Zilarrezko erretiluan zerbitzatzea" oso esamolde ezaguna dugu gaztelaniaz, bere horretan hitzez hitz euskaratu daitekeena. Gauzak erraz, errazegi jartzen dizkigutela/dizkiotela… —hartzailea nor den kontuan harturik— esan nahi du.

Esapideari dagokion irudia, hain zuzen, zerbitzari atsegin batek zilarrezko erretilu batean nahi duguna zerbitzatzen digula izango litzateke. Aitzitik, jatorria bilatzeko Bibliara jo beharko genuke, San Marcos eta San Mateoren ebanjelioetara non San Joan Bataiatzailearen hilketa deskribatzen duten:

Herodes Antipasek, Herodes Handiaren semeak, Jesus haurra desagerrarazi nahian haur guztiei zintzurra moztu zien haren semeak, Joan Bataiatzailea preso zeukan, profetak gaitzesten ziolako Herodias koinatarekin bizi izatea: "Ez duzu zure anaiaren emaztea desiratuko". Herodiasen alabak, Salomek, bere dantza dotore eta lizunarekin txunditurik utzi zuen Herodes bere urtebetetze-festa handian. Agintariak, esker onez, nahi zuen guztia eska zezala esan zion gazteari, eta honek, amari galdetu eta gero, erretilu batean Joan Bataiatzailearen burua nahi zuela adierazi zion. Eta eskatu bezalaxe ekarri zioten profetaren burua, bandeja batean. Herodiasek mendekua hartua zuen.

Urte batzuk geroago, zehazki 1966. urtean, Billy Wilder zine-zuzendariak beste istorio bat kontatu zigun: Zilarrezko erretiluan izenburua zuena. Protagonistak lanean ari zela buruan hartutako kolpea aprobetxatu nahi izango du, koinatuaren laguntzaz diru-etekinak lortu eta alde egin dion emaztea berreskuratu ahal izateko. Film honek hipokresia, gutizia, diru-zalekeria… baina baita errudun-sentimendua ere lantzen ditu. Errudun-penak hartu omen zuen Herodes Antipas ere.

Euskaraz zilar hitzak gehienetan aberastasuna eta argitasuna adierazten digu. Batetik, aberastasunaren lekukoak genituen jantzi aberatsenetan zilar-harizko brodatuak eta zilarjoskundea bera, zilar-diruak eta zilardunak, aberatsen etxeetako zilarrezko ontziak eta bitxiak. Beste aldetik, argitasunaren ikur ziren argizagi zilarbola edo zilarpil larria, ilargi handi eta argitsua izendatzeko; eguzkia eta izarrak ere zilarrezkoak ziren: eguzki zilartsua eta izarrak dirdiz zidarrezkoak; eguzkia zilar-kolorekoa.

Zilarrak bestelako bertuteak ere deskribatzen zituen: oilarraren zilarrezko turuta; larrurik onena zilar kolorekoa; mailu zilarrezkoak hauts ditzake ate burdinazkoak; Mariana, espos paregabea, zilarrezko ama; mintzatzeak zilarra balio du edo lanak zilarra balio du.

Aitzitik, zilargose eta zilarkoi hitzek esanahi gaitzesgarria adierazten zuten.

Zilarrezko katilua Nafarroako ipuinak kontatzen digu sagarrak biltzeko garaian auzokoak hurbilduak zirela etxe batera laguntzera. Egun osoan lan egin eta gero, nagusiak arratsaldekoa eskaini zien. Auzoko emakume batek ardoa guztiei banatu eta gero, zilarrezko katilua sagarrondo baten bi abarren artean utzi zuen. Guztiak etxeratutakoan etxeko jabeak bazter guztiak miatuta ere ez zuenez topatu zilarrezko katilua emazteari kontatu zion. Ebatsi ote ziela frogatzeko etxekoandreak kandela bat erre eta horrela lapurra zigortuko zuen. Baina auzoko andreari ez zitzaion ezer gertatu. Biharamunean, sagarrondo berde-berdea zena orain iharturik zegoela ikusita, botatzea erabaki zuen nagusiak. Aizkora hartu eta kriski-kraska zuhaitza erori zenean hantxe agertu zen zilarrezko katilua.

Udako solstizioak, San Joan izenez ezagun den egunak atea zabaldu dizkie udako festei. Tradizioz Sakanako herrietako festetan ardoa banatzen da zilarrezko katilu edo barkiluetan, apika, garai bateko udaletxeetako aberastasun-ondare apurra jai-giroan herritarrekin eta berdintasunean partekatzeko asmoz. Horregatik, arestian aipaturiko guztiarengatik, zilarrezko bandejan patata ustela baino, nahiago ardoa zilarrezko barkilu eta katiluetan.

