2011ko maiatzaren 11n izan zen Aizarotzen Yolanda Barcina Nafarroako presidentea hautatzeko hauteskunde kanpainaren harira. Ekitaldia, ETAren aldeko pintaketa bat atzean zuela egin zuen. Bide batez, herrian ETAren jarrerarekin epelak zirela salatu zue...

• Heldu den ikasturterako aurrematrikulatutako haurrak. Gaur arte, Nafarroako 6.500 haurren aurrematrikula eginen dute gurasoek. 231 ikastetxe dituzte aukeratzeko: horietariko 171 publikoak dira, eta gainontzekoak (60), itunpekoak.

• Trinitarioseko egoitzan aterpetutako etxerik gabeak. Trinitarioseko etxerik gabeko pertsonentzako zentroak, Iruñean, 1.700 lagun hartu zituen iaz. Zentroak 50 leku ditu, eta pertsona bakoitzak hiru gau igaro ditzake aterpean.

Paderborn 140.000 biztanle inguru dituen hiria da, Alemaniako Ipar Renania-Westfalia land edo estatuan dagoena. 1992. urtean gure hiriburuarekin senidetu egin zen, eta, lotura horri esker, Oberena dantza taldearekin hara abiatu ginen 2008. urtean. Krisiaren hastapenetan joan ginen Sanferminetako egitarauan sarri irakurri genuen hirira. Oraindik ez zen alarmarik, eta oraindik ere ez genekien Errepublika Federaleko kantzilerraren aurpegia behin eta berriro ikusiko genuenik gure etxeko telebistan.

Esan bezala, Paderbornera abiatu ginen, saltxitxak eta garagardoa dastatzeko gogoz (badakizue, aurreiritziak). Autobusa lepo bete genuen, eta dantzari guzien artean pertsona bakarra mintzo zen alemanez. Arraroa zen; bitxia iruditu zitzaigun iruindar batek hizkuntza hori ezagutzea. Bidaian zehar, beraz, bere alboan izan ginen hau eta hura nola esaten zen galdezka: danke, hallo, bitte...

2013. urtean, baina, orduan arraroa edo exotikotzat genuena ohiko bihurtu da, edo bihurtzen ari da behinik behin. Gazteok Alemaniara joan behar dugula esaten digute han eta hemen. Hego Euskal Herrian no future, hanka egin lehenbailehen! Eta hasi dira batzuk alemana ikasten, eta hasi da alemana nonahi agertzen, eta orain badirudi alemana jakin behar dugula gazte guziok. Hizkuntza eskolan, adibidez, 1. mailan eskari gehien izan duen hizkuntza da dagoeneko (1.415 eskari); ondotik, ingelesa eta frantsesa (1.228 eta 1.222).

Baina, hara! Derrigorrezko lehen hezkuntzara ere ailegatu da. Heldu den ikasturtetik aitzinera alemanezko ereduan ikasteko parada izanen dute Iruñeko haurrek. Victor Pradera Ikastetxe Publikoak eskainiko du hizkuntza horretan oinarrituriko eredua. Orain arteko eredu eleaniztun bakarrari, hau da, D ereduari aurre egiteko eredu elebiduna asmatu zuen Nafarroako Gobernuak (edozein eredutan txerta daitekeen PAI). Orain, eredu eleaniztun bakarrari, hau da, D ereduari aurre egiteko eredu eleaniztun berri bat asmatzeko asmoa ez ote duten ere pentsatzen hasi naiz. Badakizue hemen denak balio duela euskararen kaltetan baldin bada.

"Neska-mutil orok, nonahi bizi delarik ere, ingelesa ikasteko eskubidea du", esan du berriki Hezkuntza kontseilari Jose Iribasek. Euskara ez, euskara ikasteko eskubidea ez baitzaio bermatzen nonahikoa den nafarrari. 2008an, Paderbornen ginelarik, pentsaezina zen kontseilari batek ingelesa ikasteko eskubidea defendatzea. Bost-hamar urteren buruan, agian, adituko dugu kontseilari baten ahotik alemana jakiteko eskubidea dutela haur guziek. Euskalerria irratiak ez du lizentziarik izanen, Euskal Telebista ikusteko arazoak izanen ditugu, baina lasai, taloan saltxitxa sartu eta alemanez ikasteko eskubidea aldarrikatuko dugu.

