritzen? Ohikoa eta ohitura bihurtu zaigu baztandarroi, malerrekarrei, bortziritarrei edo goizuetarrei zerbitzu gutirekin bizitzea eta autoaren menpe bizitzea, baina horrek ez du erran nahi ohituak gaudenik eta gozagarri dugunik. Zokoratuak izan gara, baina eskubideak ditugu Lizarraldean, Tafalla inguruan eta batik bat Iruñean dauden zenbait zerbitzuz gozatzeko eta hurbilean eskuragarri izateko.

Aditzerat eman da Donezteben osasun etxe berria eta ogasun bulegoa irekiko dituztela eta Oronozen lanbide eskola berria. Berri pozgarriak zinez! Ospitalerat joan gabe, hurbilean, x izpiak izateko aukera izanen dugu. Nerabeek hurbil ikasteko aukera izanen dute; helduok edozein paper burokratiko egiteko aukera izanen dugu, Iturramara joan, ota ordaindu, eta goiza galdu gabe.

Ez atzendu Nafarroako iparraldean bizi garen anitzek ohikoa eta ohitura dugula euskaraz solastatzea, nahiz eta administrazio publikoan zoritxarrez euskara erabiltzera ohituak ez egon. Zerbitzuek arnas berria ekarriko lukete ingurura, baina euskararen arnasgunea dugun eremuari ez arnasbiderik trabatu, faborez. Astakeria litzateke! Badaezpada, burdinazko zintzilikarioak ez ditugu paretetatik kenduko.

Saioa Alkaiza
Elkarrizketa bat egiten ari naiz, mikrofonoa eskuetan, eta elkarrizketatua lekuz kanpo dauden iruzkinak egiten hasi zait, sexuari buruzko bromak-edo, baina ez zuzenean; era jasoan izan da, ez zakar eta argi, ez nabarmen, baizik eta tolest...

Lur Albizu Etxetxipia
Txarrenari onena atera diozu. Zaurietan musu, ezerezean zu. Minari aurpegia, gezurrari egia. Aurrera Altsasu!".Ez gara ohitu zuek gabe bizitzera. Ez gara ohitu bata bestearen atzetik berri txarrak jasotzera (zenbat kolpe izan dira...

Tania Arriaga Azkarate

Etxera ailegatzeko parke berri batetik pasatzen gara, Bilbon. Txakurtxoak eta haien jabeak izaten dira goizetik eta gauera arte eta, haiei esker ere, inguru hori emakumeentzat segurua dela esan daiteke. Larunbatean, bazkarirako erosketak egin ondoren, parkeko plazaren banku batean 18 urte izanen ez zituen neska afrikarra negarrez ikusi genuen, bakarrik eta etsita. Ea lagun genezakeen galdetuta, entzungor egin zuenez, aurrera segitu genuen. Negarrak eta aieneak hogei metrora aditzen zirenez, buelta eman eta berriz berarengana hurbildu ginen. Gabriela, hori da bere izena, behin eta berriro, "qué vergüenza, qué vergüenza", "miedo, miedo" eta horrelakoak errepikatzen ari zen. Gizon ezagun bat ere inguratu zitzaigun, hamar minutu lehenago parkean neska gerritik gora biluzik ikusi zuela esanez.

Pixkatxo bat lasaitzean Nigeriatik bera bakarrik etorri, emakume batekin bizi eta orain jarraika zuen izpiritu gizon batek bera hilko zuela esan zigun. Egoerak ez zuen irtenbiderik haren ustez. Ertzaintzari deitzea onartu eta hogei minutura bi gizon euskaldun eta sentsible etorri ziren laguntzera. Anbulantziari hots egin zioten eta ordu erdira bi erizain emakumerekin ailegatu zen. Gabriela goxoki hartu eta anbulantziara sartu zutenean, etxera joan ginen. Parkeko lagun batek esan zigun neskatoak anbulantzian hamabost minutu besterik ez zituela eman eta, bere sandaliatxoekin, hoztuta, aldapan gora joaten ikusi zuela. Mundu erdia zeharkatu, gure auzora iritsi soilik mina topatzeko. Lotsa gurea.

Urtarrilean, Bilbora Nigeriako emakume gazteak ekartzen zituen prostituzio sarea desegin zuen poliziak; bederatzi pertsona atxilotuak izan ziren, gehienak nigeriarrak ere. Poliziaren iturrien arabera, atxilotuek budua erabiltzen zuten gazteak beldurtu eta xantaia egiteko. Ekainean, zortzi lagun harrapatu zituzten Iruñean. Antza, negozio ziurra eta errentagarria da nigeriar gazteak gurera ekarri, lotu eta prostituitzea. Emakume gazte hauek kapitalismo basatiaren eta patriarkatuaren preso politikoak dira. Kontua da haien espetxea gure eraikin berean egon daitekeela. Bahituak, erotu arte esplotatuak, estorsionatuak, gaizki tratatuak, bortxatuak, hormigoiaren beste aldean hamaika emakume gazte preso ditugu. Puteroak kartzelazain torturatzaileak dira, egitura ustelaz baliatzen dira botere grina asetzeko. Munstro zikinek urrutiko andre gazte langileak esklabo erabiltzen dituzte; ez da aitzakiarik.

Inolako kontzientzia sozialik ez duenak horrelakoak egitea ez nau harritzen. Gizon ezkertiarrak direla esan eta kartzelero matxistak izateko dirua ordaintzen duten horiek ezin ditut irentsi. Egoera honek baldintza politiko eta ekonomikoei erantzuten dienez, Gabriela laguntzeko eta mendekatu nahian, giza eskubideetan sinistu eta haien alde lan egiten duten Euskal Herriko erakunde ezkertiarrei dei egin nahi diet. Entzun: zuen kideen artean puteroak baldin badituzue, lehenbailehen kaleratzeko eskatu nahi dizuet. Gisa horretako inkoherentziak jasan ezina beharko luke izan gizarte justu baten alde lan egiten duen ororentzat.