Zezenekin batera, bertze hainbat animalia erabiltzen dituzte Iruñeko bestetan. Barraketara haurrak gainean ibiltzeko poneyak ekarri dituzte azken urteotan. Eguzkipean orduak ematen dituztela salatu dute animalien eskubideen aldeko aktibistek. Elkarretaratzea egin zuten igandean, animalion egoera salatzeko. Tuteran debekatu dute poneyak erabiltzea. Iruñeko Udalak ere poneyak erabiltzearen aurkako mozioa onartu du, UPNren kontrako bozekin.

• 2012an Gurutze Gorriak artatutako pertsona kopurua. Joan den urtean, Nafarroako Gurutze Gorriak bere gizarteratze planean 13.510 pertsona artatu zituen, 2011n baino %41,2 gehiago. Plan horrek, besteak beste, etorkinak, edadetuak eta elbarriak babesteko xedea du.

Zalaparta handirik gabe. Zalaparta mediatiko handirik gabe, bederen, Sakanako hainbat herritan atez ateko sistema abiatuko dute astelehenean. Tira, gauzak zehaztearren, herri bakoitzari egokituriko zabor bilketa eginen dute; baina betiere atez ateko sistemaren inguruan egituratuak denak eta Nafarroako gainerako tokietan ezagutzen dugun edukiontzien eredutik aldentzen direnak. Erran dugu Nafarroan zalaparta mediatiko handirik ez duela izan; xelebrekeriarik ez zaio falta izan, ordea.

• Iraultza instituzionala. Betidanik irria marraztu egin zait aurpegian Mexikoko PRI alderdiaren izen osoa entzun izan dudalarik: Alderdi Iraultzaile Instituzionala. Oximoron polita, Roberto Jimenez eta pisuzko arrazoiak elkartzea bezalaxe. Hala, garai batean antisistematzat jotzen zuten ezker abertzalea —bertze batzuekin batera elkartuta— erakundeetatik ari da benetako iraultza bulkatzen, herritar guztien eguneroko ohitura bat hankaz gora jarri nahi duena.

• Alde, eta ez kontra. Erakundeetatik etortzen diren proiektuen aurka borrokatzen ohitura dugunok arraro samar sentitzen gara oraingoan. Jokoz kanpo. Orain, diputazio batetik, hainbat mankomunitatetik, zenbait udaletatik "inposatzen" ari direnaren alde egin behar dugu sutsuki. Beti "ez", "ez" eta "ez" oihukatzen, eta orain "bai", "bai" eta "bai"? Gauza arraroagorik!

• Herri kontsultak. Aurreko batean aipatu genuen zenbait herri galdeketaren emaitzek toki zailean uzten gaituztela herri galdeketen aldeko garenok. Zorionez, baina, atez ateko sistemaren kontra egiten ari diren galdeketa gehienak hain dira zabarrak, hain ilunak, hain itsusiak, hain antidemokratikoak… ezen horietaz paso egiteko aukera ederra ematen baitigute, horretarako batere alhadurarik izan gabe. Orain ulertzen dut zer sentitzen duten UPNkoek "betiko" herri mugimenduek antolaturiko herri galdeketak aintzat hartzen ez dituztelarik: deus ere ez.

• NAN. Bideoa ikusiko zenuten: Villabonan (Gipuzkoa) atez atekoaren kontrako herri galdeketa; ezker abertzaleko kide batzuek bozkalekura sartu nahi dute, behatzaile lanak egiteko; lotsagarriki, ez diete sartzen uzten; eta ezker abertzaleko kideek beren arrazoiak erakusten dituzte, baita beren Espainiako nortasun agiriak ere.

• Kontrainformazioa. Atez atekoa ezartzen ari direnek, informazioa (hedabide instituzionalak erabilita). Haren aurkakoek, kontrainformazioa (eskela gehien saltzen dituzten egunkariek eta alderdi politiko handiek lagunduta). Eta aspalditik zaborrak hobeki kudeatzearen alde daudenenek, kontra-kontrainformazioa (hedabide txiki alternatiboak baliatuta).

Aurkakorik? Sakanako Mankomunitatekoak atez atekoa azaltzen hasi zirelarik, PPko zinegotziek flipatu zuten jakin zutelarik beren alderdiak gauza bera babesten duela Katalunian. Geroago, ekainaren hasieran, UPNk atez atekoa debekatzea proposatu zuen Nafarroako parlamentuan. Baina hilaren bukaeran Sakanara eginiko bisitan, UPNko ordezkari Begoña Sanzberrok erran zuen ez zeudela "ez alde eta ez kontra". Bisita berean, Carmen Otxoa parlamentari sozialistak adierazi zuen atez atekoa "etorkizuna" dela. Ez ote dute oposizio garbiagorik eginen?