Zikoinei ongietorria egin zien Gurelur elkarteak San Adrianen lehengo larunbatean. Izan ere, Erriberako herria da zikoina bikote gehien duenetako bat. Udaletxeko lorategian zikoinei buruzko materiala ikusgai izan zuten bertan bildu zirenek, eta, zikoi...

• Atzerriko turistek 2012an gastatutako milioi euroak. Joan den urtean, atzerritik Nafarroa ezagutzera etorri ziren turistek 156 milioi euro gastatu zituzten. Gastua 2011ko datuekin alderatuz gero, %15,5 hazi da. Batez beste, 8,9 eguneko egonaldiak egin dituzte.

• Mendekotasun laguntzak jasotzen dituzten lagunak. Denera, Nafarroan, 8.612 lagunek jasotzen dituzte mendekotasun laguntzak. 2011n baino 483 lagunek gehiagok jaso ahal izan dute 2012an laguntza hori.

Epaileak onartu du, CAN auzia dela eta, Miguel Sanzen eta Enrique Goñiren kontrako salaketa. Yolanda Barcinak konfiantza osoa du beraren kontra ere ezarri den salaketa irabaziko duela. Batek daki, irudikatu ohi denez, Justizia itsua izan beharrean, gorra baldin bada. Garai bateko zuzenbide tratatuetan espresuki debekatuta zegoen epailea gorra izatea (iudex surdus esse non potest), adingabea edo eroa ere ezin zen bezala. Hau bitxia da, gorraren beste adiera bat gupidagabea edo errukigogorra delako.

Haurtzaroan gehien inpresionatu ninduten eszenetako bat, berrirakurri ez arren oraindik gogoan izateraino, honekin lotuta dago. Victor Hugoren Notre-Dame de Paris nobelako pasarte bat da. Quasimodo konkorduna, begibakarra, itxuragabea eta gorra epaitu behar dute eta egokitu zaion epailea ere gorra da, ezindura ezkutatzea lortu badu ere, izan ere, txostena gainbegiratuta, itxurari erreparatuta, erraza baita juzgatzea, edo aurrejuzgatzea. Baina bai epaitua, bai epailea gorrak direnean sortzen den nahastea ezin da aurreikusi. Elkarrizketa eroak eragindako barre algarak epaileak akusatuaren erantzun begirunerik gabeei egozten dizkie. Lehengo karguei autoritateari men ez egitea gehitzen die, kondena biderkatuta. Laguntzaile batek, bidegabekeriaz ohartuta, Quasimodo gorra dela, eta ez errespetu gutxikoa, epaileari kontuan hartzeko belarrira esaten dionean, epaileak, entzungabe, gehitu du: "Ez nuen hori aintzakotzat, zigorra handitu beharko zaio".

Gerora jakin dut Victor Hugok Kristo ondorengo lehen mendeko Nikarko poeta greziarrak sortutako epigrama, ia txistea dena, edo bere bertsio anitzetako bat izanen zuela inspirazio iturri. Esaterako, Tomas Morok In iudicium ridiculum izenpean itzuli zuen. Inor gutxik daki Utopia-ren egileak epigramak ere idatzi zituela, batzuk salaketa sozialak eta guzti, agintariekin batere atsegin gabeak. Haietako batean, esaterako, nekazari bat erregeaz trufatzen da. "Hori da erregea, ez egidazu irri, mozorrotutako gizon bat ematen du". Beste batean hala dio: "Gortesau bat zalditik jaitsi eta hor zebilen bati zera esan zion: Aizak, eutsi zaldiari. Hor zebilenak, izuak harturik, esan zion: Jauna, esadazu, nahikoa da gizon bakar bat zaldi basati bati eusteko? Gortesauak baietz erantzun. Hor zebilenak esan zion: Gizon bakar batek egin ahal badu, orduan eutsi iezaiozu zuk zeuk".

CAN auzian inputatukoei desira diet dagokien epailea gorra ez izatea (hitzaren zentzu batean bai, bestean ez), beraiek gizarteak esaten zienarekiko gorrak izaten erakutsi baitute.

Negu gorria izan da urtarrilean, ekaitza, elurra, euritea... Euriteak eraginda eta elurra urtu ondotik, ibai eta errekastoek gainezka egin dute zenbait tokitan, Tuteran eta Castejonen esaterako. Uholde horien kalteak izugarriak izan dira, eta zenbatz...