UPNk eta PSNk akordiorako oinarria adostu dute, PPren babesarekin. Bertan, langabeziari aurre egiteko 40 neurri aurkeztu dituzte, hiru bloketan banaturik. Langabezian dauden pertsonen batzarrak, ordea, adar jotze gisa hartu du mahaiak egindako bilera....

Pil-pilean dago Nafarroko Gobernuaren inguruko ustelkeria, CAN auzia Madrilen bideratuko dela jakinarazi delarik. Kontuz herri ekinaldia zoriondu beharrean gaude, ezkutuko mugimenduak agerian jarriz, nafar gizarteari argi egiteagatik.Hala ere, ustelke...

Nafarroako Gobernuak suteen aurkako zerbitzuan egindako murrizketak salatu ditu Nafarroako Larrialdietarako Agentziak(NLA), Soraurenen. Azken urtarotako euriteak direla eta, basoko sastrakak asko hazi dira, eta, ondorioz, suteak sortzeko aukerak gora ...

• Uholdeen kalteak konpontzeko gastua, milioi eurotan. Nafarroako Gobernuak 17,4 milioi euroko gastua onartu du uholdeek errepidetan eragindako kalteak konpontzeko. Onartu berri duten aurrekontuarekin konponketa lanak egingo dituzte Irurtzungo, Mugairiko eta Tuterako errepideetan.

Hizkuntza batetik bestera aldatu badaitezke ere, uste izaten dugu hiriek izen (eta izan) bat eta bakarra dutela. Salbuespenak daude. San Petersburgo eta Leningrad. Konstantinopla eta Istanbul.

Denboraren gauean desagertu baino lehen, gogora ezineko garaietako kontuak direla aldarrikatu baino lehen, Iruñeari aplikatutako Mordor toponimo berriaren arrakastaren lekukotasuna utzi nahi dut hemen. Bada, hemen bertan ere, deituraz aspertu eta aldatzeko proposatu duena, moda iragankorra balitz bezala. Nire ustez ez da hala. Ez da txiste bat, behin higatuta, beste batera pasatzeko modukoa. Sakoneko zerbaiten aurrean garela defendatzeko bi arrazoi ditut.

Iruñea Mordor delako aldarrikapena, aldibereko sorkuntza herritarra izan da. Jende askori aditu diot horrelakorik esatea modan jarri aurretik ere, beraiek dagoeneko Mordor izena zerabiltela Iruñea adierazteko, kuadrillan sortua zutela. Nik neuk ere hala uste dut. Guztiz sinetsita nengoen nire lagunartean sortu genuela, eta areago ni neu izan nintzela nire lagunen artean lehendabizikoa bururatu zitzaidana. Hainbestetan eztabaidatu didate eta copyrighta hainbestetan eta hain sutsuki kentzen saiatu dira, ezen ondorioztatu behar izan dut Iruñearen izengoiti berria aldi berean hainbat jenderen buruan sortua dela. Hala bada, ez da txisterako kontua, zerbait arkanoagoa baizik.

Bigarren arrazoiak, nolabait esateko, kripto-etimologia luke oinarri. Hausnartzera gelditu eta ohartu naiz aurtengo klimatologia kaskarretik harago, Iruñea iluntasunarekin lotzeko joera aspaldidanik datorrela. Garai bakoitzeko izenaz aparte hiriaren izen sekretu eta ahoskaezina izanen balu bezala. Mordorrek, Tolkienek Eraztunen Jauna eleberrirako sortutako lurraldearen izenak, asmatutako hizkuntza oso batean (sidarin edo elfoera grisa deitutakoan) esanahi zehatza dauka: Lur iluna. Mor erroak "iluna" esan nahi du (Moria toponimoan ere erabilia) eta Dor erroak "lurra" (saga bereko Gondor edo Eriador bezalakoetan ere).

Miguel Sanchez-Ostizek bere nobeletan Iruñea bestelako izenaz aipatzen du ia beti, Atxagaren Obabaren moduan. Umbria. Hau da, toki itzaltsua, ilunpetsua. Eta iritzi zutabe honi, blog batean bezala, erantzun sorta kilometrikoa uzterik ez dagoela aprobetxatuz, aipa dezadan Iruñearen etimologia bera. Iruñeak "hiria" edo "hiri ona" esan nahiko luke, adituen arabera. Baina bada ilun etimotik datorrela uste duenik. Agian arrazoia eman beharko zaie.

Europako noriarik handienak Arrotxapea utzi eta Antoniuttiko parkean hartuko du tokia aurtengo sanferminetan. Teknikarien arabera, iazko kokalekua ez da horrelako azpiegitura batentzat "egokia". Bestalde, paisaia izango da noria mugitzeak duen beste o...