Bertzorduz Iratiko oihanian Mendibeko herritik eta Otxagabiarat zohalarik neskato bat, errekontratzen dizu hartz bat. Chuen chuena so egon balitzako hartza ahalgeturen zizun, bainan hura ikustearekin iziturik begiak lurerat aurtikitzen ditizu. Ikusirik haren estitasuna hartza arimatzen ziakozu eta bizkarrian ezartzen dizu eta eremaiten zilo batera. Hara direnean hartzak senditzen dizu uricha zuela eta ume bat egiten dizie. Emia izan baliz menturaz hartzak ez zizun sofrituren neskatoa, nola gertatu izan baitzen arra konxerbatu zizun".

Cerquand idazle frantziarrak 1885ean, Pauen irakasle zela, bere Zuberoa eta Nafarroa Behereko ikasleengandik ikasitako kondairetako bat dugu L'ourson (Hartz-kumea).

Ez da hori gure herri-literaturan dugun hartzaren inguruko kondaira bakarra: 1923an, Lapurdiko Sara herrian ere Hartz-kumearen ichtorioa bildu zen, antzeko gaia duena, non gizonezkoari "…andria eraman zion hartzak; sartu zuen leze batian. Eman zuen atekatzat ehun kintaleko harri bat. Emazte gaicho hura haur egin beharra gertatu zen. Sortu zen seme bat". Eta 1935ean, Bizkaian "…mendian, amak bularrik ezeukalako, artz batek ezi eieban Juan" edo "…artzak eruan da eukan neskatxi bat seme bat izan eban. Artz orrek arri andi bategaz zerratuta kueba ortan eukiten zituen".

Pertsonaia miretsia bezain madarikatua izan da hartza, zeinak toki zabala daukan gure herri-literaturan. Euskal Herriko mendebaldetik ekialdera, sustrai errotuetako kondaira askoren ardatz bihurtu zen bazter haietako bizilagun ezaguna. Urteen poderioz, ordea, gizakiaren indarkeriaren bidegabekeria eternalez, desagertu egin da gure oihan eta basoetatik.

Antxon Gomezek bere Abere madarikatuak liburuan datuok ematen ditu: Durango aldean, XIX. mendearen bukaeran, bigarren eta hirugarren gerla karlisten arteko urte nahasietan, baserritar batek eskopetaz akabatu zuen hartz bat bi ardi jan zizkiolako. 1954an 70 hartz bizi ziren Pirinioetan. Handik bost urtera santagraztarrek Zuberoako azken hartza akabatu zuten. 1968an Izabako ehiztariek hartz bat hil zuten, haien esanen arabera, basurde batekin nahasirik. Hiru urteren buruan, tiroz botatako hartz baten burezurra aurkitu zuten San Martinen harritik gertu. Hilabete gutxiko hartz-kumea zen, Euskal Herrian jaiotako azkena. Camille, Nafarroako azken hartza, 2010ean hil zen.

Txomin Peillenen aitak Baionako Boletinean Artzañen jakitia idatzi zuen artzainek artaldeak hartzengandik babestu ahal izateko hartu beharreko lan nekezen artean Hartz orazionea misteriotsua xuxurlatzea zegoela.

Dena den, denek ez zuten hartza etsaitzat. Santa Grazin esaten omen zuten: "Lehenagoko üskaldün zaharrek erraiten zizien gizona hartzetik jiten zela. Hartza dena gizuna düzü". Seguran Hartzaren Esnaera ospatzen dute, neguan pasatako estutasunen ondoren, udaberriaren mezularia zelako hartza.

Joan zen urteko ekainean Erronkarira hurbildu ziren Nere eta bere seme Cannelito. Biak arrak izanik, Life proiektuaren bidez eme bat ekartzeko eskaera egin zen.

Aurtengo urtarrilaren 10ean, NaBaik eztabaida serio bat eskatu du Pirinioetako hartzaz; Nafarroa Life proiektutik kanpo geratu dela salatu du taldeak Nafarroako Gobernuak egindako akats batzuk direla medio. Parlamentuan mozio bat aurkeztuz hartzaren berreskuratzearen aldeko konpromisoa berresteko eskatu du. Hala ere, Life proiektuarekin edo gabe, erakunde publikoak hartzaren alde lan egitera beharturik daude, Europak babestutako espeziea baita.

Bitartean, ihote garaian gaudenez, goza dezagun gizakiok guk geuk desagerrarazi dugun hartzaren presentziaz Ituren eta Zubietan, Donibane Lohizune eta Ziburun, Uztaritzen eta... Arizkunen! Eta entzun dezagun Aurizko hartzaren oihua:

"Ursule! Markule! Banu, banu, banule!"